1. Najwyższa Izba Kontroli

1. NIK jest to naczelny organ kontroli państwowej, niezależny od innych organów państwowych i podległy tylko Sejmowi

2. NIK składa się z: Prezesa NIK, 3 wiceprezesów NIK, kolegium NIK, Dyrektora generalnego, Komisji dyscyplinarnej oraz z Delegatur i Departamentów

3. Prezes NIK:

1. Kieruje NIK-iem i odpowiada przed Sejmem za jego działania

2. Powoływany na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów przez Sejm za zgodą Senatu (Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu) bezwzględną liczbą głosów

3. Kadencja trwa 6 lat licząc od dnia złożenia przysięgi, z możliwością reelekcji jednokrotnej

4. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Prezesa NIK, Sejm powołuje na stanowisko inną osobę

5. Kadencja Prezesa wygasa w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty stanowiska lub odwołania

6. Objęty jest immunitetem formalnym, nie może należeć do partii politycznej i zajmować innego stanowiska za wyjątkiem profesora uczelni wyższej

7. Bierze udział w posiedzeniach Sejmu

1. Wiceprezesi NIK:

1. Jest ich 3

2. Powoływani są i odwoływani przez Marszałka Sejmu, po zasięgnięciu opinii komisji sejmowej lub na wniosek Prezesa NIK

3. Prezesa zastępuje w razie potrzeby wyznaczony przez niego jeden wiceprezes

4. Również nie mogą należeć do partii politycznej i zajmować innego stanowiska poza profesorem uczelni wyższej

5. Wiceprezes nie może łączyć funkcji z mandatem posła, senatora, posła do PE lub radnego

1. Kolegium NIK:

1. Składa się z Prezesa NIK, wiceprezesów i dyrektora generalnego NIK oraz 14 członków Kolegium

2. Członkowie Kolegium są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK:
   - 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych
   - 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub radców Prezesa NIK

3. Spośród członków Kolegium, Prezes NIK wyznacza sekretarza Kolegium NIK

4. Osoby wchodzące w skład Kolegium sa niezawisłe

5. Kadencja Kolegium trwa 3 lata

6. Kolegium zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności NIK w roku ubiegłym

7. Kolegium NIK uchwala min: projekt statutu, budżetu i roczny plan pracy NIK oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

1. Dyrektor Generalny NIK jest powoływany i odwoływany przez Prezesa NIK za zgodą Marszałka Sejmu

2. Departamenty i delegatury NIK – kontrolne jednostki organizacyjne NIK. Wykonują zadania w zakresie postępowania kontrolnego lub wspomagają czynności kontrolne

3. Projekt budżetu NIK uchwalony przez Kolegium NIK jest włączany do projektu budżetu państwa przez właściwego ministra. Wykonywanie budżetu jest poddane kontroli Sejmowej

4. NIK działa na zasadach kolegialności, czego przejawem jest działalność Kolegium NIK – organu, który uchwala najważniejsze dokumenty sporządzone przez Izbę oraz uczestniczy w postępowaniu kontrolnym

5. Wyrazem kolegialnego sposobu działania jest:

1. Ustawowo określona pozycja wiceprezesa i dyrektora generalnego NIK

2. Sposób postępowania w sprawach rozpatrywania zastrzeżeń zgłaszanych do protokołu kontroli i wystąpień pokontrolnych

3. Zakres zadań wyznaczonych w toku postępowania kontrolnego pracownikom wykonującym i nadzorującym czynności kontrolne oraz sposób uczestniczenia przez nich w tym postępowaniu

4. Urzeczywistnieniem zasady kolegialności działania NIK jest również proces opracowywania, opiniowania i przyjmowania dokumentów pokontrolnych

1. Rodzaje kontroli ze względu na podmiot:

1. Społeczna – nieograniczona co do ujęcia podmiotowego i przedmiotowego, nie ma ustawowo określonego kryterium wykonywania przez organizacje społeczne, związki zawodowe, opinie publiczną i indywidualnie przez obywateli

2. Państwowa – wykonywana przez organy państwowe może być wewnętrzna (kontrolujący i kontrolowany wchodzą w skład tej samej jednostki organizacyjnej) lub zewnętrzna (wykonywana przez organ strukturalnie niewłączony w system administracji publicznej, a skierowana na jej działalność

- obligatoryjna – podlegają centralne organy władzy państwowej, Kancelaria Prezydenta, RM, badanie wykonywania przez Rząd ustawy budżetowej, terenowe organy administracji rządowej zespolonej oraz państwowe osoby prawne
- fakultatywna – dotyczy samorządu terytorialnego i wszystkich jednostek komunalnych

1. Rodzaje kontroli ze względu na działanie i czas:

1. Wstępna – przedstawienie organowi kontrolującemu do wglądu dokumentacji jeszcze przed rozpoczęciem działania

2. Faktyczna – realizowana w trakcie wykonywania zamierzonego działania

3. Następcza – skuteczny wypływ na linię postępowania organu poddanego kontroli w przyszłości

1. Legalność kontroli – sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę prawną i jest zgodne z obowiązującym prawem

2. Gospodarność – sprawdzenie czy nakłady poniesione w trakcie działania jednostki kontrolowanej przyniosły możliwie maksymalne efekty i osiągnięcie celu przy jak najmniejszych nakładach przedsięwzięć przy jednoczesnej dbałości o jakość

3. Rzetelność kontroli – sprawdzenie, czy działanie jednostki kontrolowanej jest zgodne z wymaganiami wiedzy, techniki i zasadami dobrej wiary

4. Celowość kontroli:
   a. Przedmiotowa – sprawdzenie, czy działanie jednostki kontrolowanej prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu
   b. Metodyczna – trafność wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu

5. Zakres kontroli sprawowanej przez NIK:

1. Kontrola z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności:
   - Organy administracji rządowej
   - Narodowy Bank Polski
   - Państwowe osoby prawne
   - Inne państwowe jednostki organizacyjne

2. Kontrola z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności:
   - Organy samorządu terytorialnego
   - Samorządowe osoby prawne
   - Inne samorządowe jednostki organizacyjne

3. Kontrola z punktu widzenia legalności i gospodarności:
   - Inne jednostki organizacyjne
   - Podmioty gospodarcze
   - To wszystko w zakresie w jakim wykorzystują środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa

1. Kontrola NIK może być:

1. Z własnej inicjatywy – może być zainicjowane przez każdego, kto złoży kontrolerowi ustne lub pisemne oświadczenie dotyczące przedmiotu kontroli

2. Na zlecenie Sejmu lub jego organów

3. Na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM

1. Wynik kontroli przedstawia się w protokole kontroli, który zawiera opis faktycznego stanu stwierdzonego w toku kontroli, ustalonych nieprawidłowości z uwzględnieniem przyczyn powstania, zakresu i skutków tych nieprawidłowości oraz osób za nie odpowiedzialnych

2. Zasady postępowania kontrolnego:

1. Zasada prawdy materialnej – kontroler powinien dążyć do dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistością

2. Zasada kontradyktoryjności – umożliwia zainteresowanym aktywny udział w tym postępowaniu, składanie wyjaśnień itp.

3. Zasada pisemności – czynności kontrolne muszą być utrwalone w formie pisemnej

4. Zasada sprawności – determinuje należne i terminowe wykonywanie czynności tak, by cel kontroli został osiągnięty szybko i bez zbędnego nakładu pracy

1. Rzecznik Praw Dziecka

1. RPD jest niezależnym organem konstytucyjnym, posiadającym kompetencje o charakterze kontrolnym, ostrzegawczym i inicjującym

2. RPD nie może prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością urzędu. Nie może należeć do partii politycznej, nie może być posłem, senatorem ani zajmować innego stanowiska za wyjątkiem profesora uczelni wyższej

3. Ma przyznany immunitet formalny. Gwarancja ma charakter ustawowy (RPO ma konstytucyjnie)

4. RPD ponosi odpowiedzialność wyłącznie przed Sejmem. Odwołanie przed końcem kadencji może nastąpić jeśli:

1. RPD zrzekł się urzędu

2. Został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne

3. Sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu

4. Stał się na podstawie orzeczenia lekarskiego trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił

5. Na skutek śmierci

1. Powoływanie RPD:

1. Może nim zostać obywatel polski, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, korzystający z pełni praw publicznych, nie będący skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne

2. Może nim zostać absolwent studiów wyższych z tytułem magistra lub równorzędny, ma co najmniej 5-letnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz, nieskazitelny charakter, wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną

3. RPD powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu, Senatu, grupy 35 posłów lub 15 senatorów

4. Pełni swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przed Sejmem przez nowego RPD

5. Kadencja RPD trwa 5 lat i rozpoczyna się z dniem złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może piastować urzędu więcej niż przez dwie kolejne kadencje

1. Zakres zadań RPD:

1. Ma obowiązek kierowania się dobrem dziecka oraz uwzględniania, że rodzina jest naturalnym środowiskiem rozwoju nieletniego

2. Podejmowane przez RPD działania mają na celu zagwarantowanie dziecku normalnego rozwoju z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. Zmierzają więc do ochrony dziecka przed przemocą, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem i złym traktowaniem

3. Najbardziej chronione dobra dziecka: prawo do życia, ochrony zdrowia, do wychowywania w rodzinie, do godziwych warunków socjalnych i do nauki

4. Dzieckiem jest każda osoba od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności

1. RPD podejmuje działania z własnej inicjatywy, przy uwzględnieniu informacji pochodzących od obywateli lub organizacji, z których wynika, że naruszono prawa lub dobra dziecka

2. RPD może:

1. Zbadać nawet bez uprzedzenia każdą sprawę na miejscu

2. Żądać od organu władzy publicznej, organizacji lub instytucji wyjaśnień lub udzielenia informacji a także udostępnienia akt i dokumentów

3. Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi

4. Zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnieśc skargę do sądu administracyjnego oraz uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi

5. Wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach wykroczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach

6. Zlecać przeprowadzenie badań oraz sporządzenie ekspertyz i opinii

1. RPD do 31.03 corocznie przedstawia obu izbom sprawozdanie ze swej działalności oraz uwagi o nieprzestrzeganiu praw dziecka

1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

1. Struktura i tryb powoływania:

1. Członkowie są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta na 6 lat licząc od dnia powołania do czasu powołania nowej

2. Skład: 5 członków (Sejm 2, Senat 1, Prezydent 2)

3. Członkami KRRiT mogą być osoby wyróżniające się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Ma obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego

4. Skrócenie kadencji: zrzeczenie się funkcji, choroba uniemożliwiająca trwale sprawowanie funkcji, skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne, naruszenie przepisów ustawy stwierdzone przez Trybunał Stanu, śmierć

5. Przewodniczącego Rady powołuje i odwołuje Rada spośród członków większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków

1. Kompetencje:

1. Art. 213 – KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji

2. Przewodniczący reprezentuje KRRiT na zewnątrz i kieruje jej pracami, udziela koncesji na rozpowszechnianie programów (w formie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie uchwały KRRiT). Przewodniczący ma prawo cofnąć koncesję). Wykonuje szereg uprawnień o charakterze kontrolnym w stosunku do nadawanych programów telewizyjnych i radiowych

3. Jako organ administracyjny KRRiT ma szereg uprawnień jak określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców, przysługuje jej tez prawo do wydawania rozporządzeń oraz uchwał w charakterze prawa powszechnie obowiązującego jak
   - Określanie zasad działalności reklamowej w programach radia i telewizji
   - Tryb rozpowszechniania audycji mogących zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci i młodzieży

1. Tryb Funkcjonowania:

1. KRRiT jest instytucją niezależną od innych organów państwowych

2. Formalną kontrolę nad jej działalnością sprawują Sejm, Senat i Prezydent RP, którym Rada corocznie przedstawia sprawozdanie z działalności i informuje o problemach radiofonii i telewizji

3. Sprawozdanie Rady podlega zatwierdzeniu przez Sejm i Senat. W razie odrzucenia go przez Sejm i Senat, decydującego znaczenia dla losów Rady nabiera postawa Prezydenta

1. Do zadań Rady należą:

1. Projektowanie w porozumieniu z Prezesem RM kierunków polityki państwa w dziedzinie radia i telewizji

2. Podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach koncesji za rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów

3. Sprawdzanie działalności nadawców

4. Organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych

5. Określenie opłat abonamentowych i opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru

6. Określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców

1. KRRiT jest instytucją o charakterze dualistycznym. Z jednej strony jest organem ochrony prawa zaś z drugiej – szereg uprawnień w jakie wyposażyła Radę ustawa, nadaje jej charakter organu administracyjnego

2. Jako organ ochrony prawa kontroluje i ocenia nadawanie programu z punktu widzenia społecznie akceptowanych wartości. Audycje nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem i polską racją stanu oraz poglądów sprzecznych z normalnością i dobrem społecznym.

1. Rzecznik Praw Obywatelskich

1. Pozycja ustrojowa RPO określana jest przez konstytucyjne zasady głoszące, że jest on w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie

2. Może być odwołany przez Sejm przed końcem kadencji na tych samych zasadach co Prezes NIK, RPD i Prezes KRRiT

3. Niezależność RPO wyraża się w braku podległości innym organom państwowym. Wyjątkiem jest ograniczona podległość wobec parlamentu, której przejawem jest:

1. Wybór oraz możliwość odwołania Rzecznika przed upływem kadencji

2. Obowiązek corocznego składania izbom informacji o swej działalności i uwag o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich

1. Gwarancje niezawisłości:

1. Zasada nie odwoływalności Rzecznika z jego stanowiskiem przed upływem kadencji z wyjątkiem przypadków wskazanych w ustawie

2. Immunitet formalny i nietykalność

3. Zasada incompatiblitas z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej

4. Zasada apolityczności

5. Zakaz przynależności do związku zawodowego i prowadzenia działalności nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu

6. RPO po zakończeniu sprawowania swojego urzędu ma prawo powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko lub otrzymać stanowisko równorzędne z poprzednio zajmowanym, jeżeli nie ma przeszkód prawnych

1. RPO powołuje się w formie uchwały Sejmu za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Na uchwałę zatwierdzającą wybór, Senat ma czas 1 miesiąca od dnia przekazania przez Marszałka Sejmu uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. W razie odmowy zatwierdzenia kandydata, Sejm powołuje na stanowisko RPO inną osobę

2. Kadencja RPO trwa 5 lat i jest liczona od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba może być wybrana przez RPO jeszcze tylko 1 raz. RPO pełni swoje obowiązki do czasu objecia stanowiska przez nowego Rzecznika

3. Odwołanie – Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji:

1. Większością zwykłą na wniosek Marszałka Sejmu jeśli zrzekł się wykonywania obowiązków

2. Większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów:

- jeśli stał się niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek złego stanu zdrowia z orzeczeniem lekarskim
- Jeśli złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne stwierdzone orzeczeniem sądu
- Jeśli sprzeniewierzył się ślubowaniu

8. Zakres działania RPO:

1. Ochrona praw podstawowych wymienionych w artykułach 30-86 Konstytucji, ochrona uprawnień zagwarantowanych w innych ustawach i aktach normatywnych niższego rzędu

2. RPO ma za zadanie ochronę praw nie tylko obywateli polskich ale również cudzoziemców i bezpaństwowców, których prawa zostały naruszone przez działalność organów władzy publicznej

8. Funkcje RPO:

1. Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych

2. Corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania prawa i wolności obywatelskich

3. Wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe działanie organów państwowych i podejmuje w tym zakresie działania

4. Współpracuje z RPD

8. Działania RPO

1. Podejmuje działania na podstawie kryterium legalności działań i rozstrzygnięć organów administracji publicznej w odniesieniu do praw i wolności jednostki

2. Ocenia działalność tych organów pod kątem zasad współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej w powiązaniu z prawami i wolnościami zawartymi w Konstytucji i innych aktach normatywnych

3. Podjęcie przez niego czynności następuje z własnej inicjatywy lub na wniosek obywateli i ich organizacji albo RPD. Wniosek nie wymaga zachowania szcególnej formy i opłat. Powinien określać osoby, których prawa i wolności zostały naruszone oraz określać podmiot sprawy

4. RPO podejmuje działania kontrolne z chwilą otrzymania wiadomości wskazującej na naruszenie praw i wolności lub na wniosek obywatela, organu organizacji politycznej, samorządowej, spółdzielczej lub innej organizacji społecznej

8. Katalog uprawnień:

1. Wyjaśnianie wnioskodawcy, że nie stwierdza się naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela

2. Skierowanie wystąpienia do organu, organizacji lub instytucji, w których działalność stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Podmioty do których zostało skierowane wystąpienie są zobowiązane nie później niż w terminie 30 dni do poinformowania RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku

3. Zwrócenie się do organu nadrzędnego w stosunku do jednostki z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa

4. Zażądanie wszczęcia postępowania w sprawcach cywilnych, wzięcie udziału w każdym toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi

5. Żądanie wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu

6. Zwrócenie się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wniesienie skargi do sądu administracyjnego i uczestnictwo w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi

7. Wystąpienie z wnioskiem o ukaranie a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia

8. Wniesienie kasacji lub rewizji nadzwyczajnej do prawomocnego orzeczenia

8. Uprawnienia w zakresie wpływu na kształt obowiązujących przepisów:

1. Zgłaszanie właściwym organom wniosków o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących praw i wolności człowieka i obywatela

2. Występowanie z wnioskami o stwierdzenie zgodności aktu ustawodawczego z Konstytucją lub innego aktu normatywnego z Konstytucją lub aktem ustawodawczym do TK na zasadach i w trybie określonym w ustawie o TK

3. Prawo występowania z wnioskami do SN o podjecie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości