Elementami składowymi waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej są(IUNG w Puławach):

- agroklimat (max 15ptk, na postawie plonów przeliczeniowych),

- stosunki wodne( max 5ptk),

- rzeźba terenu(max 5ptk),

- gleba(max 80ptk, na podstawie kompleksów glebowo-rolniczych i klas).

Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej = Σ oceny: gleby + klimatu + rzeźby + stosunków wodnych.

Max 105ptk

Polska 66,6ptk

Waloryzację gleb możemy podzielić na:

Waloryzację przyrodniczą gleb,

Waloryzację użytkowo-rolniczą gleb.

Klasyfikacje gleb mogą być oparte na różnych podstawach, zależnie pod celu, jakiemu służą. Wyróżnia się waloryzację użytkową i przyrodniczą. Do klasyfikacji użytkowych, czyli technicznych, zalicza się między innymi:

- bonitację gleb,

- podział gleb na kompleksy użytkowania rolniczego,

-podział gleb na prognostyczne kompleksy wilgotnościowo-glebowe.

Klasyfikacje przyrodnicze natomiast są systemami podziału gleb według kryteriów genetycznych, uwzględniają przyczynowość zjawisk i przemian opartą na wzajemnie ze sobą powiązanych przyrodniczych cechach gleb.

Systematyka gleb Polski, oparta przede wszystkim na kryteriach przyrodniczych, uwzględnia genezę gleb i ich rozwój pod wpływem procesów fitogenicznych i pedologicznych na obszarach wszystkich zlodowaceń i obszarach starszych. Uwzględnia ona również wpływ działalności gospodarczej człowieka.

Na podstawie genetycznych kryteriów wydzielono następujące jednostki gleb: dział, rząd, typ, podtyp, rodzaj i gatunek.

Dział I: gleby litogeniczne

1. Gleby mineralne bezwęglanowe słabo wykształcone

   1. Gleby inicjalne skaliste (litosole)

   2. Gleby inicjale luźne (regosole)

   3. Gleby inicjale ilaste (pelosole)

   4. Gleby bezwęglanowe slabów wykształcone ze skał masywnych (rankery)

   5. Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych

2. Gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju

   1. Rędziny

   2. Para rędziny

Dział II: gleby autogeniczne

1. Gleby czarnoziemne

   1. Czarnoziemy

2. Gleby brunatno ziemne

   1. Gleby brunatne właściwe

   2. Gleby brunatne kwaśne

   3. Gleby płowe

3. Gleby bielicoziemne

   1. Gleby rdzawe

   2. Gleby bielicowe

   3. Bielice

Dział III: gleby semihydrogeniczne

1. Gleby glejobielicoziemne

   1. Gleby glejobielicowe

   2. Glejobielice

2. Czarne ziemie

   1. Czarne ziemie

3. Gleby zabagniane

   1. Gleby opadowo-glejowe (pseudoglejowe)

   2. Gleby gruntowo-glejowe

Dział IV: gleby hydrogeniczne

1. Gleby bagienne

   1. Gleby mułowe

   2. Gleby torfowe

2. Gleby pobagienne

   1. Gleby murszowe

   2. Gleby murszowa te

Dział V: gleby napływowe

1. Gleby aluwialne

   1. Mady rzeczne

   2. Mady morskie

2. Gleby deluwialne

   1. Gleby deluwialne

Dział VI: gleby słone

1. Słono-sodowe

   1. Słończaki

   2. Gleby słończakowate

   3. Sołońce

Dział VII: gleby antropogeniczne

1. Gleby kulturoziemne

   1. Hortizole

   2. Regisole

2. Gleby industrio- i urbanoziemne

   1. Gleby antropogeniczne o nie wykształconym profilu

   2. Gleby antropogeniczne próchniczne

   3. Pararędziny antropogeniczne

   4. Gleby słone antropogeniczne

Sposób trwałego użytkowania gleb wywiera zasadniczy wpływ nie tylko na morfologię profilów glebowych, ale również na ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz na wartość użytkową. Dlatego też oprócz systematyki przyrodniczej konieczne jest wyodrębnienie kategorii użytkowych gleb, różniących się właściwościami, tendencją rozwojową i dynamizmem zachodzących w nim procesów. Na terenie Polski do najważniejszych kategorii użytkowych gleb należy zaliczyć gleby: orne(uprawne), darniowe (pod trwałymi użytkami łąkowo-pastwiskowymi) i leśne. Specyficzną kategorią są grunty pod wodami.

W ramach poszczególnych kategorii wyróżni się odpowiednie klasy bonitacyjne gleb oraz kompleksy glebowo-rolnicze i glebowo-leśne, wyrażające różne możliwości produkcyjne środowiska glebowego. Określeniem tych możliwości i szacowaniem wartości użytkowej gleb zajmuje się klasyfikacja bonitacyjna.

Główne kryteria klasyfikacji gleb:

· produktywność,

· urodzajność,

· funkcjonalność,

· geneza.

Kryteria genetyczne klasyfikacji gleb:

· rodzaj skały macierzystej,

· czynniki glebotwórcze,

· procesy glebotwórcze i glebowe,

· uziarnienie gleby.

KATEGORIE UŻYTKOWE GLEB

Gleby orne – najistotniejszym czynnikiem glebotwórczym jest człowiek; zabiegi uprawowe i nawożenie zmieniają w sposób zasadniczy właściwości poszczególnych jednostek taksonomicznych. Gleby te odznaczają się dużym dynamizmem, intensywnym rozkładem substancji mineralnych i organicznych, zwiększeniem wilgotności w okresie wegetacyjnym. Gleby takie ewoluują, zgodnie z wola człowieka.

Gleby darniowe – łąkowo-pastwiskowe; trwale porośnięte roślinnością trawiasta i zielna; o charakterystycznym poziomie darniowym, wpływającym na ich cechy, szczególnie uwilgotnienie, ciepłotę i dostęp powietrza do profilu glebowego. Odznaczają sie one duża akumulacja materii organicznej, nagromadzaniem próchnicy, wysoka wilgotnością, dużym kompleksem sorpcyjnym, wysoka aktywnością biologiczna.

Gleby leśne – odznaczają sie głębokim profilem, przy znacznym zasięgu drzewiastej roślinności; życie mikrobiologiczne, zasobność i inne cechy gleb reguluje rodzaj i ilość ściółki leśnej. W wyniku rozkładu ściółki powstają substancje o różnym charakterze, odmiennie reagujące na kształtowanie sie profilu glebowego.

Grunty pod wodami – swoiste utwory glebowe, dotychczas słabo rozpoznane; charakterystyczne procesy beztlenowe w całej miąższości.

BONITACYJNA KLASYFIKACJA GLEB

Została ona przeprowadzona na podstawie produkcyjności gleb, aktualnej lub potencjalnej. Ocenia sie ja na podstawie szeregu badan glebowych, w tym cech morfologicznych gleby (budowa profilu glebowego), właściwości fizyko-chemicznych gleby, właściwości otoczenia profilu glebowego, warunków uprawy. Opiera sie głównie na terenowych badaniach odkrywek glebowych, uwzględniając położenie, budowę profilu, barwę, strukturę, skład granulometryczny, zawartość CaCO3 i inne. Jej prawna stronę ujmuje Uchwała Prezydium Rządu z dnia 4. czerwca 1956r., wraz z załącznikiem - Tabela Klas Gruntów, zamieszczona w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8. stycznia 1957r. w

sprawie klasyfikacji gruntów.

Tabela ta ujmuje bonitacje gleb :

• gruntów ornych,

• użytków zielonych,

• gruntów pod lasami,

• gruntów pod wodami.

Bonitacyjna klasyfikacja gleb ornych :

I - gleby orne najlepsze

II - gleby orne bardzo dobre

IIIa - gleby orne dobre

IIIb - gleby orne średnio dobre

IVa - gleby orne średniej jakości , lepsze

IVb - gleby orne średniej jakości , gorsze

V - gleby orne słabe

VI - gleby orne najsłabsze

VI Rz - gleby pod zalesienia

Bonitacyjna klasyfikacja trwałych użytków zielonych :

I

II

III

IV trwałe użytki zielone klasyfikowane wg jakości gleb

V

VI

Klasyfikacja gleb pod lasami: 6 klas jak grunty orne + określenie zbiorowiska roślinnego ; podklasy w każdej klasie: 1.terenów równinnych, 2.współczesnych terasów rzecznych , 3.terenów górzystych

Klasyfikacja innych terenów: pod wodami zamkniętymi: 6 klas , określonych na podstawie otaczających wodozbiór gleb .

Im niższy numer klasy, tym mamy do czynienia z lepszymi gruntami pod względem:

• usytuowania (tereny nachylone),

• zasobności w składniki pokarmowe roślin,

• struktury,

• łatwości w uprawie,

• cech fizycznych (ciepła, przewiewności i przepuszczalności oraz wilgotności),

• akumulacji próchnicy i jej rodzaju,

• stosunków wodno-powietrznych,

• urodzajności (uzyskiwanych plonów),

• możliwości doboru roślin uprawnych,

BONITACYJNA KLASYFIKACJA GLEB

Do każdej z klas bonitacyjnych należą gleby z różnych jednostek genetycznych (typu, podtypu), zróżnicowane gatunkowo, a co za tym idzie wykazujące różniące właściwości. Układ tabeli klas gruntów ornych górzystych jest podobny jak dla terenów równinnych, ale zasady bonitacji są odmienne, uwzględniające w znacznym stopniu:

• rzeźbę terenu,

• wzniesienie nad poziom morza,

• zróżnicowanie warunków klimatycznych (strefy wysokościowe).

Klasyfikacja bonitacyjna trwałych użytków zielonych opiera sie o:

• właściwości gleby,

• skład gatunkowy roślinności,

• zadarnienie,

• wartość produkcyjna (wysokość plonów siana),

• ukształtowanie powierzchni,

• kamienistość terenu,

• zakrzewienie.

Grunty pod lasami różnicowane są według:

• jednostki fizjograficzne gleb,

• zespoły roślinne.

W klasyfikacji gruntów pod lasami uwzględnia sie głównie:

• czynniki przyrodnicze (z podaniem siedliska leśnego),

• właściwości gleby,

• rzeźbę terenu (gleby terenów: równinnych, współczesnych terasów rzecznych, terenów górzystych).

Klasyfikacja bonitacyjna gleb innych kategorii użytkowych:

Gleby pod wodozbiorami:

• według klas przeważających gruntów otaczających wodozbiór.

Jako nieużytki wśród tych gleb określa sie m.in.:

• nie nadające sie do zagospodarowania rybnego,

• bagna,

• piaski ruchome,

• utwory skalne i hałdy.

(Polska):

grunty orne:

I (0,5)

II (3,2)

IIIa (10,0)

IIIb (13,7)

IVa (22,5)

IVb (16,8)

V (20,8)

VI (11,7)

VIRz (0,8)

u_ytki zielone:

I (0,1)

II (1,6)

III (12,6)

IV (38,9)

V (33,0)

VI (13,0)

VIPsZ (0,8)

KOMPLEKSY PRZYDATNOSCI ROLNICZEJ GLEB

Wydzielenie kompleksów przydatności rolniczej nastąpiło poprzez zgrupowanie gleb różnych typów, podtypów i gatunków o zbliżonych właściwościach rolniczych, przez co mogą one być użytkowane w podobny sposób. Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze sie pod uwagę :

- charakter i właściwości gleby (typ, podtyp, gatunek, właściwości fizyko-chemiczne i fizyczne, stopień kultury),

- warunki klimatyczne gleby,

- sytuacje geomorfologiczna gleby (położenie w rzeźbie terenu),

- układ stosunków wilgotnościowych,

- przydatność lub nieprzydatność gleby pod dane użytki rolnicze.

Nazwy kompleksów zostały skonstruowane w oparciu o rośliny uprawne, które w naszych warunkach klimatyczno-glebowych są najlepszymi wskaźnikami, a ponadto maja znaczny udział w strukturze zasiewów.

Osobno ujęto trwałe użytki zielone, ze względu na wyraźnie odmienny sposób użytkowania.

1 - pszenny bardzo dobry

2 - pszenny dobry

3 - pszenny wadliwy

4 - żytni i żytnio-ziemniaczany bardzo dobry , czyli pszenno-żytni

5 - żytni i żytnio-ziemniaczany dobry

6 - żytni i żytnio-ziemniaczany słaby

7 - żytni najsłabszy

8 - zbożowo-pastewny mocny

9 - zbożowo-pastewny słaby

10 - pszenny górski

11 - zbożowy górski

12 - owsiano-ziemniaczany górski

13 - owsiano-pastewny górski

14 - gleby orne przeznaczone pod użytki zielone

1z - użytki zielone bardzo dobre i dobre

2z - użytki zielone średnie

3z - użytki zielone słabe i bardzo słabe

N – nieużytki rolnicze, Tz – grunty pod zabudowaniami

Kompleksy najwyższych kategorii – oznaczone najniższymi numerami odznaczają sie:

• wysoka zasobnością w składniki pokarmowe,

• głębokim poziomem próchnicznym,

• dobra struktura,

• przepuszczalnością i przewiewnością,

• wysoka retencja wodna,

• położeniem w terenach płaskich lub łagodnie nachylonych,

• łatwością w uprawie,

• dobrymi stosunkami powietrzno-wodnymi,

• wysokimi i powtarzalnymi plonami nawet wymagających roślin,

• łatwością nabycia i utrzymania cech wysokiej kultury. uzup.: Zgodnie z klasyfikacja bonitacyjna są to gleby klas I i II.

Kompleksy terenów górskich 10-13 opierają sie (podobnie jak w bonitacji) w dużej mierze na czynnikach związanych z wysokością nad poziom morza i rzeźba terenu. Kompleksy trwałych użytków zielonych wyznacza sie uwzględniając:

• typ siedliskowy,

• warunki fizjograficzne terenu.

W obszarach nizinnych i wyżynnych wydziela sie: grady, łęgi, łąki bagienne, łąki i pastwiska przybagienne.

W obszarach górskich wydziela sie: polany oraz łąki i pastwiska śródpolne, hale lub pastwiska śródlesne, hale wysokogórskie.

Klasyfikacja, zgodna z kompleksem przydatności rolniczej trwałych użytków zielonych

w dużej mierze korzysta z wartości bonitacyjnej określonej przestrzeni produkcyjnej.