Heraklit - 540-480. Młodszy o jedno pokolenie od Pitagorasa. Heraklit gardził tłumem. Zwykł mówić, że "jeden mądry człowiek jest ważniejszy niż cały gmin". Jego autorstwa jest powiedzenie: "panta rhei" oraz "niepodobna wejść 2 razy do tej samej rzeki", a jego uczeń Kratyl: "w ogóle niepodobna wejść do rzeki". Hegel napisał w "Logice", że nie ma ani jednego twierdzenia Heraklita, z którym by się nie zgodził. Heraklita uważa się za ojca dialektyki. Heraklit mówił: nie ma A, jest nieustanny proces. Nie ma żadnego stałego elementu. Nie można wejść do rzeki - bo zaraz to nowe napływają wody. Wariablizm - wszystko jest procesem. "Łuku życie nazwa, a jego dziełem jest śmierć". Bios - życie.

Ogień zapala się i gaśnie, lecz za tą zmienną rzeczywistością jest element stały - logos (sprawozdanie, dzieło, słowo - verbum, rozum - nous). U Heraklita występują dwa rozumienia logosu (lub jedno w dwóch kontekstach): kosmiczne prawo rządzące rzeczywistością. Prawem, które gwarantuje, że ogień zapala się i gaśnie w rytmach określonej miary. Heraklit uczy, że nie znajdzie logosu ten, który ma oczy i uszy barbarzyńcy. Dla Greków barbarzyńca to każdy, kto nie jest Grekiem. Dla Heraklita to ten, który nie rozumie praw logosu. Mówi też: nigdy też nie zgłębisz swojej psyche - duszy, bo tak głęboki jest jej logos. Tu odkrywa się drugi kontekst: nie musimy badać wszechświata, by odkryć logos, wystarczy, że zgłębimy siebie. In interiore hominem veritas habitam - św. Augustyn. Heraklit powiada: człowiek to mikrokosmos. "Wielouctwo nie uczy rozumu" - mówi Heraklit. Co może znaczyć: wiedza o faktach jest niczym, jeśli za nimi nie znajdziemy jakiejś myśli przewodniej. "Harmonia, która jest niejawna, silniejsza jest od tej jawnej".

Arystoteles w ogóle nie wymienia Heraklita, pisze tylko o filozofach, którzy niegodni są, by ich wymienić, bo nie uznają praw logiki formalnej, których jest twórcą. Bo logika jest dla niego kluczem do zrozumienia wszystkiego.

Heraklit nie pisze o powstawaniu logosu, bo on jest, nigdy nie powstał. Można powiedzieć, że arche dla Heraklita jest tożsamość przeciwieństw - coś jest jednocześnie wojną i pokojem, sytością i głodem.

Teza Heraklita o podwójnej negacji: ~~p=p. Wykorzystał ją Hegel: niewolnictwo neguje feudalizm, który ma w sobie zawartą negację, z kolei następuje kapitalizm i w końcu komunizm. Ten ostatni ma nie mieć w sobie zawartej negacji, lecz być ustrojem idealnym.

Heraklit pisze o drodze w górę i w dół zgodnie z prawem transformacji; ciała kosmiczne powstają z oparów, opisuje też jak skonstruowana jest Ziemia i podobne tezy kosmogoniczne (standard).

Arche. U podstaw rzeczywistości jest ogień - gr. pyr (stąd np. piroman), łac. ignis.

Ksenofanes - bogowie wołów byłyby wołami, Etiopów są czarnoskórzy, a Traków - rudzi. (Etiopowie byli pocztowcami i kurierami na dworze faraona. Inny sposób: Etiopczyka golono i tatuowano mu wiadomość na głowie, a po dostarczeniu wiadomości zwrotnej - głowę mu ścinano). Mówił, że bogowie są rozumniejsi od ludzi, a później, że bóstwo jest wszechobecne i nierozciągłe, jest całe myśleniem, całe słuchaniem i całe patrzeniem.

Parmenides. ur. ok 540, uczeń Ksenofanesa i pitagorejczyka Ameniasa. Pisze traktat "O naturze" w formie poetyckiej. Składał się on z dwóch części. Pierwsza dotyczyła prawdy, a druga: mniemań ludzkich. Z pierwszej części zachowało się ok. 150 wierszy. Pierwsza zawierała część pozytywną, druga: negatywną, krytyczną wobec Heraklita i Pitagorejczyków. Tym 150 wierszom poświęcono setki książek. Parmenides opisuje tam dojście do swojej doktryny, jako podróż powozem zaprzężonym w Hellady, boginie, z krainy ciemności do krainy światła i dnia. Brama oddziela dwie krainy, którą otwiera bogini sprawiedliwości Dike. Za nią ukazuje mu się to, co jest przeciwstawne potocznym, ludzkim mniemaniom: prawda. Prawda ta polega na odkryciu prawideł myślenia, a dzięki temu pokazanie, jak te prawidła myślenia mają wpływ na rzeczywistość. "Byt jest i nie może nie być. Niebyt nie jest i musi nie być". Byt nie ma początku, bo wyłonić się mógłby tylko z niebytu. Nie ma końca z tego samego powodu. Jest niepodzielny, bo nie ma niebytu, który weń by się wkradł. Jest nieruchomy, bo nie miałby gdzie się poruszyć. Wtedy pojawia się też termin "to on" - byt. Jest w opozycji do Pitagorejczyków, postulujących istnienie próżni - czyli niebytu - jako przeciwieństwa.

Byt ma być podobny do litej kuli, zewsząd jednakowo zaokrąglonej od środka. Przypisywanie mu ciężaru, rozciągłości czy kształtu świadczy, że Parmenides miał na myśli byt materialny - ale nie jest to pewne. Uczniem Parmenidesa był Melissos z Samos, który powiada "Byt - jedno - jest przestrzennie nieskończony", ale też, że byt jest niecielesny, bo "cielesność jest niemożliwa do pogodzenia z jednością", "ciało pociąga bowiem za sobą grubość i szerokość".

Parmenides jako pierwszy nie może zapytać o arche jako o początek.

Arystoteles zaatakował argument o dychotomii tezę mówiąc, że droga jest nieskończona, a czas skończony.

Platon mówi: Jest świat, który się wiecznie rodzi, i nigdy nie jest (świat kajdaniarzy), i świat który się nigdy nie rodzi, i jest wiecznie (świat idei).

Edyta Stein: Filozofowie podają sobie ręce na przełomie pokoleń.

Tradycyjne podręczniki przedstawiają Parmenidesa i eleatów jako przeciwstawne Heraklitowi.

Arytmos arche panton - Pitagorejczycy.

Stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm - szkoły eklektyczne. Stoicy wyznawali zasadę cyklicznego pożaru świata, czerpali dużo z Heraklita. Wszystko spłonie, ale wszystko też narodzi się ponownie - jeszcze raz będzie Troja itd.

Heraklit inspirował Lorda Kelwina.

Rzym był tolerancyjny i włączał innych bogów do swojego panteonu, z wyjątkiem dla religii judeistycznej.

Przed wojną greki i łaciny uczono w szkole.

W Grecji i Rzymie są 3 religie: tradycja religii ludowej (kulty lokalne), religia państwowa (panteon oficjalnych bóstw) oraz bogowie filozofów (od bogów do bóstwa).