I CZĘŚĆ (PIEKŁO)
Pieśń I
Dante w swoim najbardziej znanym dziele zawarł kwintesencję ideologi średniowiecza. W utworze bardzo ważną rolę odgrywają alegorie, numerologia. Pierwsza część utworu zatytułowana Piekło jest wstępem do dalekiej podróży Dantego . Wyrusza on w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek roku 1300(25 marca lub 7 kwietnia). Dante ma 35 lat, jak pisze jest „na połowie czasów”, ponieważ średnia długość życia w tym okresie wynosiła 70 lat. Poeta po tym jak zabłądził znalazł się w ciemnym lesie. Nasuwa się tutaj alegoria świata pogrążonego w grzechu w jakim żyje Dante. Z biografii Dantego wiemy, iż jego życie po utracie ukochanej Beatrycze było bardzo rozwiązłe i grzeszne. Gęsty, ciemny las można by uznać również za alegorię rozważań bohatera nad popełnieniem samobójstwa. Dante próbuje się wydostać z lasu, odczuwa paurę (lęk, trwogę). Jednak pewnym uspokojeniem i pocieszeniem staje się dla niego Słońce, świecące nad wzgórzem, w oddali. Słońce stanowi alegorię Boga, rozświetla ono ciemności w jakich znalazł się Dante, i dodaje mu nadziei. Bohater chce wspiąć się na wzgórze, by zbliżyć się do Boga. Jednak pokonanie tego dystansu uniemożliwiają mu pewne postawy ludzkie kierujące człowieka w stronę grzechu, symbolizowane przez 3 zwierzęta: Pantera (symbolizująca zmysłowość), Lew (symbolizujący pychę), Wilczyca (symbolizująca chciwość). Dla Dantego najbardziej niebezpieczna okazuje się chciwość. Autor przedstawia scenę w której zostaje wręcz spychany przez wilczycę w przepaść, otchłań z której niemożna dostrzec Słońca. Ukazuje to niemożność odnalezienia przez Dantego „prostej drogi”(która wiedzie na wzgórze w kierunku Słońca) do zbawienia. Dante jest świadomy zrujnowania swojego życia.
Przed całkowitym oddaleniem się od Boga i spadnięciem w przepaść Dantego ratuje Wergiliusz (starożytny poeta będący mistrzem w swoim kunszcie dla Alighierii). Wergiliusz postanawia poprowadzić Dantego do Boga. Informuje, że jedyna droga wiedzie do Niego przez Piekło, Czyściec i Raj, natomiast Wilczyca nie przepuści ludzi dopóki nie będzie strącona przez Charta do piekła. Za Charta uznaje się Chrystusa, który ma przyjść w dniu Sądu Ostatecznego. Wergiliusz przeprowadzi Dantego przez poszczególne części Piekła i Czyśćca, natomiast w Raju odda go pod opiekę innego przewodnika.
Pieśń II
Wergiliusz, którego miejscem przebywania w zaświatach jest tzw. Przedpiekło informuje Dantego, iż wysłany został na prośbę Beatrycze przebywającej w Raju. To właśnie jego ukochana ma być dalszym przewodnikiem Dantego, o którym wspomniano w Pieśni I. Wergiliusz dodatkowo daje Dantemu do zrozumienia, iż jego wędrówka po zaświatach była wolą Boga i dlatego też Bóg będzie się nim cały czas opiekował podczas tej niezwykłej wyprawy.
Pieśń III
W tej części utworu Wergiliusz przyprowadza Dantego pod Bramę Piekła. Widnieje na niej napis:
"Przeze mnie droga w miasto utrapienia,
Przeze mnie droga w wiekuiste męki,
Przeze mnie droga w naród zatracenia.
Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki.
Wzniosła mię z gruntu Potęga wszechwłodna,
Mądrość najwyższa, Miłość pierworodna;
Starsze ode mnie twory nie istnieją,
Chyba wieczyste - a jam niepożyta!
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją"
Na podstawie fragmentu możemy stwierdzić, iż Piekło jest miejscem w którym dusze ludzkie skazane są na wieczne męki. Ta część za światów stworzona przez Trójcę świętą (Potęga wszechwłodna,
Mądrość najwyższa, Miłość pierworodna) jest wynikiem sprawiedliwości Bożej. Pieśń III rozpoczyna bogaty opis budowy Piekła.
Zanim Dante i jego przewodnik wkracza całkowicie do piekła, widzi dusze istot pasywnych „Ignavi” (Oportunistów), ludzi którzy nie mieli ściśle sprecyzowanych poglądów i zasad, naginająca się do panujących okoliczności dla własnego zysku. Są to ludzie którzy za życia nie dokonali niczego, ani dobrego ani złego. Dante rozpoznaje tutaj 2 ludzi Poncjusza Piłata oraz współczesnego mu Papieża Celestyna V. Ponadto znajdują się tutaj wyrzutki, które nie objęły żadnej strony podczas Buntu Aniołów w Niebie. Dusze te nie znajdują się ani w Piekle, ani nie są poza nim. Przebywają na wybrzeżu rzeki Acheron, która jest uznawana za podziemne odgałęzienie rzeki Styks. Dusze te skazane są na wieczne męki związane z tym, że są kąsane przez osy i szerszenie, a wiele innych owadów wypija ich krew i łzy.
Budowa Piekła
Piekło zbudowane jest z 9 kręgów ułożonych koncentrycznie w kształt wielkiego leja.
Piekło powstało po tym jak w wyniku Buntu Lucyfera w Niebie został on strącony z niego robiąc dziurę w Ziemi. Z każdym kręgiem związani są coraz ciężsi grzesznicy. Kulminują się one w centrum ziemi gdzie na samym dnie znajduje się Szatan. W poszczególnych kręgach znajdują się osoby związane z danym grzechem, które odbywają odpowiednie do jego ciężkości kary. Dusze ludzi znajdujący się w Piekle w odróżnieniu od tych znajdujących się w Czyśćcu nie okazały skruchy, posiadają wiedzę o przeszłości i przyszłości, ale nie o teraźniejszości. Oznacza to, że po Sądzie Ostatecznym, świat skończy się a oni przestana posiadać tą wiedzę (można by wnioskować, że przestaną istnieć).
Pieśń IV
W tej pieśni przedstawione jest jak Dante i Wergiliusz za pomocą łodzi kierowanej przez Charona zostają przewiezieni na drugi brzeg rzeki Acheron. Charon nie chce pozwolić Dantemu na wejście do piekła, ponieważ wciąż jest istotą żyjącą. Jednak ulega namową Wergiliusza. Cała podróż nie została opisana, ponieważ Dante pogrążony w śnie budzi się dopiero na drugim brzegu. Bohaterowie docierają do pierwszego kręgu piekła czyli Limbo (Przedpiekle). W tej części Piekła znajdują się dusze ludzi nieochrzczonych oraz cnotliwych pogan, którzy mimo tego że nie byli grzeszni nie przyjęli Chrystusa. Jest to miejsce przebywania także osób, które nie oddawały stosownego hołdu ich poszczególnym bóstwom. Nie jest zadawana im kary fizycznej, dusze te cierpią jedynie duchowo, gdyż nigdy nie będzie dane im ujrzeć Boga. Główną ironią tego kręgu jest jego podobieństwo do Pól Elizejskich. Niewinni potępieni są karani niemożnością dostępu do nieba z powodu braku dostatecznej wiary. W Przedpiekle rozpościerają się zielone pola w centrum których znajduje się zamek Nobile castello, będący mieszkaniem dla najmądrzejszych ludzi antyku. Dante spotyka tam Cezara, Euklidesa, Homera, Horacego, Owidiusza, Ptolemeusza, Talesa. Akcja tej pieśni rozgrywa się w Wielki Piątek wieczorem.
Pieśń V
Pieśń ta jest nazywana pieśnią o miłości tragicznej, opisuje kolejny drugi krąg piekła. Na jego granicy znajduje się Minos, będący niejako sędzią, który wydaje wyroki każdej z dusz i wysyła je do jednego z niższych kręgów Piekła, owijając swój ogon dookoła ciała. Liczba zwojów ogona oznacza numer kręgu, do którego udają się poszczególni potępieńcy. W drugim kręgu znajdują się osoby które zgrzeszyły pożądliwością. Są one za karę poddawane nieustającej wichurze. Ma ona symbolizować siłę żądzy. Dante spotyka Francesca da Rimini opowiada ona mu o tym jak popełniła cudzołóstwo z bratem męża Paolo Malatesta. Uczucie jakie łączyło tych dwójka zostało odkryte przez męża Franceski podczas lektury legend arturiańskich. Usta kochanków zeszły się same pod wpływem sceny gdzie Lancelot całuje Ginewrę. Zdradzony mąż zamordował kochanków. Dante napotyka również na wiele innych postaci, które dopuściły się grzechu zmysłowości, takie jak : Helena trojańską, Achilles, Kleopatra, Parys, Tristan.
Pieśń VI
Krąg trzeci jest strzeżony przez Cerbera, trzygłowego pasa wywodzącego się z mitologi greckiej, kąsa on dusze grzeszników trafiających do tej części piekła. Przebywają tutaj dusze, które dopuściły się łakomstwa. Dusze zmuszane są do leżenia w błocie, pada na nie zimny deszcz i grad. Skazane są na spożywanie własnych odchodów. Dante spotyka tutaj współczesną mu postać Florentczyka Ciacco, który przepowiada przyszłość Włoch po roku 1300.
Pieśń VII
W pieśni znajduje się opis czwartego kręgu piekła. Znajdują się w nim osoby, które w nieodpowiedni sposób zarządzały dobrami materialnymi, tzn. Skąpcy , Chciwi – gromadzący dobra i pieniądze oraz Rozrzutni – wydający pieniądze lekką ręką. Pojawia się tutaj strona przepychania ciężkich worków pomiędzy tymi dwiema grupami. Strażnikiem jest tutaj Pluton wywodzący się z mitologi greckiej bóg bogactwa.
Pieśń VIII
W tej pieśni autor „Boskiej Komedii” kontynuuje opis piątego kręgu piekła rozpoczęty w Pieśni VII. Dusze przebywają tutaj w bagnistej rzece Stynks bijąc i zmagając się ze sobą. Gniewni walczą ze sobą na powierzchni rzeki natomiast osoby posępne, ponure i leniwe bulgocą pod wodą. Flegias w mitologi greckiej syn Aresa niechętnie przeprawia Dantego i Wergiliusza na drugi brzeg rzeki Styks za pomocą swojej lekkiej łodzi wiosłowej. W drodze zaczepiani są przez Filippo Argenti z włoskiej rodziny Gwelfów jednego z rywalizujących o władzę stronnictw politycznych na przełomie XII i XIII wieku.
Pieśń IX
Dante i Wergiliusz próbują przedostać się do drugiej części piekła tzw. Piekła Dolnego. Jest ono oddzielone od pierwszej części przez potężny mur otaczający miasto Disa. Disa jest miastem śmierci, które mieści się w 6 kręgu. Mury bronione są przez upadłych aniołów. W dalszych kręgach piekła będą znajdować się ludzie bardziej zatwardziali w swoich grzechach. Mury otoczone są przez moczary. Erynie i Meduza straszą Dantego, nie pozwalają na przejście. Na pomoc podróżnikom przybywa wysłannik niebios. Akcja rozgrywa się w poranek Wielkiej Soboty.
Pieśń X i XI
Dante i Wergiliusz wędrują po szóstym kręgu piekła. W tej części znajdują się dusze heretyków uwięzionych w płonących grobowcach. W zależności od stopnia herezji natężenie płomieni jest różne. Dante prowadzi dyskusję z parą Floretańczyków: Farinata degli Uberti z rodziny Gibelini oraz z Cavalcante de' Cavalcanti pochodzącego z rodziny Gwelfów reprezentującej przeciwne stronnictwo polityczne.
Pieśń XII-XVI
Wergiliusz objaśnia Dantemu strukturę kolejnej części piekła. Opisany jest tutaj siódmy krąg piekła. Przebywają tutaj gwałtownicy. Wejścia do tego kręgu strzeże Minotaur postać często przedstawiana jako człowiek z głową byka. Można by podzielić ten krąg na trzy pierścienie.
Zewnętrzny pierścień – przebywają tutaj gwałtownicy przeciwko ludziom i własności prywatnej. Są oni pogrążeni w rzece Flegetonte uznawanej za jedną z pięciu rzek zaświatów. W rzece płynie płonący ogień, gotuje się tutaj krew grzeszników. Pierścienia pilnuje Centaurus dowodzony przez Chirona. Wymienia on tutaj nazwiska przebywających w tym rejonie tyranów: Aleksander, Dionizjusz, Azzolino, Opizzo.
Centaur Nessus prowadzi poetów wzdłuż rzeki, oraz przeprowadza ich przez jej bród na drugi brzeg.
Środkowy Pierścień – miejsce przebywania samobójców, są oni przeobrażeni w sękate, kolczaste krzaki lub drzewa. Są one rozdzierane przez Harpie, czyli mitologiczne bóstwa wiatrów wyobrażane jako drapieżne ptaki.
Ponadto samobójcy po sądzie ostatecznym nie zmartwychwstaną w sensie cielesnym, zachowają swoja postać krzaków z wiszącymi na nich zwłokami. Dante wędruje po tej części piekła, zrywa gałązkę z jednego z krzaków. Po czym słyszy opowieść Pier della Vigna, który popełnił samobójstwo po tym jak stracił przychylność Fryderyk II Hohenstauf. Innymi mieszkańcami tego pierścienia byli rozpustni, którzy zniszczyli swoje życie poprzez stracenie środków utrzymania koniecznych do przeżycia (pieniądze, dobra materialne). Efektem tego są ciągle gonieni przez dzikie psy po ciernistym podszyciu lasu. Drzewa są w tym pierścieniu metaforą, za życia jedyną formą ulgi był dla nich ból (samobójstwo), podobnie w Piekle, jedyna forma ulgi możliwa jest poprzez ból (zerwanie gałązki).
Wewnętrzny Pierścień - przebywają tutaj gwałtownicy przeciwko Bogu (Bluźniercy) jak również gwałtownicy dopuszczający się sodomii. Grzech sodomski to grzech przeciwko przyrodzeniu (np. masturbacja, seks homoseksualny, seks heteroseksualny tylko dla przyjemności). W pierścieniu tym przebywają także gwałtownicy przeciwko sztuce (lichwiarze). Znajdują się oni na pustyni z płonącym piaskiem i padającymi z nieba ognistymi płatkami. Bluźniercy leżą na piasku, lichwiarze siedzą na nim, natomiast sodomici wędrują pomiędzy tymi dwiema grupami. Dante rozmawia z dwoma Florentyńczykami : Brunetto Latini, Iacopo Rusticucci. W stanowisku Dantego nie wszyscy dopuszczający się grzechów sodomskich są skazani na ogień piekielny, Ci którzy okazali skruchę znajdują się w Czyśćcu. Wśród osób skazanych za lichwiarstwo Dante spotyka: Catello di Rosso Gianfigliazzi, Ciappo Ubriachi, Giovanni di Buiamonte, Paduans Reginaldo degli Scrovegni, Vitaliano di Iacopo Vitaliani.
Pieśń XVII
Bohaterowie zbliżają się w tej pieśni do pogranicza kręgu ósmego. Do dwóch ostatnich kręgów można dotrzeć jedynie schodząc po potężnej ścianie skalnej. Dante i Wergiliusz pokonują tą część wyprawy na grzbiecie Geriona, skrzydlatego potwora, o którym Dante pisze, iż ma twarz człowieka uczciwego i ciało zakończone kolczastym odwłokiem jak u skorpiona. Symbolizuje on oszustwo.
Pieśń XVIII – XXX
Dante dociera do Kręgu ósmego. Nazywany jest on Malebolge. Dzieli się na dziesięć koncentrycznych kulistych czeluści z mostami umożliwiającymi ich pokonanie. Każdy z tych rowów nazywany jest w oryginale jako Blogia. W centrum Malebolge znajduje się dziewiąty ostatni krąg piekła. W dziewiątym kręgu znajdują się ludzie fałszywi, dopuszczający się świadomych oszustw. W kolejnych pieśniach opisane są poszczególne Blogia ósmego kręgu.
Blogia 1 – odbywają tutaj karę stręczyciele, uwodziciele. Są oni zmuszani do maszerowania rzędami w przeciwnych kierunkach, chłostani przez demony. Dante dostrzega w grupie stręczycieli Venedico Caccianemico, natomiast w grupie uwodzicieli Jazona.
Blogia 2 - odbywają tutaj karę pochlebcy. Są oni zanurzeni na zawsze w rzece ludzkich odchodów.
Blogia 3 – odbywają tutaj karę ludzie którzy dopuścili się sprzedaży urzędów kościelnych dla osiągnięcia własnych kożyści. Są oni obróceni do góry nogami w dużej chrzcielnicy wyciętej w skale. Ich stopy pogrążone są w płomieniach. Gorąc płomieni zależy od ciężkości grzechu jakiego się dopuścili. Dante spotyka tutaj Papieża Mikołaja III, potępiony za sprzedaż urzędów kościelnych dwóm jego następcom, papieżowi Bonifacemu VII i Klemensowi V.
Blogia 4 – miejsce przebywania czarnoksiężników i fałszywych proroków. Za karę mają przekręcone głowy tak, iż widzą jedynie to co znajduje się za nimi, nie widzą już przyszłości i tego co przed nimi.
Blogia 5 – w tej części znajdują się skorumpowani politycy, szantażyści, nie skrupulatni businessmani i wszyscy inni grzesznicy wykorzystujący swoją pozycję społeczną do osiągnięcia bogactw i własnych celów. Odbywają swoją karę będąc zanurzeni w smole. Straż nad tymi duszami pełni diabły. Lider diabłów wyznacza żołnierzy, którzy eskortują Dantego i Wergiliusza przez most do dalszych części piekła.
Blogia 6 - most nad tym rowem jest zepsuty. Poeci schodzą do wnętrza rowu i odnajdują przebywających w nim obłudników, hipokrytów. Grzesznicy obojętnie kroczą ubrani w pozłacane ołowiane płaszcze. Są one bardzo ciężkie. Dante rozmawia z Catalano i Loderingo. Znajduje się w tej części również Kajfasz który nalegał na egzekucję Chrystusa.
Blogia 7 – przebywają tutaj złodzieje, strzeżeni przez Centaura. Są oni tropieni i kąszeni przez węże. Znajdują się tutaj również smoki oraz inne mściwe gady. Dusze ugryzionych przez węże ulegają różnym metamorfozą. Niektóre tracą ludzką postać i przybierają postać gadów., By ponownie przybrać formę człowieka muszą wykraść ją od innych grzeszników. Transformacje przyczyniają się do dużego cierpienia dusz znajdujących się w tej części piekła.
Blogia 8 - odbywają tutaj karę fałszywi doradcy, którzy dawali złe lub skorumpowane porady innym w celu osiągnięcia zysków. Ich dusze są ciągle w płomieniach.
Blogia 9 - odbywają tutaj karę dusze ludzi którzy promowali skandale, rozłamy i niezgodę. Szczególnie ciężkie kary otrzymują Ci, którzy byli siewcami schizm w kościele i polityce. Grzesznicy są tutaj zmuszani do ciągłego chodzenia po okręgu i noszenia strasznej, oszpecającej rany zadanej im mieczem przez demona. Rany te odzwierciedlają grzechy poszczególnych dusz. Gdy obejdą cały rów do o koła rana ulega zagojeniu lecz w tym samym czasie demon zadaje im kolejną. Tutaj Dante odnajduje torturowanego muzułmańskiego proroka Mahometa. Odyseusz opowiada Dantemu swoja historię, mówi o tym jak opuścił rodzinę, dom i popłynął na koniec Świata.
Blogia 10 –Ta blogia podzielona jest dodatkowo na kolejne cztery części odpowiednio dla alchemików, fałszerzy podrabiających różne dobra np. Pieniądze, odtwórców i kłamców. W każdym pododdziale blogia występują różne stopnie kary . Dusze tych grzeszników poddawane są uciążliwym chorobom.
Pieśń XXXI
Poeci docierają do pogranicza ostatniego dziewiątego kręgu Piekła. Jest on otoczony przez klasyczne i biblijne olbrzymy. Olbrzym Anteusz spuszcza Dantego i Wergiliusza do wnętrza jamy dziewiątego kręgu.
Pieśń XXXII – XXXIV
Dziewiąty krąg podzielony jest na cztery podkręgi. Przebywają tutaj zdrajcy. Są zamrożeni w jeziorze nazywanym Kokytos.
Każda grupa zdrajców jest umieszczona w lodzie na różnej głębokości . Dante wyróżnia następujące strefy:
Strefa 1 - nazywana jest Kaina, znajdują się tutaj zdrajcy osób najbliższych.
Strefa 2 - nazywana jest Antenora, przebywają tutaj zdrajcy narodu lub stronnictwa. Nazwa tego podkręgu wywodzi się od mitologicznego bohatera będącego doradcą Priama, który według średniowiecznej tradycji wydał jego miasto Grekom.
Strefa 3 - nazywana jest Tolomea, jest miejscem przebywania zdrajców którzy nadużywali czyjegoś zaufania.
Strefa 4 – nazywana Giudecca jest ostatnią najgłębszą częścią Piekła. Jest miejscem królowania Lucyfera. Zdrajcy Boga. Wszyscy grzesznicy, którzy się tutaj znajdują są całkowicie zanużeni w lodzie. Poeci przemieszczają się jak najszybciej do centrum gdzie znajduje się szatan. Opisany jest on przez Dantego jako potwór o trzech twarzach: jednej czerwonej, jednej czarnej i jednej jasno żółtej. W swoich paszczach przeżuwa trzech głównych zdrajców ludzkości: Judasza, Brutusa i Kasjusza. Jest olbrzymią, przerażającą bestią, płaczącą łzami wypływającymi z sześciu jego oczy, które mieszają się z krwią zdrajców.
Poeci kierują się ku centrum ziemi przechodzą przez tunel na jej drugą półkule do Góry Czyśćcowej.
II CZĘŚĆ (CZYŚCIEC)
Pieśń I -II
Po zakończeniu podróży do najgłębszych partii Piekła, Dante i Wergiliusz wydostają się z tych mrocznych i przygnębiających otchłani ku Górze Czyśćcowej. Znajduje się ona na drugiej półkuli (W czasach życia Dantego uważano, iż Piekło znajduje się pod Jerozolimą, natomiast Czyściec na jej antypodach). Góra położona jest na wyspie, jest jedyną krainą na południowej półkuli. Na brzegu wyspy uwagę Dantego i Wergiliusza przyciąga muzyczny występ Casella. Poganin Katon gani Casella za swoje zachowanie. Katon z polecenia Boga jest głównym strażnikiem podejścia do Góry. Na podstawie utworu nie możemy określić jakie jest przeznaczenie Katona, czy jest nim Niebo czy też wieczne cierpienie w Piekle. Akcja tej pieśni rozgrywa się w Niedzielę Wielkanocna wczesnym rankiem.
Pieśń III- VI
Dante zaczyna się wspinać na Górę Czyśćcową, w jej niższych partiach stoku spotyka pierwszych ekskomunikowanych. Wspinając się wyżej natrafia na dusze tych, którzy okazali skruchę na krótko przed śmiercią i tych którzy umierali bolesną gwałtowną śmiercią. Te dusze wstąpią do Czyśćca dzięki okazaniu szczerej skruchy, aczkolwiek muszą one odczekać poza nim czas równy długości swojego życia na ziemi.
Pieśń VII - VIII
Wergiliusz wyjaśnia Dantemu dlaczego znalazł się w Limbo. Sordello uprzedza poetów, że w nocy nie mogą wejść do Czyśćca. Dante wskazuje tutaj na piękną dolinę. Zauważa w niej niedawno zmarłych monarchów wielkich krajów Europejskich: cesarza Rudolfa, króla Czech Ottokara, Jakuba Aragońskiego, Fryderyka sycylijskiego, Henryka III, Wilhelma z Monterrato. Są w niej również inni ludzie, którzy poświęcili się społeczeństwu i prywatnym obowiązkom, co utrudniało im wiarę. Zbliża się wieczór dusze zmarłych odmawiają modlitwę. Do doliny strzeżonej przez aniołów próbuje wślizgnąć się wąż. Jest on alegorią pokusy. Odpędzają go anioły, symbolizując działanie łaski bożej, która może zwalczyć pokusę.
Pieśń IX
Dante pogrąża się w śnie, podczas którego zostaje przeniesiony pod bramy właściwego Czyśćca.
Brama Czyśćca jest strzeżona przez anioła, który za pomocą swojego miecza znaczy siedmiokrotnie literę „P” na czole Dantego. Za pomocą dwóch kluczy złotego i srebrnego otwiera bramę Czyśćca, a następnie ostrzega Dantego by nie oglądał się za siebie, ażeby nie znalazł się ponownie poza jego bramami. Fragment ten ma symbolizować walkę Dantego z grzechem i jego wychodzenie z otaczającego go zła, poprzez pozostawienie dotychczasowego życie za sobą. Począwszy od tego momentu Wergiliusz prowadzi Dantego przez siedem kolejnych tarasów na które jest podzielony Czyściec. Każdy kolejny taras odzwierciedla siedem kolejnych grzechów śmiertelnych. W każdy kolejnym tarasie ma miejsce oczyszczenie grzeszników z określonego grzechu. Dusze mogą poruszać się jedynie w górę z niższych tarasów na wyższe, wynika to z sensu Czyśćca, gdzie dusze wspinają się w kierunku Boga w Niebie. Mogą się one wspinać jedynie w czasie godzin dziennych kiedy światło Boga wskazuje im właściwą drogę ku Niebu.
Pieśń X-XII
Dante dociera do pierwszego tarasu Czyśćca. Przybywają w nim ludzie pyszni. Za karę noszą oni ogromne kamienie na swoich plecach. Ich ciężar uniemożliwia im stanąć wyprostowanymi. Ma to nauczyć grzeszników, iż duma obciąża ich duszę i lepiej ją porzucić. Przed wejściem na kolejny taras Czyśćca anioł zmazuje z czoła Dantego jedną z liter „P” które wcześniej nakreślił, symbolizuje to oczyszczanie z jednego z grzechów, które obciążały duszę Dantego.
Pieśń XIII-XV
Dante dociera do drugiego tarasu Czyśćca. Przebywają tutaj osoby zazdrosne. Dusze tych osób mają oczy zszyte drutem i noszą ubrania które powodują, że nie można ich odróżnić od ziemi. Bóg chce nauczyć tych grzeszników poprzez te kary by nie zazdrościli innym, a skupili się na miłości do Niego.
Pieśń XV-XVII
W trzecim tarasie przebywają dusze ludzi gniewnych. Za karę chodzą oni w ostrym, żrącym dymie. Kara ta ma nauczyć przebywających tutaj jak gniew oślepia ich wzrok i powstrzymać ich przed wyrokami wobec innych osób.
Pieśń XVIII-XIX
Taras czwarty Czyśćca. Leniwi odbywają tutaj karę poprzez nieustanne bieganie. Mogą oni oczyścić się z tego grzechu jedynie będąc gorliwi w odbywaniu pokuty.
Pieśń XIX-XXI
W piątym tarasie Dante odnajduje dusze osób nieumiejętnie dysponujących dobrami materialnymi, czyli osób rozrzutnych i chciwych. Ich oczyszczenie odbywa się w ten sposób, iż leżą nieruchomo twarzą skierowaną do ziemi . Ma to nauczyć grzeszników by odwrócili ich uwagę od posiadania dóbr, władzy i skierowali ją w stronę Boga. Dante spotyka tutaj duszę poety Stacjusza, który cieszy się iż zakończył swoje oczyszczenie i może wspiąć się do Raju.
Pieśń XXII-XXIV
Dante dociera do szóstego tarasu. Przebywają tutaj dusze osób nieumiarkowanych w jedzeniu i piciu. Ich oczyszczenie odbywa się poprzez powstrzymywanie się od wszelkich posiłków i napojów. Uczucie głodu jest tutaj potęgowane przez żądzę spożycia zakazanego owocu. Byli żarłocy są tutaj zmuszani do przechodzenia przez kaskadę w której płynie zimna woda, nie mogąc przestać jej pić, zwiększa to u nich cierpienie spowodowane głodem.
Pieśń XXV-XXVII
Dante dociera do ostatniego siódmego tarasu Czyśćca. Przebywają tutaj dusze ludzi lubieżnych. Wszyscy którzy popełnili grzechy seksualne, zarówno heteroseksualiści jak i homoseksualiści są oczyszczani z grzechów w ogniu. W przebywających tutaj duszach naprawiane jest nadmierne pożądanie seksualne, niewłaściwe skierowanie miłości pochodzącej od Boga. Ponadto wszystkie dusze z wcześniejszych sześciu tarasów muszą również przejść przez ścianę płomieni zanim dostaną się do Raju, najprawdopodobniej z powodu iż grzechy na niższych tarasach miały swoje korzenie w nie właściwym skierowywaniu miłości. Również Dante musi uczestniczyć w tej pokucie by odkupić się i ostatnia litera „P” znajdująca sie na jego czole została zmazana.
Pieśń XXVIII-XXXIII
Dante wznosi się na szczyt Góry Czyśćcowej. Znajduje się tam Eden(Raj Ziemski). Miejsce to oznacza w rzeczywistości powrót do stanu niewinności, czyli stanu który istniał na Ziemi przed pojawieniem się grzechu pierworodnego pierwszych rodziców Adama i Ewy. Tutaj Dante spotyka Matyldę.
Przedstawia przez nią „Panią Filozofii”. Była ona obiektem jego uczuć po śmierci Beatrycze oraz uosobieniem mądrości. Matylda była kobietą chwały i piękna, przebywała w Raju by przygotować swoją duszę do Nieba. Wraz z nią Dante jest świadkiem procesji . Uczestniczy w niej ukochana Dantego z lat młodości , czyli Beatrycze. To właśnie ona zleciła Wergiliuszowi misję oprowadzenia Dantego po zaświatach. Tutaj rola Wergiliusza jako przewodnika kończy się teraz to Beatrycze będzie przewodnikiem Dantego po Raju Niebieskim. Wergiliusz przebywając na stałe w pierwszym kręgu Piekła nie ma wstępu do Raju i w tym momencie znika. Dante wypija wodę z rzeki Leta(w mitologi greckiej to jedna z rzek Hadesu). Dzięki temu jego dusza zapomina wszystkie popełnione przez niego dotychczas grzechy. Następnie wypija wodę z rzeki Eunoë, efektem tego jest odzyskanie pamięci o dobrych uczynkach. Mając oczyszczoną w taki sposób duszę Dante może skierować całą swoja miłość w kierunku Boga. W tym momencie kończy się podróż Dantego po Czyśćcu, może opuścić Górę Czyśćcową i odbyć podróż po Niebie.
CZĘŚĆ III (NIEBO)
Pieśń I
Po wcześniejszym wstąpieniu Dantego do Nieba, Beatrycze jako przewodnik będzie oprowadzać go przez dziewięć kolejnych niebios Ptolemeusza, aż dotrą do Empireum przed oblicze Boga. Wizja obrazu Nieba przedstawiona przez Dantego jest zupełnie inna niż miało to miejsce w przypadku Czyśćca czy Piekła. Jak pisze Dante przedstawiony przez niego obraz Nieba jest jego własną wizją, choć ma ono tak naprawdę konstrukcję którą można przedstawiać w sposób wieloznaczny. Mamy tutaj do czynienia ze zdematerializowaniem obrazu Nieba. Dużą rolę odgrywają tutaj dźwięk i kolory. Dusze ludzi wydzieliły poszczególne części Nieba w zależności od stopnia ich ludzkiej zdolności do kochania Boga. Pojawia się pewna hierarchia, która jednak nie wynika z możliwości dostępu do Boga bo tak naprawdę każda dusza ma taką samą możliwość zbliżenia do Boga. Hierarchia ta jest raczej efektem różnego rozwoju duchowego dusz znajdujących się w Niebie, co pozwala niektórym duszom na głębsze przeżywanie tej miłości. Podczas podróży na Księżyc Beatrycze wyjaśnia Dantemu sens istnienia ciemnych plam na jego powierzchni.
Pieśń II – V
Dante przedstawia tutaj opis pierwszego niebiosa. Jest nim Księżyc składa się z dusz które nie dopełniły w całości złożonych przez nie ślubów. Duchy te robią wrażenie cieni lub postaci odbitych w tafli wody, lustrze. Dante spotyka tutaj Piccarda, siostrę swojego przyjaciela Forese Donati, która zmarła krótko po jej przymusowym usunięciu z zakonu. Beatrycze prowadzi rozmowę na temat wolności woli człowieka i nienaruszalności świętej przysięgi. Powstaje tutaj pytanie czy można zrekompensować niewypełniony całkowicie lub częściowo ślub innym zobowiązaniem.
Pieśń V-VII
Drugim niebiosem jest Merkury. Składa się ono z dusz promieniujących blaskiem mającym swe źródło w miłosierdziu Boga, które oświeca całe Niebo. Dusze te ceniły wysoce chwałę ziemska. Justynian pierwszy opowiada tutaj historię Imperium Rzymskiego. Beatrycze wyjaśnia Dantemu sens zadośćuczynienia Chrystusa poprzez jego śmierć za grzechy ludzkości. Beatrycze wyjaśnia dlaczego świat składa się z elementów trwałych i nietrwałych.
Pieśń VIII-IX
W tej części utworu pojawia się opis trzeciego niebiosa. Jest nim Wenus. Dusze tutaj przebywające uległy za życia wpływowi miłości. Dante spotyka Karola Martela dookoła którego koncentrują się dusze przebywające w tym kręgu. Odnośnie poruszanych w tej części utworu problemów doktrynalnych, mówi się o tym, że cechy charakteru nie sa dziedziczone oraz o szkodliwości tłumienia naturalnych skłonności człowieka. W tej części Nieba znajdują się również Cunizza da Romano i Folquet de Marseille, mówią oni o zepsuciu obyczajów, szczególnie w prowincji Treviso oraz wśród kleru.
Pieśń X-XIV
Dante i Beatrycze wznoszą się do kolejnego czwartego niebiosa. Jest nim Słońce. Składa się ono z dusz wielkich myślicieli. Ich liczba jest niezwykle wielka, jednak najważniejszymi są Św. Tomasz z Akwinu i Alber Wielki. Poeta składa w tej części utworu hołd mądrości Boga, która objawiła się w dziele stworzenia człowieka i świata. Przedstawione są tutaj również dwa filary kościoła św. Franciszek i św. Dominik.
Pieśń XIV-XVIII
Dante wędruje po piątym niebiosie, Marsie. Znajdują się tutaj dusze ludzi walczących za wiarę Chrześcijańską. Salomon wyjaśnia wątpliwości Dantego dotyczące blasku ciała ludzkiego po zmartwychwstaniu.
Pieśń XVIII – XX
Beatrycze doprowadza Dantego do szóstego kręgu Nieba, jest nim Jowisz. Składa się on z dusz pobożnych i sprawiedliwych. Dante dostrzega lśniącego orła, jednoczy on wszystkich zbawionych. Obraz orła składa się z zebranych razem dusz sprawiedliwych. Przemawia on w pierwszej osobie, jednak wyraża stanowisko wszystkich dusz. Orzeł udziela odpowiedzi na wątpliwości Dantego czy jest sprawiedliwym niedopuszczanie do szczęścia wiecznego ludzi, którzy nie mogli znać Chrystusa ze względu na to, ze żyli przed jego narodzeniem. Wśród duchów zbawionych na Jowiszu Dante dostrzega Trojańczyka Ryfeusza i cesarza rzymskiego Trajana. Tutaj Dante stawia pytanie dlaczego Bóg zbawia tych dwóch, a odmawia zbawienia Wergiliuszowi.
Pieśń XXI-XXII
Dante dostaje się do siódmego niebiosa. Jest nim Saturn. Znajdują się tutaj duchy kontemplacyjne. Saturn wygląda jak drabina, jest to alegoria wznoszenia się coraz wyżej dzięki kontemplacji. Drabina ta jest podobnie jak orzeł w poprzednim kręgu stworzona z dusz zbawionych. Milknie tutaj wzniosła muzyka, która towarzyszyła duchom na niższych niebiosach. Ma to umożliwić im pełną kontemplację w ciszy. Dante przy tym zastanawia się dlaczego dusze kontemplujące dotarły tak blisko Boga. Odpowiedzi udziela mu Pier Damiano tłumacząc, że miłość zbliża do Boga, a muzyka ucichła gdyż Dante nie jest przystosowany do odbierania pełni zjawisk niebiańskich. Przebywają w tym rejonie głównie zakonnicy.
Pieśń XXIII - XXVII
Akcja rozgrywa się w ósmym niebiosie. Złożone jest ono z dwóch części. W jednej z nich osobami centralnymi są Chrystus i Beatrycze, a w drugiej Maria Panna. Beatrycze prosi o łaskę mądrości dla Dantego. Ponadto w ósmej części Nieba, Dante jest egzaminowany z jego wiary przez Św. Piotra, z jego nadziei przez Św. Jakuba oraz z jego miłości przez Św. Jana Ewangelistę.
Pieśń XXVII – XXIX
Dante i Beatrycze wznoszą się do dziewiątego niebiosa Nieba. Jest to tzw. Primum Mobile. Istotne są tutaj pojawiające się spostrzeżenia Dantego odnośnie kryzysu moralnego świata. Poeta przedstawia również obraz Boga jako nieruchomego punktu świetlnego dookoła którego obracają się kręgi dziewięciu chórów niebieskich, śpiewających hymny pochwalne. Jest to pierwszy ruchomy rejon. Stanowi siedzibę aniołów. Beatrycze tłumaczy Dantemu, że Bóg stworzył aniołów nie dla siebie lecz po to by blask jego majestatu odbijający się od chórów anielskich jeszcze bardziej świadczył o istnieniu Boga.
Pieśń XXX
Ostatecznym celem podróży Dantego jest Empireum do którego dociera właśnie w tej pieśni. Ramy czasu i przestrzeni przestają istnieć w bezpośredniej bliskości Boga. Boga otaczają aniołowie i dusze wybrane. Empireum ma kształt ognistej rzeki ozdobionej kwiatami.
Pieśń XXX-XXXIV
Beatrycze opuszcza w Empireum Dantego, a jego przewodnictwo obejmuje św. Bernard z Clairvaux. W Empireum poeta staje przed obliczem Boga, napełnia go niesamowita radość i szczęście. W tym miejscu kończy się długa wędrówka Dantego.
Poeta podsumowuje Boga jako:
„Miłość, co wprawia w ruch słońce i gwiazdy”