15 lat rynku ubezpieczeń w Polsce
Na ukształtowanie się rynku ubezpieczeń zasadniczy wpływ miały zmiany ustrojowe – transformacja gospodarki, wzrost gospodarczy i oszczędności finansowe gospodarstw domowych oraz zmiany regulacyjne w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym. Dodatkowym czynnikiem oddziałującym na kształtowanie się nowoczesnych standardów sektora finansowego i ubezpieczeniowego były procesy dostosowawcze, związane z przystąpieniem Polski do WTO, OECD oraz stowarzyszenie, a następnie akcesja do Unii Europejskiej.
Próby przełamania państwowego monopolu dotychczasowych dwóch zakładów ubezpieczeń wystąpiły w połowie lat osiemdziesiątych1 - ustawa z 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych umożliwiła tworzenie zakładów ubezpieczeń w formie zakładu państwowego (poza dotychczasowym monopolistą) bądź spółdzielczego oraz w postaci spółki kapitałowej z 51-proc. udziałem Skarbu Państwa2. Powstały w tym czasie rynek określa się w literaturze mianem rynku „ułomnego”3.
Uchwalenie ustawy o działalności ubezpieczeniowej w 1990 r.4 wraz z regulacjami w sferze rynku bankowego5, kapitałowego6 oraz dotyczącymi zasad wolnej konkurencji7 stworzyło formalne przesłanki do faktycznej demonopolizacji rynku oraz kształtowania nowoczesnego rynku ubezpieczeń.
Dalsze istotne zmiany regulacyjne nastąpiły w 1995 r. Zmiany te ze względu na ich zakres określa się jako „nowe prawo ubezpieczeniowe”8, które było podstawą m.in. powołania (wyodrębnienia) instytucji nadzoru ubezpieczeniowego, tj. Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń, dostosowania unormowań w sferze gospodarki finansowej i wypłacalności zakładu ubezpieczeń do zasad przyjętych w UE, zaś w latach 1998-2000 m.in. zliberalizowania zasad wejścia kapitału zagranicznego na rynek polski oraz zasad gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń9.
Uchwalony natomiast w 2003 r. pakiet czterech ustaw ubezpieczeniowych10 stworzył nowoczesne regulacje umożliwiające integrację rynku polskiego z jednolitym rynkiem wspólnotowym11.
1. Rozwój instytucji rynku ubezpieczeń
1.1. Funkcje i zadania instytucji
Rynek ubezpieczeniowy – oprócz konsumentów ochrony ubezpieczeniowej, zakładów ubezpieczeń oraz instytucji tzw. pomocniczych (w fazie dystrybucji ubezpieczeń - pośrednicy ubezpieczeniowi, a w fazie świadczenia usługi – także inni usługodawcy) – tworzą również instytucje tzw. infrastruktury rynku ubezpieczeniowego. Zalicza się do nich w szczególności nadzór ubezpieczeniowy, instytucje wspomagające konsumentów bądź uzupełniające działalność zakładów ubezpieczeń12, tj. Rzecznika Ubezpieczonych, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz Polską Izbę Ubezpieczeń.
Nadzór ubezpieczeniowy, będący formą interwencjonizmu państwa w gospodarkę rynkową, jest, co do zasady, konieczny i uzasadniony ze względu na wagę oraz charakter działalności ubezpieczeniowej dla gospodarki i społeczeństwa13. Niezbędność nadzoru wynika przede wszystkim z potrzeby ochrony interesów konsumentów14 oraz ochrony rynku ubezpieczeniowego15.
Instytucja Rzecznika Ubezpieczonych jest odpowiednikiem ombudsmana w sprawach ubezpieczeń i podkreśla wagę problematyki ochrony interesów konsumentów w tej dziedzinie16.
Należy podkreślić, że na jakość funkcjonowania rynku oddziałują również inne firmy, które mogą świadczyć usługi zakładom ubezpieczeń lub ubezpieczonym (uprawnionym) czy poszkodowanym, np. świadczące usługi outsourcingu, usługi w zakresie doradztwa, kształcenia zawodowego oraz inne instytucje, organizacje i stowarzyszenia ubezpieczeniowe.
1.2. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych
Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK) jest organizacją zakładów ubezpieczeń prowadzących na terenie Polski obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Przynależność zakładów ubezpieczeń do PBUK jest obowiązkowa; zakłady mające siedzibę w Polsce stają się jego członkami z chwilą uzyskania stosownego zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, a mające siedzibę w innych krajach UE – po złożeniu deklaracji członkowskiej. PBUK pełni funkcję Biura Narodowego i reprezentuje Polskę w Systemie Zielonej Karty17.
System Zielonej Karty18 funkcjonuje od 1953 r. i działa na zasadzie dwustronnych porozumień – w ramach Jednolitej Umowy między Biurami Narodowymi, na podstawie tzw. Rekomendacji Genewskiej z 25.01.1949 r. – na mocy których Międzynarodowy Certyfikat Ubezpieczeniowy (Zielona Karta) uznawany jest przez rządy państw, których Biura Narodowe są członkami tego systemu. Celem systemu jest ochrona poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, które są spowodowane przez zagraniczny pojazd mechaniczny. System przyczynił się również do ułatwień w przekraczaniu granic. Polska należy do systemu Zielonej Karty od 1958 r. po wprowadzeniu obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej w ruchu środków komunikacji19.
PBUK, będąc Biurem Narodowym, daje gwarancję, że zagraniczny zakład ubezpieczeń będzie wypłacał poszkodowanym odszkodowania (świadczenia) z tytułu szkód powstałych w Polsce zgodnie z przepisami prawa polskiego. Dla Biura Narodowego kraju odwiedzanego daje ono ponadto gwarancję realizacji zobowiązań swojego członka udzielającego ochrony ubezpieczeniowej (według prawa kraju odwiedzanego) w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego uczestniczącego (będącego sprawcą) w wypadku komunikacyjnym za granicą20.
W związku z nowymi regulacjami, zawartymi w tzw. pakiecie ustaw ubezpieczeniowych z 22.05.2003 r.21, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej PBUK stało się także członkiem Systemu Wielostronnego Porozumienia Gwarancyjnego – sygnatariuszem Jednolitego Porozumienia między Biurami Narodowymi – Regulaminu Wewnętrznego22. Nastąpiło więc rozszerzenie zakresu terytorialnego pokrycia ubezpieczeniowego z terytorium Polski na kraje członkowskie tego porozumienia – zrealizowano zasadę jednolitej składki oraz przyjęto regułę domniemania posiadania obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego na podstawie tablic rejestracyjnych pojazdu zagranicznego posiadacza.
PBUK pełni także funkcję organu odszkodowawczego i centrum informacyjnego (koordynatora). Rola ta wynika z wdrożenia przez Polskę dyrektyw komunikacyjnych, a w szczególności Czwartej Dyrektywy. Organ odszkodowawczy sprawuje nadzór nad terminowością i rzetelnością wypłat odszkodowań (świadczeń) dla poszkodowanych poza granicami swego kraju. Zadaniem organu odszkodowawczego jest skrócenie terminu likwidacji szkód (wypłaty odszkodowania) za granicą. W przypadku zaś wypłaty odszkodowania (świadczenia) przez organ odszkodowawczy występuje on o jego zwrot za pośrednictwem właściwego dla siedziby zakładu ubezpieczeń organu odszkodowawczego23.
W ramach centrum informacyjnego PBUK realizuje zadania związane z międzynarodową wymianą informacji zgodnie z Czwartą Dyrektywą Komunikacyjną, a w szczególności wymianą informacji o pokryciu ubezpieczeniowym i o reprezentantach do spraw roszczeń. PBUK gromadzi również informacje o wypadkach na terenie Polski, których następstwem były szkody osobowe, na podstawie danych przekazanych przez policję.
1.3. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
1.3.1. Cele i zasady funkcjonowania Funduszu. Fundusze gwarancyjne w ubezpieczeniach są jednym z istotnych elementów stabilizujących rynek ubezpieczeń. Pełnią przede wszystkim funkcję zabezpieczenia klientów zakładów ubezpieczeń na wypadek:
1) niewypłacalności zakładu ubezpieczeń
bądź
2) braku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego przez sprawcę szkody lub w przypadku niezidentyfikowania sprawcy (posiadacza pojazdu) szkody.
Zasadność tworzenia tych funduszy wynika z konieczności ochrony konsumentów przed skutkami niewypłacalności ubezpieczycieli, a w szczególności z potrzeby24:
zabezpieczenia nieprofesjonalnego ubezpieczającego (ubezpieczonego, uprawnionego),
zapewnienia zaufania do sektora ubezpieczeniowego, które jest jedną z przesłanek rozwoju ubezpieczeń,
zapewnienia ochrony portfeli ubezpieczeń firm ubezpieczeniowych mających problemy finansowe, tworząc w ten sposób dobre warunki rozwoju dla pozostałych firm i rynku ubezpieczeń,
wyrównania poziomów ochrony konsumentów sektora bankowego i ubezpieczeniowego.
Fundusze gwarancyjne zabezpieczają również poszkodowanych przed skutkami wypadków drogowych spowodowanych przez nieubezpieczonych lub niezidentyfikowanych sprawców. Należy podkreślić, że tego typu fundusze znalazły szczególne miejsce w regulacjach unijnych25.
Ponadto, fundusze gwarancyjne, zwłaszcza dla ubezpieczeń życiowych, zabezpieczają interesy ubezpieczających, umożliwiając im kontynuację umów ubezpieczenia na uprzednio zawartych warunkach, poprzez przejęcie zarządzania umowami upadłego zakładu ubezpieczeń bądź pomoc finansową dla zakładów, które przejmują transferowane portfele umów26.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) utworzono pierwotnie w celu kompensowania szkód poszkodowanym lub uprawnionym osobom fizycznym z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych OC posiadaczy pojazdów mechanicznych powstałych z ruchu tych pojazdów oraz OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego na27:
osobie, gdy sprawca szkody nie mógł być zidentyfikowany,
osobie i w mieniu, gdy sprawca szkody nie posiadał ubezpieczenia obowiązkowego OC.
Koncepcja ta jest zgodna z Drugą Dyrektywą Komunikacyjną UE28 - rozszerzono jej zakres o szkody z ubezpieczenia obowiązkowego OC rolników.
Głównym źródłem dochodów UFG są: wpłaty zakładów ubezpieczeń prowadzących działalność w grupie obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz odpowiedzialności cywilnej rolników, opłaty29 za niespełnienie obowiązku zawarcia umów ubezpieczeń obowiązkowych odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych i odpowiedzialności cywilnej rolników, wpływy z tytułu roszczeń regresowych oraz z lokat środków Funduszu30.
Drugim funduszem gwarancyjnym był Fundusz Ochrony Ubezpieczonych (FOU), który został powołany zarządzeniem Ministra Finansów z dnia 27.08.1992 r.31 Fundusz ten miał za zadanie zaspokajanie roszczeń osób fizycznych w przypadku niewypłacalności ubezpieczyciela z tytułu zawartych umów ubezpieczenia w wysokości 100 proc. w dziale I, tj. w zakresie ubezpieczeń na życie, 90 proc. w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych oraz 50 proc. z ubezpieczeń działu II (ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych)32. Dochodami tego funduszu były głównie wpłaty tych zakładów ubezpieczeń, które prowadziły działalność ubezpieczeniową w tym samym dziale ubezpieczeń co niewypłacalny zakład ubezpieczeń. Fundusz ten prowadził działalność do roku 1996.
W 1996 r. nastąpiło poszerzenie zakresu działalności UFG; przejął on zadania dotychczas realizowane przez FOU33. W związku z niewypłacalnością zakładu ubezpieczeń, UFG ponosi odpowiedzialność w przypadku ogłoszenia upadłości bądź w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości zakładu, a także umorzenia postępowania upadłościowego, jeśli majątek nie wystarczałby na pokrycie kosztów tego postępowania, albo w przypadku przymusowej likwidacji zakładu ubezpieczeń, który nie spełnia świadczeń ubezpieczeniowych34.
Zakres odpowiedzialności UFG35 obejmuje obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu mechanicznego i OC rolników, obowiązkowe ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego oraz w ograniczonym stopniu również obowiązkowe ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę, a także w odniesieniu do ubezpieczeń na życie.
Szkody z obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego i OC rolników oraz obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych UFG kompensuje w pełni (do wysokości sum gwarancyjnych czy sum ubezpieczenia), a z ubezpieczeń obowiązkowych pozostałych oraz wierzytelności z ubezpieczeń na życie w wysokości 50 proc. wierzytelności, nie więcej jednak niż kwota będąca równowartością 30 000 euro36.
Ponadto UFG realizuje zadania wynikające z Czwartej Dyrektywy Komunikacyjnej UE37, związane z utworzeniem oraz funkcjonowaniem Ośrodka Informacji38 oraz z udzielaniem pomocy finansowej39 w formie pożyczki zwrotnej zakładowi ubezpieczeń przejmującemu portfel umów z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych lub odpowiedzialności cywilnej rolników.
1.3.2. Dynamika wydatków na odszkodowania i świadczenia w latach 1991-2005. Fundusz Ochrony Ubezpieczonych funkcjonował przez 3 lata (w okresie 1993-1995) i głównym jego celem było zaspokajanie roszczeń wierzycieli ZU „Westa-Life” SA oraz ZU „Westa” SA. W latach 1993-1995 wydatkowano na ten cel 45,4 mln zł (odpowiednio 18,1 i 27,3 mln zł).
Od 1996 r. zadania i środki finansowe FOU przeszły do UFG. W latach 1996-2005 ze środków FOU wypłacono na odszkodowania i świadczenia z tytułu umów ubezpieczenia ZU „Westa-Life” SA kwotę 0,4 mln oraz ZU „Westa” SA – 49,0 mln zł, tj. łącznie zaspokojono wierzytelności względem ZU „Westa-Life” SA na kwotę blisko 18,5 mln zł, a względem ZU „Westa” SA – na ponad 76,2 mln zł, czyli razem na 94,7 mln złotych.
Tendencje zmian wartości realnych40 odszkodowań (świadczeń) i rent wynikają głównie ze zmiany w wysokości wypłacanych odszkodowań z tytułu niewypłacalności zakładów ubezpieczeń, gdyż wielkość realna odszkodowań i świadczeń z tytułu tzw. działalności podstawowej nie zmieniła się istotnie – w 2005 r. była nieznacznie niższa niż w 1992 r. (według wartości pieniądza z 1991 r. wyniosły one odpowiednio: 4,5 mln zł i 4,8 mln zł).
| Lata | Ogółem odszkodowania (świadczenia) i renty z: |
|---|---|
| działalności podstawowej | |
| 1991 | 1,6 |
| 1992 | 6,9 |
| 1993 | 8,9 |
| 1994 | 11,1 |
| 1995 | 15,2 |
| 1996 | 19,5 |
| 1997 | 24,1 |
| 1998 | 30,8 |
| 1999 | 32,1 |
| 2000 | 33,4 |
| 2001 | 32,8 |
| 2002 | 32,8 |
| 2003 | 32,6 |
| 2004 | 36,4 |
| 2005 | 31,0 |
a Bez odszkodowań i świadczeń z umów: ZU ”Westa-Life” SA oraz ZU „Westa” SA, które były pokryte ze środków byłego FOU. Od 1996 r. realizowano wypłaty odszkodowań i świadczeń z związku z upadłością następujących zakładów ubezpieczeń: PTU ”Gryf” SA (data ogłoszenia upadłości: 5.03.1996 r.)., ZU „Hestja” SA (4.09.1996 r.), TU „Fenix” SA (24.03.1997 r.), TUR „Polisa” SA (16.02.2000 r.) oraz TUR „Gwarant” SA (20.03.2000 r.).
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych UFG.
1.4. Polska Izba Ubezpieczeń
Polska Izba Ubezpieczeń jest organizacją ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego i reprezentuje jego interesy. Izba powstała w 1990 r. na podstawie ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 28.07.1990 r. Początkowo Izba była dobrowolnym zrzeszeniem ubezpieczycieli, przekształconym w 1995 r. – na podstawie ustawy z dnia 8.06.1995 r. nowelizującej ustawę o działalności ubezpieczeniowej – w organizację samorządu ubezpieczeniowego, do której przynależność jest obowiązkowa i powstaje z chwilą rozpoczęcia działalności ubezpieczeniowej na terenie Polski.
W pierwszym okresie działalności, tj. do 1995 r., Izba koncentrowała się na budowaniu samorządności ubezpieczeniowej, kształtowaniu zasad rynku ubezpieczeń, integrowaniu środowiska ubezpieczycieli oraz inicjowaniu działalności edukacyjnej w zakresie ubezpieczeń. W 1995 r. rozszerzono zakres uprawnień Izby o nowe obszary. W jej pracach w tym czasie istotną rolę odgrywała problematyka legislacyjna oraz działania lobbingowe i promocyjne ubezpieczycieli, rozwoju rynku ubezpieczeń i podnoszenia świadomości ubezpieczeniowej. Zadania te realizowano m.in. w ramach funkcjonowania stałych komisji problemowych, zespołów i grup roboczych Izby.
Podjęto również działania integrujące środowisko ubezpieczeniowe, promowano rozwijanie problematyki ubezpieczeniowej w pracach licencjackich i magisterskich, opracowano zasady etyki i dobrych praktyk w biznesie ubezpieczeniowym. Izba nawiązała i realizowała współpracę z zagranicznymi organizacjami ubezpieczeniowymi oraz została członkiem Europejskiego Komitetu Ubezpieczeń (CEA).
Od 2000 r. nastąpiło poszerzenie działalności Izby zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Zwiększono uczestnictwo środowiska ubezpieczeniowego w jej pracach. Rozwinięto działalność informacyjną oraz publikacyjną z zakresu ubezpieczeń. Wdrożono system szkoleń kadr ubezpieczeniowych. W sferze międzynarodowej nastąpiło wzmocnienie polskiego środowiska ubezpieczeniowego oraz rozwinięto istotne dla rynku więzi z europejskimi organizacjami i stowarzyszeniami międzynarodowymi. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22.05.2003 r. poszerzyła zakres zadań PIU w szczególności o prowadzenie:
baz danych w zakresie statystyki ubezpieczeniowej;
rejestru agentów, z którymi zakład ubezpieczeń rozwiązał umowę agencyjną, oraz osób, przeciwko którym było prowadzone postępowanie karne w związku z podejrzeniem popełnienia przez nie przestępstwa na szkodę zakładu ubezpieczeń;
analiz funkcjonowania rynków ubezpieczeniowych.
Realizacja tych zadań będzie służyć zakładom ubezpieczeń m.in. do lepszej oceny ryzyka ubezpieczeniowego, a także do przeciwdziałania przestępczości ubezpieczeniowej. Polska Izba Ubezpieczeń odgrywa więc szczególną rolę w organizacji rynku ubezpieczeniowego – reprezentuje interesy zakładów ubezpieczeń zarówno wobec władzy publicznej, jak i względem innych organizacji czy stowarzyszeń (krajowych i zagranicznych)41. Do głównych zaś celów PIU należą: ochrona wspólnych interesów członków Izby, zapobieganie wraz z innymi instytucjami zagrożeniom rynku ubezpieczeniowego, dbanie o realizację zasad uczciwej konkurencji i zasad etyki na rynku ubezpieczeniowym42.
2. Charakter rozwoju rynku
2.1. Uwagi wstępne
Rozwój rynku ubezpieczeń uwarunkowany jest czynnikami natury ekonomicznej, rozwiązaniami systemowymi w samym sektorze ubezpieczeń oraz w innych sektorach i dziedzinach oddziałujących na rozwój ubezpieczeń, np. w sektorze finansowym (banki, giełda, rynek kapitałowy itp.) czy w dziedzinie zabezpieczenia społecznego43 i w polityce państwa. Niemałą rolę odgrywają uwarunkowania historyczne, np. tradycja i poziom świadomości ubezpieczeniowej44, oraz konkurencyjność firm ubezpieczeniowych i dostępność usług ubezpieczeniowych.
Rynek ubezpieczeń w Polsce, podobnie jak rynki innych krajów UE w Europie Środkowej i Wschodniej, dzieli od pozostałych krajów Unii duży dystans zarówno pod względem wielkości składki przypisanej brutto na 1 mieszkańca (wielkości wskaźnika gęstości) i relacji składki przypisanej brutto do PKB (wielkości wskaźnika penetracji), jak i relacji składki z ubezpieczeń działu I do działu II oraz struktury przedmiotowej ubezpieczeń w tych działach45.
Jednakże 15 lat funkcjonowania rynku i przystąpienie Polski do UE spowodowało dostosowanie zasad jego działania do wymogów prawa unijnego oraz jego otwarcie, czyniąc go elementem składowym jednolitego rynku unijnego. Jednocześnie nastąpiło istotne przyśpieszenie rozwoju ubezpieczeń, unowocześnienie produktów ubezpieczeniowych, zwiększenie dostępności usług ubezpieczeniowych i podniesienie jakości świadczonej ochrony ubezpieczeniowej. Ważnym czynnikiem sprawczym dokonujących się zmian ilościowych i jakościowych jest również szeroka penetracja polskiego rynku przez zachodnie firmy ubezpieczeniowe46.
Ocena stanu rynku, kierunków i perspektyw jego rozwoju w głównej mierze sprowadza się do oceny stopnia rozwoju jego poszczególnych, istotnych elementów składowych, jak również zmian w relacjach między nimi.
2.2. Struktura podmiotowa rynku
2.2.1. Liczba zakładów ubezpieczeń. Przedmiotem analizy są zakłady, które posiadały zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce. Należy podkreślić, że liczba autoryzowanych podmiotów ubezpieczeniowych operujących na rynku jest faktycznie wyższa – od 1999 r. zagraniczne zakłady ubezpieczeń mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową na terenie Polski za pośrednictwem tzw. głównego oddziału. Ponadto po wejściu Polski do UE ubezpieczenia mogą być dystrybuowane na zasadzie swobody świadczenia usług. Jednak ich oddziaływanie w rozważanym okresie nie wpływało istotnie na procesy zachodzące na rynku.
W końcu 1991 r. funkcjonowały w Polsce 24 zakłady ubezpieczeń, w tym 19 w dziale II ubezpieczeń i 5 zakładów w dziale I; 23 zakłady w formie spółki akcyjnej i 1 zakład w formie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (dział II).
Tabela 2. Liczba zakładów ubezpieczeń wg źródeł pochodzenia kapitału na koniec lat: 1991, 1995, 2003 i 2005
Lata Działy |
1991 | 1995 | 2003 | 2005 |
|---|---|---|---|---|
| kk | kz | og | kk | |
| Dział I | 2 | 3 | 5 | 7 |
| Dział II | 16 | 3 | 19 | 22 |
| Razem | 18 | 6 | 24 | 29 |
Legenda: kk – zakłady ubezpieczeń z przeważającym (więcej niż 50 proc.) kapitałem krajowym; kz – zakłady ubezpieczeń z przeważającym (więcej niż 50 proc.) kapitałem zagranicznym; og – ogółem.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: E. Wanat-Połeć (red.), op. cit. oraz Rynek ubezpieczeń 2003, 2005, KNUiFE, WWW.knuife.gov.pl
Do 2003 r. następuje stały wzrost liczby zakładów, przy czym w dziale I wzrost ten był ponadsześciokrotny, a w dziale II blisko dwukrotny. W 2005 r. zakłady z działu II stanowiły ponad 52 proc. ich ogólnej liczby, podczas gdy w UE udział ten w 2003 r. wyniósł blisko 70 proc.47
W analizowanym okresie wzrosła również nieznacznie liczba zakładów w formie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (TUW) – w 2004 r. dwa takie zakłady były w dziale I
oraz 8 w dziale II, chociaż w 2005 r. jedno TUW z działu II wycofało się z prowadzenia działalności, uprzednio przekazując swój portfel ubezpieczeń do zakładu w formie spółki akcyjnej. Udział TUW-ów w ogólnej liczbie zakładów był więc niewielki i wyniósł w 2005 r. 10 proc., podczas gdy przeciętnie w krajach UE w 1999 r. udział ten wynosił ponad 25 proc.48
Natomiast liczba zakładów z przeważającym kapitałem zagranicznym wzrosła prawie 9-krotnie, a z przeważającym kapitałem krajowym tylko nieznacznie. Zatem w 2004 r. w obu działach ubezpieczeń dominowały liczebnie zakłady z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego – w dziale I: 75 proc. zakładów, a w dziale II: blisko 60 proc. Pod względem kraju pochodzenia kapitału w 2004 r. był to kapitał głównie z krajów UE, w tym przede wszystkim kapitał niemiecki, a spoza Unii – kapitał amerykański. Dla przykładu w sektorze bankowym na koniec 2004 r. blisko 76 proc. banków komercyjnych było z przewagą kapitału zagranicznego49.
Rynek ubezpieczeń w Polsce należy do rynków tzw. emerging markets; do 1999 r. cechował się wysokimi rocznymi wskaźnikami wzrostu – w dziale I ubezpieczeń były to wskaźniki dwucyfrowe sięgające nawet 20 proc., stąd m.in. tak duże zainteresowanie zachodnich inwestorów inwestowaniem w sektor ubezpieczeniowy w Polsce.
Pozycja zakładów ubezpieczeń z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego pod względem udziału w składce przypisanej brutto była bardziej zróżnicowana (tab. 3).
Tabela 3. Udział zakładów ubezpieczeń z przeważającym kapitałem zagranicznym w rynku (według przypisu składki brutto, w %) w latach 1991, 1995, 2003 i 2005
Lata Działy |
1991 | 1995 | 2003 | 2005 |
|---|---|---|---|---|
| I | 0,0 | 11,92 | 48,18 | 55,11 |
| II | 0,1 | 1,58 | 40,76 | 42,35 |
| Razem | 0,0 | 5,01 | 43,36 | 48,02 |
Źródło: Obliczenia własne na podstawie E. Wanat-Połeć, op. cit. oraz Rynek ubezpieczeń za lata 2003 i 2005, KNUiFE. WWW.knuife.gov.pl
Udział rynkowy zakładów ubezpieczeń z przewagą kapitału zagranicznego jest szczególnie wysoki wtedy, gdy dawni monopoliści należą do inwestorów zagranicznych, np. w krajach nadbałtyckich, na Słowacji i w Czechach. W Polsce sytuacja jest odmienna, jakkolwiek – szczególnie w ostatnich latach – następuje wyraźny wzrost udziału tych zakładów w rynku: w 2005 r. w dziale I przekroczył on 55 proc., a w dziale II – 42 proc. Jednakże znaczenie kapitału zagranicznego jest dużo większe niż wynikałoby to z danych tabeli 3, szczególnie jeśli chodzi o przyszły potencjał rozwojowy, m.in. ze względu na wysoki udział tego kapitału w łącznym kapitale zakładowym zakładów działu I i II przekraczający 75 proc.50
Należy także wskazać, że w 2005 r. 290 zakładów ubezpieczeń z krajów UE zgłosiło zamiar dystrybucji ubezpieczeń w Polsce na zasadzie swobody świadczenia usług. Jednak barierami ich ekspansji zagranicznej mogą się okazać w szczególności zwyczaje po stronie operatorów i klientów, aspekty techniczne oraz prawne, a także związane z brakiem harmonizacji prawa podatkowego w transakcjach ubezpieczeniowych51.
2.2.2. Koncentracja rynku. Tendencje koncentracji na rynku wpływają na wiele występujących na nim procesów – wzmacniają pozycję dużych grup ubezpieczeniowych, zakładów wyspecjalizowanych kosztem tych o niedostatecznym kapitale i niezgruntowanej pozycji rynkowej. W przypadku krajów Europy Środkowej i Wschodniej występujący wysoki poziom koncentracji oraz jego zmiany należy rozpatrywać w kontekście odchodzenia od państwowego monopolu52.
Poziom koncentracji rynku określa się zazwyczaj współczynnikiem koncentracji CR (concentration ratio), tj. udziałem w rynku największych zakładów, lub wskaźnikiem Herfindahla-Hirschmana (HHI)53.
Tabela 4. Współczynniki koncentracji rynku ubezpieczeń (CR) według składki przypisanej brutto
i działów ubezpieczeń w latach 1991, 1995, 2003 i 2005 (w %)
| Lata | CR 1 | CR 3 | CR 5 | CR 10 |
|---|---|---|---|---|
| Dział I | Dział II | Dział I | Dział II | |
| 1991 | 95 | 69 | 100 | 96 |
| 1995 | 87 | 60 | 98 | 81 |
| 2003 | 47 | 61 | 71 | 80 |
| 2005 | 40 | 49 | 60 | 67 |
Legenda: CR 1 – udział największego zakładu ubezpieczeń; CR 3 – udział trzech kolejno największych zakładów ubezpieczeń; CR 5 – udział pięciu kolejno największych zakładów ubezpieczeń; CR 10 – udział 10 kolejno największych zakładów ubezpieczeń.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: E. Wanat-Połeć (red.), op. cit. oraz Rynek ubezpieczeń za lata 2003 i 2005 KNUiFE. WWW.knuife.gov.pl
Jak wynika z danych w tabeli 4, w roku 1991 rynek ubezpieczeń w obu działach był ze względów historycznych wysoce zmonopolizowany – w dziale I była to faktycznie pozycja monopolistyczna, a w dziale II była to pozycja wysoko dominująca. W ciągu 15 lat dwa największe zakłady w dziale I i II (stanowiące zresztą jedną grupę kapitałową) zmniejszyły swój udział w rynku: w dziale I do wysokości 39,8 proc., a w dziale II do 48,9 proc. W dziale I trzy największe zakłady obniżyły swój udział rynkowy do 60 proc., pięć największych do blisko 70 proc., a dziesięć do 86 proc., natomiast w dziale II odpowiednio do 67 proc., 77 proc. i 88 proc.
Tabela 5. Wskaźniki koncentracji rynku ubezpieczeń
Herfindahla-Hirschmana (HHI) wg działów ubezpieczeń
(w latach 1991-2005)
| Lata | Dział I | Dział II |
|---|---|---|
| 1991 | 8982 | 5088 |
| 1995 | 7673 | 3981 |
| 1996 | 6137 | 4473 |
| 1999 | 3769 | 3298 |
| 2000 | 3373 | 3469 |
| 2001 | 3166 | 3529 |
| 2002 | 2970 | 3387 |
| 2003 | 2532 | 3097 |
| 2004 | 2223 | 2785 |
| 2005 | 1936 | 2654 |
Źródło: Jak w tabeli 4.
W porównaniu do sektora bankowego54, gdzie w 2004 r. udział w rynku pięciu największych banków wynosił: dla aktywów ponad 50 proc., dla depozytów około 57 proc., dla kredytów brutto ponad 45 proc., stopień koncentracji sektora ubezpieczeń był znacznie wyższy. W 2004 r. wskaźniki koncentracji Herfindahla-Hirschmana były blisko 4-krotnie wyższe niż w sektorze bankowym (tab. 5). Dynamika zmian tych wskaźników wskazuje na stałe zmniejszanie koncentracji rynku w dziale I, natomiast w dziale II proces ten był wolniejszy, a nawet w niektórych latach ulegał zahamowaniu i było to związane z występującymi upadłościami zakładów ubezpieczeń, wskutek czego znaczna część klientów z tych zakładów decydowała się na przejście m. in. do największego zakładu ubezpieczeń.
Niższy stopień dekoncentracji rynku w dziale II niż w dziale I wiąże się także z silną pozycją rynkową PZU SA; jego udział rynkowy zmniejszył w latach 1991-2005 jedynie o 19,6 punktów proc., natomiast trzech największych zakładów (tego działu) o ponad 29 punktów proc., a pięciu o ponad 21 punktów proc. Na wolniejsze tempo dekoncentracji działu II wpływ ma m.in. dominująca pozycja ubezpieczeń komunikacyjnych w strukturze produktowej działu55, których liderem jest PZU SA.
Rozwinięte rynki ubezpieczeń cechują się z kolei rosnącym stopniem koncentracji w następstwie procesów konsolidacji – pierwszych pięć zakładów ubezpieczeń w UE posiadało w 2002 r. około 50 proc. rynku56.
Od 2004 r. na rynku ubezpieczeń w Polsce rozpoczął się zarówno proces konsolidacji zakładów ubezpieczeń (np. zakłady związane z właścicielami Compensy, HDI czy Uniqi), powrotu (MetLife TU), jak i ograniczonego wycofywania się niektórych kapitałów, np. z krajów skandynawskich.
2.3. Dynamika składki
Składka przypisana brutto jest jednym z podstawowych mierników oceny rozwoju rynku ubezpieczeń. Rolę i znaczenie ubezpieczeń określa się zazwyczaj odnosząc składkę względem wolumenu produktu krajowego brutto oraz PKB per capita57.
Tabela 6. Składka przypisana brutto według działów ubezpieczeń w latach 1991, 1995,
2003 i 2005
Lata Składka |
1991 | 1995 | 2003 | 2005 |
|---|---|---|---|---|
| Ogółem | a | 1483 | 5583 | 24 770 |
| b | 10 178 | 11 721 | 26 376 | |
| c | 100 | 115 | 259 | |
| d | 1,83 | 1,81 | 3,04 | |
| e | 39 | 145 | 649 | |
| Dział I | a | 208 | 1852 | 11 167 |
| b | 1428 | 3888 | 11 891 | |
| c | 100 | 272 | 833 | |
| d | 0,26 | 0,60 | 1,37 | |
| e | 6 | 48 | 292 | |
| Dział II | a | 1275 | 37 310 | 13 603 |
| b | 8750 | 7833 | 14 485 | |
| c | 100 | 90 | 166 | |
| d | 1,57 | 1,21 | 1,67 | |
| e | 33 | 97 | 357 |
Legenda: a – składka w ujęciu nominalnym (w mln zł); b – składka w ujęciu tzw. realnym, tj. wg wartości pieniądza z 2005 r. (w mln zł); c – wskaźnik dynamiki dla pozycji „b” przy 1991 r. = 100; d – współczynnik penetracji składki (składka/PKB w %); e – współczynnik gęstości składki (składka per capita w ujęciu nominalnym w zł).
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: E. Wanat-Połeć (red.), op. cit. oraz Rynek ubezpieczeń 2003 i 2005, KNUiFE, WWW.knuife.gov.pl, a także danych GUS, WWW.stat.gov.pl
W latach 1991-2005 składka ogółem w ujęciu tzw. realnym wzrosła ponad 3-krotnie, z tego więcej niż 10-krotnie (10,74) w dziale I oraz 1,79-krotnie w dziale II (tab. 6). Tak wysoki wzrost składki w dziale ubezpieczeń na życie spowodował, że udział składki z tego działu był bardzo bliski udziałowi składki z działu II. Ta tendencja przybliża istotnie generowanie składki na rynku polskim do proporcji charakterystycznych dla rynku światowego i europejskiego.
Udział składki ogółem w PKB (współczynnik penetracji) wzrósł z 1,83 proc. do 3,24 proc., tj., o 77 proc., ale jest niższy od wielkości przeciętnej dla krajów tzw. starej Unii (UE15), gdzie w 2003 r. wielkość ta wynosiła 9,1 proc. Współczynnik gęstości (składka per capita) dla składki ogółem wzrósł nominalnie z 39 do 812 zł, a w ujęciu tzw. realnym był to blisko 3,3-krotny wzrost, jednak jego wielkość ponad 10-krotnie odbiegała od średniej dla UE15, wynoszącej 2168 euro w 2003 r.
Z punktu widzenia tempa (realnego) wzrostu składki w dziale I można wyróżnić trzy podokresy: pierwszy obejmujący lata 1991-1999 z dwucyfrowym rocznym tempem wzrostu, drugi – odnoszący się do lat 2000-2002 – przy znacznie niższym tempie oraz trzeci – od 2003 r. - charakteryzujący się ponownie dwucyfrowym tempem wzrostu58.
W dziale II istotny wzrost (dwucyfrowe roczne tempo wzrostu) wystąpił w latach 1996-1998, natomiast w latach 2000-2002 mamy do czynienia nawet z regresem, a od 2003 r. z umiarkowanym wzrostem.
Dr hab. Kazimierz Ortyński jest prof. nadzw. oraz członkiem Zarządu Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.Recenzent: prof. zw. dr hab. Jan Monkiewicz
Artykuł napisano na zamówienie Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego – autorskie prawa majątkowe do artykułu przysługują Urzędowi Komisji Nadzoru Finansowego.
Por. E. Wanat-Połeć (red.), Przegląd dziesięciolecia. Rozwój ubezpieczeń w Polsce w gospodarce rynkowej, PUNU 2001, s. 9 i nast. oraz ustawa z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. 1984, Nr 45, poz. 242).↩
Por. T. Sangowski (red.), „Vademecum ubezpieczeń gospodarczych (pośrednika ubezpieczeniowego)”, wyd. 2, Saga Printing, Poznań 1998, s. 41 i nast.↩
Ibidem; por. także ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. 1989, Nr 30, poz. 160).↩
Por. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. 1990, Nr 59, poz. 344).↩
Por. np. ustawa z dnia 31.01.1989 r. Prawo bankowe (Dz. U. 1989, Nr 4, poz. 21).↩
Por. ustawa z dnia 24.03.1991 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (Dz. U. 1994., Nr 58, poz. 239).↩
Por. np. ustawa z dnia 24.03.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. 1997, Nr 49, poz. 318).↩
Zmiany te uznaje się za II etap reformy polskiego rynku ubezpieczeń gospodarczych; por. T. Sangowski (red.), op. cit. Na podkreślenie zasługuje także ustawa z 2002 r. powołująca jeden organ nadzoru ubezpieczeniowego, tj. KNUiFE, w miejsce dwóch poprzednio istniejących, tj. PUNU i UNFE; por. ustawa z dnia 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2002, Nr 25, poz. 253).↩
Por. także M. Kaczała, M. Osak, J. Talarek, Zmiany na rynku ubezpieczeniowym i ich konsekwencje dla zakładów ubezpieczeń (w:] J. Handschke (red.), „Internet w działalności ubezpieczeniowej w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem dystrybucji”, AE Poznań 2004, s. 26 i nast.↩
Są to ustawy uchwalone 22 maja 2003 r., tj. o działalności ubezpieczeniowej; o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych; o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, a także o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. 2003, Nr 124, poz. 1151-1154).↩
Por. także: ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczypospolitą Polską członkostwa w UE (Dz. U. 2004, Nr 96, poz. 959).↩
Por. T. Sangowski (red.), „Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej”, wyd. 2, Poltext, Warszawa 2001, s. 181.↩
Por. także T. Sangowski (red.), „Ubezpieczenia gospodarcze”, ed. cit., ss. 341-342.↩
Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, „Prawo ubezpieczeń gospodarczych”, LexisNexis, Warszawa 2004, s. 207, gdzie prezentowane są zastrzeżenia do tego typu zadań nadzoru.↩
Por. artykuł J. Monkiewicza w niniejszym zeszycie „Forum”.↩
Instytucję te powołano nowelizacją z dnia 8.06.1995 r. ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. 1995, Nr 96, poz. 478; tekst jednolity ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 28.07.1990 r. w Dz. U. 1995, Nr 11, poz. 62). Sposób powoływania i zasady funkcjonowania Rzecznika Ubezpieczonych określiło rozporządzenie MF z dnia 8.12.1995 r. w sprawie szczegółowych zasad działania i trybu powoływania Rzecznika Ubezpieczonych (Dz. U. 1995, Nr 149, poz. 727). W roku 2003 w ramach tzw. pakietu ustaw ubezpieczeniowych podniesiono wagę instytucji Rzecznika Ubezpieczonych oraz m.in. rozszerzono zakres jego zadań; por. ustawa z 22.05.2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. 2003, Nr 124, poz.1153); Por. T. Szumlicz, op. cit.↩
Por. WWW.pbuk.pl; por. także B. Just, Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych w systemie Zielonej Karty, „Prawo Asekuracyjne” 1996, Nr 4, s. 9.↩
Por. M. W. Wichtowski, Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w ruchu zagranicznym, (w:] S. Rogowski (red.), „Ubezpieczenia komunikacyjne”, Poltext, Warszawa 2006, s. 129 i nast.↩
Początkowo członkiem Rady Biur było PZU. Następnie Polskę kolejno reprezentowały: TUR ”Warta” SA (1960-1990), Polskie Biuro Zielonej Karty (1990-1996) i Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych (11.05.1996-2004), które przekształcono od 1.01.2004 r. w Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.↩
Por. M. W. Wichtowski, Ochrona konsumenta w zakresie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w świetle dyrektyw europejskich (w:] K. Ortyński (red.), „Procesy integracyjne w Europie a ubezpieczenia w Polsce”, WiZP, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2003, s. 230 i nast.↩
Por. ustawa z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, rozdział 8 (Dz. U. 2003, Nr 124, poz. 1152).↩
Por. M. W. Wichtowski, Rola PBUK w świetle nowych uregulowań, (w:) „Ubezpieczenia w polskim obszarze rynku europejskiego. Wyzwania i oczekiwania”, OW Branta, Warszawa 2003, s. 509 i nast. oraz art. 123 ustawy z 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych…, op. cit.↩
M. W. Wichtowski, Rola PBUK…, op. cit. s. 512; Por. także M. W. Wichtowski, Ochrona interesów poszkodowanych w świetle projektu Piątej Dyrektywy w sprawie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Prawo Asekuracyjne” 2003, Nr 3(36), s. 4 i nast.↩
Por. A. Janusz, Korzyści i zagrożenia związane z tworzeniem ubezpieczeniowych funduszy gwarancyjnych, (w:) W. Sułkowska (red.), „Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, t. V, Ubezpieczenia”, AE Kraków 2004, s. 149 i nast.↩
M. Monkiewicz, Systemy gwarancyjne na rynku ubezpieczeń Unii Europejskiej (w:) J. Monkiewicz (red.), „Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej. Procesy rozwoju i integracji”, ed. cit., s. 155 i nast.↩
Policyholder protection funds, Groups of governmental experts on insurance solvency, OECD 2000, s. 3.↩
Por. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, op. cit. art. 51 oraz „Protokół z zebrania Przedstawicieli Zakładów Ubezpieczeń” z dnia 28.12.1990 r. ( niepublikowane).↩
Por. Druga Dyrektywa z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów silnikowych (84/5/EWG).↩
Por. E. Turkowska-Tyrluk, Funkcje kontrolno-windykacyjne Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w zakresie spełnienia obowiązku ubezpieczenia, „Prawo Asekuracyjne” 2005, Nr 4(45), s. 21 i nast.↩
Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, ed. cit., art. 53 i 92 oraz T. Sangowski, „Regres ubezpieczeniowy”, PWE, Warszawa 1977 oraz E. Kowalewski, „Prawo ubezpieczeń gospodarczych”, OW Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002, s. 240 i nast., a także art. 43 i 58 ustawy z dnia 22 maja 2003 o ubezpieczeniach komunikacyjnych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. w związku z art. 518 § 1 pkt 4 k.c.↩
Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, art. 1, ed. cit. oraz „Protokół z Zebrania Przedstawicieli Ubezpieczycieli w siedzibie Polskiej Izby Ubezpieczeń” z dnia 26.10.1992 r. (niepublikowane).↩
Por. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, ed. cit., art. 57.↩
Por. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, art. 51 ust. 4 (Dz.U. 1996, Nr 11, poz. 62).↩
Por. ibidem, art. 51 ust. 7 (Dz.U. 2000, Nr 70, poz. 819).↩
Por. także M. W. Wichtowski, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (w:) S. Rogowski (red.), „Ubezpieczenia komunikacyjne”, ed. cit., s. 108 i nast.↩
Por. także E. Turkowska-Tyrluk, Zmieniająca się rola Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w systemie polskich ubezpieczeń (w:) „Ubezpieczenia w polskim obszarze rynku europejskiego”, ed. cit., s. 500 i nast.↩
Por. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/26/WE; Dyrektywa Rady z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie OC za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, zmieniająca dyrektywy Rady 73/239/EWG i 88/357/EWG, art. 5 o centrach informacji, WWW.knuife.gov.pl, oraz WWW.ufg.pl↩
Por. ustawa z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach komunikacyjnych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, op. cit. art. 102, gdzie określa się, że do zadań UFG jako ośrodka informacji należy prowadzenie rejestru umów ubezpieczenia działu II grupy 3 i 10 z wyłączeniem odpowiedzialności przewoźnika oraz rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10.03.04 w sprawie współdziałania UFG z organem prowadzącym centralną ewidencję pojazdów (Dz. U. 2004, Nr 51, poz. 495).↩
Por. ibidem, art. 92.↩
W celu wyznaczenia wartości realnych odszkodowań i świadczeń wykorzystano wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych na podstawie danych GUS; przyjęły one w kolejnych latach następujące wielkości: 1991 – 100, 1992 – 143, 1993 – 193,5; 1994 – 256; 1995 – 326,9; 1996 – 391,9; 1997 – 450,3; 1998 – 503,5; 1999 – 540,2; 2000 – 594,8; 2001 – 627,5; 2002 – 639,4; 2003 – 644,5; 2004 – 672,2; 2005 – 686,3. WWW.stat.gov.pl/serwis/inflacja/wsk_c_50-00.htm↩
Por. T. Szumlicz, „Ubezpieczenie społeczne. Teoria dla praktyki”, OW Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2005, ss. 128-129.↩
Por. J. Wysocki, Samorząd ubezpieczeniowy w UE (w:) J. Monkiewicz (red.), „Ubezpieczenia w Unii Europejskiej”, ed. cit., s. 277 i nast.↩
Por. T. Szumlicz, „Ubezpieczenie społeczne. Teoria dla praktyki”, ed. cit., s. 154, gdzie autor podkreśla, że „im realnie niższy poziom bezpieczeństwa wynikający z systemu zabezpieczenia społecznego, tym bardziej powinno wzrastać zapotrzebowanie na dodatkową ochronę ubezpieczeniową”.↩
Por. T. Szumlicz, O kształtowaniu świadomości ubezpieczeniowej (w:) „Ubezpieczenia w polskim obszarze rynku ubezpieczeniowego. Wyzwania i oczekiwania”, ed. cit., s. 609 i nast. oraz np. A. Szromnik, „Rynek ubezpieczeniowy: społeczne problemy kształtowania i funkcjonowania”, AE Kraków 2001, s. 22 i nast.↩
Por. K. Ortyński, Rynek ubezpieczeniowy nowych członków Unii Europejskiej (krajów nowej Unii) (w:) J. Monkiewicz (red.), „Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej. Procesy rozwoju i integracji”, ed. cit., s. 311 i nast.↩
Por. T. Michalski (red.), „Ubezpieczenia gospodarcze w Polsce i w Unii Europejskiej”, Difin, Warszawa 2001, ss. 11-12.↩
J. Monkiewicz, Rozwój rynku ubezpieczeń w Unii Europejskiej (w:) J. Monkiewicz (red.), „Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej…”, ed. cit., s. 203.↩
Ibidem.↩
„Sytuacja finansowa banków w 2004 roku. Synteza”, Wydział Analiz Systemu Bankowego Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego, Warszawa 2005 (niepublikowane) WWW.nbp.gov.pl /Home.aspx?f=publikacje/nadzor_bankowy/wyniki.html.↩
Na koniec 2005 r. wyniósł on ogółem oraz w dziale I i II ponad 76 proc.; por. ,,Rynek ubezpieczeń 2005”, KNUiFE,WWW.knuife.gov.pl .↩
Por. J. Monkiewicz, Rozwój rynku ubezpieczeń w Unii Europejskiej (w:) J. Monkiewicz (red.), „Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej”, ed. cit., s. 216 i nast.; por. także M. Łemkowska, „Jednolity rynek ubezpieczeniowy wspólnoty europejskiej. Podstawowe swobody”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, s. 150 i nast., gdzie autorka do barier tzw. ogólnych kształtowania jednolitego rynku zalicza w szczególności: niezrozumiałość i niedostępność narodowego ustawodawstwa ubezpieczeniowego, bariery fiskalne, zróżnicowane wymagania dotyczące rachunkowości i statystyki, normy kolizyjne prawa traktatowego, a także problemy związane ze spóźnioną i niekompletną transpozycją dyrektyw trzeciej generacji.↩
Por. m.in. I. Jędrzejczyk, Ponadnarodowe podmioty gospodarcze na rynku ubezpieczeń w Europie (w:) „Instytucje finansowe i ubezpieczenia w okresie transformacji polskiej gospodarki – tendencje światowe a rynek polski”, AE, Wrocław 2000, s. 156 i nast.↩
Por. np. „Sytuacja finansowa banków w 2004 roku. Synteza”, ed. cit., s. 15. Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana wyznacza się jako sumę kwadratów udziałów w rynku zakładów ubezpieczeń.↩
„Sytuacja finansowa banków w 2004 roku. Synteza”, ed. cit., s. 15.↩
Por. T. Sangowski (red.), „Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej”, ed. cit., ss. 205-206.↩
Ibiem., s. 204.↩
Por. np. T. Sangowski (red.), „Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej”, ed. cit., ss. 196-197.↩
Por. K. Ortyński, Rynek ubezpieczeń w Polsce po przystąpieniu do UE (w:) T. Sangowski, T. Szumlicz (red.), Rynek ubezpieczeniowy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, „Forum Dyskusyjne Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, KNUiFE, zeszyt. 2/2004, s. 27, tabela 2.↩