ŚRODEK ARTYSTYCZNY	OBJAŚNIENIE	PRZYKŁAD
FONETYCZNE ŚRODKI WYRAZU ARTYSTYCZNEGO
onomatopeja (wyraz dźwiękonaśladowczy)	wyraz naśladujący zjawiska akustyczne za pomocą mowy	‘’pociski świszczą złowieszczym deszczem’’
aliteracja	rozpoczynanie kilku sąsiadujących ze sobą wyrazów tą samą głoską	‘’moreny, mureny i morza i zorze’’, ‘’biją Boże bębny’’,
SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI WYRAZU ARTYSTYCZNEGO
neologizm (poetyzm)	wyraz, który jest nowy w systemie języka w literaturze pięknej neologizmy, które wymyślił autor dla potrzeb tekstu nazywa się poetyzmami	‘’jakim śmiechem pośmieszyć?’’ ‘’(…)Sam go wywiódł z nicości błyszczydłami swych oczu I utrwalił na podśnionej drzewom trawie"
archaizm	wyraz, konstrukcja składniowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia	‘’zyszczy, spuści’’, sierce (serce), błędny rycerz (bujający w obłokach),
zdrobnienie	wyraz nacechowany emocjonalnie w sposób pozytywny, ukazuje sympatię do danego zjawiska, osoby, rzeczy	‘’przymruż złociste światełka’’ but → bucik, Katarzyna → Kasia,
zgrubienie	Wyraz nacechowany emocjonalnie, najczęściej w sposób negatywny; jednak w pewnych okolicznościach może mieć charakter przewrotny	‘’lęk wyciąga do mnie wielkie łapsko’’ nos → nochal, pies → psisko,
SKŁADNIOWE ŚRODKI WYRAZU ARTYSTYCZNEGO
inwersja	zmiana szyku wyrazów w zdaniu na tzw. szyk przestawny	‘’Po cóż do cudzych z młodu szlachta jeździ krajów?’’
powtórzenie	dwukrotne lub kilkukrotne wżycie tego samego wyrazu, wyrażenia lub zespołu wyrazów	‘’Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni.’’
anafora	rozpoczynanie kolejnych zdań lub wersów tym samym wyrazem lub zespołem wyrazów	‘’Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi./ Prędzej zamknie w garści świat ten, tak wielki jak stół’’
epifora	zakańczanie kolejnych zdań lub wersów tym samym wyrazem lub zwrotem	‘’Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko.’’
wyliczenie	polega na wymienianiu w tekście kilku elementów z danej kategorii	‘’dym, burza, wiatr, grzmot, piorun, błysk’’
apostrofa	utrzymany w podniosłym , patetycznym tonie, uroczysty i bezpośredni zwrot do bóstwa	‘’Litwo! Ojczyzno moja!’’ ‘’Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!"
pytanie retoryczne	pytanie niewymagające odpowiedzi, pełniące funkcję zdania oznajmującego	‘’Ej! Ty na szybkim koniu, gdzie pędzisz, kozacze?’’
wykrzyknienie (eksklamacja)	są to zdania kończące się wykrzyknikiem; często urywane bądź wtrącane w tok wypowiedzi	"Ojej, Ala ma nowego kotka!"
antyteza	zestawienie dwóch elementów o przeciwstawnych znaczeniach	‘’Ty jednak milczysz, a mój język kwili / Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze"
elipsa	brak w wypowiedzi jakiegoś elementu, którego może domyśleć się odbiorca	‘’chwilami zamęt, ledwie dyszę’’
paralelizm składniowy	powtarzanie tej samej struktury składniowej	‘’Płakała dziewczyna. Szumiała kalina.’’
LEKSYKALNE ŚRODKI WYRAZU ARTYSTYCZNEGO
epitet	określenie rzeczownika; może nim być przymiotnik, rzeczownik bądź imiesłów	kolorowa sukienka, sukienka Ani, błyszcząca sukienka,
epitet stały	stałe określenia często występujące przy konkretnej postaci w utworze	boski Hektor, szybkonogi Achilles, sowiooka Atena,
oksymoron	epitet sprzeczny	żywy trup, sucha woda, sucha łza,
metafora (przenośnia)	wyrażenie, w którym słowa tracą swoje pierwotne znaczenie i tworzą nową całość znaczeniową; nie jest ona odczytywana dosłownie	burza uczuć, ocean marzeń, słońce uśmiechu,
hiperbola	polega na zamierzonej przesadzie, wyolbrzymianiu zjawisk, problemów czy cech ludzkich	"Przebóg! Jak żyję, serca już nie mając!" , pęknąć ze śmiechu,
personifikacja (uosobienie)	nadanie rzeczom, roślinom, zwierzętom, zjawiskom i abstrakcyjnym pojęciom cech istot ludzkich	kwiat przemówił
animizacja (ożywienie)	nadanie rzeczom, zjawiskom i abstrakcyjnym pojęciom cech istot żywych	‘’latarnia się wspina’’
animalizacja	nadanie rzeczom, roślinom, zjawiskom, abstrakcyjnym pojęciom i ludziom cech zwierzęcych	‘’snuje się za mną ogon wątpliwości’’
porównanie	zestawiane i porównywane są ze sobą dwóch zjawisk lub przedmiotów; składa się z: członu porównywanego, łącznika i członu porównującego	mądry jak sowa, blady jak ściana,
porównanie homeryckie	poetyckie bardzo rozbudowane porównanie stanowiące pewną samodzielną całość wobec reszty utworu	‘’Jako wychodzą pszczoły z wydrążonej skały/Gęstą jedna po drugiej następując rzeszą(…)/ Tak lud, (…)/ Na brzeg idzie, rzucając nawy i namioty’’
peryfraza	zastąpieniu określonego wyrazu poprzez bardziej rozbudowane opisy, omówienia	‘’stambulskie gorycze’’ (tytoń), ‘’z chińskich ziół ciągnione treści’’ (herbata)
alegoria	Przedstawia jakiś motyw, pojęcie, postać lecz poza wyrażonym wprost znaczeniem, przekazuje również treść często ukryta, nieraz bardziej abstrakcyjną	życie → teatr,
symbol	zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym	symbol miłości → serce
antonim	oznacza przeciwieństwo, odwrotność znaczeniową	ciepło - zimno, mądry – głupi,
synonim	wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu	kolor i barwa
przerzutnia	przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu lub strofy w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej	"Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję/Płaczu? Czemu tak z ogniem postępuję? (...)"