Koszt całkowity (total cost – TC) jest to wartość zużytych czynników produkcji.
Metoda produkcji danej ilości dobra jest technicznie nieefektywna, jeśli wymaga ona zużycia większej ilości przynajmniej jednego czynnika produkcji i nie mniejszej ilości każdego innego czynnika, niż inne metody.
Metody produkcji różnią się tzw. czynnikochłonnością (pracochłonnością, kapitałochłonnością). Chodzi o relację wyrażonych w jednostkach naturalnych nakładów poszczególnych czynników.
Funkcja produkcji zmienia się w miarę upływu czasu. Postęp techniczny i innowacje organizacyjne sprawiają m.in., że dana ilość produktów może zostać wytworzona za pomocą mniejszych nakładów czynników produkcji.
Ustalenie formy funkcji produkcji jest możliwe dzięki eksperymentom i wiedzy producentów, inżynierów, techników. Jeśli w dodatku znane są ceny czynników produkcji, możemy obliczyć koszt całkowity, TC, odpowiadający różnym wielkościom produkcji Q, czyli ustalić przebieg wykresu funkcji kosztu całkowitego TC.
Koszt krańcowy (marginal cost – MC) jest to zmiana kosztu całkowitego TC, spowodowana zwiększeniem się produkcji o jednostkę.
Koszt przeciętny (average cost – AC) jest to część kosztu całkowitego TC, przypadająca na jednostkę produktu.
W krótkim okresie – inaczej niż w długim – część nakładów nie zależy od wielkości produkcji. Nie zmieniają się zwłaszcza nakłady niektórych, stałych czynników produkcji. Skoro tak, to również koszt ich użycia jest stały. Natomiast koszty surowców, robocizny, energii zmieniają się w zależności od tego, ile zużyto tych zmiennych czynników produkcji. W krótkim okresie zatem koszty całkowite składają się z kosztów stałych (fixed costs – FC) i kosztów zmiennych (variable costs – VC).
Koszty stałe się nie zmieniają, niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne są tym większe, im przedsiębiorstwo więcej wytwarza. Koszty stałe plus koszty zmienne równają się kosztom całkowitym (FC + VC = TC).
W krótkim okresie kształt krzywej kosztów całkowitych wynika z działania prawa malejących przychodów. Ze względów technicznych zużycie pewnych czynników produkcji (np. kapitału), a więc także część kosztów, jest stałe i nie zależy od wielkości produkcji.
Prawo malejących przychodów: kolejni pracownicy w przedsiębiorstwie w coraz mniejszym stopniu przyczyniają się do wzrostu produkcji.
W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne. Czasu jest wystarczająco dużo, aby dokonać gruntownych zmian metod produkcji. W tej sytuacji o zachowaniu się kosztów decydują tzw. korzyści skali i niekorzyści skali.
Korzyści skali powodują spadek przeciętnego kosztu AC w miarę wzrostu produkcji. Niekorzyści skali oznaczają, że kiedy produkcja wzrasta, koszt przeciętny też wzrasta.
Trzy przyczyny występowania korzyści skali:
niepodzielność dóbr kapitałowych (np. maszyn, urządzeń, budynków i budowli)
zwiększenie skali produkcji (warunek wdrożenia postępu organizacyjnego i technicznego oraz zwiększenia specjalizacji pracy, a także wzrostu wydajności i zmniejszenia się kosztów przeciętnych – reguła dwóch trzecich: wydajność maszyn i urządzeń wzrasta szybciej niż koszty
stochastyczne korzyści skali – prawo wielkich liczb powoduje, że podczas gospodarowania prawdopodobieństwo odchyleń różnych parametrów od normy maleje w miarę wzrostu produkcji.
Przyczyny niekorzyści skali:
wraz ze wzrostem produkcji pojawiają się trudności z zarządzaniem; koordynacja współdziałania części powiększającej się firmy jest coraz trudniejsza i bardziej kosztowna
zwiększanie produkcji powoduje często niekorzystną zmianę warunków.
Zwykle od pewnej wielkości produkcji niekorzyści biorą w końcu górę nad korzyściami skali, co oznacza, że krzywa kosztów przeciętnych przestaje opadać i zaczyna się wznosić. Wielkość produkcji, przy której do tego dochodzi, nazywamy minimalną efektywną skalą (minimum efficient scale – MES) produkcji lub optimum techniczno-organizacyjnym. Istnienie korzyści i niekorzyści skali wyjaśnia zatem zmiany kosztu przeciętnego AC, a więc również kosztu całkowitego produkcji TC, zachodzące pod wpływem wzrostu produkcji w długim okresie.
Zysk całkowity TP się zwiększa, jeśli zysk krańcowy MP jest większy od zera. Zysk krańcowy jednak to po prostu różnica utargu krańcowego i kosztu krańcowego (MP = MR – MC).
Przedsiębiorstwo powinno zwiększać produkcję dopóty, dopóki utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy wyprodukowania kolejnej jednostki produkcji.
Kryteria, którymi kieruje się przedsiębiorstwo podejmując decyzję, czy – mimo strat – kontynuować produkcję, są różne w okresie krótkim i długim. W krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję, jeśli tylko utarg całkowity jest większy od kosztów zmiennych. Utarg pokrywa wtedy część kosztów stałych.