kONSTYTUT CZ 1 2

I. POJĘCIE USTROJU PAŃSTWA.

Pojęcie ustroju państwa nie jest wprost zdefiniowane

Konstytucj i oraz innych aktach prawnych. Naj częściej przyjmuje się jednak.

że jest to:

CAŁOKSZTAŁT ORGAl\IZACJI PA~STWA I :-v1ETOD DZlALA\JIA WŁADZY PAŃSTWO\VEJ.

W myśl tej definicji chodzi o :

kompleksowe przedstawienie organizacji

władz

publicznych (jest to instytucjonalny element pojęcia

ustrojuj-

więc ustawodawcy, egzekutywy, sądownictwa, a także pozostałych organów i instytucji, których dzianie ma
związek z organizacją państwa.
Określenie dodatkowo \\. celu konkretyzacji: podmiotu władzy suwerennej, wolności i praw jednostki. relacji
miedzy poszczególnymi organami. i przedstawienie podstawowych założeń dotyczących stosunków społecznych,
własnościowych i gospodarczo- ekonomicznych.

Na tej podstawie ustrój państwowy dzielimy na:
Ustrój polityczny:

jest to prawnoinstytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy publicznej

przy analizie ustr.polit. bierzemy pod uwagę: status jednostki w

państwie,

określenie suwerena, organizacyjna

strukturę władzy publicznej, zasady jej funkcjonowania, relacje między organami wł. pub!.

listrój spoleczno - gospodarczy
przez to pojecie rozumie się materialne warunki życia społecznego.

strukturę

własnościową

oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych.

- przy analizie tego ustr. bierze się pod uwagę m.in.: zakres ingerencji państwa w procesy gosp .. regulacje finansów
publ.. własności. system oświatowy. ochronę środowiska naturalnego. role państwa w rozwoju kulturalnym i naukowym

;.. Na ustrój państwowy składają się instytucje ustrojowe. Służą one realizacji władzy państwowej

są to wyodrębnione i

celowo powiązane ze sobą normy prawne, urządzenia materialne i środki działania. U podstaw każdej instytucji leżą idee
determinujące jej cel i istotę, często jednak pod wpływem praktyki ich założenia doktrynalne ulegają modyfikacji.

:;r. Naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy, zawarte w konstytucji (jeśli ją państwo

posiada) określane są jako zasady ustroju. Rozstrzygają one o istocie i charakterze ustroju konkretnego państwa.

';;- Pojęcie ustroju państwowego. zwłaszcza ustroju politycznego związane jest często z pojęciem formy państwa- tzn.

konstytucyjnie określonego sposobu organizacji życia politycznego i społecznego. Jest wiele różnych typologii form
państwa: np. ze względu na liczebno';': podmiotu władzy ( państwo monokratyczne. oligarchiczne, demokratyczne). sposób
powołania głowy państwa ( monarchia i republika). strukturę terytorialna państwa (pallstwo unitarne i federalne). Przy
podejściu bardziej kompleksowym wyróżniamy państwo autorytarne. dyktaturę. państwo totalitarne i państwo
demokratyczne.

2. Zasada konstytucjonalizmu.

Art.8 Konstytucji

ust.1
.. Konstyt ucjajest

najwy

':::S::)'1I1

prawem JCeC::l pospolitej Polskiej.

ust.2
Przepisy Konstytucji

stosuje

się

bezposrednio,

chyba :e Konstytucja stanowi inaczej."

Zgodnie z zasadą hierarchicznej budowy systemu prawnego wszystkie normy prawne tworzą uporządkowaną całość i pozostają we
wzajemnej relacji względem siebie. Normy konstytucji, stanowiącej \\ państwach posiadających konstytucję jądro prawa
konstytucyjnego. mają tu szczególne znaczenie nie tylko ze względu na ich najwyższą moc prawną. ale również ze względu na treść,
gdyż wyznaczają one fundament różnych gałęzi prawa.

Zasada ustroju (zasada konstytucyjna) to naczelne. najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy, zawarte w
konstytucji.

Konsekwencją wymogów praworządności i warunkiem jedności oraz spójności systemu prawa jest zasada hierarchicznej struktury
systemu źródeł prawa. Zasada ta wyraża się w konstytucyjny m obowiązku organów niższych szczebli do stanowienia aktów
prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego szczebla. W praktyce można zaobserwować, że zasady wyższego
rzędu są ogólniejsze niż zasady niższego rzędu, które są ich konkretyzacją. Zasada hiera rchiczności oznacza także zakaz tworzenia
aktów sprzecznych

('O

do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla. Implikuje ona uznanie nadrzędnej

pozycji konstytucji w systemie źródeł prawa. Jest to logiczną konsekwencją tego. iż konstytucja określa podmiot władzy w państwie

rozdziela kompetencje

tym ki prawotwórcze) między organy państwowe. Zasada ta nie jest real izowana jedynie jako pionowa

drabina. lecz także poziomo między aktami tego samego szczebla wydanymi przez poszczególne uprawnione do tego organy. W
przypadku takiej regulacji sprzeczności między fragmentarycznymi tekstami prawnymi.

Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa:
- zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją,

:;... dotyczy to tresci akty prawnego nizszego rzedu

,. jak i trybu uchwalenia tego aktu (ma byc on zgodny z trj bem przewidzianym przez Konsty tucje: podmiot i

procedura)

- nakaz wydawania

aktów

prawnych rozwijających postanowienia konstytucji

-,. gdy organ jest upoważniony

gdy jest wymaga tego realizacja normy konstytucyjnej (w przeciwnym wypadku normy konstytucyjne

byłyby

martwe)

- złożenie przysięgi na wierność konstytucji - Art

130 -

przysięga Prezydenta RP.

Z zasady nadrzędności konstytucji w systemie prawa wynika. że żaden akt prawny nie może mieć takiej samej nazwy jak konstytucja.
Jej nazwa musi być szczególna, indywidualna. Do naj częstszych nazw należą: .. Ustawa

zasadnicza" ...

karta konstytucyjna", ,.ustawa

rządowa".

3. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa

Geneza pra\,va konstytucyjnego:

Ogól n0l111 prawnych obowiązujących w danym czasie, w konkretnym państw ie, tworzy system prawa, który dzieli się na

gałęzie obejmujące swoim zasięgiem wyodrębnione zbiory norm prawnych. które opierają się z reguły na pewnych wspólnych
zasadach. są ze sobą powiązane treściowo oraz korzystają ze wspólnych pojęć. W zdecydowanej większości współczesnych systemów
prawa łatwo można wyodrębnić jedną dziedzinę.

której

przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje i zasady ustroju politycznego

oraz

społeczno-gospodarczego

państwa. Jej normy określają pozycję państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, podmiot

władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena. zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje
między nimi. zasady tworzenia prawa. a także status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa i wolności oraz nałożone na nią
obowiązki. Wyróżnienie tej

gałęzi

nie rodzi żadnych problemów. jednakże jej nazwa jest przedmiotem kontrowersji. Najczęściej

spotyka się trzy określenia:

l) prawo polityczne

prawo państwowe

prawo konstytucyjne

Nazwa .,prawo

konstytucyjne" powstała

pod koniec

X\'IIl

wieku we Francji. Akcentuje ona fakt, że najczęściej najbardziej istotne

normy należące do omawianej gałęzi prawa zawarte są w konstytucji (choć nie wszystkie) i należą do nich także normy występujące
w innych, hierarchicznie niższych aktach prawnych. Jest to określenie najczęściej występujące zarówno w Polsce. jak i w innych
krajach europejskich. powoli wypierające inne nazwy.

Miejsce prawa konstytucyjnego:

Prawo konstytucyjne jest

częscią

wewnętrznego systemu prawnego

danym państwie. systemu istniejącego obok

równolegle z nim występujących innych systemów statuujących samodzielne porządki prawne spełniające wymogi oryginalności i
efektywności. Jako gałąź prawa wewnętrznego wykazuje cechy. których są pozbawione inne działy tego prawa. Nie reguluje ono. jak
wiele z nich. jedynie sfery stosunków społecznych. ale w mniejszym lub \\ iększyrn stopniu wyznacza treść n0l111 wchodzących w
zakres pozostałych dziedzin prawa - determinuje kierunek i tendencje rozwojowe calego systemu prawnego w danym państwie.

Specyfika prawa konstytucyjnego stanowi źródło trudności z jednoznacznym zaliczeniem określonych n0l111 do tej

gałęzi

prawa. Jego normy są rozproszone \\" różnych aktach prawnych. co komplikuje ich wyodrębnienie, gdyż należy go dokonywać
wewnątrz konkretnych aktów prawnych. Temu rozproszeniu towarzyszy konkretne zróżnicowanie rangi aktów. w których się
znajdują. Prawo konstytucyjne zawiera normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką a państwem oraz między
różnymi podmiotami reprezentującymi państwo. \\' prawie konstytucyjny m występują. w różnej skali. normy prawa materialnego
(regulujące stosunki prawne i porządkujące system prawny) oraz normy prawa formalnego (służące stosowaniu praw arnaterialnego).
Przewaga norm materialnych skłania jednak do zaliczenia go do prawa materialnego.

Ocena pozycji prawa konstytucyjnego musi uwzględniać następujące elementy wartościujące:

- przedmiot regulacji

- status

źródeł

prawa

- fakt. że reguluje 0110 proces tworzenia prawa

- fakt, iż rozstrzyga ono o stosunku prawa wewnętrznego do prawa między narodowego

Miejsce prawa konst,1ucvjneQ:o i rola:

,. normy prawa konstytucyjnego, sa budulcem dla norm innych galezi prawa, i pozostaja " scislyrn

związku

z tymi normami.

,. determinuje kierunek i tendencje rozwojowe całego systemu prawnego w danym państwie

,. Prawo

konstytucyjne

zawiera normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką a

państwem

oraz między różnymi

podmiotami reprezentującymi

państwo

,. Prawo

konstytucyjne -

to prawo publiczne. Akty prawne stanowione przez wladze to najczesciej akty o charakterze

zakazów,

nakazow (wyroki. decyzje

administracyjne.

zarzadzenia

etc.) -

nie ma tu mowy o jakiejkolwiek rownosci

podmiotów

stosunku prawnego. jaki ma miejsce w prawie prywatnym.

Przewaga norm

materialnych

kłania do zaliczenia

prawa konstytucyjnego

do prawa materialnego (aczkolwiek wysrepuja w

nim pewne normy prawa formalnego)

4. Transformacja ustrojowa w Polsce

Transformacja ustrojowa w Polsce polegała na przechodzeniu od ustroju realnego socjalizmu do ustroju demokratycznego państwa
prawnego. Proces ten rozpoczął się w J 989 roku. Podczas obrad .. okrąg/ego stołu" wybrano ewolucyjną drogę przekształceń,
zakładającą stopniowe reformy systemu prawnego niewykraczające poza ramy określone w Konstytucj i z 1952 roku i w ustawach.
Można wskazać 4 fazy procesu transformacji. Pierwszą z nich jest tzw. prowizorium konstytucyjne (od zakończenia obrad
"okrągłego stołu" 5.04.1989 do końca grudnia 1989). czyli reforma ustroju socjalistycznego bez naruszania najważniejszych zasad:
suwerenności ludu pracującego. zasady przewodniej roli partii komunistycznej, zasady planowego rozwoju gospodarki. Utrzymano
też dotychczasową nazwę państwa- Polska Rzeczpospolita Ludowa. Mimo to trzeba zauważyć istotne zmiany wprowadzone nowelą
konstytucyjną z 27.04.1989. Do najważniejszy ch należą:
a)częściowo wolne wybory- wolne wybory do senatu i 35% mandatów poselskich
b )restytucja urzędu prezydenta
cjrestytucja senatu

d)utworzenie Krajowej Rady Sądownictwa jako organu właściwego w sprawach nominacji sędziowskich.
Wciążjednak 65% mandatów \\ sejmie zarezerwowanych było dla PZPR i jej sojuszników, co zapewniało PZPR decydujący wpływ
na ustawodawstwo i wybór prezydenta dokonywany przez Zgromadzenie Narodowe (obradujące wspólnie obie izby parlamentu).
Okres przejściowy został zapoczątkowany nowelą konstytucyjną z

29.12.1989,

która zrywała z realnym socjalizmem poprzez

zmiany naczelnych zasad ustrojowych. Przywrócona została zasada suwerenności narodu rozumianego jako ogół obywateli.
Wprowadzono nowy art. 1 (.,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państw em praw nyrn urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej"). Zniesiono zasadę przewodniej roli PZPR. uznając równość partii w prawie. wobec prawa i
pluralizm polityczny. Zmieniono ustrój gospodarczy, wprowadzając zasady swobody i równości działań gospodarczych,
gwarantując ochronę własności i prawo dziedziczenia. Przywrócono nazwę .,Rzeczpospolita Polska" i herb z okresu II RP.
Poza tym w okresie przejściowym restytuowano samorząd terytorialny. wprowadzono bezpośrednie, powszechne wybory
prezydenckie, utworzono KRRiT, uchwalono szereg ustaw. np.: ustawa o samorządzie terytorialnym, o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych, o partiach politycznych" o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa,
ordynacje wyborcze, znowelizowano kodeks cywilny.
Jako kolejną fazę transformacji wyróżnia się okres stanowiący przygotowanie do uchwalenia nowej konstytucji. W okresie tym
polskie normy konstytucyjne były

zawarte

w 3

aktach

prawnych:

wciąż obowiązywało ok. 2

3 postanowień konstytucji z 1952

w ustawie konstytucyjnej o try bie przy gotowania i uchwalenia nowej konstytucji z :3.04. 1992

Ustawa ta uchwalona przez parlament

brany w pełni demokratycznych wyborach przewidywała. że nowa konstytucja zostanie

uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie w referendum konstytucyjnym naród ostatecznie zdecyduje o jej przyjęciu lub
odrzuceniu. Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie przedstaw ienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu ustawy zasadniczej

przyznano: Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, 56 członkom ZN. prezydentowi a w wyniku nowelizacji z 1994

również grupie 500 tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze do sejmu. Przewidywano utworzenie Komisji Konstytucyjnej

ZN (46 posłów wybranych przez sejm i 10 senatorów

branych przez senat). która rozpatrywać miała projekty. Konstytucja miała

być uchwalona przez ZN w drugim czytaniu większością 2/3 przy quorum \'ó ogólnej liczby członków Z~. Prezydent mógł w ciągu

60 dni zgłosić poprawki. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji odbyć miało się trzecie czytanie. Przyjęcie tych poprawek

następowało bezwzględną większością głosów. zaś uchwalenie konstytucji w trzecim czytaniu większością 2/3 przy quorum co
najmniej

1;i

ogólnej liczby członków ZN.W ciągu 14 dni prezydent mial zarządzić referendum. Dla przyjęcia konstytucji musiała się

za nią opowiedzieć większość biorących udział w głosowaniu. nie sformułowano wymogu frekwencji.
c) w ustawie konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między \.\ ładzą ustawodawczą a wykonawczą RP oraz o samorządzie
terytorialnym z 17.10.1992 (Mała Konstytucja)
Mała Konstytucja sformułowała zasadę podziału władz w aspekcie organizacyjnym i funkcjonalnym. przyznając władzę
ustawodawczą sejmowi i senatowi.

konawczą prezy dernowi i Radzie Ministrów. sądowniczą- niezawisłym sądom. Tym samym

oderwano się od zasady jednolitości władzy pańsrv

owej. a sejm utracił swoją dawną pozycję

nąjw

yższego organu władzy

państwowej. W porównaniu ze stanem dotychczasowym osłabiła więc pozycję ustrojową sejmu, wzmocniła pozycję posła i senatora (
wprowadzenie mandatu wolnego i immunitetu materialnego), wzmocniła pozycję Rady Ministrów (sejm mógł upoważnić RJv1 do
wydawania rozporządzeń z mocą ustawy), wprowadziła wymóg kontrasygnaty aktów prawnych prezydenta przez premiera lub
właściwego ministra.
Jako ostatni etap transfonnacji ustrojowej wskazać można uchwalenie nowej Konstytucji. Zgromadzenie "Narodowe przyjęło ją

2.04.1997,

zaś

25.05 1997

została ona przyjęta przez suwerena w referendum. Wyjaśniając długi okres przygotowywania nowej

Konstytucji. wskazuje się na następujące argumenty:

- brak zgodności najważniejszych sil politycznych co do wizji ustroju
-duże rozdrobnienie polityczne sejmu wybranego w

1991,

co utrudniało osiągnięcie konsensusu

- rozwiązanie parlamentu przez prezydenta w

1993

- brak świadomości prawnej społeczeństwa
- pogląd, że najpierw powinno się osiągnąć stabilność rozw iązań ustrojowych, a dopiero póżniej uchwalić konstytucję, tak by służyła
petryfikacji osiągniętego stanu

5. Procedura zmiany Konstytucji w RP

Przez zmianę konstytucji rozumie się uchylenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub,

tylko niektórym postanowieniom Konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany
Konstytucji trybie. Zmiana może mieć charakter całkow

ity

(formalny - nowa konstytucja, materialny - zmiana zasad naczelnych

konstytucji) lub częściowy (nie obejmujący zasad naczelnych).

Konstytucja RP należy do grupy ustaw zasadniczych nierozróżniających zmiany całkowitej od częściowej (tj. nowelizacji).

Dlatego też dla obu rodzajów zmian przewidziano taką samą. uniwersalną procedurę.

Zmiana Konstytucji RP następuje w szczególnym trybie. trudniejszym niż przy uchwalaniu jakichkolwiek innych aktów

prawnych, a zwłaszcza ustaw zwykłych tzn. jest ona konstytucją sztywną. Tryb zmiany Konstytucji RP

normuje

a li. 235.

Inicjatywę ustawodawczą posiada:

1/5

ustawowej liczby posłów (92)

Senat

Prezydent Rzeczpospolitej

Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji odbywa się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia

Sejmowi projektu ustawy. Takie rozwiązanie ma na celu umożliwienie przeprowadzenia szerokich konsultacji oraz zapewnić czas
niezbędny do zapoznania się z projektem przez posłów. Jeżeli projekt dotyczy zmian rozdziałów: I (Rzeczpospolita), II (Wolności.
prawa i obowiązki człowieka i obywatela) lub XII (Zmiana konstytucji), uchwalenie przez Sejm ustawy nie

może

nastąpić

'wcześniej

niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu ustawy o zmianie Konstytucji RP. Ustawę o zmianie Konstytucji Sejm
uchwala większością

2/,

głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. a Senat bezwzględną większości głosów

przy

quorum

równym połowie ustawowej liczby senatorów.

Zmiana "Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez obie izby. przy czym po jej przyjęciu

przez Sejm. Senat ma na uchwalenie

nie

więcej niż

dni. Oznacza to. że Senat nie może odrzucić projektu w całości ani

wprowadzać w nim poprawek. Odrzucenie projektu zaakceptowanego przez Sejm jest równoznaczne z negatywnym zakończeniem
postępowania ustawodawczego. Natomiast jeśli dochodzi do modyfikacji senackiego projektu przez Sejm, w razie wprowadzenia
poprawek uchwałę taką należy

traktować

jako nową

inicjatywę

wykonywaną w ramach ust. l art.

235.

Jeżeli zmiana Konsrytucj i dotyczy rozdziałów: I. II lub XII podmioty. którym przysługuje prawo inicjatywy zmiany Konstytucji

mogą zażądać w terminie

dni od uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. O fakultatywnym

charakterze tego referendum świadczy zapis o referendum .Sa wniosek ... ". Z wnioskiem w tej sprawie umocowane podmioty
(zbieżne z mającymi inicjatywę ustawodawczą w tej kwestii) zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłoczne jego
przeprowadzenie w ciągu

dni od złożenia wniosku. Postanowienie marszalka oglasza się w Dzienniku Ustaw. W przypadku

skorzystania z instytucji referendum zmiana zostanie przyjęta jeśli opowie się za nią większość głosujących.

Po uchwaleniu zmiany przez parlament lub zatwierdzeniu jej w referendum

Marszałek

Sejmu przedstawia Prezydentowi RP

uchwaloną ustawę do podpisu. Na dokonanie tej czynności przewidziano

dni od dnia przedstawienia jej Prezydentowi RP.

Konstytucja nie przewiduje możliwości nie podpisania takiej ustaw) i przekazania jej do ponownego rozpatrzenia. Wynika z tego. że
w tym przypadku nie znajduje zastosowania wystąpienie z wetem prezydenckim. Po podpisaniu zmiany Konstytucji Prezydent
zarządzajej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej.

Możliwe

byłoby

wystąpienie

prezydenta z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego tylko wtedy. gdy pojawią się wątpliwości co do

dochowania przez parlament W)1110gÓW formalnych, charakteryzujących uchwalanie ustawy o zmianie Konstytucji. TK badałby
wtedy zgodność z procedurą art.

235.

Choć ani Konstytucja, ani ustawa o TK nie normują tego zagadnienia, to jednak każde inne

stanowisko byłoby sprzeczne z zasadą demokratycznego

państwa

prawnego.

6. FUNKCJE KONSTYTUCJI

Funkcja Konstytucji- zespół środków społecznych. jakie stale w danej społeczności. w

odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości wywoływane są istnieniem Konstytucji. Chodzi tu o
rolę odgrywaną przez Konstytucję w rzeczywistości społeczno- politycznej państwa. Nauka prawa
konstytucyjnego może sformułować nowe postulaty. dotyczące nowych funkcji, jakie powinna spełniać
Konstytucja- jest to ważne zwłaszcza w państwach zza żelaznej kurtyny.

Naukowcy są zgodni co do 6 funkcji Konstytucji (co do innych występują rozbieżności):

Funkcja prawna- polega na możliwości pełnienia przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych,
społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane. Kształtuje ona w ten sposób otaczającą ją rzeczywistość i
zapobiega chaosowi prawnemu. jest bowiem fundamentalnym aktem prawnym całego systemu prawnego, a więc także i
różnych podsystemów normatywnych. Stąd powstało założenie bezpośredniego obowiązywania jej norm, przyjęcie
pozaparlamentarnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów prawnych oraz ustanowienie innych gwarancji
funkcjonowania organów państwowych zgodnie z Konstytucją. Brak norm szczegółowych daje ustawodawcy i organom ją
stosującym swobodę, ograniczoną ramami wyznaczonymi przez Konstytucję.

Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca)- Konstytucja zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa, wyznaczające ramy i
kierunek działalności prawotwórczej. Pełni dzięki temu rolę gwaranta pokoju społecznego. chroniąc określony w niej układ
stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych. Postanowienia dotyczące tych materii powinny być konkretne,
wystarczająco szczegółowe i jasne.

Funkcja programowa (dynamiczna)- Konsryrucja nie może

petryfikować

pewnego. wzorca, musi być także zorientowana na

przyszłość i zawierać normy na tyle ogólne, aby prawodawca mógł dostosować prawo do zmieniających się warunków
społecznych, ekonomicznych. w oparciu o cele przez nią nakreślone.

Funkcja integracyjna- polega na stymulowaniu identyfikacji obywatela z państwem. Konstytucja powinna chronić obywateli
oraz być wynikiem consensusu różnych grup społecznych i ugrupowań politycznych.

Funkcja organizatorska- polega na określaniu przez Konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego
struktury wewnętrznej.

Funkcja wychowawcza- Konstytucja upowszechnia jedne idee, a jednocześnie stymuluje przyjmowanie innych- środek
kształtowania postawy jednostek i wyznaczenie kierunków działalności organów państwowych. Nie chodzi tu jednak o
odrzucenie naturalnego w społeczeństwie demokratycznym pluralizmu światopoglądowego i ideologicznego i na narzucaniu
jednostce całkiem nowego wzorca zachowania się albo na zakazywaniu propagowania nowych postaw mieszczących się w
społecznie akceptowanych ramach. i konserwowaniu tradycyjnych standardów postępowania.

7. CECHY SZCZEGÓLNE KON'STYTUCJI

Cechy szczególne Konstytucji to takie. które wyrozruają ją spośród innych aktów prawnych w każdym państwie dają obraz
właściwości charakterystycznych tylko dla niej.Te cechy to:
l)Najwyźsza moc prawna:

a) nadrzędna pozycja Konstytucji w systemie źródeł prawa:

- zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją

- nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia Konstytucji
- przysięga na wierność Konsty tucj i składana przez piastunów naczelnych organów państwa
b) uchwalanie konstytucji

Nadrzędna pozycja Konstytucji

systemie źródeł prawa implikuje szczególny tryb jej uchwalenia. Jest on związany z określeniem

podmiotu, do którego należy władza naj wyższa oraz ustaleniem form, w jakich on władzę sprawuje. Historycznie wykształciły się
następujące typy uchwalania Konstytucji:

I. Konstytucja oktrojowana- nadana przez monarchę traktowanego jako podmiot władzy

Uchwalenie Konstytucji przez lud (naród) jako podmiot władzy.

Może

ono przybrać dwojaką formę:

- referendum konstytucyjne: wywodzi się z koncepcji umowy społecznej Rousseau. Wzmacnia znaczenie społecznego
konsensusu.
- uchwalenie Konstytucji przez przedstaw icieli

branych przez naród (lud)- suweren może wybrać reprezentantów do

specjalnie przez siebie powołanego organu, któremu powierza uchwalenie konstytucji (konstytuanta)

c) zmiana konstytucji
- zm iana całkowita:
l. zmiana formalna- uchwalenie całkiem now ego aktu
2. zmiana materialna- zmiana zasad naczelnych. powodująca zmianę dotychczasowego charakiem państwa, bez uchwalania nowego
aktu.
- zmiana cześciowa (nowelizacja)- zakres zależy od uregulowań konstytucyjnych

Zmianami konstytucyjnymi nie są: zmiana znaczenia wykładni konstytucji, sprzeczne z prawem naruszenie konstytucji przez organ
ją stosujący

Niektóre

konstytucje przewidują dwa tryby zmiany, w zależności od tego czy chodzi o zmianę całkowitą. czy

częściową,

d)szczególna nazwa konstytucji
Nie jest konstytucją akt prawny. nawet przyjęty w trybie przewidzianym do jej uchwalenia, jeżeli nie nosi on specjalnej nazwy. np.
konstytucja. ustawa zasadnicza.

2)Treść konstytucji
Dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego. podmiotu władzy i sposobu jej sprawowania. prawa. wolności i obowiązki
jednostki oraz jej status w państwie. Konstytucje państw demokratycznych. uchwalane lub zmieniane po II wojnie, a zwłaszcza w
latach 70. i 80. Poszerzają zakres podstawowych zasad ustroju politycznego i zawierają postanowienia uwzględniające nowe
elementy. zwłaszcza dot. partii politycznych i bardziej szczególowo regulują także pozostałe aspekty zawarte

'IN

konstytucji.

3) Forma i systematyka konstytucji
Forma jest pisemna, a systematyka może być ogólna lub szczegółowa. zależy to od woli ustrojedawcy. stanowi jedną z ważniejszych
przesłanek interpretacji norm konstytucyjnych i ma duże znaczenie w procesie stosowania konstytucji.

8. CHARAKTER PRAWNY I TREŚĆ WSTĘPU DO KONSTYTUCJI RP

Wstęp jest to jeden z typów normy materialnej (patrz pyt. nr 9). Ta początkowa część wielu konstytucji. pisana w sposób

ciągły, językiem bardziej uroczystym od stosowanego w dalszych jej postanowieniach, zawiera niektóre elementy treściowe
niewystępujące w innych częściach konstytucji (np. wskazuje na jej genezę). Wstęp budzi wątpliwości jak chodzi o jego charakter
normatywnych, podobne do tych, które występują w przypadku norm programowych. Rozwiązuje się je podobnie i obecnie
upowszechnia się przekonanie o tym. że niezależnie od swojej specyfiki wstęp do konstytucji ma charakter normatywny. Trybunał
Konstytucyjny ujął to następująco: .. z tekstu preambuły nie można wyprowadzić norm prawnych w znaczeniu ścisłym. Niemniej
dostarcza ona opartych na autentycznej wypowiedzi ustrojedawcy wskazówek co do zgodnych z jego intencjam i kierunków
interpretacji przepisów części normatywnej konstytucji". Od tej reguły jest jeden wyjątek. Preambuła zawiera normę wyraźnie
definiującą pojęcie suwerena i stwierdza. że Naród Polski to wszyscy obywatele RP.

9. NORMY KONSTYTUCYJNE

W konstytucji. podobnie jak w każdym innym akcie prawny m. przepis może nie pokrywać się z normą prawną. W tym przypadku ma
to istotne znaczenie. gdyż rodzi się problem. w oparciu o jakie przepisy tworzyć normy konstytucyjne. Polscy naukowcy w większości
przyjmują pogląd J. Trzcinskiego. ,.mamy tu do czynienia z nierównorzędnością przepisów składających się na n01111ę konstytucyjną.
Można natomiast. jeśli przepis konstytucyjny nie stanowi n01111y w całości (najlepiej gdyby tak było). konstruować tę nOIl11ę. lecz
jedynie z postanowień samej konstytucji. ewentualnie innych ustaw, ale tylko konstytucyjnych".
Niepisane normy konstytucyjne- można je wyprowadzić z postanowień konstytucyjnych. mimo że nie są wprost wyrażone w

konstytucji,

Mają one moc równą normom konstytucji i włączane są do całego kompleksu n01111 konstytucyjnych. np. w Szwajcarii. W

Polsce nie występują.

Klasyfikacja norm konstytucyjnych.
I.Normy materialne- określają granice i program działalności państwa oraz regulują zasady jego ustroju i stosunki między nim a
jednostką, a także determinują cele i treść działania podmiotów wymienionych w konstytucji. Z reguły ogólne. abstrakcyjne.
a)zasady polityczne- normy ustalające zasady ustroju politycznego państwa
bjnormy programowe- wyznaczają w sposób ogólny kierunki i cele działalności państwa w różnych dziedzinach. np. art. 65 ust 5
obowiązującej konstytucji RP

c)wstęp- patrz pyt. nr 8
d)normy kompetencyjne- mają z reguł) charakter materialno- prawny. Nie można ich traktować tylko jako przyznania uprawnień
pewnym podmiotom. gdyż

determinują

one też treść ich działania. Konstytucja musi w sposób jednoznaczny określić relacje

kompetencyjne pomiędzy organami państwa.
e)podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki- normy te podkreślają w sensie materialnym status jednostki w państwie. Nie
regulują, jak pozostaje normy materialne, celów i treści działania organów państwowych, ale bezpośrednio oddziałują na pozycję
jednostki w państwie. Mogąjednak również determinować działalność państwa i jego organów. ale nie jest to ich główna funkcja.
f)materialne gwarancje praw i wolności jednostki- chodzi o zapewnienie każdemu obywatelowi minimum egzystencji

Z.Normy proceduralne - regulują sposób. formę postępowania podmiotów wymienionych w konstytucji i wskazują elementy
konieczne. aby uznać to postępowanie za wywołujące określone skutki prawne. Nie mają zwykle charakteru całościowego i
ograniczają się do sformułowania zasad podstawowych. pozostawiając ich rozwinięcie

normom

niższego rzędu.

a)normy proceduralne

sensu stricto-

regulują procedurę związaną z określonymi czynnościami podmiotów wymienionych

konstytucji i tryb ich pracy.
b)normy kreacyjne- regulują szczególną odmianę procedury- sposób kreacji i rozwiązywania organów konstytucyjnych, a także
udzielania dymisji ich piastunom.

c)normy rewizyjne- regulują postępowanie mające na celu całkowitą lub częściową zmianę konstytucji. Stanowią

lex specialis

wobec

norm dotyczących postępowania ustawodawczego (należą do norm proceduralnych sensu stricto).
ejforrnalne gwarancje praw i wolności jednostki- całokształt środków prawnych i środków o charakterze instytucjonalnym. które
państwo stworzyło i stosuje dla zapewnienia realizacji praw i wolności jednostki.

3.Normy organizacyjne- regulują organizację państwa. ustanawiają organy państwowe i określają ich strukturę. Cechuje je z reguły
jednoznaczność w treści ich dyspozycji.
Normy należące do jednej z wyróżnionych

wyżej

kategorii często

powiązane

są z mnymi rodzajami norm. np. dana norma jest

jednocześnie normą organizacyjną i proceduralną- kreacyjną,

Hierarchia norm konstytucyjnych

Choć wszystkie postanowienia konstytucji są prawnie wiążące i powinny być tak samo przestrzegane. to nie mają one tego samego
znaczenia. a same konstytucje są wewnętrznie zhierarchizowane. Pozwala to np. na rozwiązanie

kolizji

norm konstytucyjnych.

Wyróżnia się wówczas takie normy. które mają charakter zasad o szczególnej doniosłości- ich katalog i treść są spome. Niekiedy
sama konstytucja ułatwia ustalenie hierarchii jej norm. tj. gdy określa normy niezmienialne. formułujące pewne ograniczenia
przedmiotowe dla zmiany częściowej. Sprawa komplikuje się, gdy taka klauzula niezmienialności nie wskazuje precyzyjnie. jakie
zasady. normy nie podlegają zmianom częściowym. Innym sposobem ustalenia wewnętrznej hierarchii norm jest tryb ich zmiany. np.
konstytucja RP.

10. ZASADY NACZELNE USTROJU RP

lJstrój- całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej.

Zasada ustroju to naczelne. najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy, zawarte w konstytucji. Można ją więc
z reguły utożsamiać z zasadą konstytucyjną.

W przypadku RP można wskazać następujące zasady konsty tucyjne:

Zasada demokratycznego państwa prawa

Zwierzchnictwo narodu

Gwarancja praw i wolności jednostki

Podział władz

Istnienie samorządu terytorialnego

Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności dzialalności gospodarczej własności prywatnej za
podstawę ustroju gospodarczego.

11. Zasada demokratycznego państwa prawa (aspekt formalny i materialny).

Po raz pierwszy sformułowana w ustawie zasadniczej RFl\: z 1949 roku w kontekście federalnej struktury państwa, Potern
nadano jej szersze znaczenie. zaliczając do podstawowych zasad całego ustroju państwowego.

Aspekt formalny państwa prawa oznacza. że paJ1SIvVO opiera się na poniższych zasadach (głównie organizacyjnych i
proceduralnych ):

Zasada legalności - cała działalność państwa i jego organów opiera się na prawie

Zasada podziału władz

Zasada wzajemnego kontrolowania się władz

Związanie władzy wykonawczej i sądowniczej ustawami

Sądowa kontrola działalności władzy wykonawczej

Dopuszczalność ingerencji państwa w sferę praw jednostki tylko na podstawie ustawy

Aspekt materialny państwa prawa oznacza, że państwo opiera się na poniższych wartościach:

Sprawiedliwość- w tym sprawiedliwość społeczna

Wolność - jej źródłem są prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie

Równość wszystkich obyw ateli

Demokratyzm - wybory pow szechne jako sposób kreacji

organów

stanowiących prawo i innych naczelnych organów

państwowych oraz zagwarantowania pluralizmu politycznego

Większość autorów

łączy

te dwa aspekty państwa w celu ujęcia istoty państwa prawnego.

Równocześnie

przyjmuje się, że nie

może istnieć właściwe rozumienie państwa prawnego. jeśli nie byłoby ono demokratyczne. Stąd powstanie nowego pojęcia:
demokratycznego państwa prawnego. Oto jego zasad):

Zasada suwerenności narodu - podstawa legitymizacji władz) państwowej i tworzenia prawa

Zasada wolności i równości wobec prawa - determi nująca charakter stosunków między państwem a jednostką

12. Zasada zwierzchnictwa narodu.

Alt. 4. ust.L: .. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu."

Art. 4. ust.ż.: "Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio:'

Naród:

To grupa ludzi złączona ze sobą w sensie politycznym, odrębna od innych. świadoma tego i działająca zgodnie z tą
świadomością
W sensie politycznym jest:

zbiorowością bezpośrednio decydującą o swoich sprawach bądź wykorzystującą do tego swoich przedstawicieli
twórcą organów państwowych legitymizującym ich działalność.

Jego wola jako suwerena obejmuje wszystkich obywateli: przemawia za tym preambuła: "My. Naród Polski - wszyscy
obywatele Rzeczypospolitej ( ... ) ustanawiamy Konstytucję ( ... ).,
Naród w konstytucji nie jest ujmowany w kategoriach etnicznych. a określenie "Naród Polski' oznacza po prostu naród

zamieszkały

w Polsce

Z narodem wiąże się zasada samostanowienia narodu:
• W płaszczyźnie międzynarodowej:

- prawo do ustanowienia niepodległego

państwa

- prawo do podmiotowości prawnej

- zakaz

działania

jednego państwa przeciwko niepodległości innego

W płaszczyźnie wewnętrznej - prawo do stania się podmiotem władzy najwyższej w

państwie

(suwerenem)

•

I
)

Zasada konstytucjonalizmu - uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i za akt o najwyższej randze prawnej
w państwie

Zasada podzialu wladz - każda z władz ma poszczególne funkcje i dotyczy ich wzajemna kontrola i równowaga

Zasada legal izmu - prawo stanowi podstawę i granicę wszystkich działań państwa

Prawo do sądu - tylko ochrona sądowa może zapewnić pełną ochronę prawną, dlatego też musi istnieć. system
niezależnych i niezawisłych sądów

Zasada odpowiedzialności państwa za błędne działania

.C)

Zakaz podejmowania przez państwo działań ponad potrzebę (efekt: odpowiedzialność, konieczność i proporcjonalność

aktów państwowych)

Istnienie systemu instytucji samorządowych

Zasada demokratycznego państwa prawnego

'IV

Polsce:

Dyskusję nad nią zaczęto przed nowelizacją konstytucji w grudniu] 989 roku

Uznano wtedy. że na rzecz tej zasady należy odrzucić koncepcję państwa realnego socjalizmu, dla niektórych stała się
ona uogólnieniem całej transformacji ustrojowej

Współczesna koncepcja tej zasady:

Art. 2.: .. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej"
szczególnie uwypukla demokratyczny proces stanowienia prawa. który ma zapewnić zgodność systemu prawa z
akceptowanymi przez społeczeństwo zasadami
łączy z nią zasadę

sprawiedliwości

społecznej.

która

odnosi się do stosunków między grupami społecznymi oraz

między nimi a państwem. Wpływa też na treść norm konstytucyjnych. szczególnie na rozumienie zasady równości

W Polsce orzecznictwo TK formułuje zasady stanowiące elementy demokratycznego państwa prawnego:

Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju
Zasada zaufania obywateli do państwa
Zasada ochrony praw nabytych

Zakaz retroakcji prawa (prawo nie dziala wstecz)
Zasada dostatecznej określoności (dotyczy to regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na
ingerencję w sferę praw i wolności jednostki)

Zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu
Zasada dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw

Zasada domniemania niewinności
Zasada proporcjonalności (w celu braku nadm ierności ingerencji państwa w sferę praw i wolności jednostki)

Reguła tzw. przyzwoitej legislacji (reguły stanowienia prawa)

Zasada praworządności rozumiana

sposób:

Art. 90. ust.l. - artykuł ten nie wspomina

żadnym miejscu o problemie suwerenności narodu. Przekazanie kompetencji

organów państwowych. o którym mówi ta regulacja, może nastąpić jedynie w ..

niektórych

sprawach", więc ograniczenie

wykonywania suwerenności nie jest równoznaczne z ograniczeniem suwerenności.

13,

Suwerenność narodowa a suwerenność państwowa,

•

Suwerenność - różni autorzy zwracają uwagę na jej różne cechy; a wśród nich są na pewno:

(; Pierwotny charakter władzy suwerennej - władza suwerenna nie pochodzi od żadnej innej władzy w

państwie

ani poza

Trwałość - władza państwov .•.. ·a nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym, jest stała: zmieniać ją mogą natomiast

systemy rządów, instytucje ustrojowe itd.

Samowiadność - niezależność władzy suwerennej od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej (chodzi o samodzielność w
płaszczyźnie prawnej) w decydowaniu o stosunkach z innymi państwami

Całowładność:

niezależność władzy suwerennej od jakichkolwiek

czynników

wewnętrznych

samodzielność w regulowaniu stosunków wewnętrznych w określaniu ustroju politycznego i społeczno-
gospodarczego

władza suwerenna jest jednolita i zamknięta. potencjalnie obejmuje wszystkie dziedziny życia

Nieograniczność - niezależność władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych od jakiegokolwiek prawa. nawet przez

nią samą stanowionego. Nie występuje ona w stosunkach zewnętrznych

Państwo nie istnieje bez suwerenności

Istota współczesnej koncepcji suwerenności wyraża się w charakterze i sposobie wykonywania kompetencji

Suwerenność narodowa:

Wiąże się z aspektem wewnętrznym suwerenności

Koncepcja ta. dotyczy relacji między narodem (ludem) a państwem

Odnosi się do możliwości decydowania przez naród o:

swoim losie (samostanowienie) - w tym zakresie oznacza możność kształtowania państwa

relacjach między narodem a organami władzy państwowej - w tym znaczeniu reguluje sposób i zakres
legitymizowania działań państwa i jego organów

o Władza państwowa jest zależna od woli ogółu

•

Suwerenność pallstwowa:

Wiąże się z aspektem zewnętrznym suwerenności

Dotyczy statusu międzynarodowego państwa i relacji między państwem a prawem międzynarodowym

W tym ujęciu chodzi o kompetencje. które są wykonywane niezależnie od innych państw (podmiotów) prawa
międzynarodowego

•

a rozpatrywanie suwerenności składają się jej dw a aspekt) (wewnętrzny i zewnętrzny)

•

Jedynym elementem ograniczającym suwerenność może być prawo zarówno krajowe jak i międzynarodowe

14, Bezpośrednie stosowanie konstytucji.

Stosowanie konstytucji - określanie przez uprawniony podmiot skutków prawnych norm konstytucyjnych w danej sytuacji;
inaczej mówiąc: przyporządkowanie norm konstytucyjnych do indywidualnych przypadków: w efekcie akty stosowania
konstytucji mają postać norm indywidualno-konkretnych.

Sposoby stosowania konstytucji:

Bezpośrednie (samoistne):

normy konstytucji obowiązują w obrocie prawnym wprost. czy li bez konieczności ich rozwinięcia aktami niższego
rzędu
z postanowień konstytucyjnych daje się z reguły ustalić krąg podmiotów zobowiązanych do bezpośredniego
stosowania konstytucji

o Pośrednie (niesamoistne):

Normy konstytucji przed ich zastosowaniem wymagają rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu

BEZPOŚREDNIE STOSWANIE KONSTYTUCJI

W większości przypadków z postanowień konstytucji da się radę wprost ustalić krąg podmiotów zobowiązanych do jej
bezpośredniego stosowania. W przypadku wskazania tych podmiotów w sposób dorozumiany decyduje orzecznictwo lub
doktryna prawa.

Istnieją dwa modele (skrajne- w większości przypadków mam) do czynienia z czymś pośrednim) wyznaczania kręgu
podmiotów stosujących konstytucję bezpośrednio:

stosowanie

konstytucji

bezpośrednio jedynie przez parlament,

głowę

państwa i rząd

duża rola ustaw

brak możliwości bezpośredniego stosowania nonn

konstytucyjnych

przez sądy (podległość sędziego ustawie)

jednostki nie mogą bezpośrednio powoływać się na normy konstytucyjne (muszą być one rozwinięte i
skonkretyzowane w ustawach)

brak pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw
brak instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej
Przykład: Polska w okresie PRL

o II model)

konstytucja obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych

stosowanie norm konstytucyjnych przez organy

władzy

publicznej

jednostka może powoływać się wprost na n01111)' konstytucji i dochodzić ich realizacji na drodze sądowej (sądy
podlegają nie tylko ustawom)

występowanie pozaparlamentarnej kontroli

konstytucyjności

ustaw

istnienie

instytucji

odpowiedzialności

konstytucyjnej

Przykład:państwa demokratyczne

BEZPOŚREDNIE STOSOWAl\'I E KO;\STYTLCJI \\' POLSCE

,. Art.

8 ust. 2: .. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio. chyba że Konstytucja stanowi inaczej"

Bezpośredniemu stosowaniu

podlega cała konstytucja. jednak ponieważ zawiera ona wiele sformułowań ogólnych: nie

zawsze jej postanowienia dają się zastosować bez konieczności ich rozwinięcia w ustawach

Różne

stosowanie konstytucji

'ń' przypadku poszczególnych

rodzajów norm:

Normy .. samowykonalne"- można bezpośrednio je zastosować, oprzeć na nich decyzję podjętą w danej sytuacji: można
wskazać treść rozstrzygnięć, które należy podjąć i które mają swoje oparcie wprost w konstytucj i.

Inne normy (np. klauzule generalne)- trzeba przeprowadzić proces interpretacji; konieczne jest wskazanie rozumienia
przepisu w orzecznictwie sądowym. czy w nauce prawa.

Skutki prawne bezpośredniego stosowania konstytucji powinny być takie same jak skutki stosowania ustawy. Według art.

178

ust. l Konstytucji sędzia podlega nie tylko ustawom, ale

także

Konstytucji.

Istnieją przeciwne poglądy co do możliwości badania konstytucyjności ustaw przez sądy w Polsce. Jednak w orzecznictwie
sądów wyraźnie zaznacza się tendencja do przyjmowania przez nie tej kompetencji. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że

.sądy

powszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych przepisów ustawowych z

Konstytucją",

Jednocześnie w

doktrynie wskazuje się. że inny jest zarówno przedmiot jak i skutki

orzeczeń

wydanych przez sądy a Trybunał

Konstytucyj ny'

Sądy

Trybunał Konstytucyjny

orzekanie w sprawie indywidualnej

orzekanie o prawie

pogląd o niezgodności danej ustawy z

możliwość uchylenia przepisu ustawy niezgodnej

Konstytucją nie ma mocy wiążącej dla

z Konstytucją

innych sądów

orzeczenie TK jest powszechnie obowiązujące i

istnienie jedynie możliwości

ostateczne

niezastosowania przepisów ustawy w danym.

konkretnym przypadku

Z wyzeJ

wymienionych powodów

błędem Jest

t\\

ierdzenie.

ze \\ razie

udzielenia

sądom powszechnym prawa do badania

zgodności ustaw z Konstytucją, istnienie Trybunału Konstytucyjnego będzie pozbawione sensu. że jego kompetencje
przejmą sądy.

,. Problem odnajdujemy także w kwestii możliwości odmówienia zastosowania przez sądy ustawy z powodu jej niezgodności

Konstytucją. Niektórzy sądzą. że powinny mieć one jedynie możliwość ewentualnego skierowania zapytania do TK, aby ten
wyraził swoje zdanie. Jednak należy

przyjąć.

że sądy powinny mieć także możliwość odmówienia zastosowania ustawy w

danym przypadku. jeżeli

uznąją

ją za niezgodną z

Konstytucją, W

razie pomyłki sądu istnieje możliwość weryfikacji jego

decyzji w sądach wyższej instancji. Sprawa powinna trafiać do

jedynie w przypadku wątpliwości co do znaczenia

określonego przepisu .

.., \V polskiej literaturze

prawniczej

do bezpośredniego

stosowania konstytucji

zalicza się też

tzw. wspólstosowanie

konstytucji

polegające na równoczesnym stosowaniu jej norm oraz nonn ustaw owych. Zatem podmiot stosujący prawo powinien.
uwzględniając nadrzędną moc praw ną konstytucji. dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom. które najlepiej realizują
postanowienia konstytucji.

15. Nadrzędność konstytucji w systemie prawa w
Polsce.

Realizowana jest przez:

Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją - czyli żadna norma niższej rangi nie może być sprzeczna z
normami konstytucji; odnosi się to do:

Treści norm niższego rzędu

Trybu uchwalania norm niższego rzędu, który musi być zgodny z trybem określonym w konstytucji. tzn. akt niższego
szczebla jest wydawany przez organ do tego upoważniony w konstytucji w przewidzianym przez nią postępowaniu

•

Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji:

Ponieważ konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze. wymagają one uzupełnienia oraz

konkretyzacji w normach niższego rzędu

W efekcie organy prawotwórcze mają

obowiązek

wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji

Postanowienia konstytucji powinny być rozwijane gdy:

Konstytucja formułuje taki nakaz
Jest to konieczne dla realizacji jej norm (w innym wypadku konstytucja staje się pewnego rodzaju deklaracją- tak
było w PRL na podstawie konstytucji z 1952 roku)

•

Przysięgę na wierność konstytucji - składaną przez piastunów naczelnych organów państwowych

Nadrzedna pozycja konst\"tucji w systemie prawa

Polsce v\'\"nika:

•

Bezpośrednio z konkretnych jej przepisów, np.:

z preambuły: .. ( ... ) my "'aród Polski ( ... ) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe
dla państwa"

z Art. 8 ust. I : .. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej"

•

Z zasady suwerenności narodu (Art. 4 ust. I )

Nadrzędność konstytucji gwarantuje właściwie funkcjonujący system prawa. w którym o wszystkim decydują nie normy prawne, ale
praktyka działalności organów państwowych. Przykładem złego funkcjonowania systemu prawa w Polsce był okres PRL

16. Miejsce źródeł prawa międzynarodowego w systemie prawa wewnętrznego RP

Źródła prawa międzynarodowego:

umowy międzynarodowe- porozumienie między RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego.
regulowane przez prawo międzynawowe.

Ustawa dzieli umowy na:

umowy ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym postępowaniu ustawodawczym lub w
procedurze szczególnej bądź na podstawie zgody wyrażonej w referendum. Zaliczają się do nich umowy. które dotyczą:

I. pokoju, sojuszy. układów politycznych lub wojskowych

wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

członkostwa RP

organizacji międzynarodowej

znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

Moc prawna umów tej kategorii jest niższa niż Konstytucji, ale mają one pierwszeństwo przed ustawą. jeżeli nie da się z nimi
pogodzić ustawy.

umowy, dla których ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody. W polskim porządku prawnym zajmują miejsce po
ustawie i przed rozporządzeniem.

zwyczaj międzynarodowy- reguły postępowania stosowane \y dłuższym czasie przez ogół prawa międzynarodowego

uznawane przez nie za wiążące. Zwyczaj posiada pierwszeństwo przed ustawą

zasady ogólne prawa międzynarodowego (zasady występujące powszechnie w porządku prawnym wielu państw. np. zasada
działania w dobrej wierze)

Zgodnie z art. 9 Konstytucji wszystkie trzy źródła prawa międzynarodowego mają w praw ie polskim tę samą rangę (pierwszeństwo
przed

ustawą)-

pogląd prof. B. Banaszaka

Tworząc prawo międzynarodowe państwa zaciągają 2 zobowiązania:

I. do stosowania prawa międzynarodowego w stosunkach zewnętrznych

'") do stosowania prawa międzynarodowego w stosunkach wewnętrznych

Zgodnie z przyjętym i w stosunkach m iędzynarodowych zasadami, państwo nie może powoływać się nawet na swoją Konstytucję
wobec innych państw celem uchylenia się od zobowiązań, jakie nakłada na nieprawo międzynarodowego. Gdy zaciągnęło ważne
zobowiązania międzynarodowe, powinno wprowadzić do swojego systemy prawnego zmiany konieczne są zapewnienie wykonania
tych zobowiązań.

17. Źródła prawa krajowego a źródła prawa wspólnotowego (pierwotne i pochodne)

Prawo Wspólnot składa się z 2 kompleksów norm:
1. prawo pierwotne- obejmuje układy (umowy międzynarodowe) tworzące Wspólnoty Europejskie

Unie Europejską. aneksy do nich.

traktaty je nowelizujące, traktaty o przystąpieniu nowych państw do Wspólnot, traktaty z państwami nienależącymi do Wspólnot

2. prawo wtórne- obejmuje akty stanowione przez organy Wspólnot:

rozporządzenia (wiążą we wszystkich częściach i obowiązują bezpośrednio w

każdym

państwie członkowskim)

dyrektywy (wiążą państwo członkowskie. którego dotyczą. ale pozostawiaj mu swobodę wyboru środków służących realizacji

określonych przez siebie zadań)
c) decyzje (wiążą we wszystkich swoich częściach państwo członkowskie, którego dotyczą, ale mogą też być skierowane do osób
fizycznych i prawnych)

Konstytucja RP a prawo unijne:
-wspólnotowe prawo pierwotne ma pierwszeństwo w stosunku do Konstytucji RP
-prawo wtórne UE ma pierwszeństwo przed ustawami

Harmonizacja polskiego prawa wewnętrznego:
-dla uniknięcia konfliktów między prawem wewnętrznym a unijnym ważna jest wykładnia obowiązującego ustawodawstwa
uwzględniająca konstytucyjną zasadę przychylności integracji europejskiej i współpracy między państwami (IT wywiódł tę zasadę z
Preambuły i art. 9 Konstytucji)

18. Koncepcja multicentryczności systemu prawa

Koncepcja multicentryczności systemu prawa jest ściśle związana z zagadnieniem członkostwa poszczególnych państw w UE i co za
tym idzie implernentacj i prawa UE do systemu prawa tych państw. Koncepcja multicentryczności systemu prawa jest obecnie
uznawana za najpełniejszą i najlepszą pod względem wyjaśniania zależności prawa wewnętrznego i prawa wspólnotowego.

Do najważniejszych dotychczasowych koncepcji zaliczyć można koncepcję ..

połączenia"

lub ,.stopienia się". która

postulowała polączenie i calkowite zlączenie ośrodków decyzyjnych państw członkowskich ze strukturami UE, a co za tym idzie
także i systemów prawnych. Druga koncepcja. tj. koncepcja ,.zarządzania wielopoziomowego" zakładała wielopoziomową strukturę
systemów prawnych i zarządzania w UE. gdzie poszczególne szczeble na poziomie państw członkowskich i organów wspólnotowych
mają swoje jasno określone kompetencje i zadania, które muszą realizować.

koncepcja rnulticentryczności systemu prawa zakłada daleko idącą współzależność prawa krajowego i wspólnotowego.

jednak bez utraty autonomii prawa wewnętrznego na rzecz prawa UE. Podstawowym założeniem przyjmowanym na gruncie prawa
wewnętrznego ma być przyjazna wykJadnia i sprzyjające prawu wspólnotowemu ustawodawstwo. Polega ono na implementowaniu i
włączaniu do własnego systemu prawnego każdego z państw regulacji wspólnotowych. z zachowaniem podstawowych kompetencji
decyzyjnych organów wewnętrznych.

W Polsce, multicentryczność systemu prawa przejawia się w kilku aspektach. Przede wszystkim artykuł 9 Konstytucji RP

stanowi, że RP przestrzega wiążących ją umów międzynarodowych. co oznacza jednocześnie, że będzie stwarzać przyjazne warunki
do jego interpretacji i wykładni. Jest to kluczowe dla harmonizacji prawa wspólnotowego z prawem wewnętrznym RP, ale odnosi się
także do wszelkiego innego rodzaju umów międzynarodowych. w których stroną jest RP. Drugim ważnym elementem jest sposób
ratyfikacji umów międzynarodowych. zawarty wart. 90 konst. związany z przekazywaniem kompetencji organizacji
międzynarodowej na podstawie umowy międzynarodowej, co odnosi się także do UE. Przekazanie takie odbywa się na drodze ustawy
uchwalanej w szczególnym trybie (art. 90 ust 2) lub drodze referendum ogólnokrajowego zarządzanego przez Parlament (art. 90 ust
3). Jeśli w którymkolwiek z przypadków dojdzie do skutecznego zrealizowania opisanej procedury, umowa międzynarodowa zostaje
ratyfikowana. a zatem związana treścią art. 9 konstytucji. co oznacza koniecznośc jej przestrzegania. Warto zwrócić uwagę na
charakter tego przekazania. który jest kluczowy dla multicentryczności systemu prawa - otóż przekazanie to odbywa się z zgodzie z
panującym w RP porządkiem prawnym i regulacjami konstytucji. a więc z poszanowaniem całego procesu decyzyjnego,
przewidzianego dla RP. Ponadto, przekazane zostaje prawo do wykonywania kompetencji, natomiast ,.rdzeń'· danej kompetencji
pozostaje przy organach RP, co gwarantuje tak naprawdę. że w wyniku przekazania, dany organ nie zostanie pozbawiony swoich
kluczowych uprawnień, ani nie będzie podstaw do jego dalszego funkcjonowania. Wszystko to skrada się na fakt.

iż

przekazywanie i

implementacja prawa wspólnotowego odbywa się za pełną zgoda i pod pełną kontrola organów decyzyjnych RP oraz w zgodzie z
prawem wewnętrznym, co jest istota multicentryczności systemu prawa. Dodatkowo można wskazać na fakt. że art. 91 zawiera reguły

kolizyjne związane z umowami międzynarodowymi. które wyraźnie wskazują na .. przyjazną interpretację" prawa międzynarodowego
- poprzez przyznanie prawu zawartemu

umowach międzynarodowych pierwszeństwa przed ustawami i włączenia ich do Polskiego

systemu prawnego.

koncepcji multicentrycznej mamy zatem dwa ośrodki tworzenia prawa. które harmonijnie współpracują ze sobą i

współtworzą prawo - ośrodek własny w RP, oraz ośrodek cudzy przy organach wspólnotowych. których działalność jest
komplementarna.

19. Pojęcie i cechy

ustawy

USTAWA

-w

sensie materialnym: akt prawny zawierający normy prawne abstrakcyjne i generalne (bez znaczenia jest tu tryb jego wydania)

-w sensie formalnym: akt wydany w szczególnym trybie. ale niekoniecznie zawierający normy abstrakcyjne i generalne

Ustawa to akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym. najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych
państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej).

\V Polsce. w określonej przez Konstytucję hierarchii powszechnie obowiązujących aktów prawnych ustawa ma rangę niższą (tzw.
moc

prawną)

od Konstytucji oraz umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. a wyższą od

rozporządzeń. Ustawa nie może być sprzeczna z Konstytucją. Zgodnie z Konstytucją ustawa nie może być też sprzeczna z
ratyfikowaną przez Polskę urnową międzynarodową i prawem ustanowionym przez organizację międzynarodową. której Polska
przekazała "kompetencje organu władzy państwowej

niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1 Konstytucji). Inne akty normatywne (np.

rozporządzenia) muszą być zgodne z ustawami.

W Polsce ustawy uchwala Sejm (wyjątkiem jest ustawa o zmianie Konstytucji. którą uchwala Sejm, a następnie Senat). Z inicjatywą
uchwalenia ustawy najczęściej występuje Rada Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej

100

tys.

obywateli, grupie co najmniej

posłów.

Senatów

i i

Prezydentowi

RP. Przebieg procesu

legislacyjnego

określa Konstytucja oraz

Regulamin Sejmu i Senatu. Jego ostatnim etapem jest ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw. po jej podpisaniu przez Prezydenta RP.

Cechy ustawy:

naj wyższa po Konstytucji moc prawna- nakłada to na ustawę obowiązek realizacji Konstytucji i zakaz jej naruszania

uchwalanie przez parlament- zasada wyłączności

ustawodawczej

parlamentu nie wyklucza możliwości istnienia w niektórych

systemach prawnych delegacji ustawodawczej polegającej na upoważnieniu przez parlament innego organu do stanowienia norm
prawnych w zakresie kompetencji parlamentu

specjalna procedura uchwalania

ogólny charakter- sprawia, że normy są abstrakcyjne i powtarzalne. nie ulegają umorzeniu lub skonsumowaniu przez jednorazowe

zastosowanie. Co do zakresu treści ustawy. ustawodawca:
-rnoże normować w ustawie każde zagadnienie. jeżeli nie zakazuje mu tego wyraźnie Konstytucja (np. art. 61 ust. 4)

-powinien

regulować ustawą sprawę. którą \~) raźnie nakazuje mu uregulować

Konstytucja

(np. art.

215 Konstytucji)

-powinien

regulować ustawą sprawy. które były już

przeszłości przedmiotem

unormowania

ustawowego

-powinien regulować ustawą sprawy zastrzeżone dla regulacji ustawowej- zasada wvlaczności ustawy, należą do nich:
a) budżet
b )stat us jednostki w

państwie

cjpodstawowe

kompetencji. zasady organizacji i funkcjonowania organów

władzy

publicznej

20. Pojęcie i cechy rozporządzenia

Rozporządzenie to akt normatyw ny \\ ydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i

celu jej wykonania.

Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego. obok Konstytucji. ratyfikowanych umów
międzynarodowych. ustaw oraz aktów prawa miejscowego. Konstytucja RP wskazuje na następujące organy upoważnione do
wydawania

rozporządzeń:

-Prezydent RP
-Rada Ministrów
- Prezes Rc'v1

-Ministrowie

-przewodniczący komitetów określonych \\ ustawach (art.

149

ust 3)

-KRRiT

Cechy rozporządzenia:

l. akty powszechnie obowiązujące. stojące w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw i maja wobec nich charakter wykonawczy

rozporządzenia wydawane są na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie (arr. 92

ust.

l). Upoważnienie

powinno być na tyle szczegółowe. aby czytelny był zamiar ustawodawcy, Oznacza to konieczność sformułowania
upoważnienia:

szczegółowego podmiotowo. wyraźnie wskazującego organ (zakaz

subdelegacji,

czyli dalszego przekazywania upoważnienia

innemu organowi)

szczegółowo podmiotowo, treść regulacji zawartych

v rozporządzeniu musi dotyczyć tej samej problematyki, zmierzać do

realizacj i tych samych zadać i służyć tym samym celom. jakie znajdują wyraz w przepisach ustawy

szczegółowo treściowo i zawierającego wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, w ustawie należy zawrzeć jakąś
merytoryczną treść dyrektywną, której

konaniu przepisy rozporządzenia mają służyć

upoważnienie ma charakter jednorazowy i organ. który je zrealizował, nie może w oparciu o to sarno upoważnienie ponownie.
odmiennie regulować te same materia

rozporządzenia są wydawane w trybie określonym w aktach prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania organów je

wydających. pewne wymogi szczegółowe mogą zostać ustalone w ustawie zawierającej upoważnieni do ich wydania

rozporządzenia są ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym, co ustawy, których wykonaniu służą

21. ZAMKNIĘTY SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W
KONSTYTUCJI RP.

Zamkniętym systemem źródeł prawa jest taki

system, który został ukształtowany stosownie do zasad konstytucyjnych i który

wyklucza dowolność jego uzupełniania formami konstytucyjnie nieprzewidzianymi lub nie znajdującymi legitymacji na
gruncie konstytucyjnie formułowanych założeń prawodawstwa.

Sposób wykorzystywania kompetencji prawotwórczych przez

organy państwowe nie jest wynikiem ich wolnej woli, lecz realizacji przekazanych im

uprawnień.

Działania wychodzące poza ramy

tego systemu pozbawione są legitymacji, Zatem niemożliwe są decyzje samowolne oraz ograniczony jest margines swobody
prawotwórczej,
W

Polsce zamknięcie systemu źródeł prawa nie ma charakteru całościowego, Jak stwierdzi! TK dotyczy ono tylko systemu źródeł

prawa powszechnie obowiązującego,

Zasada zamknięcia systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce

TK uznał zamknięcie

źródeł

prawa powszechnie obowiązującego:

I, w zakresie przedmiotowym-

form aktów. w których możnaje stanowić:

do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zalicza się:

konstytucję

ustawy

ratyfikowane umowy międzynarodowe

przepisy stanowione przez organizację międzynarodową. do której należy Polska, jeżeli umowa
międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w
prawie wewnętrznym

rozporządzenia z mocą ustawy

rozporządzenia

akty prawa miejscowego

układy zbiorowe pracy i inne porozumienia

formy aktów źródeł prawa powszechnie obowiązującego nie muszą znajdować się w postanowieniach Konstytucji
regulujących kwestię źródeł prawa, ale muszą być w ogóle zawarte w Konstytucji (np. rozporządzenia z mocą
ustawy)
wg TK ,.nawet art, 87 nie ustanowił zamkniętego katalogu aktów będących źródłami prawa powszechnie
obowiązującego, choć uzupełnienie tego katalogu możliwe jest tylko na podstawie szczególnych przepisów
konstytucyjnych"; np. prezydenckie rozporządzenie z mocą ustawy niewymienione wart, 87. ale uregulowane w
311,234 (pewna analogia do praw podstawowych jednostki. o ich uznaniu nie decyduje to. czy są umieszczone w
danym rozdziale poświęconym statusowi jednostki w Konst. . ale czy w ogóle się w niej znajdują)

nie jest możliwe uzupełnieni katalogu aktów powszechnie obowiązujących w ustawie

zakresie

podmiotowym- karalogu podmiotów uprawnionych do ich wydania.

niedopuszczalne jest poszerzenie katalogu tych podmiotów poprzez wykładnię funkcjonalną lub domniemanie
kompetencji- ma to szczególne znaczenie przy rozporządzeniu (np. spór o akty wydawane przez NBP)

Charakter systemów aktów prawa wewnętrznie obowiązującego

TK uznał, że system

źródeł

prawa wewnętrznie obowiązującego ma charakter systemu otwartego zarówno podmiotowo, jak i

przedmiotowo. Według TK art. 93 Konstytucji nie dokonał

wyczerpującego

'wyliczenia wszystkich aktów wewnętrznych.jakie mogą

być wydawane oraz podmiotów uprawnionych do ich wydania. Uzupełnienie katalogu tych aktów może następować z mocy
postanowień konstytucyjnych i z mocy postanowień ustawow ych. L'znanie założenia odwrotnego prowadziłoby do pozbawienia nie
wymienionych w

art,

93 podmiotów możliwości wydawania jakichkolwiek regulacji prawnych.

22. ADRESAT KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI.

A) Człowiek jako naturalny podmiot ~

arantow

anych wolności

praw

pierwszej

kolejności

jest to człowiek (osoba fizyczna).

Moment

rozpoczęcia ochrony łączy się z koniecznością ustalenia początku

życia

-7

kontrowersyjna kwestia-sbrak jednolitego

stanow

iska:

l) niektóre kraje za podmiot uznają każdą istotę ludzką od momentu poczęcia ( np. Argentyna. Wenezuela, Polska)
2) odwołanie się do poziomu rozwoju płodu (l'SA)

3)momentu urodzenia się dziecka. tj. odłączenia płodu od ciała matki (Rosja- przecięcie pępowiny).

Niezależnie od przyjętej koncepcji. dziecko poczęte nie może stać się podmiotem realizującym wszystkie gwarantowane prawa. Cel:
zaakcentowanie traktowania go jako podmiotu praw. szczególnie w kontekście ochrony prawa do życia.
Ochrona ma charakter ciągły. trwa do końca życia osoby fizycznej. Jednakże.

rów nież

po śmierci chronione są pewne

wartości

związane z danym człowiekiem (godność. dobre im ię. wizerunek - wymagają ochrony bez względu na

fakt

śmierci).

Osoba

pra'wna

l josoby prawne i inne podm ioty prawa prywatnego jako adresaci konstytucyjnych praw i wolności.
Na oznaczenie adresata można posłużyć się różnego rodzaju pojęciami: .. człowiek", "każdy człowiek".

.wszyscy".

"nikt". jak również

"każda osoba". Bezpośrednie odwołanie się do pojęcia .. każdy człowiek" lub .,człowiek" (jednostka) oznacza, że adresatem

wyrażonych

w określonym przepisie uprawnień jest osoba fizyczna.

Natomiast

sytuacji. w której odwołujemy się do pojęcia "każda

osoba", potencjalnie zakres podmiotowy mógłby zostać rozszerzony o kategorię osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie
posiadających osobowości prawnych.

W przeważającej mierze akty prawa krajowego bezpośrednio wskazują człowieka i obywatela jako adresata gwarantowanych

nich

praw i wolności.

zasadzie jedynie w drodze wyjątku spotkać się możemy z rozwiązaniem, w którym następuje konkretne

wskazanie innych podmiotów (ogólne. np.: Niemcy - art. 19 Konstytucji. Portugalia - art. l.::! ust. 2, lub konkretne, np. Polska- a11.
70

ust.

5). Poszczególne akty prawa wewnętrznego (konstytucje), wskazujące na adresata praw i wolności.

zasadzie nie odwolują

się do pojęcia .Jcażdy człowiek" lub .Każda osoba". Najczęściej posługują się pojęciami: .Jcażdy' .. .wszyscy" ... nikt". Problemy z

interpretacją tych pojęć prowadzą do powstania wątpliwości dotyczących tego, czy adresatem prav, i wolności są wyłącznie osoby

fizyczne, czy też mogą nimi być również osoby prawne i inne podmioty - jednostki

organizacyjne

nie posiadające osobowości

prawnej.

tej kwestii istnieje kilka różnych stanowisk. Pierwsze z nich wyklucza możliwość powoływania się przez osoby prawne oraz inne

jednostki organizacyjne prawa prywatnego na gwarantowane konstytucyjnie prawa człowieka. W uzasadnieniu podkreśla się, że
podmioty te mają charakter wyłącznie instytucjonalny, ich funkcjonowanie oparte jest na odmiennych regułach prawa,

które

kształtują

również odpowiednie procedury i mechanizm) ochron).
Druga grupa skłania się ku stanowisku.

według

którego uznaje się możliwość powoływania się na gwarantowane prawa

wolności

przez osoby prawne prawa prywatnego, mając na względzie ochronę osób fizycznych t" ••. orzących lub wchodzących w skład tych
podmiotów prawa. De facto chroni się więc jednostkę (ewentualnie grupę jednostek), a nie osobę prawnąjako odrębny podmiot
prawa.
W najszerszym ujęciu przyjmuje się, że inne aniżeli osoby fizyczne podmioty prawa mogą bez żadnych przeszkód korzystać z
gwarantowanych konstytucyjnie praw jednostki. jeżeli z istoty konkretnych uprawnień nie wynika. że mogą być realizowane
wyłącznie przez człowieka (np. wolność sumienia i wyznania. wolność twórczości czy prawo do prywatności). Do kategorii takich
uprawnień zalicza się np ..
- wolność działalności gospodarczej.
,- prawo do sądu i związanych z nim uprawni eń.
- wolność przemieszczania się,
- wolność słowa.
--- wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
- zakaz cenzury prewencyjnej.
- wolność działania partii politycznych,
-- wolność zrzeszania,
--- wolność zgromadzeń.
- prawo dostępu do informacji publicznej,
- prawo do wynagrodzenia szkody,
- prawo do zaskarżania orzeczeń sądowych i innych decyzji organów publicznych.

- prawo do składania petycji, skarg i wniosków.
- prawo do skargi konstytucyjnej,
Biorąc pod uwagę praktykę. która zmierza do stopniowego rozszerzania kręgu podmiotów poddanych ochronie, przyjmujemy. że
pojęcie "każdy"' musi być interpretowane odrębnie w kontekście treści i zakresu każdego z

uprawnień.jakie

zostały wyartykułowane

w obowiązujących aktach konstytucyjnych. Choć nie budzi wątpliwości. że bezpośrednim adresatem praw i wolności jest
człowiekfosoba fizyczna). to nic nie stoi na przeszkodzie, by na istniejące prawa i wolności powoływały się także inne podmioty
prawa prywatnego bądź to bezpośrednio. bądź ze względu na charakter przyznanych

uprawnień.

2)Osoby prawne i inne podmioty prawa publicznego jako adresaci konstytucyjnych praw i wolności
Założenie, w myśl którego konstytucyjne prawa mają służyć jednostce przede wszystkim jako gwarancja przed nadmierną bądź
nielegalną ingerencją państwa oraz innych podmiotów publicznych (w tym działających w ich imieniu funkcjonariuszy publicznych),
zdaje się przeczyć możliwości traktowania tych ostatnich jako adresatów norm o prawach człowieka.
Sarno państwo. a także i wiele tworzonych przezeń podmiotów, posiada osobowość prawną - są to tzw. osoby prawne prawa

publicznego. Zwrot .. publiczna" najczęściej łączony jest z całą administracją, która w znaczeniu podmiotowym obejmuje. oprócz

organów administracji rządowej. inne podmioty posiadające osobowość prawną np. samorząd terytorialny, publiczne szkoły wyższe,

przedsiębiorstwa państwowe. Jednak do administracji publicznej zalicza się również podmioty, które jedynie wykonują funkcje
zlecone administracji publicznej. Tak więc obok typowych struktur organizacyjnych powołanych w drodze ustawy dla organizacji i

realizacji zadań publicznych i dysponujących w tym zakresie władztwem publicznym, funkcjonować może wiele instytucji i

podmiotów. których nie zalicza się do pojęcia administracji publicznej w sensie organizacyjnym. Współcześnie w administracji marny
bowiem do czynienia ze zjawiskiem tzw. prywatyzacji

zadań

publicznych. Oznacza ono

sytuację,

w której dotychczasowe zadania.

realizowane wyłącznie przez podmioty prawa publicznego. przekazywane s w oparciu o różne podstawy prawne. podmiotom

prywatnym prowadzącym dzialalność gospodarczą. \V związku z tym istotne znaczenie ma ustalenie charakteru działań podmiotów

publicznych i tych. które wykonująjedynie pewne zadania publiczne. Oczywiście wszystkie te, które wykonują wladztwo publiczne

za pomocą różnego rodzaju nakazów i zakazów zabezpieczonych sankcjami prawnymi, nie będą mogły żądać ochrony na podstawie

odwołania do gwarantowanych konstytucyjnie praw.

Mając

jednak na

względzie

zjawisko .. prywatyzacji" zadań publicznych, a także

uczestnictwo podmiotów publ icznych w różnego rodzaju czynnościach gospodarczych, w zakresie których ich pozycja jest

równorzędna wobec innych prywatnych osób prawnych (np. zawieranie umów cywilnoprawnych kupna. sprzedaży) nie można

wykluczyć traktowania ich statusu na równi z tymi ostatnimi. Ponadto zdarza się, że w niektórych ustawodawstwach konstytucje

wprost uznają osobę prawną prawa publicznego za adresata praw podstawowych. Na przykład w Polsce szkołom wyższym gwarantuje

się autonomię, co stanowić ma ograniczenie dopuszczalnej ingerencji

państwa

sferę działania tego typu podmiotów publicznych.

Trudno też uznać. że publiczne osoby prawne nie posiadają prawa do sądu. prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji ich dotyczących.

prawa do wynagrodzenia szkody albo że nie korzystają z ochrony własności.

23. OBYWATELSTWO POLSKIE JAKO PRZESŁANKA REALIZACJI KONSTYTUCYJNYCH PRAW I

WOLNOŚCI

Pojecie obywatela jest w konstytucji wyraźnie oddzielone od takich pojęć jak: "każdy" "dziecko" "cudzoziemiec" i to pozwala
wyodrębnić pewne prawa i wolności. które przysługują tylko OBYWATELO\'lI:

wolność tworzenia i członkostwa w partii politycznej (art. l 1 )
prawo dostępu do służby publicznej (art.óu)
prawo do uzyskania informacji o działalności org.

wł.pub.

oraz osób pełniących funkcje publiczne. z którym wiąże się prawo

dostępu do dokumentów i wstępu na posiedzenia kolegialnych org.wł.publ pochodzących z wyborów powszechnych (art.6l)
prawo do udziału w referendum (art.ó.l)
prawa wyborcze do Sejmu i Senatu, wybory prezydenckie i samorządowe (art.ó

prawo do zabezpieczenia

społecznego

(art.67)

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (art.68)
prawo inicjatywy ustawodaw czej (art, l 18 ust.S)

Poza wymienionymi wyżej obywatelom przysługują także materialne gwarancje szczególnej ochrony:

zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa polskiego (aJ1J4

ust.Z)

prawo do opieki ze str. RP

czasie

POb)1U

za granicą (art.36)

zakaz wydalenia obywatela polskiego z terytorium RP (art.5:2 ustA)

zakaz podejmowania przez

państwo

polskie działań uniemożliwiających powrót obywatela do kraju (j.w.)

zakaz wydania obywatela polskiego

państw

u trzeciemu - ekstradycja (art.55)

Obowiązki wyłącznie obywateli:

obowiązek wierności RP i troska o dobro wspólne (art.82)
obowiązek obrony ojczyzny (art. 85)

Powyższe uprawnienia mają charakter polityczny, ekonomiczny i kulturalny .

Grupa praw i wolności przysługujących tylko i wyłącznie obywatelowi polskiemu:

wolność tworzenia

członkostwa w partii politycznej (aI1.11)

prawa wyborcze do Sejmu i Senatu, wybory prezydenckie
prawo do udziału

\II

referendum (art.62)

prawo inicjatywy ustawodawczej (art.l18 ust.3)

prawo dostępu do służby publicznej (art.60)

Pozostałe prawa, których adresatem jest obywatel, mogą być realizowane przez osoby nie posiadające obywatelstwa polskiego ( na
mocy art.J? ust.2, który upoważnia ustrojedawcę do określenia

wyjątków

dotyczących real izacji wolności i praw przez

cudzoziemców)

Po wstąpieniu polski do LE znaczenia zwrotu "oby" •. atel polski" uległo pewnej zmianie. Ustawodawca uznał. że realizacja niektórych
praw (prawa wyborcze na płaszczyźnie wyborów do samorządów) możliwa będzie także przez obywateli UE. Osoba taka musi
wykazać jednak, że stale zam ieszkuje terytorium państwa polskiego.
Nastąpiła także zmiana wykładni pojęcia ekstradycji. Teraz jest to wydanie osoby. a nie obywatela polskiego. Tego typu postawa
sprawiła, że sformułowano tezę o tolerowaniu w Polsce "woluntaryzmu konstytucyjnego" zagrażającego stabilności konstytucji.

Od naj dawniejszych czasów funkcjonowanie

państwa

łączyło się z pojęciem poddaństwa, przynależności i wreszcie - współcześnie

- obywatelstwa.
Poddaństwo było pojęciem często występującym w okresie absolutyzmu. Odwoływano się do niego, mając na względzie fakt
podporządkowania wszystkich mieszkańców określonego terytorium władzy konkretnego monarchy. Przyjmuje się, że termin ten,
ustalając stosunek jednostki do państwa.

podkreślał

uprzywilejowaną pozycję władzy. Jednostka traktowana była natomiast jako

podmiot zobowiązany do określonego zachowania wyznaczonego przez nakaz) i zakazy władcy. Większe problemy z ustaleniem
właściwego znaczenia dotyczą pojęcia przynależności państwowej. W wielu przypadkach identyfikuje się je z obywatelstwem. W
innych natomiast wyraźnie podkreśla się różnice między nimi.

wynikające

m.in. ze znacznie pojemniejszego znaczenia terminu

,.przynależność państwowa", Według tego drugiego stanowiska przynależność rozciąga się nie tylko na osoby. którym przyznane
zostało obywatelstwo. ale również na te. które będąc formalnie i duchowo związane z danym państwem. nie posiadają pełni praw
politycznych (np. charakter regulacji w USA).
Wydaje się. że współcześnie dominuje jednak przeświadczenie - co \\ idoczne jest w istniejących europejskich systemach wewnątrz
krajowych - że właściwym terminem na określenie szczególnego statusu jednostki w stosunkach wewnętrznych jest pojęcie
obywatelstwa. Ono właśnie ma podkreślać istnienie szczególnej więzi prawnej łączącej jednostkę z konkretnym państwem,
wyrażającej się przyznaniem jej zdolności do realizacji na jego terytorium pełni praw publicznych. choć także nałożeniem na nią
specyficznych obowiązków (np. wierności oraz obrony).
Z obywatelstwem łączy się pojęcie zwierzchnictwa personalnego, które rozumie się w ten sposób, iż obywatel danego kraju,
niezależnie od miejsca, w którym się znajduje. ma obowiązek przestrzegać prawa ojczystego oraz dochować mu wierności. Może
także, przebywając poza granicami państwa ojczystego. ubiegać się o zapewnienie opieki i pomocy w przypadku zaistnienia różnego
rodzaju sytuacji, zarówno o charakterze życiowym. jak i prawnym (opieka d) plornaryczna i konsularna).
Natomiast zwierzchnictwo terytorialne dotyczy uznania w stosunku do '" szystkich osób i podmiotów znajdujących się na terytorium
danego państwa jego jurysdykcji, a więc władztwa w zakresie decydowania o ich sytuacji prawnej. Odnosi się je nie tylko do osób
posiadających obywatelstwo danego państwa, ale także wszystkich innych. niezależnie od ich statusu prawnego.
Z punktu widzenia krajowych systemów kreujących system praw i wolności szczególna więź prawna łącząca jednostkę z konkretnym
państwem ma podstawowe znaczenie 135. Ze względu na charakter tej więzi wyróżnić możemy następujące kategorie osób:
- obywatel i danego państwa.
- cudzoziemców przebywających najego terytorium.
Kategoria cudzoziemców nie może być jednak traktow ana jednolicie. Ze względu na różnego rodzaju zależności w jej ramach

wyróżnić

musimy:

- bezpaństwowców (apatrydów), czyli osoby nieposiadające obywatelstwajakiegokolwiek państwa.
- uchodźców. czyli cudzoziemców. którym ze względu na niebezpieczeństwo grożące w państwie ojczystym państwo trzecie udziela
schronienia (ze względu na charakter niebezpieczeństwa wyróżniamy uchodźców politycznych i wojennych).

A. Obywatelstwo krajowe

Określenie zasad nabywania obywatelstwa jest wyłączną sprawą każdego z państw. Regulacje międzynarodowe

istniejące

w tym

zakresie wyznaczyły jednak podstawowe rozwiązania przyjmowane w poszczególnych państwach. Modelowo wyróżnia się dwie
zasady nabywania obywatelstwa krajowego: zasada prawa krwi oraz prawa ziemi.
Pierwsza z nich (ius sanguinis) odwołuje się do konstrukcji. w której decydujące znaczenie ma obywatelstwo rodziców dziecka. Jeżeli
są oni obywatelami jednego państwa, to niezależnie od miejsca. w którym rodzi się dziecko. uzyskuj- ono obywatelstwo tego państwa.
którego obywatelami sąjego rodzice.
Natomiast druga z nich (ius soli) za podstawę uznania za obywatela przyjmuje fakt urodzenia się dziecka na terytorium danego
państwa. W systemach krajowych zasady te kształtują rozwiązania praw ne dotyczące nabywania obywatelstwa. Najczęściej występują
obok siebie, przy czym jednej
nich zawsze przyznaje się charakter podstawowy, drugiej zaś posiłkowy.

B. Status prawny cudzoziemca

Zgodnie z obowiązującymi w większości systemów prawnych regulacjami ustawowymi za cudzoziemca uważa się każdą osobę, która
nie posiada obywatelstwa państwa, na

którego

terytorium się znajduje. W wąskim znaczeniu jest to osoba.

która

posiada co najmniej

jedno obywatelstwo państwa trzeciego. Status takiej osoby regulowany jest na podstawie przepisów ustawowych. przy czym często
wprost z treści konstytucji wynika. które prawa lub wolności nie będą mogły być w pełni realizowane przez cudzoziemca. Osoba taka.
przebywając na terytorium określonego państwa, którego nie jest obywatelem. ma obowiązek przestrzegania prawa tego państwa.
Oczywiście jej pobyt musi być odpowiednio zalegalizowany. W przeciwnym wypadku jednostkę taką można wydalić, ograniczając
lub wyłączając możliwość jej ponownego pobytu. W literaturze podkreśla się, że cudzoziemcowi powinien być zagwarantowany
minimalny zakres ochrony wynikający ze standardów międzynarodowych.

współcześnie

przeważają systemy prawne, w których

jedynie wąska grupa uprawnień nie może być realizowana przez osoby nie posiadające obywatelstwa państwa. na którego terytorium
przebywają. Chodzi tu o kategorię niektórych wolności i praw politycznych. W przypadku innych uprawnień zakres realizacji nie jest
wyłączony, choć może być ograniczony (np. prawo do nabywania nieruchomości. prawo do pracy. wolność osiedlania się).

Status prawny bezpaństwowca

Bezpaństwowcem jest osoba nie posiadająca obywatelstwa jakiegokolwiek państwa. Ich sytuacja prawna regulowana jest zgodnie z
postanowieniami Konwencji o statusie bezpaństwowców z 28 IX 1954 r. oraz Konwencji o ograniczeniu przypadków
bezpaństwowości z 28 VIlI 1961 r. Co do zasady przyjmuje się. że ustawodawstwa krajowe powinny zmierzać do jak najbardziej
ograniczonego zróżnicowania praw oby-wateli oraz osób tego obywatelstwa nie posiadających. Apatrydzi stale zamieszkujący
określone terytorium państwowe powinni być więc traktowani w sposób jak najbardziej zbliżony do obywateli.
Pierwsza z wymienionych Konwencji wskazuje wprost. w zakresie jakich uprawnień bezpaństwowiec powinien być traktowany tak
samo jak obywatel:
wolności

twórczości

artystycznej. prawa do sądu, prawa do nauki. ochrony ze strony państwa w warunkach zagrożenia

bezpieczeństwa publicznego, prawa do wynagrodzenia. prawa do ochrony zatrudnienia, ubezpieczeń społecznych, pomocy socjalnej.
Natomiast na równi z cudzoziemcami ma możliwość realizacji:
prawa do nabywania ruchomości i nieruchomości. wolności zrzeszania się (organizacje o celach niepolitycznych i o charakterze non
profit, związki zawodowe), wolności poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania. prawa do nauki.

D. Status prawny uchodźcy

O status uchodźcy może się ubiegać osoba. która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy. religii,
narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa. którego
jest

obywatelem.j

z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego

obywatelstwa i znajdując się. na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania. nie może lub nie
chce z obawy przed prześladowaniami powrócić do tego państwa.
Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy wszczyna się na wniosek złożony osobiście przez cudzoziemca. Wnioskodawca musi
uzasadnić swój wniosek tak, aby można było stwierdzić. że jego obawa przed grożącymi mu w kraj u ojczystym prześladowaniami ma
charakter realny. Jeżeli spełnia wszystkie warunki. a przy tym stale przebywa poza terytorium państwa. którego jest obywatelem.
przyznaje się mu status uchodźcy, zapewniając miejsce pobytu. wydając dokumenty tożsamości oraz podróży. W przeciwnym razie.
zwłaszcza jeżeli z ustalonych okoliczności faktycznych wynika. że wystąpienie z wnioskiem ma na celu uchronienie się przed
odpowiedzialnością karną lub wydaleniem z terytorium państwa, nie można liczyć najego pozytywne rozpatrzenie. Brak takiego
uznania powoduje konieczność opuszczenia terytorium danego państwa .

.24. ZASADY PRZEWODNIE KONSTYTUCYJNEJ REGULACJI PRAW ORAZ WOLNOŚCI CZŁOWIEKA
I OBYWATELA

Katalog tych zasad:

Godność człowieka (art.30) Jest ona źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i obywatela. Ma charakter pierwotny
względem państwa, a więc nienaruszalny. Państwo nie może jej

więc

kreować. Ma jedynie obowiązek poszanowania godności

we wszelkich aspektach swego działania, co oznacza stworzenie mechanizmów jej ochrony. Na podstawie tegoż art.30 wnioskuje
się otwarcie systemu prawa pozytywnego na wartości prawnonaturalne, ale także ustanowienie podstawowej wartości wykładni i
stosowania całej konstytucji,

Wolność

człowieka (art.31) Konstytucja nie potwierdza naturalnego charakteru tej wartości. Jest to sfera niezależności jednostki,

ale wyznaczanej przez przepisy prawa obowiązującego, na co wskazują przesłanki

zasady jej ograniczania umieszczone w ust.2

i 3.

V'i

sensie pozytywnym wolność to czynienie tego wszystkiego co nie jest zakazane przez prawo, z uwzględnieniem

poszanowania uprawnień innych osób. w negatywnym zaś wiązać się będzie z uznaniem. że nałożenie nakazów podjęcia przez
jednostkę określonego działania dopuszczalne jest wyłącznie na podst. Wyraźnej normy prawa. Artykuł ten ma postać klauzuli
generalnej konkretyzowanej przez pozostałe przepisy konstytucji odnoszące się do poszczególnych jej sfer (wolność słowa,
wyznania, przemieszczania się)

Zasada równości (art.32), łączącą się z zasadą równouprawnienia i zakazem dyskryminacji (art.33)

Zasady nabywania obywatelstwa polskiego (art.34)

Zasadę ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych (art.35)

Zasada sprawowania opieki nad obywatelem polskim znajdującym się poza granicami kraju (art.36)

Zasadę różnicowania zakresu realizacji konstytucyjnych wolności i praw na podstawie kryterium obywatelstwa (art.37)

25.ZASADY ORAZ PRZESLA:JKI OGRAl'ICZE0.TJA \\'OL:JOŚcr I PR.Ą W CZLOWIEKA.

Zakres przedmiotowy praw i wolności jednostki nie może być nieograniczony. Prawo uwzględnia nie tylko interes) jednostki. ale i
także dobro ogółu. Rodzi to z kolei konieczność ograniczenia praw jednostki. aby zapobiec realnym lub potencjalnym ich kolizjom z
interesami całego społeczeństwa. Gdyby ich nie ustanowić. nadmierny indyw idualizm prowadziłby w sposób naturalny do naruszenia
interesów innych podmiotów. którym by one przysługiwały. a w efekcie do konfliktów rozwiązywanych w różny sposób. np. siłowo.
Dojść by mogło albo do nadmiernego wykorzystywania swoich praw przez silniejsze jednostki, ze szkodą dla pozostałych. albo do
swoistego samozniszczenia praw jednostki \\ ogniu ciągłych walk każdego ze wszystkimi. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z
1789 r. stwierdzała. że ograniczenia praw mogą być ustanowione tylko w celu zapewnienia innym z korzystania z przyznanych im
praw oraz w celu uchronienia społeczeństwa przed szkodliwymi działaniami jednostki.

Ograniczenia wolności i praw jednostki najczęściej dzieli się na:

Ograniczenia immanentne
Wyznaczone są one przez znaczenie pojęć

użytych

w normach prawnych dotyczących praw i wolności jednostki (np. własność.

informacja. petycja) i związane są z istotą chronionego dobra

Ograniczenia osobiste
Związane z określeniem zakresu

podmiotów

ego.

Niektóre

z nich przysługują np. Tylko obywatelom. \V szczególnych

przypadkach prawa mogą zostać dodatkowo ograniczone ze względu na podleganie reżimom specjalnym (np. żołnierze, sędziowie,
urzędnicy).

Ograniczenia systemowe
Wynikają z miejsca w

steniatyce

aktu prawnego normy dotyczącej danej wolności czy prawa. Sensu largo chodzi

o miejsce

danej normy w systemie prawnym. Typologia obejmuje tylko ograniczenia ustawowe. Jednostka także może sama wprowadzić
ograniczenia zgodnie z obowiązującym prawem (zastaw. wynajm)

Konstytucja wart. 31 ust. 3 zawiera klauzulę generalną odnoszącą się do ograniczeń praw i wolności. Stanowi on, że

ograniczenia mogą być ustanowione ty lko w ustawie i gdy konieczne jest dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego

'IN

państwie,

bądź dla ochrony środowiska. zdrowia i moralności publicznej. albo wolności i praw innych osób. Katalog tych przesłanek ma
charakter

zamknięty

nie może

być interpretowany rozszerzająco. Tak więc do ustawodawcy należy aktualizacja i konkretyzacja norm

konstytucyjnych. Ustalając granice praw i wolności może to

uczynić

w sposób wyczerpujący w ustawie albo może przewidzieć

konieczność wydania aktów wykonawczych, gdy nie jest w stanie określić wszystkich przypadków ograniczenia.

Konstytucja nie daje pełnej swobody w ustalaniu ograniczeń gwarantowanych w niej praw i wolności. Jej art.31. Ust. 3

stanowi, że ograniczenia te .,nie mogą naruszać istotvwolności i praw"
Zaznaczają się w tej materii dwa stanowiska:

teoria istoty absolutnej - istnienie niezmiennej. absolutnej istoty każdej

wolności

i prawa. niezależnie od konkretnej sytuacji

teoria istoty względnej - pojęcie istoty prawa lub wolności jest relatywne i powinno być określane zależnie od konkretnej

sytuacj

z uwzględnieniem wszystkich jej okoliczności

Należy przyjąć. że istota prawa lub wolności naruszona zostanie. gdy regulacje prawne nie znosząc danego prawa lub

wolności w praktyce uniemożliwiają korzystanie z niego.

Niektóre postanów ienia Konstytucji zawierają sformułowania wyłączające

jakiekolwiek ograniczenia (art. 30 - godność jest nienaruszalna) lub zezwalające na ustanowienie ich w drodze ustawy (art.41). TK
dodał jeszcze jedno kryterium wyłączające

konstytucyjność

ograniczeń - zasadę proporcjonalności. Chodzi w niej o to. aby ingerencja

ustawodawcy w zakres prawa lub wolności nie była nadmierna.

Ustalając ograniczenia TK stara się udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

czy wprowadzona regulacja służy i jest konieczna dla ładu prawnego w danej sferze stosunków społecznych

czy zamierzony cel jest możliwy do osiągnięcia bez naruszenia

standardów

prawnych \\)'

rażających

istotę praw. których dotyczy

czy regulacja jest niezbędna dla ochron) interesu. wartości konstytucyjnej

czy efekt regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela

Wprowadzenie stanów wyjątkowych skutkuje ograniczeniem praw i wolności jednostki, zwiększenie zakresu jej

obowiązków oraz zwiększenie prerogatyw władz)' wykonawczej. Stany nadzwyczajne mogą być wprowadzone na podstawie ustawy.
w

drodze rozporządzenia. które podlega podaniu do publicznej wiadomości. Ustawy określają ograniczenia, a także ustalają zasady

działania organów państwowych. Mogą także normować zakres i tryb \\

yróv n) wania strat majątkowych wynikających z ograniczeń.

Konstytucja szczegółowo określa w a11. 233 prawa i

wolności

nie podlegające ograniczeniom nawet w stanach

nadzwyczajnych. W ust. l wprowadza się gwarancje w przypadku stanu w ojennego i wyjątkowego polegające na tym. że nie
można ograniczyć:

godności człowieka

zasad dotyczących nabywania i utrat)' obywatelstwa polskiego

prawa obywateli do opieki ze strony państwa podczas pobytu za granicą

ochrony życia

wolności od poddawania się eksperymentom naukowym bez dobrowolnie wyrażonej zgody

wolności od tortur i niehumanitarnego traktowania i karania oraz kar cielesnych

zasady

Xulla poena sine lege -

nie ma kary bez ustawy

prawa oskarżonego do obrony

zasady uznania każdego niewinnego, dopóki wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

prawa dostępu do sądu

prawa do ochrony życia prywatnego i dóbr osobistych

wolności sumienia i religii

prawa do petycji

prawa rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami

ochrony praw dziecka

W ust. 3 wymienia się tylko te, które mogą

być

ograniczone

przypadku klęski żywiołowej:

wolność prowadzenia działalności gospodarczej

wolność osobista

nienaruszalność mieszkania

wolność poruszania się i przemieszczania się na terytorium RP

prawo do strajku

prawo własności

wolność wyboru miejsca i zatrudnienia

prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

prawo do wypoczynku

A11,

233 ust. 2 Konst. zawiera dodatkowe restrykcje dotyczące ewentualnych ograniczeń praw i wolności w stanach

nadzwyczajnych, Niedopuszczalne jest ograniczenie ich .. wyłącznie z powodu rasy. płci. języka, wyznania lub jego braku,
pochodzenia społecznego oraz majątku"

Konstytucja nie wytycza granic gwarantowanym przez siebie prawom i

wolnościom.

Granice te ustala się z reguły dla

konkretnego przypadku, Konstytucja i ustawy gwarantująjedynie jednostce określony zakres swobody

korzystaniu z praw i

wolności, Jednostka może żądać ochrony przysługującej jej praw i wolności. jeżeli jej postępowanie nie przekracza granic prawem
wytyczonych.

Do powszechnie uznanych przesłanek ogólnych uzasadniających ograniczanie poszczególnych wolności i praw zalicza się:
- bezpieczeństwo państwa.
- bezpieczeństwo publiczne.
- ochronę dobrobytu gospodarczego kraju.
- ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom (porządek publiczny),
- ochronę zdrowia i moralności,
- ochronę wolności i praw osób trzecich,

Wprowadzanie ograniczeń ze względu na wymienione wyżej przesłanki
jest koniecznością spełnienia następujących wymogów

- nakazu przestrzegania zasady ścisłej interpretacji klauzul- państwo nie może wprowadzać ograniczeń w sposób sprzeczny z
wiążącymi je normami prawa międzynarodowego.
- nakazu wprowadzania ograniczeń wyłącznie w drodze demokratycznych procedur tworzenia prawa powszechnie obowiązującego
(wyłączność ustawowa),
- nakazu podania treści ograniczeń do wiadomości publicznej, tzn. muszą być w odpowiedniej procedurze opublikowane i właściwie
uzasadnione - zrozumiałe dla adresata.
- niezbędności - okoliczności uzasadniające \\ prowadzenie ograniczeń wolności i praw muszą mieć charakter rzeczywisty i
bezpośredni. tzn. muszą być konieczne w demokratyczny m państwie,
- nakazu przestrzegania przez państwo zasad) proporcjonalności - ocenia się, czy ingerencja władcza była przydatna, niezbędna i
najmniej uciążliwa, tzn. czy zamierzonych celów nie można było osiągnąć za pomocą innych środków; trzeba więc wykazać, że
zwyczajne środki nie były wystarczające (zakaz nadużywania praw),
Wymienione w pierwszej grupie przesłanki są bardzo ogólnikowe i wieloznaczne. W zasadzie trudno jest je odpowiednio
skonkretyzować, Każda próba ich uniwersalnego zdefiniowania może spotkać się z zarzutem subiektywnego podejścia. Dlatego ocena
tego, czy wprowadzone ograniczenie znajduje umocowanie w zakresie wskazanym wyżej, musi wynikać z całościowej analizy działań
prowadzących do takiego skutku.

26. System środków ochrony praw i wolności jednostki w Konstytucji RP.

Grupa przepisów Konstytucji (art. 77-81) zatytułowana- .. Środki ochrony wolności i praw" wskazuje podstawowe prawno-
instytucjonalne gwarancje zabezpieczające prawa i wolności czlov •. ieka i obywatela, Należą do nich:

- prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej( dotyczy wszystkich
organów władzy publicznej, wszystkich ich działań <bądź zaniechania> i nie jest oparte na zasadzie winy funkcjonariusza
publicznego). Art.

45-

prawo do sądu.

- prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydawanych w pierwszej instancji
- prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną

prawo występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw
naruszonych przez organy władzy publicznej

Organami kontroli państwowej i ochrony prawa są:

Rzecznik Praw Dziecka

(art,

72 - 103) zajmuje się ochrona prawa do życia i ochrony zdrowia. prawa do wychowania w

rodzinie oraz prawa do nauki. a także ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem. wyzyskiem. demoralizacją oraz
innym złym traktowaniem.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) - konstytucyjny organ stojący na straży wolności słowa. prawa obywateli do
informacji oraz interesu publicznego

radiofonii i telewizji.

v\"

skład Rady

wchodzi

(po nowelizacji ustawy z

grudnia

2005 roku) 5 członków. Są oni wybierani przez: Sejm - :2 członków, Senat - I. Prezydenta - 2. Kadencja członków KRRiT
wynosi

lat.

Najwyższa Izba Kontroli ('\fIK l - niezależna od egzekuty wy (w

ładzy

wykonawczej l, którą ma kontrolować. podlega

sejmowi. Podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów, na wniosek prezydenta. prezesa Rady Ministrów i z
własnej inicjatywy.

Skarga konstytucyjna (art. 79) środek prawny przew idziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z systemu prawa
norm prawnych niezgodnych z Konstytucją.

Perycje, skargi, wnioski (art. 63) - Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub
innej osoby za

jej

zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i

instytucji

społecznych w związku z

wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji. wniosków i
skarg określa ustawa.

27. Pośrednie mechanizmy ochrony gwarantowanych praw i wolności.

Zaliczamy do nich te, które nie są klasyfikowane wprost jako środki ochrony. Jest to działalność, związana z realizacją konkretnych
uprawnień, która ze względu na swój charakter umożliwia jednostce i innym podmiotom oddziaływanie na sposób postępowania albo
na charakter rozstrzygnięć podejmowanych przez władze publiczne.
Podstawowyrn elementem wpływającym na poszanowanie i gwarancję wolności oraz praw jednostki ma nieustanne monitorowanie
państwa i jego organów przez:

Media (działalność związana nieodłącznie z wolnością słowa i zakazem cenzury:

kształtują

opinie publiczną. która ma

przełożenie na działania podejmowane przez organ) władzy pu blicznej)

wyspecjalizowane instytucje i organizacje społeczne (zbierają informacje o przestrzeganiu praw człowieka; inicjują
czynności. których celem jest wpływanie demokratycznymi metodami na podejmowanie decyzji przez organy państwowe).
Najbardziej znane org.

Pozarządowe

to:

-Amnesry International

-Korn itety He lsinsk ie

-Międzynarodową Komisję Prawników
-Międzynarodowy Komitet Czerownego Krzyż
-Międzynarodowy Korniret Czerownego Półksiezyca

procedury dostępu do informacji publicznej

instytucje demokratycznego oddziaływania jednostki na władze publiczne

Wolność zgromadzeń (co najmniej 15 osób w celu wspólnych obrad lub w celu wyrażenia stanowiska)
Instytucje petycji, skarg i wniosków - uprawnienie do przekazania organom

wł.

publiczne pewnych informacji .

które w założeniu mają wpłynąć na podjęcie przez te organy pożądanych działań.

pozasądowe procedury rozstrzygania sporów - jest to szeroka grupa mechanizmów umożliwiających rozstrzygniecie sporu
między stronami, które są bardziej elastyczne. tańsze i szybsze niż droga sądowa (negocjacje, mediacje)

Komisje i Komitety powoływane w celu ochrony praw człowieka. wszystkie instytucje. procedury i

wartości,

które

umożliwiają jednostce samodzielnie lub wspólnie z innymi podejmowanie działań nakierowanych na egzekwowanie
należnych praw i wolności, ich ochronę. a czasami zadośćuczy nienie za ich naruszenie

Wolność zrzeszania się (związki zawodowe, stowarzyszenia)

Uzyskanie informacji niezwłocznie, jeśli dotyczy spraw bieżących (biuletyn inf. Publicznej)

Dostęp do informacji publicznej. obejmuje uprawnienia do uzyskania informacji publicznej w tym do inf. przetworzonej,
jeśli istnieje istotny interes publiczny (bez względu na istnienie po stronie żądającego interesu faktycznego lub prawnego;
wgląd do dokumentów urzędów: wstęp na posiedzenia kolegialne pochodzące z wyboru z możliwością rejestracji dźwięku i
obrazu

28. Pozakonstyrucyjne środki, organy oraz mechanizmy ochrony praw i wolności jednostki RP.

Jest to suma instytucji i procedur. które zjednej strony służą ochronie praw, a z drugiej mają na celu kontrolę legalności działania oraz
udzielenie wyspecjalizowanej pomocy.

I. Organy rozstrzygające:

Sądy (powszechne. szczególne, S"l)

KRS

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumenta

Quasi-organy rozstrzygające:

Sądy polubowne (mniejsze koszty sądowe [50%]. jednoinstancyjność, pełna poufność, rozstrzygnięcia traktowane na
równi z rozstrzygnięciami sądu

l . sądy ad hoc

2. stały sąd polubowny [695, 713 Kodeksu Postępowania Cywilnego])

Izby morskie - przy sądzie okręgowym w Szczecinie i Gdańsku, dwuinstancyjne (Odwoławcza Izba Morska)

Arbitraż społeczny (Kolegium Arbitrażu przy Sądzie Najwyższym pomiędzy organizacjami społecznymi)

Organy kontroli legalności

NIK (legalność. celowość. rzetelność. gospodarność) - bada czy postępowanie jest zgodne z prawem

Prokuratura powszechna i wojskowa

konst. tylko Prokuratura Generalna)

GIODO (Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych)

KRRiT

Policja

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego tABW). Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), CBŚ Centralne Biuro
Śledcze

Straże gminne

Instytut

Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN)

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Rzecznicy i organy ochrony prawnej

RPO

RPDz

Radcowie prawni. adwokatura, doradcy podatkowi, notariusze. rzecznicy patentowi (np. Rzecznik Praw Konsumenta)

Wyspecjalizowani Rzecznicy (Osób Pokrzywdzonych. Praw Ubezpieczonych. Praw Konsumenta)

Regulacja ustawowa:

Prawo do wystąpienia ze skargą na przewlekłość postępowania sądowego (od 2004)

Samoobrona jednostki przed naruszeniem gwarantowanych jej praw i wolności - instytucje kontratypu (obrona konieczna-
zamach na życie, stan

wyższej

konieczności czy wyższej potrzeby [w wojskuj)

29. Międzyna rodowe systemy ochrony praw i wolności jednostki.

Należy pod nim rozumieć ogół środków oraz działalność mającą na celu zapewnienie i realizację tych praw. Wyróżniamy

wśród

nich:

ochronę represyjną

ochronę prewencyjną

Pojęcie systemu ochrony praw jednostki:
System ochrony praw i wolności jednostki to układ

różnych

połączonych ze sobą i uporządkowanych form działalności służącej

ochronie praw jednostki
Wyróżniamy systemy ochrony praw i wolności jednostki:
wewnątrzpaństwowe (na który składa się działalność sądów i innych organów państwowych, a także innych organizacji, oraz
instytucji prawnych służących ochronie praw jednostki) ,
oraz międzynarodowy do tej grupy systemów ochrony praw i wolności jednostki należy uniwersalnv system ochrony praw i
wolności jednostki. czyli ONZetowski system ochrony praw i wolności jednostki. którego podstawą są postanowienia

zawarte

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. PPiOP (Pakt Praw Politycznych i

Obywatelskich.).

oraz w Pakcie Praw

Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych (PPGSiK). ochroną na podstawię tych aktów zajmują się Wysoki Komisarz ONZ do
Spraw Praw Człowieka, Rada Społeczno-Gospodarcza i powolany przy niej komitet Praw Człowieka. W systemie ochrony ONZ
wyróżniamy System kontroli PPGSiJ..:. na sprawozdaniach państw-stron Paktu. oraz System Kontroli PPOiP oparty na sprawozdania
państw, skargach państw i petycjach indywidualnych.

Do systemu ochrony międzynarodowej należy także Europejski System Ochrony Praw i Wolności Jednostki, którego podstawą są
Europejską Konwencje Praw Człowieka oraz Europejską Kartę Socjalna. W tym systemie wyróżniamy system kontroli EJ..:.PCz i

system EKS, kontrole

obu sprawują Europejska Komisji Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. System EKPCz

oparty jest na sprawozdaniach i skargach państw, oraz na skargach indywidualnych. System EKS oparty jest na sprawozdaniach

l. Dokumenty podstawowe:

Karta Narodów Zjednoczonych

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

2. Konwencje traktatowe don'czace praw człowieka:

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork. 16 XII 1966 r.)

Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych

(Nowy Jork, 16 XII 1966 r.)
c) Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskiego i Politycznego w Sprawie
Zniesienia Kary Śmierci (Nowy Jork. 15 XII 1989 r.)

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych. Społecznych i Kulturalnych (Nowy Jork. 16. XII. 1966 r.)

Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji

Rasowej

(Nowy Jork. 07.111.1996 r.)
f) Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego. Nieludzkiego lub Poniżającego
Traktowania albo Karania (1 0.Xll.1984 r.)

Konwencja o Prawach Dziecka (20.XI.1989 r.)

Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (18.Xrr.1989 r.)

Protokół Dodatkowy do Konwencj i w Sprawie Likwidacj i Wszelkich Form D) skryruinacji Kobiet (l 0.XIl.1999 r.)

k) Konwencja Dotycząca Statusu Uchodźców (Nowy Jork. 28.Vll, 195 I r.)

~ ĘM':QP~j~.~.i.~,n.~~.rn.~~.In:9.')}'.p.r.~)~j~.ąn!-!?t.~.i.~ ..
s).'.~.ł:g~.in~b:~yj~M~!~.:,t.~!-!.Ę1J).~?'·,

Skarga indywidualna może zostać skierowana do Europejskiego Trybunału Praw człowieka na mocy artykułu 34 Konwencji. Na
początek trochę informacji ogólnych:

Europejski Trybunał Praw Człowieka jest sądem międzynarodowym, powołanym do rozpatrywania skarg składanvch przez

osobv. "-1óre twierdza. że naruszono ich pra\\'a zagwarantowane \\' Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czlowieka i
Podstawowvch Wolności,Konwencja jest umową międzynarodową, na podstawie której państwa należące do Rady Europy
zobowiązały się do poszanowania wymienionych w niej praw i

wolności, Polska uczyniła to, ratyfikując KOI1\Hncję 19 stycznia

1993 r.
2. W sprawach przeciwko władzom polskim Trybunał może rozpatrywać tylko skargi. które wpłynęły po l maja 1993 r.

Podstawę

skarg mogą stanowić

wyłącznie czyny. decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. Skargi nie mogą więc dotyczyć zdarzeń

z przeszłości,
3. Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka moga dotyczyĆ w"łacznie spraw należacvch do kompetencji władz
publicznych. a wiec organów władzy lub administracji par'lsn\'owej lub samorzadowej. sadów itp,

4. Przed wvstapieniem ze skarga do Trybunału należ\' \\'"korzystać wszystkie dostepne w kraju środki odwoławcze prze\\'idziane
przez prawo w sprawach. któlvch skarga dotyczy,
5. Jeżeli skarga. dotyczy wolności lub praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Pcdstawowych Wolności oraz spełnione zostały wszystkie wymagania formalne. nic nie stoi na przeszkodzie w wysłaniu listu do

Strasburga.

A teraz wspomniany wyżej artykuł 34:

30. Instytucja skargi konstytucyjnej i skutki jej rozpatrzenia przez TK.

Skargę konstytucyjna to instytucja służąca osobie fizycznej lub prawnej do ochrony na drodze szczególnego postępowania

przed sądem konstytucyjnym przysługujących jej praw konstytucyjnych w przypadku ich naruszenia przez organy władzy publicznej,
Podstawą prawną złożenia skargi konstytucyjnej jest a11, 79 konstytucji RP. Podstawą skargi konstytucyjnej jest zarzut naruszenia
konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Mogą to być wszelkie prawa i wolności, pod warunkiem. że są sformułowane w
Konstytucji (prawa i wolności są wymienione przede wszystkim w rozdziale drugim Konstytucji).
Przedmiotem zarzutu może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny (konkretnie określony przepis) na
podstawie którego wydano indywidualne rozstrzygnięcie o określonych w Konstytucji wolnościach, prawach i obowiązkach
skarżącego. Przy czym przedmiotem skargi nie mogą być akty prawa miejscowego i uchwały samorządu terytorialnego.

I. Podstawa złożenia skargi konstytucyjnej:

Według art. 46 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej w
ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia,
Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje skargę na takich samych zasadach i trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków o
stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami.

Skarga powinna posiadać wymagania pisma procesowego. Oprócz tego powinna zawierać (art. 47 ustawy o Trybunale
Konstytucyj nym):

- dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego. na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł
ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się
stwierdzenia niezgodności z Konstytucją [7]:

- wskazanie. jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zdaniem skarżącego zostały naruszone [8];

- uzasadnienie skargi. z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego [9].

Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jej doręczenia. wydane na

podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego.

Skarga konstytucyjna powinna zostać sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego.

2. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym

Według art. 52 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uczestnikami postępowania są:

- skarżący, który złożył skargę konstytucyjną:
- organ. który wydał zakwestionowany akt normatywny:
- Prokurator Generalny:
- Rzecznik Praw Obywatelskich. jeżeli zgłosił udział

\-y

postępowaniu. Rzecznik Praw Obywatelskich może zgłosić udział w takim

postępowaniu w terminie 60 dni od otrzymania informacji od Trybunału Konstytucyjnego o wszczęciu postępowania.

Rozprawa toczy się pomimo niestawiennictwa wszystkich uczestników postępowania.

Samo wszczęcie postępowania przed Trybunałem następuje na podstawie wniesionej skargi uprawnionego do tego podmiotu. Każdy
kto złożył skargę ma prawo wycofać wniosek do czasu rozpoczęcia właściwej rozprawy. W takim wypadku Trybunał Konstytucyjny
umarza postępowanie na posiedzeniu niejawnym. Zgodnie z art. 59 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym Trybunał może
rozpoznać na posiedzeniu niejawnym skargę konstytucyjną, jeżeli z przedstawionych na piśmie stanowisk uczestników postępowania
bezspornie wynika, że akt normatywny. na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o
konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego, jest niezgodny z Konstytucją.

Skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu przez jednego sędziego Trybunału. Jeżeli skarga posiada braki formalne,
wtedy sędzia Trybunału wzywa do usunięcia tych braków w okresie 7 dni od daty zawiadomienia. W przypadku gdy skarga jest
bezzasadna lub braki nie zostały usunięte w/w terminie, sędzia Trybunału wydaje postanowienie o odnowie nadania skardze dalszego
biegu. Skarżącemu przysługuje zażalenie na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu do Trybunału
Konstytucyjnego

VI!

terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

wypadku zażalenia na odmowę nadania biegu skardze

konstytucyjnej Trybunał orzeka w składzie trzech sędziów.

Trybunał Konstytucyjny może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie,
której

skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne.

wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes
skarżącego (art. 50 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Takie postanowienie tymczasowe powinno być bezzwłocznie
doręczone skarżącemu oraz właściwemu organowi sądowemu lub organowi egzekucyjnemu. Po ustaniu w/w przyczyn Trybunał
uchyla postanowienie tymczasowe.

31. Prawo wystąpienia z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności, organem
ochrony prawnej, który działa na podstawie art. 208 - 212 Konstytucji oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. (

jr.

Dz.U. z 200 l r. nr 14

poz. 147). Powoływany jest przez Sejm, za zgodą Senatu na okres - 5 lat.
Podstawowym zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych
przepisach prawa. Zadanie to Rzecznik realizuje przez badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo
instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad
współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia - podejmowanie stosownych działań.

Rzecznikowi w realizacji jego zadań pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
Zanim list zostanie

wysłany

do Rzecznika. należy przeanalizow

ać.

czy na pewno \~ yczerpane zostały wszystkie możliwości

załatwienia

sprawy we

właściwym

trybie i czy chodzi o rzeczywiste naruszenie

wolności

lub praw obywatelskich.

Sposoby przyjmowania i

załatw

iania spraw

KTO MOŻE ZWRACAĆ SIĘ DO

RZECZ~IKA

O POMOC?

W myśl art. 80 Konstytucji każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach określonych w ustawie - do Rzecznika Praw
Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy
publicznej. Oznacza to. że o pomoc do Rzecznika może zwrócić się obywatel polski, cudzoziemiec. który znajduje
się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej. oraz osoba prawna. a nawet jednostka organizacyjna nie mająca tej
osobowości, jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i obowiązków. a także organizacja obywateli i
organ samorządu.
Rzecznik może podjąć czynności także z

własnej

inicjatywy. m.in. na skutek informacji zamieszczonej w środkach

masowego przekazu oraz wniosku Rzecznika Praw Dziecka.

W JAKI SPOSÓB

SKO~TAKTOWAĆ

SIĘ Z

BILRE~l

RPO

Jeżeli chcesz zwrócić sie do Rzecznika Praw Ob\watelskich możesz:

wysłać list pocztą

złożyć wniosek \\' kancelarii Biura

wypełnić formularz elektroniczny

zgłosić się osobiście do Biura w Warszawie lub Zespołów Terenowych w Gdańsku, Katowicach i
Wrocławiu

Każdv wniosek kierowany do Biura powinien zawierać:

imię i nazwisko

adres, pod który należy kierować korespondencję

dokładne wskazanie. czego dotycz)' sprawa oraz podanie argumentów wskazujących na naruszenie
wolności lub prawa

niezbędne dokumenty (kopie lub odpisy). które skarżący posiada

Wniosek kierowany do Rzecznikajest wolny od opłat.

litera/lira: B. B. Banasiak. es/mm o

RPa.

Biuletyn Irformacyjny

RPO

32. Prawo do sądu.

Art. 45 Konstytucji mówi:
"I. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy.

niezależny.

bezstronny i niezawisły sąd.
2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastapić ze względu na moralność. bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze
względu na ochronę życia pry\' atnego stron lub inny ważny interes pr: warny.

rok ogłaszany jest publicznie."

AI1.77 :
"l. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody. jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej.
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw."

- Prawo do sądu zaliczane jest do praw osobistych.
- Wyprowadzone jest z zasady demokratycznego państwa prawa (art.Z konst.),
- Nie ulega ograniczeniom nawet w czasie stanu wyjątkowego czy wojennego (art. 233 USt. I konst.)

- Postępowanie jest co najmniej dwuinstancyjne (określone konstytucyjnie),
- Ograniczenie instancyjności według TK dotyczy tylko prawa azylu wobec osób przebywających w Polsce nielegalnie,
- Ań. 175- enurneratywny katalog podmiotów wymiaru sprawiedliwości: Sąd '\'ajw)'ższy. sądy powszechne (grodzkie. rejonowe,
apelacyjne, okręgowe). sądy administracyjne oraz sądy wojskowe (patrz

P)1.

88 na liście)

Elementy treści prawa do sądu:
- prawo do wysrapienia i zainicjowania

postępów

ania sądowego.

- prawo do udziału w postępowaniu sądowym.
- prawo do obrony,
- prawa procesowe,

- prawo do uzyskania rozstrzygnięcia.
- prawo do odwołania się od wyroku.
- prawo do wyegzekwowania wyroku.

Status sędziego- gwarancje niezależności sądów i niezaw isłości sędziów

Literatura: fi. Banaszak. Konstytucja i wykłady dra Jabłońskiego ,-)

33. Prawa i wolności osobiste.

To te uprawnienia i swobody jednostki. które zapewniająjej możliwość nieskrępowanego rozwoju na wszystkich płaszczyznach
egzystencji (płaszczyzna fizyczna. psychiczna i prawna). wolnego od jakiejkolwiek z form sprzecznej z prawem ingerencji
zewnętrznej państwa czy innych jednostek.
Katalog: praw ulega rozszerzaniu ze względu na zmian) w życiu codziennym i związane z tym problemy (dynamizm i koncepcja
zmiennej treści).
Do praw i wolności osobistych zaliczyć należy:

aj dotyczące każdego człowieka na

terytorium

RP:

prawo do ochrony życia. wolność od poddawania eksperymentom medycznym bez zgody zainteresowanego, wolność od tortur,

okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz kar cielesnych. prawo do nietykalności osobistej, prawo oskarżonego do
obrony, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia spraw) bez nieuzasadnoinej zwłoki przez właściwy. niezawisły sąd,

wolność od arbitralnego pozbawienia własności. prawo do prywatności i ochrony czci oraz dobrego imienia. prawo rodziców do
wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność komunikowania się i nienaruszalność

tajemnicy

komunikowania się.

nienaruszalność mieszkania. prawo do ochrony danych osobowych. wolność poruszania się po terytorium RP. wyboru miejsca pobytu
i zamieszkania oraz wyjazdu z Polski. wolność sumienia i religii. wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji, prawo cudzoziemca do azylu w RP

b] dotyczace wyłocznie obywateli:

swoboda opuszczania terytorium RP i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostepniania przez władze
publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym, wolność od ekstradycji.

W związku ze zmianą Konsty tucji ustawą z dn. 8.9.20061'. : Obecnie ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na

wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez RP umowy

międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której RP jest członkiem.

Ekstradycja jest wówczas możliwa pod warunkiem. że czyn objęty wnioskiem ekstradycyjnym został popełniony poza terytorium RP

oraz stanowił przestępstwo według prawa polskiego lub stanowiłby przestępstwo według prawa polskiego gdyby został popełniony na

terytorium RP, zarówno w czasie jego popełnieniajak i w chwili złożenia wniosku.

Literatura: B. Banaszak. wyklady Dra Jablonskiego.

Dr Jablonski llymaga wvmienienia 15 wolnoset i praw osobistych

34. Prawa i wolności polityczne.

Zapewniają możliwość czynnego udziału \\ sprawowaniu władzy publicznej bądź też umożliwiają wpływ na funkcjonowanie

państwa.
- sensu stricto-

związane z instytucjami demokracji bezpośredniej np. wybory.

- sensu largo-

umożliwiają oddziaływanie na procesy decyzyjne.

Wolności i prawa polityczne:

a) : kiorych korzystać mo:c kuż

człowiek: na terytorium RP:

wolność pokojowych zgromadzeń. wolność zrzeszania się, prawo składania petycji. wniosków i skarg;

ktotych mogą korzystać tvlko obywatele RP:

prawo dostępu do służby publicznej. prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób

pełniących funkcje publiczne, prawo do udziału w referendum. czy nne i bierne prawo wyborcze

wyborach parlamentu. prezydenta.

organów samorządu terytorialnego.

Literatura: B.B. Banaszok. wyklady dra Jabłonskiego

wymaga znania wszystkich praw i wolności politycznych)

35. Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne

:. w zamierzeniu mają na celu zagwarantowanie materialnych podstaw bytujednostki i jej rodziny .

:. prawa i wolności ekonomiczne opierają się na gwarancjach prawa \ •• łasności. ochronie praw pracowniczych. zapewnieniu

odpowiednich (bezpiecznych i higienicznych) warunków pracy.

należą do nich: prawo do własności i innych praw majątkowych oraz dziedziczenia. wolność wyboru i wykonywania
zawodu oraz wyboru miejsca pracy. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do dni wolnych od
pracy i corocznych płatnych urlopów;

.:. prawa i wolności socjalne zorientowane są na sytuację jednostki. jej zabezpieczenie materialne i zdrowotne.

należą

do nich: prawo do ochrony zdrowia. prawo równego dostępu do opieki zdrowotnej, prawo osób niepełnosprawnych

do pomocy władz publicznych w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy i komunikacji społecznej, prawo do
nauki. prawo rodzin) do ochrony, prawo matki do szczególnej ochrony władz publicznych, prawo dziecka do ochrony.
opieki i pomocy władz publicznych;

.:. prawa i wolności kulturalne dotyczą w szczególności twórczości artystycznej i naukowej, oraz spraw środowiskowych.

należą do nich: wolność twórczości artystycznej. badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników. wolność nauczania. a
także wolność z korzystania z dóbr kultury. prawo do ochrony środowiska. prawo do informacji o stanie i ochronie
środowiska.

Literatura: B. B. Banaszak, wvkłady dra Jablonskiego twymaga specyfikacji każdej kategorii i wymienienia po 2 przykłady z danej
kategorii)

36 Obowiązki konstytucyjne

Pojęcie obowiązku w mowie potocznej oznacza nakaz lub zakaz określonego zachowania skierowany do jednostki w danej sytuacji.
Obowiązek prawny.

wyrażony w normie prawnej. skierowany do jednostki nakaz lub zakaz określonego zachowania się w danej

sytuacji a obowiązek konstytucyjny

obowiązek wyrażony w normie konstytucyjnej.

Zastosowanie kryterium formalnego pozwala stwierdzić, że obowiązki podstawowe w prawie wewnętrznym to inaczej obowiązki
konstytucyjne, czyli obowiązki zawarte w konstytucji. Próby konstruowania katalogów obowiązków podstawowych w oparciu o
kryteria formalne prowadzi do różnych wyników. \\' niektórych koncepcjach kryteria materialne. łączone są z formalnymi. Prowadzi

do odmówienia pewnym obowiązkom

zawartych

w Kon styrucji charakteru obowiązków podstawowych, jeśli nie wypełniają

wymogów materialnych. Wg Prof B. Banaszaka takie różnicowanie obowiązków konstytucyjnych niejest dopuszczalne gdyż
prowadzi do

S)1.,

że otrzymuję się w jednej Kostytucji norm) formułujące obowiązki posiadające różny charakter a tym samym różną

moc prawną

Normatywne znaczenie obowiązków konstytucyjnych jest sporne. występują dwa przeciw stawne wskazania:
Zgodnie z pierwszym n0l111a konstytuująca obowiązek nie może

być

stosowana bezpośrednio.

CZ)

li egzekwowanie obowiązków

możliwe jest dopiero po sprecyzowaniu ich \\ ustawach,
Zgodnie z drugim dopuszcza się stosowanie bezpośredniej n0l111y konstytuującej obowiązek, o ile jest to możliwe bez jego
konkretyzacji w ustawie.

Pr zyklad: art 83. Konstytucji RP [ormulujucv obowiqzek przestrzegania prww. Sama konstytucja ustanawiajqc wart. 8

USI. :;

zasadę

bezpośredniego stosowania swoicli przepisow wyraźnie uznała. że jej norinv mogą wprost być' źrćdłem obowiuzkow prawnych

jednostki.

Zakres obowiązywania konstytucyjnych obowiązków jednostki
I )Zakres podmiotowy
\Ii

Każdym państwie pewne obowiązki konstytucyjne nałożone są tylko na obywateli. a pozostałe na wszystkich podlegających

władzy tego państwa. Czyni tak też Konstytucja RP. Obowiązki wchodzące w skład obu grup przedstawione są w katalogu
obowiązków konstytucyjnych (poniżej)
2)G ranice obowiązków konstytucyjnych
\Ii

literaturze. w orzecznictwie czy w aktach prawnych nie ma ogólnie przyjętych i zaakceptowanych zasad. Ogólnie granice

obowiązków można wyprowadzić:

a) z wypływającego z natury rzeczy zróżnicowania cech podmiotów. na które nakłada się obow iązki. Muszą być zatem
uwzględnianie: obywatelstwo, wiek i zdolność danej osoby do \\ ypełniania obow iązku. a także fakt. iż z określonych przyczyn pewne
osoby nie są w stanie podolać obowiązkom
b) z praw i wolności jednostki gwarantujących jej pewien zakres swobodny od ingerencji państwa:

c)ze wzajemnych zależności zachodzących między poszczególnymi obowiązkami prawnymi implikującymi potrzebę ich
rozgraniczenia:

d)ze znaczenia pojęć

użytych

w normach statuujących obow iązki (np. służba wojskowa).

Stanowisko

głoszące

istnienie granic każdego obowiązku ma swoich przeciwników, którzy

uważają, że

jest ono słuszne tylko w

części, a mianowicie. gdy dotyczy obowiązków polegających na świadczeniu czegoś na rzecz państwa. Nie jest ono natomiast słuszne,
jeżeli odnosi się do obowiązków polegających na zaniechaniu czy też znoszeniu czegoś. Jako przykład podaje się tu obowiązek
niestosowania przemocy uznany za nieograniczony i stanowiący element konstytuujący państwo prawa.

Mówiąc

o granicach

obowiązków

nie sposób nie zwrócić uwagi na to.

:2e

istnieją takie obowiązki. których nakładanie jest w prawie

międzynarodowym i w państwach demokratycznych zakazane. Należy do nich: obowiązek pracy przymusowej, obowiązki związane z
wykonywaniem wyroków i rozkazów mających na celu stosowanie tortur i innych form
3) Konflikty między obowiązkami konstytucyjnymi
Do konfliktów między obowiązkami konstytucyjnymi można zastosować analogię z konfliktami między prawami jednostki:
a)Konkurencję obowiązków konstytucyjnych. Występuje ta sama jednostka w określonej sytuacji musi wykonywać różne obowiązki
rangi konstytucyjnej. Niejednokrotnie w takiej sytuacji sam zobowiązany musi dokonać wyboru jednego z wchodzących w grę
obowiązków i nie czekać na rozstrzygnięcie prawodawcy,
Przykład: Lekarz w trakcie porodu staje nieraz przed dylematem. czyje życie powinien ratować - matki czy przychodzącego na świat
dziecka
b) Kolizję obowiązków konstytucyjnych, Zaistnieje. gdy osoby wykonujące obowiązki konst. w określonej sytuacji konstytucyjnej
muszą podejmować działania wzajemnie wykluczające się,

Przykład: Norma

konstytucyjna

jednej osobie nakazuje coś czynić, a drugiej osobie nakazuje przeciwstawić się działaniom tej

pierwszej osoby.
Generalnie rzecz biorąc, rozwiązania tego konfliktu nie można pozostawić samym zobowiązanym Należy to do sądu i do
ustawodawcy,

Konstytucyjne obowiązki jednostki

W czasie prac nad pierwszymi Konstytucjami rozpoczął się trwający po dziś dzień spór o to. czy obowiązki jednostki powinny być
umieszczane w Konstytucji. Zainicjowany on został już we francuskim Zgromadzeniu Narodowym w 1789 r. Dyskutowano w nim
nad deklaracją obejmującą nie tylko prawa człowieka i obywatela. ale również i obowiązki, Zgromadzenie włączyło do preambuły
Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela zdanie przypominające ,.wszystkim członkom społeczeństwa o ich prawach i obowiązkach",
a wart, 13 Deklaracji ustanowiło obowiązek płacenia podatków,

Podczas debaty w 1789 r. i w dyskusjach późniejszych sformułowano wiele argumentów zarówno

.za",

jak i ,.przeciw". Do

najważniejszych

z przemawiających za

konstytucjonalizacją

obowiązków jednostki należą:

istnienie wzajemnych powiązań między prawami i obowiązkami jednostki; bez norm dotyczących obowiązków,

konstytucyjne określenie statusu jednostki jest niepełne i może rodzić mylne wyobrażenie pozycji jednostki w

społeczeństwie

oraz

wzmacniać postawy egoistyczne lub roszczeniowe wobec państwa;

bez wypełniania przez jednych ich powinności nic można gwarantować praw innych: bez wypełniania obowiązków przez

poszczególne jednostki nie mogłaby w ogóle funkcjonować żadna społeczność;

Konstytucja. stanowiąc realizacje umowy społecznej. powinna wskazywać nie tylko prawa. ale i obowiązki stron,

Przeciwko konstytucjonalizacji obowiązków jednostki podnoszone najczęściej to. że:

Konstytucja. określając prawa jednostki. wytycza państwu granice, w których może w ustawach nakładać na jednostkę

obowiązki. Konstytucja stanowi dla nich legitymację. ale sama nie powinna ich zawierać. bo chodzi tu o regulacje nazbyt
szczegółowe;

państwo spełnia służebną rolę wobec społeczeństwa i dlatego Konstytucja stanowiąc prawa jednostki nie może równocześnie

nakładać na członków społeczeństwa obowiązków;

obowiązki można łatwo wyinterpretować z norm Konstytucji dotyczących praw i wolności lub wytyczających cele

państwa,

bądź zasady ustroju. nie ma wiec potrzeby formulować ich

odrębnych postanowieniach,

Toczone od dwóch wieków dyskusje wpłynęły na to, że w państwach demokratycznych brakjest minimalnego standardu
obowiązków. które występują w każdej Konstytucji. Są Konstytucje regulujące dosyć obszernie obowiązki jednostki i wyodrębniające
je

swoim tekście (np. Konstytucja RP) i takie, które zawierają niewiele postanowień statuujących obowiązki (np, Konstytucja

Holandi i z 1983 r.) orai takie, które w ogóle nie poświęcają im wprost żadnych

postanowień

ustanawiając je w sposób pośredni

poprzez przyznanie

państwu

określonych kompetencji (np. Konstytucja Belgii 1831 r.).

Konstytucja RP zawiera obowiązki w rozdziale H, wart. 82-86, opatrzonych naglówkiem "obowiązki". oprócz obowiązków w
nich wymienionych, formułuje ona też obowiązki w innych przepisach tego rozdziału. gdy wiążą i się one z ustanowionymi w
nich prawami.

Katalog obowiązków podstawowych (konstytucyjnych) zawartych w konstytucji można ze względu na zakres podmiotowy
podzielić na dwie grupy:

a) Obowiązki Spoczywające na każdym podlegającvm władzy RP.
obowiązek przestrzegania prawa - tradycyjnie obowiązek ten ciąży na jednostce. bez względu na to czy zna ona prawo, Obowiązek
ten nie oznacza, bezwzględnego

posłuszeństwa

każdemu prawu. W tym kontekście należy zauważyć że konstytucja RP nie

przewiduje prawa do oporu, które zwalnia z konieczności przestrzegania prawa zagrażającego porządkowi ustanowionemu w
konstytucji i pozwala na przeciwstawienie się w różnych formach zarówno temu prawu.jak i wszelkim innym działaniom
naruszającym konstytucje, Prawo do oporu jest odróżniane od obowiązku cywilnego (obywatelskiego) nieposłuszeństwa

(uchylanie się od legalnych obowiązków) różnica między nim i polega na tym że prawo do oporu jest instytucja prawną. a
nieposłuszeństwo cywilne nie ma charakteru normatywnego. jest ono podejmowane na własne ryzyko przez obywatela czy ich grupę,
chcących osiągnąć cel niemożliwy do zrealizowania metodami instytucjonalnymi. Poza tym prawo do oporu nie wyklucza użycia
przemocy, a cywilne nieposłuszeństwo jest sprzeczne zjej stosowaniem. Obowiązek ten ma szczególne znaczenie w państwach
demokratycznych takicb jak Polska, gdzie prawo stanowione jest przez

większość,

ale przy uwzględnieniu zdania mniejszości.

obowiązek szanowania wolności i praw innych, oraz zakaz zmuszania innych do czynienia tego czego prawo im nie nakazuje -
obowiązek ten wynika z nienaruszalności godności drugiego człowieka, szacunku dla jego życia i bezpieczeństwa.
obowiązek ujawniania informacji dotyczącej własnej osoby. jeżeli nakazuje to ustawa- szczegółowe regulacje tego obowiązku
zawiera ustawa o ochronie dany ch osobowych
obowiązek nauki do 18 roku życia - czyli obowiązek uczestniczenia w zajęciach szkolnych w zakresie i czasie prawem
przewidzianym.
obowiązek osób odpowiedzialnych za dziecko do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka- ma on
zabezpieczyć interesy dziecka. oraz jego rozwój.
obowiązek ponoszenia

ciężarów

i świadczeń publicznych - chodzi tu głównie o podatki, ale obejmuje on także inne świadczenia

osobiste lub rzeczowe. Kontrowersja: wg stanów iska przyjętego w polskiej doktry nie prawniczej, wysokość kwot (stawek) należności
obciążających zobowiązane do ich ponoszneia podmioty musi być uregulowana

'IN

ustawie. Powstaje pytanie o stopien konkretności

tej regulacj i. TK stwierdził, że dla spełnienia przez regulację ustawową wymogów określonych wart.

217

Konstytucji, dopuszczalne

jest ustawowe odesłanie do regulacji w drodze rozporządzenia pewnych szczegółowych kwestii związanych z ukształtowaniem danin
publicznych. W ocenie TK warunkiem konstytucyjności takiego rozwiązania jest to. że ustawa ,.określa ogólne zasady w tym zakresie
i udziela wystarczających wskazówek" (orzeczenie TK o uznaniu upoważnienia Rady Polityki Pieniężnej do wydania aktu
wykonawczego do ustawy o ?\IBP)
obowiązek dbałości o środowisko - obowiązek ten nie polega tylko na powstrzymywaniu się od szkodliwego działania, ale także na
przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom na środowisko. oraz na działaniu mającym na celu przywrócenie równowagi w środowisku.

b) Obowiazki SpoczywajacE.' na ob\'watE.'lach

•

obowiązek

wierności

RP -

w znaczeniu pasywnym oznacza niepodejmowanie działalności mogącej przynieść szkodę RP. W

szerszym. mniej jasnym znaczeniu obejmuje postawę aktywną polegającą na popieraniu interesu i dobra

państwa

Z obowiązkiem

wierności jednostki wobec jej państwa. koresponduje w prawie międzynarodowym zasada. że państwo na którego terenie znajduje się
obywatel innego państwa, nie ma prawo zmuszania go do dzialania najego szkodę
obowiązek troski o dobro wspólne - zgodnie z tym obowiązkiem każdy obywatel powinien przyczyniać się do zapewnienia
funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego, do jego dobrobytu. ale również do poszanowania praw i wolności
innych ludzi
obowiązek obrony ojczyzny i służby wojskowej lub służby zastępczej - obowiązek ten umożliwia obywatelowi skorzystania przez
niego z przysługującej mu wolności sumienia i wyznania. a także umożliwia mu powolanie się na inne przyczyny mogące uzasadnić
odmowę służby wojskowej lub zastępczej. Szczegółowo zakres tego obowiązku okreslają ustawy

Wiele wątpliwości pojawiło się po wejściu Polski do Unii Europejskiej (status obywateli Unii zamieszkujących na terytorium Polski).
Także obowiązek służby wojskowej w perspektywie stworzenia armii zawodowej może zmienić znaczenie tego pojęcia.

Gwarancje realizacji obowiązków konstytucyjnych

W literaturze prawniczej problematyce tej PoŚ\\ ięca się niewiele miejsca, upraszczając cale zagadnienie jako zadanie państwa i
traktując często gwarancje jako coś zrozumiałego samo przez się. Stosunkowo najczęściej spotykamy podział gwarancji obowiązków
prawnych, a tym samym i konstytucyjnych na:

I Gwarancje prawne (instytucjonalne)

Zalicza się do nich całokształt środków prawnych i

środków

o charakterze instytucjonalnym. które państwo stworzyło i stosuje dla

zapewnia realizacji obowiązków konstytucyjnych przez jednostkę. Szczególną rolę odgrywa wśród nich przyjęta powszechnie w
państwach demokratycznych zasada nakładania obowiązków najednostki tylko w Konstytucji lub w ustawach oraz możliwość
stosowania przymusu państwowo dla zapewnienia realizacji obowiązków konstytucyjnych przez jednostkę. Przymus ten stosowany
może być jednak tylko w formach prawem przewidzianych. a jego stosowanie podlega kontroli sądowej.

II Gwarancje pozaprawne

Zalicza się do nich ogół czynników i środków warunkujących \v danym społeczeństwie realizację obowiązków konsrytucyjnych.
Chodzi tu np. o kulturę polityczną.

świadomość

prawną. tradycje.

37. Konstytucyjna koncepcja praw deregowalnych i niederogowalnych

Podział na prawa niederogowalne (nienaruszalne) i deregowalne (wzruszalne) pojawia się \\- sytuacjach nadzwyczajnych. Prawa i
wolności niederogowalne nie mogą być w żaden sposób ograniczone ani zawieszone, nawet w sytuacjach nadzwyczajnych w których

może być zagrożone bezpieczeństwo państwa i jego obywateli. Usprawiedliwieniem wprowadzenia tego podziału jest fakt. że
podstawowym obowiązkiem państwa jest walka z sytuacją nadzwyczajną i usuwanie jej skutków. DEROGACJA praw w tym
znaczeniu to czasowe zawieszenie praw w momencie zagrożenia.
W polskiej Konstytucji szczególne ograniczenia wolności i praw konstytucyjnych mogą nastąpić w stanach nadzwyczajnych (stan
wojenny. stan wyjątkowy. stan klęski żywiołowej). Szczegółowe ustalenie zakresu

ograniczeń

praw i wolności konstytucyjnych.

ustrojodawca powierza ustawodawcy, jednak w Konstytucji formułuje się pewne zasady generalne. Z art. 228 ust. .5 wynika, że muszą
one odpowiadać stopniowi zagrożenia i służyć jak najszybszemu przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa. Artykuł

233

ust. 1 określa prawa

wolności. jakie nie podlegają ograniczeniom nawet w stanach nadzwyczajnych:

-godność człwieka (art.

30) -obywatelstwo (alt. 34) -opieka dyplomatyczna poza granicami kraju (arr. 36) -prawo do życia (art. 38) -zakaz poddawania
eksperymentom naukowym (art. 39) zakaz tortur. nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania (art. 40) humanitarne traktowanie
pozbawionych wolności (ar1.4 I ustA) zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej (art. 42) dostęp do sądu (art. 45) ochrona dóbr
osobistych (art. 47) wolność sumienia i religii (art. 53)
prawo składania petycji (art. 63) ochrona rodziny i praw dziecka (art. 48 72). W ust. 3 wskazano prawa i wolności które

mogą być

ograniczone, tym samym zakazując ograniczenia wszystkich innych konstytucyjnych praw i wolności. Do grupy praw i
wolności podlegających ograniczeniom należą:

wolność działalności gospodarczej. wolność osobista, nienaruszalność mieszkania,

wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP. prawo do strajku, prawo własności, wolność do pracy. prawo do bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy. prawo do wypoczynku. Dodatkowo ust. 2 (ciągle

art.

233) zawiera restrykcje, stanowiąc że

niedopuszczalne jest ich ograniczenie ,.w}łącznie z powodu rasy, płci. języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego
oraz majątku"

Polska

jest stroną umów

międzynarodowych

zawierających postanowienia na temat dopuszczalności ograniczeń praw

i wolności jednostki.

Nie może ustalając te ograniczenia postępować dowolnie. W aspekcie materialnym oznacza to ograniczenie

praw tylko w przypadkach uzasadnionych. a w aspekcie formalnym ograniczenie praw i wolności tylko w oparciu o stanowione przez
nie.

ramach odpowiedniej procedury. prawo

pozytywne,

Zgodnie z art. 4 pkt

Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (PPOiP)

w żadnym wypadku nie podlega ograniczeniom prawo do życia. wolność od tortur. nieludzkiego i niehumanitamego karania oraz
traktowania, wolność od niewolnictwa i poddaństwa, wolność od pozbawiania

wolności

z zpowcdu niemożności wywiązania się ze

zobowiązań umownych. zasady: nulla poena sine lege i lex retro non agit. , wolności myśli. sumienia i wyznania. Podobnie
Europejska Konwencja Praw Człowieka zawiera minimalny

katalog praw niederogowalnych:

prawo do życia (z wyjątkiem

przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych) , zakaz tortur. nieludzkiego i poniżającego
traktowania i karania zakaz niewolnictwa i poddaństwa. zasady: nulla poena sine lege i lex retro non agit. PPOiP oraz EKPCz
nakładają na państwa-strony obowiązek not} fikacji o wprowadzonych ograniczeniach do odpowiednich organów powołanych do ich
przestrzegania. W nocie takiej należy podać przyczyny lezące u podstaw decyzji danego państwa oraz czas. najaki wprowadzono
ograniczenia praw i wolności jednostki. Oczywiście te zasady o char. ogólnym

dopuszczają

ograniczenia praw i wolności jednostki

jedynie w pewnych wyraźnie ol-reślonvch s\·tuacjach w\"jatkow\ch (wojny. wojny domowe i zamieszki powodujące zagrożenie
porządku publicznego, epidemie. kryzysy ekonomiczne). Zagrożenie musi być realne nie hipotetyczne oraz powinno dotyczyć całego
państwa/narodu, a nie tylko jego części. Środki ograniczające prawa i wolności jednostki powinny być wprowadzone w ostateczności,
jedynie na niezbędny czas.

ViI Protokół Dodatkowy z 1984 do EKPCz dodaje piąte prawo niederogowalne - zakaz powtórnego karania za to samo.
Arabska Karta Praw Człowieka z 1994 jako jedyny dokument - nie zalicza prawa do życia do katalogu praw niederogowalnych.

38. Prawo do wystąpienia ze skargą do międzynarodowych organów ochrony praw i wolności (na

przykładzie .. skargi
strasburskiej" opisanej przez adw. J. Synowca)

W 1949 r. powstała Rada Europy (często błędnie kojarzona z organami Linii Europejskiej). Jest międzynarodową organizacją
zajmującą się ochroną praw człowieka. Skupia 46 państw. Polska przystąpiła do jej struktur w 1991 r. Podstawą działania jest
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. oraz późniejsze tzw. protokoły dodatkowe. na straży
których stoi Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmujący się rozpatrywaniem skarg.

Wskazane akty prawne zawierają zasady, które każde z państw członkowskich musi bezwzględnie przestrzegać względem obywateli.
Należą do nich przede wszystkim: zakaz tortur. prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. prawo do rzetelnego procesu
(naj częstsza podstawa skarg obywateli polskich). prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność myśli. sumienia i
wyznania, wolność wyrażania opinii. wolność zgromadzeń i stowarzyszeń. zakaz dyskryminacji, zakaz nadużywania prawa, ochrona
własności, zakaz kary śmierci.

Skarga do Trybunału może dotyczyć wyłącznie zdarzeń. które nastąpiły po dacie wejścia

życie Konwencji w danym państwie W

przypadku Polski. momentem początkowym jest 19 stycznia 1993 r. Przedmiotem skargi mogą być tylko działania lub zaniechania
\\ ladz publicznych

państw

a. nie zaś osób fizycznych czy innych podmiotów prywatnych.

Pierwszym z wymogów wystąpienia ze skargąjest uprzednie wyczerpanie wszystkich dostępnych w danym państwie środków
odwoławczych. Nie jest konieczne podejmowanie działań nadzw yczajnych. jak choćby skierowanie sprawy do Rzecznika Praw
Obywatelskich. starania o wznowienie postępowania czy wystosowanie prośby o ułaskawienie.

Drugim z warunków jest wniesienie skargi w terminie sześciu miesięcy od daty doręczenia stronie przez organ krajowy ostatecznej
decyzji w sprawie. Trybunał przyjmuje. że

wyrnóg

ten zostaje spełniony także. gdy osoba zainteresowana przedstawi wstępnie na

piśmie. nawet w sposób ogólny. przedmiot skargi.

którą

zamierza wnieść. Sama prośba o informację nie jest uznawana za działanie

wystarczające.

Postępowanie

przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka jest wolne od opłat sądowych.

Skargę do Trybunału wnosi się na piśmie. drogą pocztową, :"\'ie ma obowiązku osobistego stawiennictwa celem przedstawienia
problemu. Samą skargę można sporządzić w języku polskim. Jeśli Trybunał uzna. że sprawie należy nadać stosowny bieg. dalszą
korespondencję będzie już przesyłał w języku angielskim lub francuskim i do tego zobowiąże również skarżącego.

Złożenie samej skargi nie wymaga uczestnictwa profesjonalnego prawnika w charakterze pełnomocnika, ale gdy będzie jej nadany
dalszy bieg. Trybunał wymaga. aby skarżący był reprezentowany przez adwokata znającego język angielski lub francuski. z którym
będzie w stałym kontakcie i którego będzie informował o postępach w spraw ie.

Formularz skargi jest ogólnie dostępny na stronach internetowych o tematyce europejskiej. Można też napisać prośbę do samego
Trybuna/u o jego nadesłanie.

Każda

skarga powinna zawierać:

- zwięzły opis stanu faktycznego oraz zarzuty stawiane rozstrzygnięciu krajowemu wraz z ich uzasadnieniem.
- określenie. które z praw zawartych w Konwencji zostało naruszone.
- informacje o wykorzystaniu krajowych środków prawnych oraz ewentualnie decyzje innych organów międzynarodowych w tej
sprawie.
- żądanie skarżącego (zazwyczaj określona kwota zadośćuczynienia pieniężnego).
- załączniki w postaci kserokopii orzeczeń i innych decyzji wydanych w spraw ie.

Po wpłynięciu skargi. Trybunał dokonuje jej wstępnej kontro I i. Gdy uzna. Że jest nieuzasadniona. stanowi nadużycie prawa lub nie da
się jej pogodzić z postanowieniami Konwencj i. Trybunał ją odrzuca. W pozostałych przypadkach nadaje dalszy bieg celem
rozpoznania.

Kolejnym etapem jest wszczęcie procedury pol ubownego załatwienia sporu. W tym celu Try bunał zwraca się do stron. by ustalić, czy
istnieje możliwość zawarcia ugody między

państwem

a osobą skarżącą. \V razie braku porozumienia skargę kieruje na rozprawę, w

trakcie której zapada wyrok. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji, orzeka o przyznaniu słusznego
zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.Wyrok w zaprezentowanej procedurze wydaje Izba Trybunału. Istnieje jeszcze możliwość
złożenia wniosku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby Try buna/u. jako swego rodzaju instancji odwoławczej.

Należy

to uczynić w

terminie trzech miesięcy od daty wydania pierwszego z wyroków. Do takich sytuacji dochodzi

wyjątkowych przypadkach.

39. Instytucje demokracji bezpośredniej

Demokracja bezpośrednia - wspólną cechą wielu

określeń

tego terminu jest osobisty udział członków zbiorowości podmiotu

suwerenności (obywateli państwa-miasta. wolnej ludności męskiej, narodu. ludu. ludu pracującego) w wypełnianiu przez nich funkcji
publicznych. Ta forma znana była już w

starożytności

w Atenach w V i

w. p.n.e. instytucja zgromadzenia ludowego (eklezja)

zapadały tam wszystkie decyzje dot. spraw publicznych i prywatnych. procedury zwoływania zgromadzeń ludowych, głosowania.
podejmowania uchwal

sprawie wypowiadania wojny. zawierania pokoju. nadawania i pozbawiania obywatelstwa. decydowano o

powołaniu urzędów. dokonywano wyboru urzędników, sprawowały wymiar sprawiedliwości). Podobna forma sprawowania władzy

wykształciła

się w Starożytnym Rzymie, wśród plemion

słowiańskich

(wiec)

Dla pierwszych form demokracji bezpośredniej charakterystyczne było to. iż:
- odbywały się w jednym miejscu mogącym pomieścić wszystkich uprawnionych do głosowania, a ich zwoływanie uzależnione było
od potrzeby uregulowania konkretnych spraw państwa-miasta
- społeczność zobowiązana do przestrzegania

rozstrzygnięć

zgromadzeń ludowych była znacznie liczniejsza niż obywatele

podejmujący owe decyzje

Z czasem zgromadzenia ludowe. sprawdzając się jedy nie

małych społecznościach. przekształciły się w instytucje referendum ( z

łac. re-fero. tzn. oddać. przedstawić).

- w erze nowożytnej referendum zostało zinstytucjonalizowane w XVI w. w Szwajcarii (początkowo Landsgerneinde, czyli
zgromadzenia mężczyzn zdolnych do noszenia broni - w kantonach Uri, Schwyć. Obwalden. Nidwalden, Gersan, Zug i Appenzel)
- w XV i XVI wieku rządy Bernu i Zurichu 'wprost zasięgały zdania mieszkańców podległych im gmin wiejskich czy

cechów

rzemieślników. regulacja wspólnych spraw następował na sejmach zwoływanych przez istniejące w kantonach ligi. gminy wysyłając
na związkowe sejmy mandatariuszy zaopatrywały ich w instrukcje, które reprezentanci przekazywali

ad referendum

swoich gmin

(tzn. poddawali je pod głosowanie wszystkich mieszkańców gminy posiadających uprawnienia polityczne). z czasem te glosowania
nazwano .. głosowaniami nad referendum" (votatnions sur referendum). stąd obecnie referendum oznacza głosowanie ludowe (votation
populaire)

Szwajcarzy jako pierwsi zapoczątkowali system oddawania przez uprawnionych głosów indywidualnie w różnych miejscach. w tym

samym czasie i na to samo zagadnienie. Szerokie zastosowanie referendum - Szwajcaria po l 830r.pierwsze referendum
ustawodawcze pod nazwą .. referendum ludowego" - ST. Galen 1831 r. Referendum ustawodawcze (w ścisłym tego słowa znaczeniu)-
w 1839r. w kantonie Valais
- instytucja referendum znalazła zastosowanie także w Stanach Zjednoczonych (geneza sięga czasów kolonialnych - niektóre kolonie
utworzyły swoiste formy demokracji. wszyscy obywatele przyjęci w charakterze kolonistów (freeman) korzystali z politycznego
prawa wyborczego, obierali urzędników i bezpośrednio stanowili prawa na zgromadzeniu ogólnym)
- największy wpływ na powstanie i ukształtowanie się instytucji referendum wywarła doktryna

J. Rousseau zawarta w rozprawie

.. Umowa społeczna" (1762r.) ( .. suweren. który jest bytem zbiorowym może być reprezentowany tylko przez samego siebie". naród
powinien głosować w każdej sprawie)

Obecnie istotą instytucji referendum jest bezpośrednie decydowanie przez osoby uprawnione (naród. lud), w drodze głosowania (w
zakresie szczególnie ważnych spraw życia państwowego lub określonego terytorium)

I Referendum i jego rodzaje

- podmioty uprawnione do zainicjowania referendum: praw nie określona liczba uprawnionych obywateli (dwóch lub określony
odsetek uprawnionych do glosowania), obywatele występujący z inicjatywa ludową. parlament, głowa państwa organy regionalne lub
część składowa federacji
- najczęściej obywatele mogą wybierać tylko miedzy rozwiązaniami alternatywnymi (tak lub nie) na postawione pytanie
- przyjęta w drodze referendum ustawa ma moc równa ustawie uchwalonej przez parlament
- we współczesnych państwach demokratycznych, poza Szwajcaria, referendum nie odgrywa dużej roli i liczba przeprowadzanych
referendów nie jest duża (w ostatnich latach nastąpiło jednak znaczne ożywienie tej instytucji (w Polsce. Wlk. Brytanii, Austrii)

Przeciwnicy referendum podnoszą. że:
a} referenda są kosztowne i czasochłonne
b) obywatele z reguły słabo lub w ogóle nie orientują się

zagadnieniach szczegółowych związanych z rozstrzyganiem spraw

państwowych, deputowani korzystają w tym przypadku z pomocy ekspertów
c) aktywność polityczna i zainteresowanie sprawami rządzenia nie jest cechą zbyt wielu obywateli i w krajach. gdzie często
przeprowadza się referenda, powodują one zmęczenie obywateli i ich bierność w sprawach politycznych (wg Prof. B. Banaszakajest
to spojrzenie jednostronne. gdyż referendum jest to najbardziej demokratyczna forma sprawowania rządów, która w swym założeniu
nie ma rozstrzygać konfliktów powstających między członkami ciał przedstawicielskich, a dać pełny wyraz woli suwerena,
przeprowadzanie referendów ma ogromne znaczenie dla politycznej edukacji zbiorowego podmiotu suwerenności i dla tworzenia
społeczeństwa obywatelskiego)

Referendum wg kryterium wymagalności:

a) referendum obligatoryjne (obowiązek wynika z Konstytucji. wskazuje ona jakie decyzje i w jakich sytuacjach, aby stały się
prawomocne. muszą zostać przyjęte w referendum)
b) referendum fakultatywne (przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów, skutki referendum fakultatywnego są takie
samejak w przypadku referendum obligatoryjnego)

Referendum wg kryterium zasięgu terytorium, na którym zostało zarządzone:

a) referendum ogólnokrajowe (uprawnieni: ogól obywateli państwa, przeprowadzane na całym terytorium państwa i dot. spraw
szczególnie istotnych dla państwa- możliwość ograniczenia uprawnionych do obywateli zamieszkałych na terytorium danego

państwa)

b) referendum lokalne (uprawnieni: obywatele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału terytorialnego państwa,
przedmiot: sprawy o charakterze lokalnym. mające istotne znaczenie dla danej społeczności)

Referendum wg kryterium materii:

referendum konstytucyjne gdy przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji)

referendum ustawodawcze dotyczące podjęcia ustawy)

referendum w sprawie samoopodatkowania się (np. mieszkańców gminy)

Referendum wg kryterium czasu przeprowadzania referendum:

a) referendum ratyfikacyjne (tylko gdy akt prawny.

przyjęty

prze organ państwowy nie jest prawomocny (projekt) a staje się taki po

przyjęciu w referendum)
b) referendum opiniodawcze

(konsultatywne)

(gdy organ państwa. uprawniony do podejmowania aktów

prawnych,

pragnie przed ich

wydaniem zapoznać się z opinią społeczeństwa) - jednak decyzja nie wiąże organu. co jest sprzeczne zdaniem Prof. B. Banaszaka z
istotą referendum. Niektóre konstytucje wyraźnie odróżniają referendum od konsultacji ludowej (np. ustawa zasadnicza RFN z
19491'.).

Plebiscyt

- w prawie międzynarodowym termin ten oznacza oświadczenie wyrażone w

głosowaniu

ludności związanej z pewnym obszarem, tj.

mieszkającej na nim lub tam urodzonej. w kwestii przyłączenia tego obszaru do określonego państwa lub utworzenia z tego obszaru
odrębnego

państwa

- w prawie konstytucyjnym występują bardzo rozbieżne kwalifikacje tej

instytucji

(np. w Szwajcarii referendum i plebiscyt to

synonimy, a w

niektórych

państwach Ameryki Łacińskiej przyjmuje się

iż

jest to głosowanie nad projektami aktów prawnych)

- plebiscyt jest rodzajem referendum jednak w przeciwieństwie do referendum plebiscyt służy do wyrażenia woli przez obywateli w
kwestii zaufania dla rządów i w kwestii granic

III Weto ludowe

- występuje w niektórych krajach
- instytucja stosowana przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu, oznacza. że określona prawnie liczba obywateli ma uprawnienie
do zgłoszenia- we wskazanym czasie po podjęciu aktu - protestu w stosunku do niego
- określane czasem jako referendum-weto. gdyż konsekwencją zastosowania tego środka prawnego jest z reguły konieczność poddania
zakwestionowanego aktu prawnego pod głosowanie powszechne. które może je uchylić.

IV Inicjatywa ludowa

- jest to uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia
postępowania ustawodawczego inicjatywa ludowa - pozwala obywatelom żądać od swoich przedstawicieli w parlamencie
opracowania, zmiany uchylenia konkretnych ustaw (w Szwajcarii instytucje inicjatywy ludowej nazywa się ,.perłą" Konstytucji)

Ze względu na podmiot inicjatywy ludowej wyróżnia się:

inicjatywę konstytucyjną( dotyczącą materii konstytucyjnej)

inicjatywę ustawodawczą (jeżeli dotyczy ustawodawstwa zwykłego) ze względu na formę przedstawienia wniosku można

wyróżnić:

- inicjatywę sformułowaną (inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy- wniosek ten należy traktować jako wniesienie

projektu regulacji prawnej, z czynnym uczestnictwem wnioskodawcy w dalszej części prac)

- inicjatywę niesformułowaną (oznacza wystąpienie tylko z wnioskiem o dokonanie odpowiedniej regulacji - przygotowanie projektu.
jak

również

przeprowadzenie dalszej procedury ustawodawczej pozostaw ione jest właściwym organom ustawodawczym.

Instytucję inicjatywy ustawodawczej przewidują Konstytucje niewielu państw. O istnieniu inicjatywy ludowej w danym państwie
musi wyraźnie zdecydować ustrojedawca. Nie można wyprowadzić jej z postanowień Konstytucji odnoszących się do praw jednostki.
np. z prawa petycji czy z wolności słowa, ani też z zasad dotyczących ustroju państwowego, np. z zasady demokracji.

V Konsultacja ludowa
- wyrażenie przez zbiorowy podmiot suwerenności. w drodze głosowania, opinii

jakiejś sprawie

- wyniki konsultacji nie maja charakteru wiążącego (ale mają duże znaczenie polityczne)
- instytucja konsultacji ludowej może być stosowana także w tych krajach. gdzie nie jest wyraźnie przewidziana Konstytucj i
- obowiązek przeprowadzenia może

wynikać

postanów

ień przepisów konstytucyjnych (ustawa zasadnicza

RF0J).

jak i przepisów

ustawowych. Może to być regulacja generalna. nakazująca poddawanie określonego rodzaju aktów prawnych pod konsultację, jak i
regulacja szczególna nakazująca organowi zobowiązanemu do wydania aktu wykonawczego poddanie projektu tego aktu konsultacji.
Instytucja konsultacji jest rzadko spotykana. odpowiada raczej sondażowi publicznemu. który może ale nie musi wpłynąć na decyzję
organu państwowego

VI Zgromadzenie ludowe
- zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji (nawiązuje do instytucji

Landesgemeindey

- jest ono rzadkością (ze względu na rozmiary współczesnych państw)
- występuje w trzech małych kantonach szwajcarskich, podczas zgromadzeń podejmuje się decyzje w najważniejszych sprawach
danego kantonu, a w szczególności w sprawach zmiany konstytucji. powołania organu władzy wykonawczej, budżetu
- zgromadzenie ludowe zwoływane było także sporadycznie na Kubie

1960 - 1976)

VII Recall- odwołanie urzędnika- kilka stanów LISA i Arn. Pld.

40. Referendum w prawie polskim

Normatywne podstawy referendum:

Konstytucja

i ustawa o referendum ("Ref V' 2003)

W ustawie określono ogólne i szczegółowe zasady organizacji trzech referendów

ogólnokrajowych:

w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej

w sprawie zatwierdzenia umowy o zmianie Konstytucji RP

Wszystkie te referenda mają charakter fakultatywny.

Z ustawowego punktu widzenia referendum to procedura glosowania powszechnego, w ramach, której obywatele polscy wyrażają
swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy (udzielenie na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub
negatywnej odpowiedzi na postawione pytana albo dokonanie wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań),

Nowa ustawa o referendum wprowadziła kilka istotnych rozwiązań:
- glosowanie może odbywać się w ciągu 2 dni

dzień ustawowo wolny od pracy

go poprzedzający w godzinach od 06.00-20.00),

lub w ciągu l dnia (od godz. 0600 - 22.00)
- mechanizm ogłoszenia po pierwszym dniu głosowania

wyników

głosowania. obejmujących liczbę niewykorzystanych kart do

głosowania, osób uprawnionych do głosowania oraz liczbę kart wydanych (podawane niezwłocznie do wiadomości publicznej oraz
wywieszenie protokołu w siedzibie komisji)
- 'wprowadzono szczegółowo określony katalog podmiotów uprawnionych do udziału w kampanii referendalnej
- sprecyzowano zasady finansowan ia referendum z budżetu państwa
- brak zakazu powtarzania glosowania referendalnego (następne o tak samo określonym podmiocie może odbywać się w niedługim
przedziale czasowym)
- brak jest przepisu. iż głosowanie przeprowadza się tylko na terytorium Polski (nie wprowadzono jednak głosowania
korespondencyj nego)
- nie wprowadzono instytucji ustaw) referendalnej (tzn. takiej która MUSI zostać uchwalona w referendum)

Większość 'wymienionych rozwiązań stała się przedmiotem badania ich zgodności z Konstytucją. TK odrzucił wszystkie z kilkunastu
zarzutów

Ad l : REFERE'DlIM W SPRAWACH O SZCZEGÓL~Y!\1 Z~ACZE~ll DLA PA:\STWA

art. 125 Konstytucji:" W sprawach o szczególnym znaczeniu dla Państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe"
- ma ono charakter fakultatywny

(510\\'0 ..

może")

- trudności w precyzyjnym dookreśleniu "sprawo szczególnym znaczeniu" - nie może być przeprowadzane w każdej sprawie a tylko
w

tych które mają szczególne znaczenie

- przedmiotem referendum nie może być gotowa ustawa tylko wyłącznie propozycje lub warianty będące podstawą stworzenia takiego
aktu

Choć teoretycznie mogą to być wszystkie sprawy można pokusić o wskazanie (realnych) możliwości przeprowadzenia referendum:
aj regulacje konstytucyjne - w przypadku Polski samoistne referendum konstytucyjne. nie wykluczając jednak możliwości
przeprowadzenia referendum fakultatywnego w zakresie części regulacji

kwestie ustrojowe państwa - np. reforma samorządowe czy kwestia przystąpienia doWspólnot Europejskich

przyzwolenie na stosowanie nowoczesnej techniki - kwestia produkcji energii atomowej

swoboda zachowań moralnych ludzi - ochrona życia poczętego, zawieranie

małżeństw

między przedstawicielami tej samej płci

rozstrzyganie o konkretnych sprawach publicznych

Prawo zarządzania referendum fakultatywnego posiadają:
a) Sejm (uchwała bezwzględną większością

głosów

obecności co najmniej połowy uprawnionych do glosowania- publikacja w

Dzienniku Ustaw)
b) Prezydent RP (gdy Senat wyrazi zgodę - w formie uchwały - bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów. prezydent może wydać zarządzenie publikowane w Dzienniku Ustaw. Senat musi podjąć uchwalę w
terminie 14 dni od przekazania projektu przez prezydenta Senat nie ma możliwości zmiany treści przedstawionych przez prezydenta
pytań lub rozwiązań)

Akty publikowane w OzU. muszą konkretnie wskazać podstawę prawną zarządzania referendum. treść pytań lub wariantów
rozwiązania w sprawie poddanej pod głosowanie, jego term in oraz kalendarz czynności. Referendum przeprowadza się najpóźniej w
90 dni od dnia ogłoszenia uchwały lub postanowienia

Podmioty, które mogą wystąpić z \\ nioskiem w sprawie zarządzenia referendum o szczególnym znaczeniu.

Sejm na wniosek Prezydium Sejmu. komisji sejmowej lub grupy co najmniej 69 posłów

Senat - po podjęciu stosownej uchwały

Rada Ministrów

grupy co najmniej 500 tys. obywateli polskich, mających prawo do udziału w referendum (nie może on dotyczyć: wydatków i

dochodów, podatków, innych danin publicznych, obronności państwa. amnestii)

Wniosek taki nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego. Wiąże on jednak Sejm w ten sposób, iż ma obowiązek jego rozpatrzenia
(musi podjąć uchwalę w sprawie jego przyjęcia. jeżeli uchwala taka nie uzyska poparcia bezwzględnej większości głosów, uznaje się,
że nie doszło do uwzględnienia wniosku)

Projekt uchwały opracowany przez komisje a podstawie wniosku zgłoszonego przez uprawniony podmiot w części dotyczącej karty
do glosowania nie może zmieniać zakresu przedmiotowego wniosku rozpatrzonego przez Sejm ani merytorycznej treści pytań lub
wariantów rozwiązań. - brak jest jednak terminu w jakirn takie wnioski podlegałyby rozpatrzeniu
- w przypadku

wniosku

złożonego przez obywateli Prezydium Sejmu ma prawo do wszczęcia postępowania wstępnego. w którym

bada się spełnienie przez wnioskodawcę wymogów formalnych (przed Komisją Wyborczą), gdy stwierdza się braki w wymaganej
liczbie podpisów Marszałek Sejmu wyznacza termin 14 dni na uzupełnienie ich brakującej liczby). w przypadku nie uzupełnienia
podpisów w wyznaczonym terminie Marszałek sejmu odmawia przyjęcia wniosku (postanowienie takie wnioskodawca może
zaskarżyć do SN w terminie 14 dni od daty doręczenia, postanowienie S"0I wydawanejest w trybie nieprocesowym 14 dni od daty
wpłynięcia skargi i nie może być przedmiotem dalszego postępowania odwoławczego). Ostateczne rozpatrzenie wniosków każdego z
uprawnionych podmiotów sprowadza się do podjęcia (lub braku) uchwały przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności,
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Referendum ma charakter wiążący. jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.
- referendum ma charakter rozstrzygający. jeżeli w odpowiedzi na postawione pytanie oddano większość ważnych głosów
pozytywnych albo negatywnych: najeden z zaproponowanych wariantów

rozwiązań

w sprawie poddanej pod referendum oddano

najwięcej ważnych głosów.
- wyniki referendum mają charakter wiążący zarówno w sytuacji. w której zbiorowy podmiot suwerenności opowiada się za
przyjęciem przedstawionych rozw i

ązań.

jak i wtedy. gdy większość glosujących jest przeciwna przyjęciu przedstawionych

rozwiązań.

Gdy propozycje lub warianty zostaną

referendum odrzucone, konieczne będzie powstrzymanie się uprawnionych organów od

wkraczania w

materię.

co do której regulacji suweren miał odmienne zdanie

-gdy referendum nie ma charakteru wiążącego (gdy weźmie w nim udzial mniej niż polowa uprawnionych do głosowania) uważa się,
że mamy do czynienia jedynie z referendum opiniodawczym (konsultacyjnym). Prof. B. Banaszak wskazuje, że nabiera ono wtedy
charakteru konsultacji ludowej

- w przypadku gdy wyniki referendum mają charakter wiążący i rozstrzygający, odpowiednie organy muszą podjąć stosowne
działania w celu stworzenia aktu prawnego.

Chodzi tu o organy inicjujące procedurę referendum z wyłączeniem grupy 500tys obywateli. Organy te muszą podjąć niezwłoczne
czynności dla realizacji wyniku referendum poprzez wydanie aktów prawnych bądź podjęcie innych decyzji, nie później niż w
terrninie 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego, który jest organem stwierdzającym ważność przeprowadzonego
referendum. Uchwała Sądu Najwyższego publikowana jest w Dzienniku Ustaw.

AD2. REFERENDl"M W SPR.A WIE WYRAŻEl\'IA ZGODY :'IIA RATYFIKACJE UMOWY MIEDZYNARODOWEJ

Art. 90 ust. 3 Konstytucj i przewiduje możliwość wyboru przez Sejm referendum jako procedury wyrażania zgody na ratyfikację
umowy międzynarodowej. przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej

-w

niektórych sprawach. Tryb wyrażania zgody wybiera Sejm bezwzględną większością głosów (quorum '/2)

Mieliśmy

do czynienia z wykorzystaniem tego trybu przy wyrażeniu zgody na rpzystąpieuie do UE.

Wynik tego referendum jest wiążący wtedy, gdy weźmie w nim udział więcej niż polowa uprawnionych do głosowania.
Rozstrzygnięcie głosowania ma miejsce gdy za jednym z alternatywnych rozwiązań (zgoda lub jej brak) oddanych zostanie większość
głosów. Jeżeli większość głosów ważnych oddano za odpowiedzią pozytywną, Prezydent RP uzyskuję zgodę na ratyfikację umowy, w
odwrotnej sytuacji nie może tego uczynić. \\' razie gdy wynik głosowania nie ma wiązącego charakteru, Sejm może ponownie podjąć
uchwałę w sprawie wyboru wurażania zgody na ratyfikację tej umowy. Referendum musi być przeprowadzone w terminie 90 dni od
dnia ogłoszenia w DzU.

AD3. REFERENDUM KOl\STYTlICVJ~E

Konstytucja RP przewiduje instytucję referendum konstytucyjnegofart .. 235). W przypadku gdy zmiana Konstytucji dotyczy zasad
naczelnych Konstytucji ujętych w rozdz. l lub wolności, praw

obowiązków człowieka i obywatela określonych

rozdz. Il, a także

przepisów dotyczących zmiany Konstytucji określonych w rozdz. Xl l, 92 posłów Senat lub Prezydent Rzeczpospolitej mogą żądać w
terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.

Podmioty te kierują wniosek do

Marszałka

Sejmu. który ma obowiązek zarządzenia przeprowadzenia referendum w ciągu 60 dni od

dnia złożenia wniosku.
Referendum Konstytucyjne ma charakter wiążący niezależnie od frekwencji. Zmiana Konstytucji

zostaje

przyjęta. tylko gdy za tą

zmianą opowiedziała się większość głosujących.

Biorąc po uwagę skutki przeprowadzenia referendum widać. że: ogólnokrajowe referendum fakultatywne zazwyczaj (jedynym
wyjątkiem jest tu referendum rat) fikacyjne dotyczące przekazań ia części kompetencji) dotyczy jeszcze kwesti i nieuregulowanych,
które dopiero. mogą stać się przedmiotem regulacji ustawodawczej po jego przeprowadzeniu (pozytywny. wiążący charakter
referendum i.Natomiasr konstytucyjne referendum zatwierdzające dotyczy sytuacji. w której mamy j uż do czynienia z przyjętymi
przez Sejm i Senat w odpowiednim postępowaniu ustawodawczym gotowym rozwiązaniem.

REFERENDUM LOKALl'E

Udział w nim mogą wziąć wylącżnie obywatele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału terytorialnego państwa.
Przedmiotem tego referendum są sprawy o charakterze lokalnym. mające istotne dla danej spoleczności znaczenie

Prawo do udziału w referendum lokalnym mają zagwarantowane, obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze.

oraz obywatele Unii Europejskiej, stale zamieszkujący na obszarze działania gminy, którzy zostali wpisani do prowadzonego w tej
gminnego rejestru wyborców najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów.

Referendum lokalne ze względu na zasięg terytorialny można podzielić na: gminne, powiatowe i wojewódzkie

Ze względu na przedmiot regulacji referendum lokalne może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.
Referendum obligatoryjne ma miejsce w sprawach odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. a dodatkowo

w przypadku referendum gminnego. gdy jego przedmiotem jest samo opodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne, oraz

odwołanie wójta (burmistrza lub prezydenta). Referendum fakultatywne może być przeprowadzone w każdej innej sprawie

wchodzącej w zakres kompetencji organów wspólnoty samorządowej.

Wniosek o referendum dotyczące odwołania prezydenta (burmistrza, wójta) lub organu stanowiącego może być złożony nie wcześniej

niż

O miesięcy od dnia wyboru danego organu lub dnia przeprowadzenia ostatniego referendum o odwołanie go. Wniosek taki może

też być złożony najpóźniej na 8 miesięcy przed upływem kadencji.

Prawo inicjatywy w zakresie przeprowadzania referendum lokalnego ma organ stanowiący danej jednostki samorządowej lub co
najmniej 10% uprawnionych do glosowania

mieszkańców

gminy albo powiatu oraz co najmniej 5% uprawnionych do głosowania

mieszkańców województwa.

Organ stanowiący jednostki samorządowej. z inicjatywą występuje na podstawie

uchwały

podjętej bezwzględną większością

ustawowego składu. Uchwała zawiera m.in. pytania lub warianty zaproponowane

mieszkańcom,

termin przeprowadzenia referendum,

a w przy samo opodatkowaniu się należy wskazać jego cel oraz zasady.
Inicjatorem przeprowadzenia referendum z inicjatywy mieszkańców może być:
l) grupa co najmniej 15 obywateli. mających prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządowej, w

referendum gminnym - 5 obywateli;

statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządowej:

organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną i działająca w danej jednostce samorządowej.

Inicjator powiadamia na piśm ie przewodniczącego zarządu jednostki samorządowej, a w gm inie wójta (burmistrza lub prezydenta), o

inicjatywie przeprowadzenia referendum, a gdy ma ono dotycz) ć odwołania organu stanowiącego tej jednostki lub wójta (burmistrza

lub prezydenta), powiadamia też komisarza wyborczego. W ciągu 60 dni od dnia powiadomienia powinien on zebrać wymaganą

liczbę podpisów popierających inicjatywę. Gdy mu się to uda, przekazuje pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum

przewodniczącemu zarządu jednostki samorządowej, a w gminie wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). którzy z kolei

przekazują go przewodniczącemu organu stanowiącego.

Organ stanowiący sprawdza, czy wniosek o przeprowadzenie referendum odpowiada przepisom ustawy. Jeżeli nie inicjator ma 14 dni

na usunięcie

uchybień.

Jeżeli wniosek spełnia wymogi organ stanowiący jednostki samorządowej podejmuje uchwałę o

przeprowadzenia referendum.

Finansowanie referendum jest jawne. Wydatki inicjatora referendum ponoszone w związku z referendum pokrywane są zjego źródeł

własnych. może on też organizować zbiórki publiczne. Koszty przeprowadzeniem referendum, pokrywa się z budżetu jednostki

samorządowej, a gdy referendum dotyczy odwołania jej organów z budżetu państwa.

Referendum jest ważne. jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. \V przypadku, gdy referendum

dotyczy odwołania organu samorządowego pochodzącego z bezpośrednich wyborów. konieczna dla ważności frekwencja wynosi nie

mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze tego organu. Wynik referendum jest rozstrzygający, gdy za jednym z rozwiązań w
sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. W przypadku referendum gminnego w sprawie samo
opodatkowania się mieszkańców rozstrzygnięcie zapada

większością

2/3 ważnych głosów.

41. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza.

Regulacja prawna - Art. 118 Konst. RP i ustawa z czerwca I 999r. - nieznana dotąd prawu polskiemu instytucja demokracji

bezpośredniej,

umożliwia

czynny udział zbiorowego podmiotu suwerenności w procesie legislacyjnym: przejaw zasady

zwierzchnictwa narodu.

Prawo do wystąpienia - 100 tys. obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat. nie są pozbawieni praw publicznych.
Inicjatywa musi mieć charakter sformułowany - gotowy projekt ustawy.

Projekt ustawy nie może dotyczyć spraw. dla których Konstytucja RP zastrzega wyłączną właściwość innych podmiotów.

którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza (np. zmiana konstytucji. ustawa budżetowa. regulamin Sejmu i Senatu).

Przygotowaniem projektu, rozpowszechnieniem, kampanią promocyjną. poniesieniem kosztów, zbieraniem podpisów

zajmuje się komitet inicjatywy ustawodawczej. Tworzy go co najmniej 15 obywateli z czynnym prawem wyborczym do Sejmu.

Tryb postępowania:
- przygotowanie projektu
- zebranie 1000 podpisów popierających
- zawiadomienie Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. dostarczenie projektu wraz podpisami
- w ciągu 14 dni marszałek zawiadamia o jego przyjęciu. komitet staje się osobowością pr.
- w ciągu 3 miesięcy komitet wn os i do Marszalka Sejmu projekt wraz z co najmniej 100 tys. podpisów (w razie mniejszej
liczby prawidłowych podpisów, marszałek odrzuca projekt bez możliwości uzupełnienia listy - bezpodstawne utrudnienie!)
- postępowanie w parlamencie - inne w przypadku projektów obywatelskich - pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym
Sejmu w ciągu 3 miesięcy od wniesienia projektu lub 6 jeżeli w tym czasie doszło do upływu kadencji Sejmu; nie występuje
zasada dyskonrynuacji prac parlamentu
- w pracach nad projektem ustawy komitet reprezentuje przedstawiciel lub osoba uprawniona do jego zastępstwa.
przedstawiciel jest uprawniony do udziału w pracach Sejmu i Senatu w trybie i na zasadach określonych odpowiednio w
regulaminach Sejmu i Senatu
- ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

Kompetencje SN - w razie odmowy przyjęcia projektu przez Marszałka, możliwość zaskarżenia decyzji do SN w ciągu 14 dni od daty
doręczenia. SN rozpatruje sprawę w składzie 7 sędziów

postępowaniu nieprocesowym. Od postanowienia SN nie przysługuje

środek pl'. W wypadku korzystnego dla komitetu postanowienia S~. komitet zbiera 100 tys. podpisów i wnosi projekt do Marszałka;
dalszy tryb postępowania jak wyżej.
Kompetencje PK W - sprawdzanie wiarygodności i poprawności podpisów pod projektem ustawy.

42. Zasada podziału władzy.

Według Monteskiusza zasada ta umożliwia ochronę wolności jednostki przed ingerencjami władzy państwowej.
Zasadę tę rozpatruje się w trzech aspektach:
- funkcjonalnym (przedmiotowym): działalność państwa podzielona na trzy sfery działania, funkcje: poszczególne władze
wypełniają funkcje w oparciu o kompetencje przyznane przez Konstytucję uchwaloną przez suwerena stojącego nad nimi: do
funkcji tych należą: prawodawstwo (wydawani ogólnie obow i ązuj ących norm pr.), wykonawstwo (realizacja zadań państwa
w konkretnych sytuacjach). sądownictwo (rozstrzyganie sporów pr.);
- organizacyjnym (podmiotowym): każdą z funkcji przydzielono innym organom: prawodawstwo parlamentowi.
wykonawstwo rządowi i podległym mu organom administracyjnym, sądownictwo sądom powszechnym. szczególnym,

konstytucyjnym:

- personalnym .- zasada incornpatibilitas:

Dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest występowanie zasady wzajemnego oddziaływania poszczególnych
władz na siebie. Niedopuszczalna jest całkowita separacja trzech władz. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej
tylko do tego stopnia. aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Wszystkie trzy władze powinny być więc
zrównoważone

wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować działalność każdej z pozostałych.

W nauce proponuje się uzupełnienie dotychczasowej koncepcji podziału władz o płaszczyznę horyzontalną. uwzględniającą

postępujące zróżnicowanie w ramach poszczególnych \\ ładz, powstawanie różnych form samorządności. a w efekcie rozdzielenie
kompetencji różnych organów w ramach jednej władzy.

Zasada ta została wprowadzona do konstytucji państw demokratycznych pod koniec XVIII w. i w I pol. XIX w .. kiedy

nie istniały jeszcze partie polityczne. Obecnie panie polityczne stojąc za

kulisarni

władz ustaw. i wyk. wpływają nawet na trzecią

władzę - sąd., m. in. poprzez obsadzanie stanowisk sędziowskich.

Konstytucja

Art. 10 .. 1.

Ustrój

RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i

sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat. władzę wykonawczą Prezydent RP

Rada Ministrów, a władzę

sądowniczą sądy i trybunały." Konstytucja RP nie rozumie jednak podziału władz w sposób absolutny. przyznaje pewną przewagę
władzy ustawodawczej.

Wedlug TK zasada podziału władz zakłada szczególny sposób określania stosunków między władzami państwowymi. W

stosunkach między władzą ustaw. i wyk. możliwe są różne formy wzajemnych oddziaływań i współpracy. Dopuszcza się również
istnienie obszaru, w których kompetencje tych władz wzajemnie się przenikają. a nawet

nakładają,

Zasada ta w kontekście władzy

sądowniczej oznacza, że pomiędzy nią a władzą ustaw. i wyk. istnieje separacja. czyli brak jest takiego obszaru pokrywania czy
wzajemnego przenikania się kompetencji. Zasada ta zakłada. że system organów pań. powinien zawierać wewnętrzne mechanizmy
wzajemnego równoważenia się władz zapobiegające koncentracji władz w jednym ręku i nadużyciom ze strony jednej z władz.

Te trzy władze to podstawa. na której opiera się państwo. Występują jednak organy. które nie wpisują się w żadną z tych

władz, np. organy kontroli

ochrony praw

(~[K,

RPO, RPD. KRRiT). media, władza pieniężna (szczególna pozycja ustrojowa NBP

Rady

Polityki

Pieniężnej - instytucje niezależne. o charakterze konstytucyjnym. niedopuszczalne wkroczenie w ich kompetencje

przez inne władze).

·B.

Systemy rządów.

System rządów to relacja występująca między trzema władzami - ustawodawczą. wykonawczą i sądowniczą.

Właściwie akcent kładzie się na układ stosunków między legislatywą i egzekutywą. Władza sądownicza nie zyskała w większości
państw miejsca równorzędnego dwóm pozostałym. Istotą władzy sądowniczej jest jej niezależność, wyraźne oddzielenie, zakaz
ingerencji pozostałych władz w jej działalność. nie natomiast równość wobec legislatywy i egzekutywy.

Wyróżniamy

główne systemy rządów:

- system prezydencki:dążenie do jak największej separacji legislatyw

i egzekutywy; bezpośrednie wybory prezydenckie

w glosowaniu powszechnym; prezydent nie odpowiada przed parlamentem. nie może być przez niego odwołany, ma prawo
weta wobec ustaw. prawo wydawania rozporządzeń: jednolita egzekutywa. jednoosobowy zwierzchnik

wł.

wykon .. inne

organy przy prezydencie o charakterze doradczym, ministrowie odpow iadają przed prezydentem; prezydent
zwierzchnikiem sił zbrojnych. samodzielnie decyduje o użyciu sił zbrojnych za granicą: prezydent jednak nie może
rozwiązać parlamentu. nie ma z reguły

inicjaryv

v y ustawodawczej: procedura impeachmentu. prezydent podlega

odpowiedzialności prawnej. odpowiada za złamanie konstytucji:
- system parlamentarnv: dualizm egzekutywy: rząd i głowa państwa: istnienie rządu uwarunkowane jest poparciem
parlamentu (votum zaufania), członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność pelityczną przed parlamentem (votum
nieufności) i konstytucyjną; parlament posiada środki kontroli odnoszące sie do rządu jako całości, jak i do
poszczególnych ministrów; głowa państwa jest zobowiązana współpracować z rządem i parlamentem: kompetencje
prezydenta jedynie reprezentacyjne. wiąże się z tym obowiązek kontrasygnaty premiera lub właściwego ministra;
kompetencje kierownicze, kierujące i kontrolujące należą do ciała kolegialnego

\VI.

wyk. -

rządu: występują jednak

takie sytuacje, kiedy egzekutywa może rozwiązać parlament. odroczyć jego sesję:
- system parlamentarno-prezydencki Cpółprez\'dencki. prf.'zHlencjalny): dwuczłonowa egzekutywa. kompetencje
prezydenta umożliwiają mu kontrolowanie. stymulowanie działalności parlamentu i rządu. a także rozwiązywanie sporów
między nimi; prezydent nie odpowiada przed parlamentem, odpowiada jedynie za złamanie konstytucji czy zdradę stanu:
rząd powoływany jest przez prezydenta, ale odpowiada także przed parlamentem; ustawodawstwo parlamentu
ograniczone jest np. poprzez ustalenie w konstytucji rzeczew ego zakresu regulacji ustawowej;
- system komitetowy ("rzadów zgromadzeń"): brak wyraźnego podziału władz; parlament ma nadrzędną pozycję.
posiada kompetencje ustawodawcze i wykonawcze: zasada domniemania kompetencji na rzecz parlamentu: parlament
obsadza wszystkie stanowiska państwowe: rząd wyłaniany jest spośród członków parlamentu. którzy pełnią funkcje szefów
resortów: rząd działa pod politycznym kierownictwem parlamentu; ani parlament. ani rząd, ani ministrowie nie mogą być
odwołani: występują nieliczne możliwości oddziaływanie rządu na parlament. np. poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej;
system ten wymaga istnienia środków powściągających legislatywę. np. elementy demokracji bezpośredniej:

44. Demokracja przedstawicielska.

Sprawowanie władzy przez przedstawicieli. Przedstawicielstwo rozumiemy jako reprezentację. Idea reprezentacji

wykształciła się w XVI w. w Anglii i polegała na pojęciu wspólnoty narodowej jako duchowej. pośrednio postrzeganej. społecznej
jedności. Wola całości narodu miała być ucieleśniana przez wybrany parlament. Reprezentanci mieli służyć czynem i słowem w
znalezieniu ogólnej woli. Poprzez wybory wyłaniano reprezentantów. którym zbiorowy podmiot suwerenności przekazywał mandat
do reprezentowania ich woli. Sprawowanie władzy przez reprezentantów jest ograniczone czasowo i oparte na zasadzie
odpowiedzialności i wzajemnego zaufania między nimi a wyborcami. Wyborcy nie mogą ich odwołać ani kwestionować ich decyzji.
jedynie przy kolejnych wyborach mogą wyłonić reprezentantów lepiej wypełniających ich wolę.

Nowe rozumienie reprezentacji różni się trochę od klasycznego.

Podkreśla

się w nim, że także partie i ich struktury

parlamentarne. frakcje posiadają bardzo reprezentatywne elementy. ;\owa koncepcja zwraca także uwagę na to. że reprezentacja
demokratyczna dąży do zapewnienia zdolności działania narodu. nie tylko do wytworzenia jego woli.

Reprezentacja jako zasada konstytucyjna to prawnie legitymowane wykonanie funkcji władzy państwowej w imieniu

zbiorowego podmiotu suwerenności przez konstytucyjnie określone organy państwa.

Niektórzy znawcy uważają zasadę reprezentacji za zaprzeczenie istoty demokracji. Odwołują się do filozofii J. J. Rousseau,

który twierdził. że gdy prawa stanowią reprezentanci. a nie lud. nie wyrażają one woli powszechnej i przestają obowiązywać.

Art.4

Konstytucji RP wskazuje na zasadę zwierzchnictwa narodu i sposoby sprawowania władzy przez zbiorowy podmiot

suwerenności.

Art.4

IIst.2 jako pierwszy sposób przedstawia

przedstawicielstwo,

podkreślając jego podstawową roję. na drugim

miejscu prawodawca wymienia sposób bezpośredni.

U podstaw powstałego w wyniku wyborów stosunku między reprezentantem a jego wyborcami leży pojęcie mandatu

przedstawicielskiego. Oznacza to stosunek polityczno - prawny zachodzący między podmiotem, sprawującym funkcję z
wyboru (poseł, senator), a wyborcami. obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w
sprawowaniu władzy państwowej. Najczęściej wymienia się dwa rodzaje mandatów:

mandat wolny (Art. 104 Konst. RP): przedstawiciel reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, nie tylko tych,
którzy go wybrali: nie wiążą go więc żadne dyrektywy, nakazy wyborców. nie może być odwołany przez wyborców:
przeważa też pogląd. że mandat ten powinien być niezależny od przynależności partyjnej; przedstawicielowi zapewnia
się możliwość kierowania się własnymi przekonaniami: mandat wolny jest obecnie powszechny w krajach
demokratycznych:
mandat irnperatwny (związany): przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców, a nie zbiorowy podmiot
suwerenności; wyborcy mogą zatem formułować nakazy. udzielać instrukcji. odwołać swoich reprezentantów: obecnie
mandat ten występuje sporadycznie;

Przedstawicielom przyznaje się prawa umożliwiające im wykonywanie bez przeszkód mandatu. Do tych praw należą:

prawo i jednocześnie obowiązek czynnego uczestnictwa w pracach parlamentu. prawo wyrażania stanowiska. zgłaszania wniosków w
rozpatrywanych na posiedzeniach sprawach. czynne i bierne prawo wyborcze do organów izb. prawo uczestnictwa w podejmowaniu
inicjatyw ustawodawczych, prawo do zrzeszania się w kluby. kola lub zespoły. prawo do diety parlamentarnej itd. Ponadto

mają

prawo do interpelacji. zapytań i pytań w sprawach bieżących. kierowane do członków Rady Ministrów. Interpelacja to zajęcie
przez posła stanowiska w sprawie o zasadniczym charakterze i odnoszącej się do problemów związanych z polityką pańsrv

·a.

Zapytanie jest formą zwracania się posła o udzielenie informacji w sprawach o

charakterze

jednostkowym dotyczących polityki RM

oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową. Pytania w sprawach bieżących formułowane są przez posłów
ustnie i wymagają bezpośredniej odpowiedzi.

Obowiązkami przedstawicieli są natomiast: informowanie wyborców o własnej pracy i działalności organu. przyjmowanie

opinii. wniosków obywateli. usprawiedliwianie nieobecności na posiedzeniach. składanie oświadczenia majątkowego. obowiązki
wnikające z zakazów wprowadzonych zasadą niepolączalności mandatu.

45. Zwyczaj parlamentarny.

Zwyczaj uznawany przez porządek prawny można podzielić na zwyczaj

secundum legem

i zwyczaj

proeter legent.

Zwyczaj

secundum legem

uzupełnia treść źródła prawa pisanego. która jest częściowo niedcokreślona. Stąd też zwyczaj taki

zostaje wcielony do prawa. a wtedy nabywa moc wiążącą równą mocy źródła pisanego, do którego się odnosi i w związku z tym staje
się pierwotnym lub wtórnym źródłem prawa.

Zwyczaj

praeter legem

wypełnia lukę w prawie pisanym i funkcjonuje niezależnie od istnienia szczegółowych odniesień

legislacyjnych. W takim przypadku zwyczaj stanowi równoległe źródło prawa w pewnym sensie równoważne z ustawą, tzn.
stworzonych w ten sposób zasad nie można zmienić przy pomocy wtórnych źródeł o innej randze niż ustawa.

Zwyczaj parlamentarny - powszechnie stosowana i utrwalona tradycją norma postępowania, forma zachowania się w

pa rlamencie, praktyka powtarzająca się, która stosowana jest w parlamencie, choć nie ma dla niej uzasadnienia w
regulaminie parlamentu lub innych aktach pr. Wobec racjonalnych przesianek leżących u jej podłoża można oczekiwać, że
będzie ona występować w przyszłości.

Przykłady zwyczaju parlamentarnego:

otwieranie i zamykanie posiedzenia Sejmu przez Marszałka Sejmu trzykrotnym uderzeniem laski marszałkowskiej o podłogę;
zakaz oklaskiwania mówców przez publiczność obserwującą posiedzenie Sejmu z galerii:
rozpoczynanie swoich wystąpień przez posłów przy użyciu określonych formuł (Panie Marszałku, Wysoka Izbo ... ):
kształt sali posiedzeń:
podział miejsc dla poszczególnych ugrupowań polit.:
przemawianie z mównicy:

problem niewybieralności Marszałka (osoba piastująca urząd Marszałka nie może być wybierana na inne urzędy: dopuszczalne
jest krótkotrwałe łączenie funkcji Marszałka z członkostwem w Rfvl, do czasu wybrania nowego Marszałka Sejmu; wyjątkiem
jest jedna z kompetencji Marszałka Sejmu - objęcie urzędu prezydenta w wypadku niezdolności prezydenta do pełnienia funkcji);
partie opozycyjne zdolne do utworzenia klubu mają swojego przedstawiciela w Prezydium Sejmu (wicemarszałka): dot. tylko
Sejmu. nie Senatu:

rninimum

wicemarszałków Sejmu (zasada kolegialności):

ograniczenie możliwości składania projektów ustaw przez komisje nadzwyczajne;
niepodawanie pod głosowanie przez Sejm poprawek Senatu, które swoimi treściami wykraczałyby poza zakres ustawy:

ustalenie daty, którą nosi ustawa - w tytule ustaw widnieje data jej uchwalenia przez Sejm w trzecim czytaniu. Jeżeli jednak Sejm
przyjmie choćby jedną poprawkę zaproponowaną przez Senat, wówczas datą uchwalenia zostaje zastąpiona przez datę
rozparzenia i przyjęcia poprawki Senatu;

zasada dyskonrynuacji prac Sejmu:

Nie zaistniał zwyczaj - apolityczności Marszałka Sejmu (z chwilą objęcia urzędu osoba zawieszałaby swoje członkostwo w partii
polit.)

46. AUTONOMIA PARLAMENTU

Konstytucyjna zasada autonomii parlamentu oznacza wyłączne prawo każdej z izb ustawodawczych do decydowania o swoich
własnych sprawach. Istotnym jej elementem jest autonomia regulaminowa. która oznacza prawo izb do samodzielnego uchwalania
swoich regulaminów, określających ich wewnętrzną organizację i tryb funkcjonowania. Wymienione sprawy nie mogą być
regulowane w drodze ustaw.

ponieważ

tryb ustawodawczy zakłada udział egzekutywy, a także obu izb parlamentu.

Zasada autonomii regulaminowej parlamentu znalazła wyraz wart. 111 Konstytucji. który to przepis na podstawie art. 124
Konstytucji stosuje się odpowiednio do Senatu. Art. 112 Konstytucji \\ yłącza sprawy związane z organizacją wewnętrzną i
porządkiem prac Sejmu oraz trybem powoływania i działalności jego

organów

z zakresu ustawodawstwa i zastrzega do unormowania

w drodze regulaminu Sejmu. W drodze ustawy mogą być uregulowane sprawy szczegółowe związane ze sposobem wykonywania
konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu. Przepisy regulaminów parlamentarnych dotyczące
tych zagadnień muszą być zgodne nie

tylko

z Konstytucją, ale również z ustawami.

Obowiązująca Konstytucja pozostawia Sejmowi szeroki zakres swobody co do sposobu uregulowania przesłanek i trybu odwoływania
jego organów. Sprawy związane z odwoływaniem marszałka i wicemarszałków Sejmu dotyczą organizacji wewnętrznej Sejmu, należą
zatem do zakresu wyłączności regulaminu Sejmu i nie mogą być regulowane w drodze ustawy. Z przepisów Konstytucji nie można
wyprowadzić bezwzględnego nakazu uregulow ania przesłanek oraz try bu odwoływania marszałka oraz \\

icemarszałków

Sejmu w

regulaminie izby. Kwestie te mogą być pozostawione do rozstrzygnięcia przez praktykę parlamentarną. Ocena zgodności z prawem
aktów stosowania prawa przez parlament i jego organ) wykracza poza zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego
(postanowienie z 9 lipca 2002 r., K 1/02).

Organizacja wewnętrzna i porządek prac oraz sposób wykonywania obowiązków organów państwowych wobec sejmu jest określany
przez sam parlament poprzez uchwalenie regulaminu. Wyróżnia się następujące aspekty autonomii parlamentu:

Aspekt formalny, czyli autonomia regulaminowa: sejm sam uchwala swój regulamin, odpowiednio senat.

Aspekt materialny:
autonomia personalna: sejm sam wybiera skład organów wewnętrznych ze swoich członków
autonomia budżetowa

terytorialna: odrębność siedziby i wyłączność zarządzania
jurysdykcyjna: immunitet parlamentarny

47. ZRACJONALIZOWANY PARLAMENTARYZM

Parlamentaryzm- we współczesnym rozumieniu istnieje od momentu wprowadzenia powszechnego i

równego

prawa wyborczego oraz

uzależnieniu działalności rządu od zaufania parlamentu.

Istota zracjonalizowanego parlamentaryzmu:

uzależnienie funkcjonowania rządu od poparcia

większości

parlamentarnej, a w Polsce od większości sejmowej

uchwalenie wotum nieufności może nastąpić tylko przy poparciu bezwzględnej większości członków ciała przedstawicielskiego
konstrukcja konstruktywnego wotum nieufności odnoszącego się do całej R\1- art. 158 Konstytucji
powiązanie głosowania sejmowego w sprawie udzielenia wotum zaufania dla rządu z wnioskiem lub skutkiem rozwiązania
parlamentu- art. l 55\\art.1 60 Konstytucji
procedura powoływania

(3 etapy)

konieczność uwzględnienia przez Sejm zdania czy woli wyrażonej przez Senat art. 121 ust.3 Konst.
Pozycja ustrojowa prezydenta i konieczność podporządkowania się jego decyzjom.

48. WSPÓŁPRACA RADY MINISTRÓW Z SEJMEM I SENATEM W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z
CZŁONKOWSTWEM RP W UNII EUROPEJSKIEJ

Współpraca tajest regulowana przez ustawę z 11.03.2004r.
Nakłada ona obowiązek współpracy RM z Sejmem i Senatem w

W\~.

sprawach.

RM ma obowiązek składać Sejmowi i Senatowi

informacje

o udziale Polski w UE co najmniej co

ómiesięcy

lub na żądanie

Sejmu/Senatu bądź organu właściwego na podstawie regulaminów.

W zakresie stanowienia prawa

UE:

Riv1 ma przekazywać Sm i Sn dokumenty UE podlegające konsultacją z państwami członkowskimi oraz ich oceny z organów UE.
Plany prac Rady Unii Europejskiej. roczne plany legislacyjne Komisji E. oraz ich oceny parlamentu europejskiego i RUE.

RM ma przekazywać również projekty

aktów

prawnych UE z projektami swoich stanowisk w ich sprawie, razem z trybem

postępowania z projektem w UE

oraz jego przewidywane skutki dla RP.
Właściwe organy Sm i Sn mąją

l dni na zgłoszenie swoich opinii w sprawie projektu aktu unii. Jeśli termin na wyrażenie opinii jest

krótszy niż

4:!

dni, organy Sm i Sn powinny mieć na wyrażenie opinii

:!!3

czasu przewidzianego na wyrażenie opinii przez państwo.

Jeśli organy Sm i Sn nie wyrażą opinii w terminach, uważa się, że nie zgłaszają do nich uwag.

Niezwłocznierto

jest co najmniej dziwne: w ustawie jest jakiś podział na jakieś grupy, ale jak dla mnie to są one identyczne)

powinny być przekazane dokumenty dotyczące:

Umów międzynarodowych. których stronami ma być UE, we lub

państwa

członkov ••.. skie: projekty decyzji rady unii europejskiej:

projekty aktów unii nie mających mocy prawnej: akty UE mające znaczenie dla wykładni prawa UE.

RM przekazuje informacje o przebiegu procedur stanowienia prawa UE oraz o stanowiskach RM w trakcie tych procedur.

Przed rozpatrzeniem projektu prawnego w RUE R.l'vl przedstawia właściwemu organowi Sm i Sn projekt i informacje o stanowisku
jakie chce zająć. Załącza do tego uzasadnienie swojego planowanego stanowiska i skutki dla RP.

Z wyjątkiem decyzji podejmowanych jednomyślnie i powodujących duże obciążenie dla rp. RM może pominąć zaciąganie opinii
Parlamentu.
Jeśli właściwy organ sejmu wydał opinię w ww. sprawach powinna być ona podstawą stanowiska RM.
Przed posiedzeniem RUE RM przekazuje plan posiedzenia.

Po posiedzeniu przekazuje sprawozdanie.

Nie później niż 3(lub :; lub inaczej w zależności od terminu i sytuacji) miesiące niż przed upływem terminu RJv1 przekazuje do Sejmu
projekt wykonujący prawo UE.

Organ Sejmu opiniuje kandydatów na stanowiska:
członka hE. członka TO, sędziów TS i SPI. rzecznika generalnego TS.

członków

KE-S, członków KR. dyrektora w EBI,

przedstawiciela RP w komitecie stałych przedstawicieli przy 1.JE. Organ ma 21 dni na wydanie opinii od daty zgłoszenia kandydatów
przez RM. RM nie może desygnować kandydata przed uzyskaniem opinii lub upływem terminu.

49. PARLAMENT POLSKI A FUNKC.JONOWANIE UNII EUROPEJSKIEJ

Parlamenty narodowe uchodzą na za najbardziej .. pokrzywdzone" skutkami pogłębionej integracji europejskiej. Parlament

państwa członkowskiego traci ( w związku z przeniesieniem ich na europejski szczebel decyzyjny) okolo 2/3 swoich
dotychczasowych kompetencji ustawodawczych. Oprócz swoich standardowych funkcji - ustawodawczej, ustrojodawczej, kreacyjnej
i kontrolnej - zaczyna pelnić też funkcję współuczestnictwa w tworzeniu prawa wspólnotowego (europejskiego l. W strukturze
organów Unii można wyróżnić dwa

najważniejsze:

Rada Europejska (organ plenarny, w skład

którego

wchodzą szefowie państw

rządów krajów członkowskich. jest ciałem publicznym) i Rada Unii Europejskiej Gest faktycznym prawodawcą Unii i Wspólnoty. w
jej skład wchodzą przedstawiciele rządów państw członkowskich). Z tego wynika. że rząd bierze aktywny udział w tworzeniu prawa
wspólnotowego. a więc w sprawowaniu władzy ustawodawczej w sprawach należących do zakresu działania Unii. Zauważalne jest też
swoiste uprzywilejowanie pozycji rządu do parlamentu.

Znaczenie przełomowe miało przyjęcie w Amsterdamie przez państwa członkowskie protokołu w sprawie roli parlamentów

narodowych w UE. Przewiduje on konieczność niezwłocznego przekazywania parlamentom dokumentów Komisji o charakterze
konsultacyjnym (np. zielone, białe księgi i komunikaty) jak najszybciej. Tym zajmuje się rząd ( i ma tu swoją odpowiedzialność).

Forma współpracy parlamentu krajowego z rządem

sferze działania UE jest wewnętrzną sprawą systemu konstytucyjnego

kraju członkowskiego.

Modyfikacji uległy także funkcja kontrolna parlamentu, zwłaszcza jego kontrola nad rządem. Najważniejszą kwestią

pozostającą do rozstrzygnięcia jest określenie mandatu działań podejmowanych przez rząd.

Rodzaje stanowisk. podejmowanych przez parlament i jego organy (komisje do spraw europejskich):

niewiążące.

względnie wiążące przedstawiciela rządu w Radzie (może od nich

odstąpić

uzasadniając to),

bezwzględnie wiążące (szczególnie kiedy akt prawa wspólnotowego ingeruje w prawo konstytucyjne).

Rozwiązaniem typowym występującym najczęściej jest sytuacja. kiedy parlament może wyrazić opinię, która w swojej zasadzie nie
jest wiążąca dla rządu.
Utworzono tzw. komisje europejskie jako organ wyspecjalizowany parlamentu. które pełnią funkcje:

opiniowanie projektów legislacyjnych prawa europejskiego przedstawianych przez kompetentne organy

rządom krajów

członkowskich (też prawo komisji do informacji o aktualnym stanie zaawansowania prac nad konkretnym projektem),
analiza

zamierzeń

legislacyjnych UE oraz dokumentów (np. białe i zielone księgi, komunikaty L'E),

zapoznanie się z programami

posiedzeń

organów, w których uczestniczą przedstawiciele rządu danego kraju oraz

propozycjami zgłaszanych przezeń stanowisk.
opiniowanie kandydatur desygnowanych przez rząd na stanowiska w organach CE.

50. FlINKCJA WŁADZY USTA 'WODA WCZEJ

Funkcje parlamentu oznaczają podstawowe zadania. jakie ma wypełniać parlament, są to wyjściowe kierunki

działań

tych

organów. Konstytucja nie posługuje się pojęciem .. funkcji" Sejmu i Senatu oraz nie zawiera ich katalogu. Na gruncie Konstytucji
można wyróżnić cztery funkcje parlamentu: ustawodawczą. w jej ramach ustrojodawczą. kontrolną i kreacyjną.
Funkcja prawodawcza parlamentu

Funkcję ustawodawczą oraz ustrojodawczą można .zredukować" do funkcji prawodawczej, która polega na uchwalaniu

przez izby aktów prawnych, przede wszystkim ustaw. To podstawowa funkcja Parlamentu. który sprawuje ją na zasadzie wyłączności
( ze względu na przedstawicielski charakter organu). Funkcja ustrojodawcza, oprócz stanowienia norm konstytucyjnych. polega
również na wprowadzaniu poprawek do obowiązującej Konstytucji. co może dodatkowo wymagać formy referendum. Materią
ustawową są w szczególności prawa. wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa,
określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania.

W wyniku wejścia Polski do

Unii

Europejskiej rola i zakres funkcji ustawodawczej polskiego parlamentu uległy

zasadniczym zmianom, ze względu na przekazanie części władzy ustawodawczej organom europejskim, Parlament zachował
kompetencje opiniodawcze wobec Rady Ministrów, której przedstawiciele reprezentują RP w procesie prawodawczym.

Funkcja kontrolna Sejmu RP

Rola parlamentu nie powinna dotyczyć sprawowania władzy wy konawczej, lecz jedynie udzielania rządowi inwestytury do

rządzenia. a następnie poddanie jego działalności kontroli parlamentarnej, Udzielenia rządowi wspomnianej inwestytury do rządzenia
odbywa się w drodze wyrażenia rządowi wotum zaufania. Podstawą do podjęcia takiej uchwały jest dyskusja nad założeniami polityki
przyszłego rządu. wyrażonymi w expose premiera. Udzielając rządowi wotum zaufania parlament dokonuje równoczesnej akceptacji
kierunków przyszłej polityki rządu. Obecnie Sejm dysponuje możliwością uchwalenia: (l) rezolucji - zawierające prawnie wiążące
wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania (2) deklaracji -
zawierających zobowiązania do określonego postępowania (3) apeli - zawierających prawnie nie wiążące wezwanie do określonego
zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania (4) oświadczeń - zawierających stanow isko w określonej sprawie.

Istotą działań kontrolnych parlamentu w stosunku do rządu jest natomiast dokonywanie oceny działalności rządu zawierającą

krytykę jego poczynań. Powszechnie uważa się, że o kontroli można mówić z znaczeniu węższym - jako o przeprowadzeniu analizy
stanu faktycznego i formułowaniu na jej podstawie ocen działalności. a w znaczeniu szerszym - jako formułowaniu na podstawie
krytycznej oceny działań rządu różnego rodzaju opinii, interpretacji. które stanowią różne formy oddziaływania na jego pracę.
Podstawowym dla określenia zakresu kontrolnych uprawnień Sejmu jest art. 95 ust. 2 Konstytucji. Stwierdza on, iż jedynie Sejm
sprawuje kontrolę nad działalnością Rady

Ministrów.

Głównie jednak kontrolę parlamentarną należy łączyć z tymi instytucjami. z

którymi wiąże się możliwość zaistnienia odpowiedzialności politycznej rządu. Są

więc

nimi: instytucja wotum nieufności i

absolutorium z wykonania budżetu państwa. Działania kontrolne obejmują również aktywność właściwych komisji parlamentarnych
oraz poszczególnych posłów, w postaci zgłaszania przez nich interpelacji i zapytań poselskich,
Wotum

nieufności

Oprócz odpowiedzialności parlamentarnej rządu w całości, Konstytucja zna również indywidualną odpowiedzialność ministrów.
Podobnie jak w przypadku wotum nieufności dla rządu. wnioski o ustalenie wotum nieufności dla poszczególnych ministrów
Prezydium Sejmu kieruje do odpowiednich komisji sejmowych w celu wydania opinii.

Kontrola wykonania ustawy budżetowej
Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi. Konstytucja nakłada na Radę Ministrów
obowiązek przedstawiania Sejmowi i

?\lK

sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji

sejmowych i l'.IK. Ta ostatnia. zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu.
Interpelacje i zapytania poselskie
Najczęściej stosowanym w praktyce środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i

zapy

tań

poselskich. Prawo to jest

indywidualnym uprawnieniem każdego posła. Zgodnie z przepisami konstytucyjnymi poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie
wyłącznie do poszczególnych członków rządu. Interpelacje składać się powinno w sprawach o zasadniczym charakterze. Interpelacja
powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające z niego pytanie. Zgodnie z
Konstytucją, interpelacje składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni.
W Konstytucji RP podobną instytucją wydają się być także zapytania poselskie. Składane są w celu uzyskania informacji o aktualnych
problemach polityki

państwa,

Podobnie ja" w przypadku interpelacji. Prezes Rady

Ministrów

i poszczególni

członkowie

rządu

zobowiązani są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. Konstytucja wprowadziła również nową, nieznaną wcześniej regulację.
nakładającą na Prezesa i pozostałych członków Rady

Ministrów

obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym

posiedzeniu Sejmu.

Kontrolne uprawnienia komisji
Zgodnie z obowiązującym obecnie Regulaminem Sejmu wszystkie komisje ma tzw. prawo do informacji, czyli prawo żądania
informacji

sprawozdań od ministrów oraz kierowników właściwych resortów. Mają też uprawnienia do żądania obecności

właściwych informacji oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej na tych posiedzeniach komisji, na których
rozpatrywane są sprawy dotyczące zakresu ich działania. Istotnym uprawnieniem komisji w rym zakresie jest prawo żądania

wyjaśnień

od obecnych na posiedzeniach przedstawicieli rządu. Dodać również należy. że podobne uprawnienia posiadają komisje

senatu. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 2 ustaw y o

kony wartiu mandatu posła i senatora członkowie RM są zobowiązani przedstawić

informacje oraz wyjaśnienia na żądania stałych i nadzwyczajnych komisji nie tylko Sejmu, lecz również Senatu.

Efektem

kontrolnej

pracy Sejmu są obecnie dezyderaty i

opirue.

W obecnych regulacjach dezyderat jest uchwałą komisji zawierającą jej postulaty w

określonych sprawach. Może być skierowany do ściśle określonego kręgu osób, który stanowią: Rada Ministrów oraz poszczególni jej

członkowie.

Prezes NIK, Prezes NBP. Prokurator Generalny oraz Główny Inspektor Pracy.

Natomiast

opinia komisji

zawiera

stanowisko w określonej sprawie. Krągjej adresatów może być szerszy i - poza wcześniej

wymienionymi-

może być ona skierowana

do innych centralnych urzędów oraz instytucji państwowych. Natomiast odmiennie wyglądają uprawnienia kontrolne komisji
śledczych powoływanych przez Sejm do zbadania określonej sprawy. Zgodnie z obowiązującą w tym zakresie regulacją ustawy z 21 I

1999

r. o sejmowej komisji śledczej, komisja taka ma prawo wzywania i

przesłuchiwania

każdej osoby. Każda wezwana przez

komisję osoba ma również obowiązek stawić się przed nią i złożyć zeznanie.

Kontrola wykonywania ustaw

Ostatnim rodzajem wykonywania przez parlament kontroli nad działalnością rządu jest kontrola wykonywania ustaw.

regulacji

konstytucyjnych przyznających Sejmowi prawo kontroli Rady Ministrów wynikać powinno. że jedynie komisje Sejmu powinny
kontrolować rząd w zakresie zapewnienia wykonania ustaw. Regulamin Senatu nie określa szczegółowego trybu przeprowadzania
kontroli. stanowiąc jedynie. iż właściwymi do ich przeprowadzania są komisje senackie.

Funkcja kreacyjna władzy ustawodawczej

ramach tej funkcji parlament podejmuje decyzje dotyczące obsady personalnej określonych naczelnych organów

państwowych, powołując i odwołując ich piastunów (lub tylko powołując. np. sędziów TK).

Sejm powołuje sam bezwzględną większością głosów w drodze uchwały:

15 sędziów TK (kadencja 9-cio letnia, zgłasza Prezydium Sejmu lub co najmniej 50 posłów).

członków Trybunału Stanu,

Kolegium

lPN

członków RPP.

2 członków KRRiTV
4 członków KRS.

Sejm na wniosek innych organów:

Prezesa NBP na wniosek Prezydenta.
na wniosek KRS 2 członków kolegiumlPN,
na wniosek Kolegium IPN - Prezesa IPK

Sejm współdziała z Senatem (uchwala Senatu zwykłą większością):

Prezes NIK.

RPO,

RPD,
GłODO.
Prezes 1PN.

Senat powoi uje:

2 członków KRS.
I członka KRRiTV,
3 członków RPP.

Głosowanie nie może odbyć się wcześniej niż 7-go dnia od doręczenia posłom druków dotyczących kandydata. Wnioski w sprawie
wyboru są kierowane do właściwej komisji celem zaopiniowania. Uchwały ogłasza się

Dzienniku Urzędowym RP .Jvlonitor

Polski".

51.Zasady prawidłowej legislacji

Art. 2

K:RP

jest demokratycznym państwem prawnym

Ideajuż za Arystotelesa i Platona: państwem nie powinna rządzić jednostka ale prawo.
cechy demokratycznego państwa prawnego:

.:. związanie organów państwa przepisam i prawa- zasada legalizmu-art. 7K
.:. hierarchia źródeł prawa-7zasada konstytucjonalizmu-

art.

.:. suwerenność narodu-att.4K
.:. równość wobec prawa Art. 32. 33K
.:. zasada podziału władz

-art.I OK

.:. zasada

wolności-art.J!

.:. istnienie instytucji samorządowych-art.16K
.:. zasada odpowiedzialności państwa za błędne działanie- art.77K
.:. zakaz podejmowania przez państwo

działań

ponad potrzebę -a11. 31 u.3K -7zasada proporcjonalności

.:. prawo do sądu- art. 45K
.:. obywatel może robić to co nie jest mu bezpośrednio zabronione :organy państwowe mają dokładnie określone

kompetencje(przyznane w zakresie prawa)

Zasada: nie wolno domniemywać kompetencji organów państwowych

DPP łączy się z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Współczesna polska koncepcja DPP podnosi znaczenie demokratycznego procesu stanowienia prawa. Ma on za zadanie zapewnić
(obok wykładni

prąwalzgodność

całego systemu prawnego z akceptowanymi przez społeczeństwo zasadami.

Zasady przyzwoitej legislacji:

.:. zasada nie działania prawa wstecz - prawo nie może ingerować w wyrok prawomocny. nie może z mocą wsteczną wpływać na

kwestie kiedyś nieuregulowane

Wyjątki:

ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnycłumoże wejść z mocą wsreczną . gdy zasada demokratycznego państwa prawa

nie stoi na przeszkodzie)

gdy nowoprzyjęte przepisy są korzystniejsze dla adresata(prawo karne)

gdy nowa regulacja prawna ma przywrócić zasadę sprawiedliwości społecznej

gdy nowa regulacja służy uchy leniu/zniwelowaniu skutków prawnych .które przyznają niesłuszne przywileje grupom
społecznym. zawodowy m

.:. zasada zaufania obywateli do państwa. lojalności państwa wobec obywateli, państwo przewidywalne np. prawo daninowe czyli

przepisy podatkowe z odpowiednim \\ yprzedzeniern

.:. zasada odpowiedniej vacatio legis
Wyjątki:

Ustawa o ogłaszaniu aktów normatyw nychfustawowo okres

dni)

Ustawa może wejść z dniem jej ogłoszenia np. przy wprowadzeniu nowej instytucji(nie powoduje to zmian w sytuacji
adresata)

sprawy dot. importu/eksportu nawet 30 dni

.:. zasada ochrony praw słusznie nabytych - (nie dopuszczalne odebranie lub niekorzystne zmodyfikowanie przez nową regulację)

- nie tylko prawa nabyte w sposób ostateczny. ale też ekspekiatywy maksymalnie ukształtowane np. prawo do zabezpieczenia
społecznego

.:. wyjątki :

.:. prawa niesłusznie

nabyte+zakłócały

zasadę sprawiedliwości społecznej. moralność .. )

.:. konieczność gospodarcza(zagrożenie równów agi budżetowej ~wa11ość konstytucyjna)

.:. zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu

nakaz działania

wyłącznie

granicach prawem określonej kompetencjiikierowane do organów państwowych)

.:. zasada określoności prawa - prawo musi być przejrzyste, adresat musi umieć określić konsekwencje swojego zachowania.

jasno określona ingerencja w sferę naszych praw

wolności. obowiązek jednolitości stosowania prawa

.:. zasada proporcjonalności - odnosi się do treści stanowionego

prąwarcharakter

materialny). Nakazuje ona by środki

zastosowane przez ustawodawcę dla osiągnięcia danego celu

były

proporcjonalne do celu. do którego ustawodawca zmierza

Warunki:
- wymóg konieczności
- wymóg adekwatności(musi móc doprowadzić do celu ze swej natury)
- wymóg proporcjonalności sensu

stricte/takie cele. które będą dla obywatela najmniej uciążliwe. art.2, arr. 31 u.3)

Prof. B. Banaszok sTr.222-235 - USTawa (} ogłaszaniu akt ow

normatywnych

52. Procedura uchwalania ustawy (tryby szczególne
uchwalania ustaw)

l. Pilne projekty ustaw
Za pilny Rlvl może uznać każdy projekt z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych. ustaw dot. Wyboru prezydenta, Sejmu. Senatu,
organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych. a także władz publicznych.
Postępowanie:
- Marszałek Sejmu nadając bieg projektowi ustawy wniesionemu do Sejmu przez Radę Ministrów ustala jednocześnie kalendarz prac

w Sejmie nad projektem.

- Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu. może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu
uzupełnienia.
- Marszałek Sejmu zarządza

drukowanie

pilnych projektów ustaw niezwłocznie po ich otrzymaniu.

- Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji.

- Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania bez zachowania terminu.(7 dni)

- Marszałek Sejmu kierując pilny projekt do komisji, ustala im termin przedstawienia sprawozdania nie dłuższy niż

dni.

- Pilny projekt Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu najbliższego po zakończeniu prac komisji.

- Przed

rozpoczęciem

czytania Rada Ministrów może

wycofać

klauzulę pilności.

- Drugie czytanie pilnego projektu ustawy obejmuję:

przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy,
przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek.

- Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie nie później niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawy pilnej Marszałkowi

Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem.

- Senat na rozpatrzenie projektu ustawy ma 14 dni.

- Uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania zmian w ustawie lub jej odrzucenia Sejm rozpatruje na najbliższym posiedzeniu.

=Marszałek

Sejmu może uprzednio

skierować

uchwałę Senatu do komisji.

- Tekst pilnej ustawy ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi. nie później niż

od uchwalenia.

- Prezydent na podpisanie ustawy ma 7 dni.

- W

postępowaniu w sprawie ustawy pilnej, której podpisania

odmówił

Prezydent. Prezydium Sejmu tak określa tok prac nad

wnioskiem Prezydenta aby od dnia wpłynięcia wniosku Prezydenta do dnia rozstrzygnięcia sprawy przez Sejm nie upłynęło więcej niż

dni.

Regulamin Senatu arf.

-:1

Regulamin Sejmu att. 71-8(1
Konstytucja art. 1':3

.. Prawo 1\

onstytucyjne ,. Prof.

Banasiak

Sir.

186 -:

2. Zmiana Konstytucji:
- Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów. Senat lub Prezydent

Rzeczypospolitej.

- Zmiana Konstytucji następuje

drodze ustaw) uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie

dłuższym niż 60 dni przez Senat.
- Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 3D-tego dnia od przedłożenia Sejmowi

projektu ustawy.

- Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej łiczby

posłów

oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

- Uchwalenie przez Sejm ustaw) zmieniającej przepisy rozdziałów I. II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 6O-tego

dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

- Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w pierwszym myślniku mogą
zażądać. w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat. przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej
sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu. który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od
dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
- Po zakończeniu postępowania Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent RP
podpisuję ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządzajej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

Konstytucja RP określając szczególny try b uchwalenia tej ustawy podkreśla . że akt taki jest ustawą o mocy prawnej równej
Konstytucji. uchwalany w trybie przewidzianym dla jej zmiany i służąc) do dokonywania zmian Konstytucji .

. Konstytucja art. 235

rozd: .. \71

hol

B. Banaszok

str.

14-/

-3. Posrępowanie z projektami kodeksów:

- Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi. rozstrzyga ostatecznie, czy projekt jest projektem kodeksu. projektem zmian kodeksu
oraz czy jest projektem przepisów wprowadzających kodeksy i ich zmian.I l )
- Projekty. których mowa powyżej wniesione łącznie i połączone tematycznie są rozpatrywane przez Sejm

tym samym

postępowaniu legislacyjnym.
- Pierwsze czytanie projektu kodeksu lub projektu przepisów wprowadzających kodeks może się odbyć nie wcześniej niż 30 -tego dnia
od doręczenia posłom druku projektu.
- Pierwsze czytanie projektu zmian kodeksu lub projektu zmian przepisów wprowadzających kodeks może się odbyć nie wcześniej
niż l-l-tego dnia od doręczenia posłom druku projektu.
- Do rozpatrzenia projektów o których mowa w punkcie (I) można powołać Komisję Nadzwyczajną.
- Komisja Nadzwyczajna może zostać powołana przed pierwszym czytaniem projektów o których mowa w punkcie (J).

Komisja Nadzwyczajna może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych

zagadnień

dotyczących projektu kodeksu.
- Komisja Nadzwyczajna może tworzyć podkomisje stałe do szczegółowego rozpatrzenia projektu oraz zespoły robocze. także w
ramach podkomisji.
- Członek Komisji Nadzwyczajnej może

wchodzić

w skład nie więcej niż dwóch jej podkomisji.

- Podkomisje mogą odbywać posiedzenia wspólne.
- Komisja Nadzwyczajna powołuje zespoły stałych ekspertów, z których 1/3 wskazuje wnioskodawca projektu kodeksu.
- Podkornisja może powołać zespół stałych ekspertów podkomisji.
- Przewodniczący Komisji Nadzwyczajnej może powołać doraźnie ekspertów do opracowania poszczególnych zagadnień.
- Komisja Nadzwyczajna może przedstawić Sejmowi sprawozdanie \~ formie zestawienia przyjętych przez nią poprawek odnoszących
się do projektu wniesionego przez wnioskodawców.
-Wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez Komisje Nadzwyczajną mogą być zamieszczone w sprawozdaniu Komisji jako
wnioski mniejszości. po ich zgłoszeniu w formie pisemnej. na żądanie co najmniej 5 posłów - członków Komisji Nadzwyczajnej.
- Do wniosku mniejszości wnioskodawcy dołączają uzasadnienie. które powinno wskazać różnice między sprawozdaniem Komisji a
proponowaną zmianą. a także jej cel oraz przewidywane skutki praw ne i finansowe.C)
- Komisja Nadzwyczajna poddaje analizie końcowej wnioski mniejszości pod względem ich wzajemnej zależności, wskazanych przez
wnioskodawców skutków oraz konsekwencji dla tekstu projektu kodeksu. a także innych projektów oraz ustaw i kodeksów z nim
związanych. Wniosku mniejszości niespełniającego wymogów w punkcie

(2)

Komisja Nadzwyczajna może nie umieścić w

sprawozdaniu.
- Drugie czytanie projektu wyrn ienionego

punkcie

(I)

obejmuje:

I) Przedstawienie Sejmowi sprawozdania Komisji Nadzwyczajnej o projekcie.

Przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków

Poprawki po ustnym zgłoszeniu przedstawia się Marszałkowi Sejmu na piśmie w odpowiedniej formie.

Drugie czytanie może odbyć się nic wcześniej niż

l-l-tego

dnia od doręczenia posłom sprawozdania Komisji

Nadzwyczajnej,

- W razie zgłoszenia w drugim czytaniu poprawki lub wniosku projekt kieruje się ponownie do Komisji Nadzwyczajnej.

Regulamin Sejmu art. 87-95

4. Postępowanie z projektem ustawy budżetowej:

- Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym. zmiany ustawy budżeto wej, ustawy o
zaciągnięciu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie
Ministrów.
- Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na -' miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego

projekt

ustawy budżetowej na

rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.
- Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu.
- Pierwsze czytanie może odbyć się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja
postanowią inaczej.
- Pierwsze czytanie projektu ustawy obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę.
- Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się skierowaniem projektu do Komisji Finansów Publicznych.
- Poszczególne części projektu rozpatrują także właściwe komisje sejmowe, które przekazują Komisji Finansów Publicznych
stanowiska zawierające wnioski. opinie lub propozycje poprawek wraz z uzasadnieniem.
- Wnioski, opinie lub propozycje poprawek. odrzucone przez komisje. na żądanie wnioskodawców dołącza się do stanowiska komisji
jako zdanie odrębne.
- Przedłożone przez Najwyższą Izbę Kontroli uwagi do sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej Marszałek Sejmu kieruje
odpowiednio do właściwych komisji sejmowych rozpatrujących poszczególne części sprawozdań.
- W posiedzeniach właściwych komisji sejmowych na których rozpatrywane są poszczególne części projektów uczestniczą
przedstawiciele Komisji Finansów Publicznych.

Komisja Finansów Publicznych oraz komisje rozpatrujące części budżetowe mogą występować do właściwych komisji sejmowych o
dodatkowe opinie, a także zwracać się do nich z pytaniami w celu uzyskania informacji w sprawie poszczególnych części projektów
lub sprawozdań.
- Na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych przedłożone stanowiska właściwych komisji sejmowych do poszczególnych części
projektów i sprawozdań przedstawiają przedstawiciele tych komisji.
- Poprawki do projektu ustawy budżetowej, zgłaszanie na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych.
- Komisja Finansów Publicznych przedstawia na posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami:

W odniesieniu do projektów ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa - w sprawie ich przYJęcIa bez
poprawek lub przyjęcia z poprawkami.

W odniesieniu do

sprawozdań

z wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa - w sprawie ich

przyjęcia lub odrzucenia oraz w przedmiocie absolutorium.

- Komisja Finansów Publicznych przedkłada równocześnie Sejmowi informacje o nieuwzględnionych wnioskach poszczególnych
komisji sejmowych.
- W razie zaistnienia konieczności przedstawienia dodatkowego sprawozdania do projektu ustawy budżetowej Sejm rozpatruje je na
najbliższym posiedzeniu po zakończeniu prac Komisji Finansów Publicznych.
- Ustawę budżetową Marszałek Senatu kieruje do komisji senackich.

- Komisje senackie po rozpatrzeniu właściwych części budżetowych przekazują swoje

opime

Komisji Gospodarki

Finansów

Publicznych która na ich podstawie przygotowuje projekt uchwały Senatu, w którym proponuje:

Przyjęcie ustawy bez poprawek albo

Wprowadzenie poprawek.

- Uchwałę w sprawie ustawy budżetowej Senat podejmuje w ciągu 20 dni od dniajej przekazania.
- Zgłoszone Sejmowi przez Senat propozycje określonych zmian w ustawie budżetowej Marszałek Sejmu przekazuje do Komisji
Finansów Publicznych. która przedstawia Sejmowi swoje sprawozdanie.
- Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo o prowizorium budżetowym przedstawioną przez
Marszałka Sejmu.
- W przypadku zwrócenia się Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej
albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od
dnia złożenia wniosku w Trybunale.
- Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentow •. i
RP do podpisu Prezydent RP może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenia kadencji Sejmu.

Konstytucja art. ::::0-225

Regulamin Senatu art. 73-75
Regulamin Sejmu art. 105-111. 37,38

S.Postępowanie skrócone
Jest ono dopuszczone w myśl reg. Sejmu (art. 5 1 ) w .. szczególnie uzasadnionych przypadkach" i polega na:

l. Przystąpieniu do pierwszego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów projektu ustawy
., Przystąpieniu do drugiego czytania niezwłocznie po zakończeniu pierwszego. bez odsyłania projektu do komisji,
3. Przystąpieniu do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania komisji.

Ani Konstytucja ani reg, Sejmu nie określają co należy rozumieć przez .. szczególnie uzasadnione przypadki" dlatego tez w praktyce
Sejm może stosować tę procedurę bez ograniczeń.

6. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikacje umowy międzynarodowej:
- Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikacje umowy m iędzynarodowej, jest uchwalana przez Sejm większością

2/3 głosów

obecności

co najmniej polowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej
liczby senatorów.
- Wyrażenie zgody na ratyfikacje takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.
- Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikacje podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej polowy ustawowej liczby posłów.

Konstytucja art. 90

7. Postępowanie z projektami ustaw wykonujących prawo L'nii Europejskiej:
- Rada

Ministrów

wnosząc projekt ustawy deklaruje czy jest to projekt ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej.

- Marszałek Sejmu nadając bieg projektowi ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej ustala jednocześnie kalendarz prac w
Sejmie nad projektem, biorąc pod uwagę terminy wykonania prawa LInii Europejskiej.

- Przed przystąpieniem do szczegółowego rozpatrzenia projektu ustawy

konującej prawo Unii Europejskiej właściwa komisja

ustala

harmonogram

prac nad tym projektem zgodny z kalendarzem prac w Sejmie. Komisja przesyła harmonogram do wiadomości

Marszałkowi Sejmu.

- Poprawkę do projektu ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej może, na posiedzeniu komisji zgłosić grupa co najmniej 3
posłów w formie pisemnej. (2)

- Propozycje poprawek odrzucone przez komisje. po ich zgłaszaniu w formie pisemnej, na żądanie co najmniej 3 wnioskodawców.

zamieszcza się w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości. wniosek mniejszości dotyczy konkretnego przepisu lub jego

części

powinien zawierać wynikające z tego wniosku konsekwencja dla tekstu projektu ustawy

konującej prawo Unii Europejskiej.( I)

- Do zgłoszenia wniosku o odrzucenie proje] .. 1u ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio (l) i (2).
przyjęcie wniosku przez komisje następuje bezwzględna większość głosów.

- Drugie czytanie projektu ustawy wykonującej prawo Cni i Europejskiej odbywa się na posiedzeniu Sejmu najbliższym po doręczeniu
posłom sprawozdania komisji, chyba że Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii prezydium komisji, ustali późniejszy termin
drugiego czytania.

- Rozpatrując ustawę wykonującą prawo Lnii Europejskiej właściwa komisja może zwrócić się do Komisji Spraw Unii Europejskiej o
wyrażenie opinii o ustawie lub jej części. (Senat)
- Rozpatrzenie poprawek Senatu następuje na posiedzeniu Sejmu najbliższym po doręczeniu sprawozdania komisji.

Regulamin Sejmu art. 95a-95f
Regulamin

Senatu arf.

Prof. B.

Banasiak sfr.188

Są to wyjątki od normalnego stanowienia ustaw. jeżeli np. w postępowaniu z budżetem nie ma 2 czytania tzn. że jest ono dokonywane
na tych samych zasadach co w normai n) m trybie stanowienia ustaw itp.! II! I

53.Procedura wyrażania zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub
organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Zgodnie z art. 90 ust. I K RP może .. na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi
międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach"
Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczb)

posłów.

a) Sejm może uchwalić iż zgoda na ratyfikacje tejże umowy zostanie wyrażona w ustawie.
Ustawa ta jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów \\ obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez
Senat większością 2/3

głosów

w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

b) Sejm może także uchwalić iż zgoda na rat) fikacje

PO\\

yższej umowy zostanie wyrażona w referendum. Po uchwaleniu takiej

uchwały Prezydent lub Sejm zarządzają referendum.
Referendum niezależnie od tego 1,.10 je zarządził musi się odbyć najpóźniej 90 dni od ogłoszenia zarządzenia w OzU.

Wynik referendum w prawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy jest wiążący

gdy

weźmie

nim udział więcej niż

połowa uprawnionych do głosowania, a rozstrzygnięcie glosowania 111a miejsce gdy za zgodą lub jej brakiem opowie się większość
glosujących,
W razie gdy wynik referendum nie ma wiążącego charakteru Sejm może ponownie uchwalić uchwałę o trybie wyrażenia zgody na
ratyfikacje powyższej umowy. (znowu może wybrać albo ustawę albo referendum).

54.1stota przekazania kompetencji organów władzy państwowej w trybie atr.90 Konstytucji RP

Przewidziane wart. 90 ust. I Konstytucji umowy międzynarodowe o przekazaniu kompetencji organów władzy państwowej "w
niektórych sprawach" organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu stanowiąjedną z kategorii umów
międzynarodowych podlegających ratyfikacj i.
Ratyfikacja takiej umowy dokonywana jest jednak w trybie o wyraźnie zaostrzonych wymaganiach w porównaniu z procedurą
ratyfikacji innych umów (art. 90 ust. 2-4 Konstytucji).
Zabezpieczenia te dotyczą wszystkich przypadków przekazywania kompetencji organom Wspólnot Europejskich lub Lnii
Europejskiej.
W ramach art. 90 Konstytucji przedmiotem przekazania mogą

być

kompetencje należące do różnych segmentów władzy państwowej -

ustawodawczej. wykonawczej i sądowniczej.
W żadnym z tych obszarów nie może jednak dojść do transferu kompetencji

podważającego

sens istnienia i funkcjonowania organów

państwowych, tworzącego sytuację. \\ której suwerenem stawałaby się organizacja międzynarodowa,
Przekazanie kompetencji w trybie art. 90 Konstytucji nie może pozbawiać państwa zdolności do suwerennego działania, oznaczałoby

to bowiem naruszenie zasad wyrażonych wart. 4 ("Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do Narodu") i art. 5
("Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości").

Konstytucja uniemożliwia zatem przekazywanie kompetencji w zakresie powodującym utratę statusu państwa suwerennego
przez Rzeczypospolitą.

Zasada kompetencji powierzonych

Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska funkcjonują. zgodnie z traktatami konstytuującymi te organizacje. na zasadzie kompetencji
powierzonych im mocą suwerennych decyzji ich państw członkowskich.
Oznacza to, że mogą one działać tyJko w zakresie przewidzianym w unormowaniach traktatowych. Dotyczy to w szczególności
stanowienia norm prawnych przez instytucje wspólnotowe. Rzeczpospolita Polska jest związana tymi normami w zakresie. w jakim
suwerennie przekazała, poprzez ratyfikację umowy międzynarodowej, niektóre kompetencje prawodawcze instytucjom
wspólnotowym.
Dynamiczny charakter integracji europejskiej nie oznacza rozszerzania zakresu prerogatyw organów Unii Europejskiej na obszary,
które nie były objęte transferem kompetencji.
Nie jest dopuszczalne, aby organizacja międzynarodowa sama ustalala swoje kompetencje, z pominięciem odpowiednich procedur
przekazywania kompetencji przez państwa członkowskie na podstawie norm prawnych obowiązujących w tych

państwach.

55.Kadencja parlamentu

Kadencja- okres na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w jakim realizuje on swoje zadana

.:. Zasada kadencyj

ności:

Nakaz nadania pełnomocnictwa organu na z góry oznaczony czas

Ramy czasowe pełnomocnictwa mają mieć rozsądne granice

Nakaz ustanowienia odpowiednich regulacji prawnych tak aby mógł on rozpocząć wykonywanie swojej funkcji bez
nadmiernej zwłoki

.:. Kadencja krocząca parlamentu - okresowe odnawianie części składu parlamentu np. w USA co 2 lata 1/3 skladu senatorów się

odnawia

.:. Zasada jednolitości kadencji wszystkich posłów i senatorów jest w Polsce .

:. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu- wszelkie sprawy, wnioski i przedłożenia niezakończone w parlamencie poprzedniej

kadencji traktuje się jako ostatecznie niezałatwione w sensie niedojścia ich do skutku. Wyjątki:

Projekt wniesiony z inicjatywy obywatelskiej

Raport sejmowej komisji śledczej

Postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej

.:. Zasada permanencji - Sejm obraduje na posiedzeniach. ma charakter jednolity. nie istnieje podział na okresy sesji i okresy

międzysesyjne. posiedzenie można zwołać zawsze - przeciwieństwo to zasada sesyjności

.:. Zasada ciągłości prac parlamentu

.:. Kadencja rozpoczyna się z dniem zebrania się na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się

Sejmu następnej kadencji

.:. Skrócenie kadencji - uchwała sejmu podjęta 2/3 głosów (może podjąć zawsze z wyjątkiem okresu z 228art) lub

postanowienie

prezydenta

en5

fakultatywnie i 155 obligatoryjnie} po zasięgnięciu opinii marszałka Sejmu i Senatu. Zakres kompetencji

Sejmu którego kadencja została skrócona pozostaje bez zmian .

:. Przedłużenie tylko w czasie stanu nadzwyczajnego do 90 dni po jego zakończeniu-art.Llf u.7

.:. Prezydent zarządza wybory nie

później

niż na 90 dni przed końcem kadencji ustalając ich termin na

dzień

wolny od pracy w

ciągu 30 dni przed końcem kadencji . Jeżeli kadencja została skrócona zarządza w ciągu 45 dni wybory a nowy Sejm zbiera się
na l posiedzeniu w ciągu 15 dni od wyborów

.:. Sytuacja równoległego istnienia 2 Sejmów i 2 Senatów (nawet przez 30 dni)

.:. Posiedzenie - zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym Jest:

Jawne (wyjątek na dobro państwa można wyłączyć bezwzględną liczbą głosów)

Terminy

posiedzeń

ustala Prezydium Sejmu lub uchwała całej izby

Posiedzenie zwołuje Marszałek

Porządek dzienny posiedzenia ustala marszalek Sejmu po wysłuchaniu Konwentu Seniorów. zaś klubv. koła

poselskie lub grupy co najmniej 15 posłów mogą zgłaszać wnioski o uzupełnienie porządku dziennego

Prof B. Banasiak str. 556

56. Status prawny posła i senatora

Mandat przedstawicielski (Prof. B. Banaszak Nb 344). stosunek polityczno - praw ny zachodzący między podmiotem,
sprawującym funkcję z wyboru (np. posłem. senatorem). a wyborcam i. obejmujący udzielone przez wyborców
pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu

władzy

państwowej

Mandat imperatywny - związany. hist. Starszy. ale

występuje

obecnie sporadycznie

Mandat wolny- przedstawiciel reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności. nie

wiązą

go żadne

dyrektywy ani nakazy wyborców i nie może być przez nich odwołany (- Konst. Alt. 104 ust. 1) .. Niezależny od
partii politycznej, z ramienia której przedstaw iciel kandydow al w wy borach

Konstytucja RlV art. 99- 1I)'brany do Sejmu może być obywatel polski majqcv prawo wybierania. który najpoiniej w dniu
wyborów konczy :: I lat. Wybrony do Senatu mo:e być; obywatel po/ski mający prawo wybierania, kiory najpoiniej w dniu
wyborów kOlIC::V 30 lat.

Alt. 100, Kandydatćw

na poslow

senatorćw mogą

zgłaszać

partie polityczne ora: wyborcy.

Xie można

kandydować

rownoczesnie do

Sejmu

i Senatu. Zasady i tryb

zgłaszania

kandydatów i przeprowadzania wyborów

ora:

warunki ważnosci

ltyborów określa ustawa.

Art. 102-108 konst.

(Posłowie

i senatorowie),

Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora:

,/ Alt. 14.

wykonywaniu obowiqzkow poselskich poseł

\1'

szczegćlnosci ma prawo:

lI')'ra::ać swoje stanowisko ora: zgłuszać wnioski

11'

sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego

orguml1l'

, wybierać i być wybieranym do orgal1ów Sejmu;

zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie okreslonej sprawy pr::e:: Sejm lub komisję sejmowq.Ł) zwracać się

do komisji sejmowej o rozpatrzenie okreslanej sprawy:

-I.

uczestnicryć

podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych ora: w rozpatrywaniu

projektów

USTaW

1IChlI'GI Sejmu:

uczestniczyć

dyskusji naj sprawami rozpatrywanymi pr::e:: Sejm lub komisje sejmowe:

wnosić interpelacje i zapytania poselskie. =,·tylko posłowie

,/ Art, 15 ..

wykonywaniu

obowiazkćw

senatorskich senator

\1"

szczegćlnosci

ma prawo.

/. wyra::a(; swoje stanowisko oraz

zgłaszać

wnioski

l!'

sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu

jego

organow:

wybierać i być wybieranym do organów Senatu;

zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy pr:e: Senat lub komisję senacką;

-I. zwracać się do komisji senackie] o rozpatrzenie okreslone] sprawy;

uczestniczyć

podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych Senatu:

uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi

pr:e:

Senat lub komisje senackie .

.,/ Art. 19 - wgląd w materiały spółki z udziałem skarbu państwa, organów adm. rządowej, samorządu

terytorialnego,

,/ Art. 20 - Szerokie prawo do działalności i interwencji w

różnych

kwestiach

ol'

A11, 22 - Prawo do uczestnictwa w radach organów uchwałodawczych org. Samorządowych

./ Prawo tworzenia biur poselskich (może być więcej niż l )

OGRANICZENIA DZIAŁALNOŚCI POSŁÓW

,/ O swych działaniach musi poinformować Marszałka Sejmu, Senatu
,/ Nie mogą podejmować działań mogących podważyć zaufanie wyborców

,/ Art. 34. ust. 4 Posłowie i senatorowie nie mogą posiadać pakietu większego ni: l

()%

udziałow lub akcji

społkach prawa

handlowego :: udziałem pG/1ST1I'011~1'ch lub komunalnych osób prawnych lub przedsiebiorcow,

których uczestniczą takie

osoby. Udziałv 11Ib akcje przekraczajqce ten pakiet powinny być zbyte pr:e: posła lub senatora przed pierwszym
posiedzeniem Seimu lub Senatu, a

razie niezbycia ich nie uczestniczą one prze: okres sprawowania mandatu i

(AFU

lat po

jego wygasnięciu w wykonywaniu przyslugujacych im uprawnien (prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału
majątku, prawa poboru).

,/ Oświadczenie o stanie majątkowym co roku do

Marszałka

,/ Rejestr korzyści: wszystkie darowizny. awanse, podróże
.,/ Art. 38 - odprawa - równowartość 3

uposażeń

,/ Prawo do korzystania ze

świadczeń

zdrowotnych i socjalnych

ol'

Darmowe PKP, tv1PK. PKS

.,/ Każdy poseł pobiera dietę poselską: 25% uposażenia wolna od podatku od osób fizycznych

ol'

Dostaje sprawozdanie

stenografowe

z każdego posiedzenia

,/ Immunitet parlamentarny
,/ Zasada incompabilitatis
,/ W dniu ogłoszenia wyników wyborów poseł nabywa immunitet i mandat: jednak o tym, czy nabędzie pełnię praw
obowiązków decyduje ślubowanie - na l.posiedzieniu sejmu. jeśli nie

złoży ślubowania

przez 3 mce to zrzeka się mandatu

.,/ Mandat trwa do końca kadencji

,/ Wygaśnięcie mandatu:

Nieprzestrzeganie zasad incompabilatatis

Rezygnacja z mandatu

Wyrok TS -7 sprawy dol. Lustracji

Śmierć posła

Utrata prawa wybieralności

trakcie sprawowania mandatu (np. niepoczytalność)

57. Immunitet parlamentarny

l. B. Banaszak (Nb347-352).

ogólnie:

Geneza: Anglia XIV w. - spór Króla z parlamentem. 1688-Bill of Rights. 1787 - Konst. CSA

Immunitet -

przywilej przysługując) przedstawicielowi, przyznany mu ze względu na charakter wykonywanych przez niego

funkcji i oznaczający ujemną przesłankę procesową: ograniczenie względnie wyłączenie odpowiedzialności sądowej. Istotą
immunitetu jest stworzenie przedstawicielowi warunków nieskrępowanej działalności i zapewnienie w ten sposób

właściwej

pracy parlamentarzystów. Immunitet ma chronić zdolność do funkcjonowania parlamentu i jego pozycję ustrojową. B.
Banuszak ->należy utrzymać immunitet ale bardziej racjonalnie udzielać zgody najego uchylenie.

,. Immunitet nieodpow iedzialności (materialny ) - niemożność pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności

cywilnej lub karnej za działanie na forum organu przedstawicielskiego. Przysługuje również po zakończeniu
kadencji parlamentu

;.. Immunitet nietykalności (formalny) przedstawiciel nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej

bez zgody parlamentu lub innego upoważnionego podmiotu. Nie jest ważne gdzie przedstawiciel dokonał
deliktu ani czy miał on związek z wypełnianą przez niego funkcją.

, Immunitet procesowy -

zakaz pociągnięcia do

odpowiedzialności

karnej bez zgody

parlamentu

Immunitet nietykalności - zakaz ograniczenia wolności przez aresztowanie. zatrzymanie bez zgody parlamentu.

Uchylenie - parlament lub jego organ. nieliczne kraje (Cypr) - St\". a także - parlamentarzysta nie może zostać pozbawiony
immunitetu (LSA. Australia. Holandia)

2. Polska, Konstytucja: art. 105, Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora, Rozdział II: Immunitet Parlamentarny

Immunitet nieodpowiedzialności - nie ino:e być pociągnięty do odpowiedzialnoset za swoją działulnosć wchodzącą

II'

zakres

sprawowania mandatu poselskiego ani

li'

czasie jego trwania. ani pojego wygasnięciu. Za taką dzialalnosć posel odpowiada

wyłocznie przed Sejmem,

ali'

przypadku naruszenia praw osób trzecich ino:e być pociągnięty do odpowiedziulnosci sądowej

tylko :a zgodą Sejmu. (odp. Karna i cywilna, odp. Przed Komisją Regulaminową i Spraw Poselskich/ Senatorskich - uwaga,
upomnienie, nagana)

Immunitet nietykalności - Od dnia ogłoszenia lIJ'nikó)1' \I)'borów do dnia wvgasnięcia mandatu posel senator nie

może

być

pociągnięty he: zgody Sejmu Senatu do odpowiedzialnoset karnej. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem
wvboru jej nu posła ulega nu żqdanie Sejmu Senatu zawieszeniu do czasu wygasnięcia mandatu. W takim przypadku ulega
rownie: zawieszeniu

110

len czas bieg przedawnienia

11'

postępowaniu karnvm. Posel. Senator nie mo:e być zatrzymany lub

aresztowany bez zgody Sejmu Senatu. z

wvjątkiem

ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa

jeżeli jego zatrzymanie jest

niezbędne do zapewnienia prawid/owego loku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka
Sejmu Senatu, klór.v tno:e nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

niedopuszczalne jest każde postępowanie karne (sadowe i przygotowawcze) wszczęte bez uchylenia immunitetu
przeciwko przedstawicielowi

czasie gdy nabył on mandat

zakaz zatrzymania obejmuje wszelkie formy pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej przez organy
stosujące przymus. chyba że jest podyktowane stanem wyższej konieczności lub obrony koniecznej!

Immunitet nie obejmuje odpowiedzialności dyscyplinarnej i zawodowej przedstawiciela ..

Przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego oraz w spraw ie o wykroczenia - wniosek o wyrażenie zgody na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej posła lub senatora wnoszony jest za pośrednictwem Ministra
Sprawiedliwości (pelni on rolę filtra)

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - przymus adwokacki - ochrona parlamentarzystów przed
pochopnymi oskarżeniami

Wytyczne co do uchylania immunitetu pozostawione gestii obu izb, parlament rozstrzyga jedynie o dopuszczalności
przeprow adzenia postępowania.

Wniosek

-7l'v1arszalek

Sejm u/

Senaty

-7

Komisji

Regulaminowej

Spraw

Poselskich/

Senatorskich-s-Parlamentarzysta składa komisji wyjaśnienie-s-Komisja - sprawozdanie wraz z propozycją przyjęcia

lub odrzucenia wniosku-suchwała odp. izby bezwzględną

większością

głosów. Sam przedstawiciel może wyrazić

zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności

Nie można pociągnąć do odpowiedzialności za czyn nieobjęty wnioskiem

Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego - wpływ na zakres immunitetu

58. Organy Sejmu

Konstytucja- Art. 110 ust. I i

?:Sejm wybiera :e swojego grona Marszalka Sejmu i wicemarszalkow. Marszałek Sejmu

przewodniczy obradom Sejmu, str:e:e praw Sejmu ora: reprezentuje Sejm na zewnątrz.

Konstytucja - Art. II? -

Organizację wewnętrzną i

porzadek

prac Sejmu ara: Tryb powoływania

dzialalnoscijego organów,

jak leż sposób wykonvwania konstytucyjnych

ustawowych obowiqzkćw organów panstwowych wobec Sejmu określa

regulamin Sejmu uchwalony

pr:e:

Sejm.

Dekonst. Prezydium sejmu

Problem wicemarszałka - zgodnie z regulaminem sejmu nie jest odrębnym organem, ale wchodzi w skład prezydium i
zastępuje Marszałka Sejmu

Organy doraźne: Marszałek Senior (jeden z najstarszych wiekiem posłów na Sejm. powołany przez Prezydenta do otwarcia
obrad izby nowej kadencji i prowadzenia obrad do czasu wybrania Marszałka Sejmu), Marszalek Sejmu. Prezydium.
Konwent Seniorów. Komisje

Regulamin Sejmu RP - Rozdział 3 - Organy Sejmu (Art.9 -

20)

l. Marszałek Sejmu (art. l

Przewodniczy obradom Sejmu. strzeże jego praw i reprezentuje na zewnątrz-s

umożliwienie

rzeczywistego kierowania izbą dzięki konst.

stoi na straży praw i godności Sejmu.

reprezentuje Sejm,

zwołuje posiedzenia Sejmu.

przewodniczy obradom Sejmu,

czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów.
kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom.
zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom.

nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa

skierowanym do Sejmu. po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu.

nadaje bieg dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej
Polskiej w Unii Europejskiej,

prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem,

prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów.

prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej,

przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji

państwowej

obowiązków wobec

Sejmu i jego organów oraz posłów: wnioski w t)111 zakresie przekazuje Prezesowi Rady Ministrów.
prezydiom komisji sejmowych oraz posłom.

udziela poslom niezbędnej pomocy w ich pracy. w tym czuwa nad wykonaniem wobec posłów przez
organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne
obowiązków określonych w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje
stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej,
nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Sejmu.

ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu. po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw

Poselskich i Prezydium Sejmu. oraz nadzoruje jego wykonanie.

•

powołuje i odwołuje

Szefa

Kancelarii Sejmu. po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw

Poselskich.

powołuje i odwołuje zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu.

•

podejmuje inne

czynności

wynikające z Regulaminu Sejmu.

Marszałek Sejmu wykonuje także inne zadania przewidziane w Konstytucji i w ustawach.

Marszalka Sejmu w zakresie przez niego określonym zastępują wicemarszałkowie Sejmu.

Wybierany spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej

15 posłów,

bezwzględną większością

głosów w głosowaniu imiennym. chyba ze sejm postanowi inaczej

2. Prezydium Sejmu (art. 1 1-13 ) - Marszałek i wicemarszalkowie

ustala plan prac Sejmu. po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów.

ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym,

dokonuje \\ ykładni Regulaminu Sejmu. po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw

Poselskich.

opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu.

organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania.

ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów. powoływania
doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz,

podejmuje inne czynności \\) nikające z Regulaminu Sejmu.

Konwent Seniorów (art. 14-16) - organ opiniodawczo - doradczy zapewniający

współdziałanie

klubów w

sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu, nieprzewidziany w konstytucji. działa tylko na
podst. regulaminu

Skład: Marszalek. wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz
przedstawiciele porozumieri i klubów parlamentarnych,

Opiniuje:

projekty planów prac Sejmu,

') projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeri Sejmu i ich terminy.
c' wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia

Sejmu.

wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów.

zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu.

inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

Zwołuje Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu
reprezentowanego w Konwencie Seniorów lub grupy co najmniej 15 posłów.

Komisje Sejmowe (Art.17-18). sa organami powolanymi w celu rozpatrywania i
przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod
ich obrady przez Sejm. Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są organami kontroli
sejmowej w zakresie określonym Konsrytucją

ustawami.

Wyspecjalizowane organy. których członkowie posiadają wiedzę merytoryczną umożliwiającą im
zajmowanie się problemami szczegółowymi stanowiącymi przedmiot obrad izby lub tez wypełnianie
funkcji kontrolnej,

Podzial komisji

- resortowe - zajmujące się sprawami powierzonymi jednemu lub kilku resortom administracji
publicznej i kontrolujące ich działalność

- nieresortowe - sprawy o charakterze międzyresortowym lub niezwiązane z działalnością

administracji państwowej

- Komisje stałe (wyrn. wart. 18 reg. Sejmu) - ich istnienie przewidziane jest

regulaminie

sejmu, istnieją przez cała kadencję. jeden poseł może zasiadać w max. ~ komisjach stałych, poseł
- komisje nadzwyczajne - powoływane przez Sejm. który określa ich cel, zasady i tryb działania;
mogą istnieć przez cały okres trwania kadencji lub t) Iko określony czas; powoływane zawsze, gdy
sejm uważa, że jest taka potrzeba

- komisje śledcze - powoływane przez Sejm dla zbadania określonej sprawy (patrz pytanie-

Komisja Śledcza)

Skład komisji:

- Sejm w drodze uchwały, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. decyduje kto zostanie członkiem
komisji stałej
-wyboru prezydium komisji dokonuje sama komisja spośród swoich członków; prezydium kieruje pracami
komisji i decyduje o jej spotkaniach
-poslowie. którzy nie są członkami komisji, mogą być na spotkaniach. ale nie mogą glosować,

311.

155-

kom. Przew. art. 158 - kworum 1,3 komisji sejmowej. aby mogły zapadać

wiążące

uchwały komisji,

większ.

Z\\') kła

-podkomisje stale - za zgodą sejmu

59. Komisja Śledcza

Konstytucja - art. II l. - Sejm może powolać komisję sieiteza do zbadania okreslonej sprawy. 7 ryb działania komisji sledc:ej
okresla ustawa.

Ustawa o Sejmowej

Komis]

i Śledczej

Projekt ustawy w celu powołania komisji śledczej (art.136a) - prezydium sejmu lub 46 posłów, należy wykazać potrzebę i
cel. lczytanie takie projektu na posiedzeniu sejmu

Wybór składu osobowego

Nie

ma inicjatywy ustawodawczej i uchwałodawczej, bo powolana zostaje

innym celu

Obowiązek sporządzenia sprawozdania

Powołanie komisji większością bezwzględną; max.

członków - zasada reprezentacji Pol. - odzwierciedlenie proporcji

klubów w sejmie

Posłowie nie mogą być członkami komisji (art.ś}, gdy sprawa dotyczy ich bezpośrednio. reprezentują osoby, których sprawa
dotyczy przed sądem: inne okoliczności, które mogłyby budzić wątpliwości co do bezstronności

Komisja nie może z własnej woli zajmować się czymś innym niż zostalo uchwalone (art.

Komisja może prowadzić własne postępowanie. niezależnie prowadzone jest postępowanie formalne (sądowe), ale komisja
nie może go oceniać

Obowiązek stawienia się przed kom isją mają wszyscy

(art,

l l ), gdy osoba jest chora, komisja może

złożyć

jej wizytę

o Pelnomocnicy - adwokat/

radca prawny. nie więcej niż

') Przesłuchiwany składa przy sięgę. że będzie mówił prawdę

Komisja może powolać biegłych. na zasadach KPK

Możliwość zastosowania kary porządkowej: wniosek do sądu okręgowego jeśli osoba nie przyjdzie na przesłuchanie

(Art. 16a)-transmisja za zgodą komisji

Zwrot kosztów dla przesłuchiwanych

Sprawozdanie z prac komisji: możliwość sporządzenia zdania odrębnego ale sprawozdanie jest najistotniejsze

Gdy komisja nie

zakończy

prac przed

końcem

kadencji parlamentu. przez który została powołana, to przekazuje materiały,

choć nie ma przymusu powołania nowej komisji

Sejm może rozpatrzyć sprawozdanie komisji

Celem komisji śledczej jest zbadanie działalności danego organu władzy publicznej, a w szczególności ustalenie zakresu i
przyczyn nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu

60. Pozycja ustrojowa Senatu

Zgodnie z art. 10 ust.

oraz art.

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

kwietnia

1997

roku Senat - obok Sejmu -

sprawuje władzę ustawodawczą. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres 4 lat w wyborach powszechnych,
bezpośrednich. w głosowaniu tajnym. Senat na równi z posłami, Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Radą Ministrów oraz
obywatelami może występować z inicjatyw v ą ustawodawczą.

W wypadkach wskazanych w Konstytucji Sejm i Senat. obradujące wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w

jego

zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. Senat jako organ władzy ustawodawczej rozpatruje uchwalone
przez Sejm ustawy w ciągu 30 dni od ich przekazania, chyba że są to ustawy pilne. \V tym wypadku termin 30-dniowy ulega
skróceniu do 14 dni. Senat może przekazan' przez Sejm ustawę przyjąć, nie wprowadzając do jej tekstu poprawek. może także do
tekstu ustawy wprowadzić poprawki albo ją odrzucić. Uchw ałę Senatu odrzucającą ustawę albo popraw kę
zaproponowaną w uchwale Senatu. uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczb) posłów.
Uchwalenie budżetu państwa odbywa się w nieco innym try bie. Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową przekazuje się Senatowi,
który na jej rozpatrzenie ma 20 dni.
W innym też trybie uchwalana jest ustawa o zmianie Konstytucji, bowiem Senat ma na jej rozpatrzenie termin nie dłuższy niż 60 dni.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie przez Senat.
Senat wyraża także zgodę na zarządzenie przez Prezydenta referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla
państwa. Przedmiotem obrad Senatu są też np. sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich czy Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji.
Oprócz istotnego udziału we władz) ustawodawczej Senat

raża zgodę na powołanie i odwołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli

oraz na powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznika Praw Dziecka. prezesa Instytutu Parnięci Narodowej oraz Generalnego
Jnspektora Ochrony Danych Osobowych.
Inaczej natomiast niż Sejm - nie sprawuje kontroli nad władzą \\ ykonawczą. Ponadto Senat
powołuje jednego członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. dwóch senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa, dwóch
członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej oraz trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

Marszałek Senatu oraz 30 senatorów może także wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności
ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo zgodności
przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i
ustawami.

61. ZGROMADZENIE NARODOWE - SKŁAD I KOl\lPETENCJE

Idea ZN narodziła się w

pał.

XIX w.

w I II Republice francuskiej. W Polsce

przyjęto

ja w 1921 r. Zgodnie z art.114

Konstytucji. w przypadkach w niej określonych. Sejm i Senat obradują wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu albo w jego
zastępstwie Marszałka Senatu jako Z:\I. Obowiązująca Konstytucja nie określa jednoznacznie charakteru ustrojowego ZN:

l stanowisko: ZN jest formą działania dwóch samoistnych organów

II stanowisko: Z:\I to odrębny organ państwa.

Więcej zwolenników w doktrynie ma stanowisko II: Z0I uważa się za organ władzy ustawodawczej. Izby. działając jako ZN,

nie zachowują swojej tożsamości. ZN bowiem składa się nie tyle z Sejmu i Senatu, ile z posłów i senatorów obradujących i
głosujących wspólnie. Ponadto ZN przysługuje prawo samoorganizacji i ustalania zasad swojego funkcjonowania (regulamin),
posiada ono też własny zakres kompetencji. Wreszcie wymagane dla skutecznego podejmowania uchwał quorum oblicza się od
ogólnej liczby członków Zgromadzenia (560).a nie odrębnie od liczby posłów i senatorów.

Kompetencje ZN muszą wynikać wyraźnie z normy konstytucyjnej, przy czym niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca

zakres kompetencji w aktach prawnych niższej rangi ( również w ustawach zwykłych).

Kompetencje:

Wylicza się je w sposób enurneratywny. Mają charakter albo czysto ceremonialny:

przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta - art. 130 - nie jest określone quorum w ZX aby uznać przysięgę
za ważną. Konst. nie wymaga od

L\f

żadnych działań związanych z ta sprawą. Sens kompetencji przejawia się w tym, że:

zwołanie ZN oznacza, że prezydent - elekt spełnia wymogi konieczne do objęcia urzędu

akt złożenia przysięgi dokonuje się w obecności członków ZN. którzy. w razie gdyby zaszła taka potrzeba, mogą być
powołani na świadków tego aktu,

Regulamin ZN zwołanego w celu złożenia przysięgi przez nowego prezydenta ( uchwała ZN z 6.12.2000r. M.P. nr 40, poz. 774)
przewiduje, że Marszałek Sejmu powinien zwołać posiedzenie w tym celu w ostatnim dniu kadencji dotychczasowego prezydenta.

albo aktualizują się. gdy wystąpią pewne szczególne okoliczności związane z osobą prezydenta:

stwierdzenie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia ( art.131 ust.2 pkt 4); nie
dotyczy to jednak sytuacji, gdy niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy (art.131 ust. I l. ZN podejmuje
taką uchwałę większością co najmniej 2/3 głosów swojej ustawowej liczby członków. ZN nie jest organem powołanym do
oceny stanu zdrowia prezydenta, opierać się w tym winno na opiniach lekarzy. Ale tylko Z:\I. nawet wbrew woli prezydenta i
opinii lekarzy. może podjąć decyzję o odwołaniu prezydenta. Funkcję głowy państwa przejmuje Marszałek Sejmu.

- stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed TS ( a11.145 ust.Z). Uchwała podej rnowana większością co najmniej 2/3 głosów
ustawowej liczby członków. na wniosek co najmniej 140 członków.

wysłuchanie orędzi Prezydenta RP. Zachowanie Z:\I jest bierne.
Uchwalanie własnego regulaminu. Jest to W)TaZ autonomii parlamentarnej. Praktyka pokazuje, że nie ma 1 regulaminu, lecz
regulaminy dla każdej z kompetencji. Nie wydaje się to jednak słuszne, gdyż nosi cechy swoistej .. akcyjności".

ZN nie ma żadnej kompetencji związanej z procedurą dokonywania zmian Konstytucji. Rzeczywista rola ZN przejawia się
dopiero w sytuacji, gdy nastąpią szczególne okoliczności związane z osobą prezydenta. Konstytucja nie przewiduje utworzenia
własnych organów wewnętrznych przez ZN. Nie oznacza to jednak, że Z~ nie może powoływać własnych organów. gdy uzna to
za konieczne, np. utworzenie 6. l 2.2000r. Komisji Regulaminowej w celu opracowania regulaminu ZN zwołanego celem złożenia
przysięgi przez nowo wybranego prezydenta.

62. PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

Wpływają one na kształt instytucji pr. wyborczego i przyjęte

nim rozwiązania.

Wyrażone

są

'IV

Konstytucji i ordynacjach

wyborczych.

ZASADA PO\VSZECHi\OŚCI ( art.96 ust.Z dla Sejmu: art.97 ust.2 dla senatu)
Określa krąg podmiotów. którym przysługuje pr. wyborcze

wymaga by wszystkim dorosłym obywatelom państwa

przysługiwało co najmniej czynne pr. wyborcze. Wszelkie podmiotowe ograniczenia mogą mieć jedynie charakter naturalny. nie zaś
polityczny.
Przesłanki posiadania czynnego pr. wyborczego (art. 62):

posiadanie obywatelstwa polskiego. Czynnego pr. wyborczego nie posiadają obywatele państw obcych oraz

bezpaństwowcy,

nawet jeżeli stale zamieszkują na terenie RP.

ukończenie 18

r.ż .•

co musi nastąpić najpóźniej w dniu glosowania. Jest to granica zbieżna z uzyskaniem pełnoletności. ma

więc charakter naturalny i nie może być traktow ana jako cenzus \\ iekowy.

posiadanie pełni praw publicznych ( art.62 ustp.ż ) Konst. pozbawia pr. wyborczych osoby. które prawomocnym orzeczeniem
sądu zostały pozbawione pr. publicznych lub

borczycli

posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych - art. 62 ust. 2 Konst. pozbawia pr. wyborczych osoby. które zostały
ubezwłasnowolnione prawomocny m wyrokiem sądu.

Bierne prawo wyborcze: krąg osób posiadających to pr. jest ukształtowany różnie. \\ zależności od wyborów. Zawsze przesłanką

jest posiadanie czynnego pl'. wyborczego: tylko w odniesieniu do wyborów lokalnych jest to przesłanka wystarczająca ( trzeba
mieszkać na terenie danej jednostki terytorialnej nie ty lko w dniu wyborów, ale także przez cały okres sprawowania mandatu).
Ważnym ograniczeniem biernego pr. wyborczego może być zasada incornpatibilitas.

wybory do organów samorządowych - 18 lat

do Sejmu - 21 lat (art. 99 ust.l)

do Senatu - 30 lat (ar1.99 ust.Z)

wybory prezydenckie - 35 lat ( art. 127 usrp.J)

Zasada może nabrać realnego charakteru. gdy ordynacja wyborcza ustanowi system gwarancji. tj. syst. procedur i instytucji, które
zapewniają możliwość oddania głosu każdej osobie do tego uprawnionej:

l) nakaz wyznaczenia

borów na dzień wolny od pracy ( art.92 ust.2. art, 128 ust.J)

zasady tworzenia obwodów głosowania (jednostka terytorialna. w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców)

instytucja rejestrów i spisów wyborców; art.15 ust.1 owSej)

-1) instytucja

zaświadczeń

o pr. do głosowania (aI1.26

0\\

Sej )

Należy dodać, że w niektórych państwach demokratycznych zas. powszechności prawa \\) borczego uzyskuje nieco inny charakter
poprzez wprowadzenie obowiązku Wy borczego. tzn. wyrażonego w normie prawnej nakazu wzięcia czynnego udziału w wyborach.

ZASADA RÓWNOŚCI
W znaczeniu formalnym

można

ją sprowadzić do reguły jeden człowiek - jeden glos ( nikomu nie może przypadać więcej

głosów niż innym). Mogą za to 'występować różnice pom iędzy poszczególnym i okręgarn i wyborczymi. Ponadto każdy ma równe z
innymi szanse w ubieganiu się o urząd Wybieralny lub mandat przedstawicielski (równość biernego pr. wyborczego). Gwarancja
zasady. że każdy wyborca ma tylko l głos jest umieszczenie go tylko w l spisie wyborców oraz wykreślenie go ze spisów osób. które
uzyskały zaświadczenie o pr. do głosowania, jak również odbieranie oryginału takiego zaświadczenia przystępującym do głosowania
._- uniemożliwia to wielokrotne głosowanie. W odniesieniu do biernego pr. wyborczego równość w znaczeniu formalnym
gwarantowania jest w ordynacjach przez to. że określają one \\ sposób ogólny i neutralny warunki, które powinien spełnić każdy
kandydat ( np. odpowiednia liczba głosów popierających).

W znaczeniu materialny m ma zapewnić równą siłę głosu każdego

borcy - jeden mandat przypada na taką samą liczbę

wyborców z dopuszczalnym odchyleniem określonym prawnie. Osiąga się to na 2 sposoby:

-usralając normę przedstawicielską

-wyznaczając okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie

mieszkańców

lub Wyborców.

Istnienie wysokich klauzul zaporowych hamuje rozwój lokalnych inicjatyw społecznych. W wyborach do Sejmu wynoszą

one 5% dla pojedynczych partii i 8% dla koalicji ( gdy nie uda się tego spełnić art. 135 owSej przewiduje obniżenie odpowiednio do
3% i 5%). W wyborach senackich obowiązuje system

większościow

y więc nie ma klauzul zaporowych.

ZASADA BEZPOSRED~IOŚCł
Zasada ta oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę bądź osoby. które mają zostać wybrane. tym samym decyduje o

składzie organu przedstawicielskiego. Oznacza to też. że wybory nie mogą być przeprowadzane na zasadzie wielostopniowości (
pośredniości). Konstytucja wymaga dochowania bezpośredniości we wszystkich postępowaniach wyborczych ( art.96 ust.2, alt. 97
ust.2, art. 127

USt.

l i al1.169 usi.J). pewną modyfikacją tej zasad) jest instytucja listy ogólnokrajow ej w wyborach do Sejmu - wyborca

nie ma możliwości oddania głosu na osobę uzyskującą mandat z tej listy. Jednak to głos) z list okręgowych determinują liczbę

mandatów. jakie dane ugrupowanie otrzyma z listy ogólnokrajowej - pewien element bezpośredniości jest więc zachowany. Zgodnie z
owSej glosować można tylko osobiście. \V doktrynie istnieje jednak spór co do tego wymogu: czy należy go traktować jako element
zasady bezpośredniości (wtedy ma rangę konstytucyjną). czy też jako odrębny problem z zakresu techniki glosowania powinien być
pozostawiony w całości do ukształtowania przez ustawodawcę,

ZASADA TAJNOŚCI
Ma zabezpieczyć wyborcę przed tym. aby osoba postronna nie dowiedziała się. jak głosował. Gwarantuje to swobodę

podjęcia decyzji. W Polsce zasada ta obowiązuje w wyborach parlamentarnych. do Parlamentu Europejskiego. prezydenckich i
samorządowych.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania i jest alternatywa dla zasady większości. Istotą zasady

proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatu w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów. jakie uzyskały
poszczególne panie czy ugrupowania. Nieodzowna przesłanką ustanowienia tego systemujest istnienie wielomandatowych okręgów
wyborczych. W Polsce stosowany jest w wyborach do sejmu ( art. 96

ust.Z

Konst.). Z braku szczególowej regulacji konstytucyjnej

ustawodawca może decydować o następujących elementach:

al przyjęciu klauzuli zaporowej

przyjęciu oprócz okręgów w ielomandatowych także jednomandatowych

wielkości okręgów wyborczych i liczbie pochodzących z nich mandatów

wyborze systemu wyborczego decydującego o podziale mandatów.

63.

WERYFIKACJA WYBORÓ'V \V RP

Przez pojęcie weryfikacji \~) borów rozumie się rozstrzygniecie co do ważności wyborów i pochodzących z nich mandatów.

Celem weryfikacji niejest orzekanie o naruszenie podmiotowego pr. wyborczego poszczególnych wyborców. Od ważności wyborów
należy odróżnić

ważność

glosów, tj. wypełnienie przez nie wymogów prawa wyborczego. Przy ustalaniu wyników wyborów i ich

sprawdzaniu bierze się pod uwagę tylko głosy ważne. Organ dokonujący wyborów może unieważnić całość wyborów lub tylko te
przeprowadzone w 1 bądź kilku okręgach. Skutkuje to unieważnieniem mandatów i przeprowadzeniem wyborów ponownych.

4 typy weryfikacji wyborów parlamentarnych:

typ

parlamentarnv -

dokonuje go parlament lub jego izba. która została w ich wyniku wybrana. Zapobiega to ingerencj i

organów zewnętrznych w kreację parlamentu i służy umocnieniu jego pozycji ustrojowej.

typ sądowy -

coraz bardziej upowszechniony ze względu na

nadmierne

upolitycznienie debaty weryfikacyjnej w przypadku

typu parlamentarnego.

komisja wyborcza -

podmiotem dokonującym weryfikacji jest krajowa lub okręgowa komisja wyborcza.

tJP

mieszany

połączenie elementów różnych t)

pów.

Wery fikację przeprowadza np. parlament lub jego izba i organ sądowy

- sąd konstytucyjny lub najwyższy.

W Polsce ważność wyborów do Sejmu i Senatu (an. 101 ust.l ) i prezydenckich ( art. 129 ust.l ) stwierdza Sąd Najwyższy. Robi
to nie tylko po złożeniu protestu. ale także ob ligatoryjnie z urzędu. W przypadku wyborów do Sejmu, Senatu i Parlamentu
Europejskiego protest może wnieść:

każdy wyborca. gdy zarzut dotyczy popełnienia przestępstwa przeciw wyborom lub naruszenie przepisów ordynacji

wyborczych.

wyborca. gdy w dniu wyborów był uwzględniony w spisie wyborców danego obwodu przeciwko ważności wyborów w tym
okręgu lub wyborowi posła/ senatora w tym okręgu
pełnomocnik komitetu wyborczego
przewodniczący właściwej komisji wyborczej

Wnoszący protest powinien sformułować zarzuty oraz przedstawić dowody na ich poparcie, Protest

można

wnieść do SN w ciągu 7

dniu od daty ogłoszenia wyników przez PK W. S1\ rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym.
Uczestnikami postępowania są: wnoszący protest. przewodniczący właściwej komisji Wyborczej lub jego z-ca i Prokurator
Generalny. W przypadku wyborów do Sejmu. Senatu. Parlamentu Europejskiego oraz wyborów posła. senatora, SN w składzie Izby
Pracy, Ubezpieczell społecznych i Spraw Publicznych rozstrzyga o ich ważności w formie uchwały na podstawie sprawozdania PK W.
Ma na to 90 dni, jego decyzja jest ostateczna. Gdy stwierdzi nieważność. mandat wyga i przeprowadza się wybory ponowne.

W wypadku wyborów prezydenta protest może wnieść każdy wyborca. widniejący w dniu wyborów w spisie wyborców w

danym okręgu, podmioty zgłaszające kandydatów oraz komisje wyborcze. Wnoszący protest musi sformułować zarzuty i wskazać
dowody na ich poparcie. Zakres przedmiotowy protestu obejmuje m.in. każde naruszenie przepisów ustawy o wyborze Prezydenta RP.
Protest wnosi się na piśmie do S1\ w ciągu 3 dni od podania wyników przez PK\\'. SN ma 30 dni na rozpatrzenie protestu. Gdy
stwierdzi nieważność, Marszałek Sejmu ogłasza zarządzenie o nowych wyborach w 5. dniu od dnia ogłoszenia uchwały SN.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt Brodziński, Konstytucyjne cz 2
kONSTYTUT CZ 1 2
Husserl badania fenomenologiczne dotyczace konstytucji cz III
Biol kom cz 1
Systemy Baz Danych (cz 1 2)
cukry cz 2 st
wykłady NA TRD (7) 2013 F cz`
JĘCZMIEŃ ZWYCZAJNY cz 4
Sortowanie cz 2 ppt
CYWILNE I HAND CZ 2
W5 sII PCR i sekwencjonowanie cz 2
motywacja cz 1
02Kredyty cz 2
Ćwiczenia 1, cz 1
Nauki o zarzadzaniu cz 8

więcej podobnych podstron