1.2 Funkcje mass mediów
Mass media spełniają wiele funkcji, które przez różnych autorów są różnie porządkowane. Poniżej przedstawiam przegląd stanowisk dwóch autorów.
W. Strykowski wyróżnił 3 zasadnicze funkcje roli mass mediów w kształceniu, tj.:
• poznawczo – kształcącą – media przekazują bogactwo różnorodnych informacji, które są przekazywane w języku obrazów, słów, dźwięków i działań. Poszerzają one znacznie pole poznawcze odbiorców, rozwijając ich procesy percepcyjne, intelektualne i wykonawcze.
• emocjonalno – motywacyjną – media silnie angażują całą jednostkę. Odpowiednio wykonane pod różnymi względami ( między innymi pedagogicznym, technicznym i artystycznym) media dydaktyczne dostarczają wzruszeń, przeżyć emocjonalno- ekspresywnych, co za tym idzie - pobudzają zaangażowanie, zainteresowanie i zaciekawienie materiałem nauczania.
• działaniowo – interakcyjną- współczesne media wykorzystywane w procesie kształcenia dają możliwość działania motorycznego i komunikowania się. Działaniowa funkcja mediów jest kluczowa w procesie kształcenia umiejętności i sprawności manualnych. Funkcja interakcyjna realizuje się w trakcie komunikowania się, wymiany informacji.1.
J. Gajda przedstawia także kulturotwórcze funkcje mass mediów, które przedstawiają się następująco:
• Pierwszą i zasadniczą funkcją jest upowszechnianie różnych treści - oznacza dostarczenie i udostępnienie potrzebnych informacji i wiadomości z różnych sfer życia, spełnianie funkcji edukacyjnej, motywowanie do kształcenia oraz pełnienie funkcji estetycznych przez media. Adresaci mają szansę poznać i zrozumieć wiele aktualnych wydarzeń z życia społecznego i kulturalnego, wzbogacić wiedzę, uzupełnić ewentualne braki edukacyjne, mają szanse rozwinąć swoje zainteresowania bądź zainteresować się tym co wcześniej było dla nich nieznane, innymi słowy spędzić kulturalnie czas wolny. Upowszechnienie przez media kultury i sztuki nie zawsze ma pozytywny skutek. Zlewanie się wielu informacji różnorodnych pod względem treści i wartości powoduje dezinformacje, odbiorca może się pogubić i mieć problem z odróżnieniem spraw istotnych od błahych. W tym przypadku media zamiast uczyć mogą działać wręcz ogłupiająco, stwarzając tylko pozory doinformowania i uczenia się, przez co mogą rozleniwiać, ograniczać aktywność, odsuwać od innych form uczestniczenia w życiu kulturalnym.
• Następnie wymienia funkcję ludyczną, która wypełniana jest za pomocą programów rozrywkowych, które mają na celu poprawienie samopoczucia, zrelaksowanie czy odprężenie się widza. Dużo zależy od jakości programów, sposobu ich odbioru i wrażliwości oglądającego. Programy rozrywkowe pełnią istotna rolę w kształtowaniu postaw, opinii odbiorcy oraz w rozbudzaniu jego wrażliwości na wartości estetyczne. Niestety zaniżanie funkcji estetycznych zniekształca istotę funkcji ludycznej, co prowadzi do bezmyślnego spędzania czasu wolnego. Taka bezwartościowa rozrywka o niskich wartościach estetycznych i kulturowych odciąga od zainteresowania sztuką, minimalizuje także aktywność kulturalną, osłabia wrażliwość, prowadzi do rozbudzania nierealnych pragnień, ukazuje świat i rzeczywistość w sposób fałszywy.
• Kolejna to funkcja stymulacyjna, która ma się spełniać poprzez pobudzanie widzów do aktywnego odbioru i pełniejszego uczestniczenia w kulturze. Polega na odnajdywaniu najwłaściwszych sposobów prowadzących do samorealizacji dzięki różnorodnym kontaktom z nauką i sztuką, przez podjęcie działań twórczych. Celem tej funkcji jest rozwinięcie u odbiorcy różnorodnych zainteresowań i upodobań, pojawieniem się wysokiego poziomu kulturalnego i właściwych postaw. Jednak i w tym wypadku może wystąpić fałszywe przeświadczenie adresata o pełnym rozeznaniu w wielu dziedzinach życia, przekonanie ,że bezpośredni kontakt ze sztuką i nauką jest niepotrzebny. U odbiorcy może wykształcić się bierna postawa w odbieraniu sztuki, zmniejszenie bądź zaniknięcie zainteresowania wartościowymi treściami co prowadzi do lekceważenia twórczości artystycznej, uważana jest za łatwą w dostępie dla każdego człowieka.
• Następna funkcja to wzorcotwórcza, która wypełnia się poprzez rozpowszechnianie wzorów postępowania, ideałów, określonych stylów życia poprzez ukazywanie wiarygodnych przykładów z życia ludzi twórczych, znanych, cenionych. Funkcja ta może wpłynąć na poprawienie kultury życia jednostki bądź społeczeństwa, pokazuje przykłady pokonywania trudności w realizowaniu poczciwych celów, może krytykować ludzi o negatywnych postawach. Funkcja ta jest także wypełniana poprzez udzielanie porad dotyczących kształtowania bogatego życia wewnętrznego, wyrabianiu postaw moralnych, upodobań kulturalnych i estetycznych, człowiek staje się podatniejszy na pozytywne zmiany. Jednakże media mogą deformować pełnienie tej funkcji poprzez rozpowszechnianie wartości negatywnych, powodując przyjmowanie nieodpowiednich wartości i zachowań, powodując u odbiory ślepe naśladowanie. W konsekwencji prowadzi to nie podejmowania trudu dochodzenia prawdy, utrwalanie standardowych zachowań, zrównania upodobań artystycznych. • Ostatnią z wymienionych jest funkcja interpersonalna, która realizuje się poprzez wszechobecność mediów, dzięki nim każdy człowiek może udać się do odległych zakątków ziemi, poznać życie, zwyczaje innych ludzi a także samookreślić się w życiu. Funkcja ta pozwala zrozumieć problemy innego człowieka. Media mogą źle wypełniać tę funkcje co może prowadzić do nierealnych pragnień, powstawania postaw egoistycznych, osamotnienia lub odizolowania jednostki, budzić pragnienie wygodniejszego życia, kształtując samolubne postawy, brak szacunku dla innych ludzi, może także obniżyć kulturę2.
Zatem media dają ogromne możliwości rozwoju, pozwalają odkryć nieznane, uczą. Są łatwo dostępnym źródłem wiedzy, co za tym idzie mają duży wpływ na jednostkę i to od odbiorcy zależy czy będzie umiał je należycie wykorzystać.
M. Wasielewska, A. Pajkert, Telerecepta na zdrowie, czyli problem przekazu i odbioru komunikatów dotyczących zdrowia( zdrowie dzieci),[w:] pod red. Bassama Aouila i Wojciecha J. Maliszewskiego, Media - komunikacja : zdrowie i psychologia, Adam Marszałek, 2007.↩
J. Gajda, Media w edukacji, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Kraków 2002.↩