Medyczne Studium Ciechanów, maj 2009
Policealne dla Dorosłych
Opiekun w DPS
IV semestr
Łukasz Pawłowski
FUNKCJONOWANIE CZŁOWIEKA STAREGO
W RODZINIE
Praca napisana pod kierunkiem
Mgr Agnieszki Duczman
Spis treści:
1.Definicje starości
2. Starość demograficzna
3.Biologiczna strona starości
4.Psychiczna strona starości
5. Przystosowanie do starości oraz potrzeby osób starszych
6. Styl życia osób starszych
7. Stosunek do osób starszych
Starość jest jednym z okresów naszego życia. Nieuniknionym procesem, którego nie można uniknąć. Znane są plemiona zabijające osoby zniedołężniałe, plemiona koczownicze pozostawiające starych ludzi bez opieki na pastwę głodu czy dzikich zwierząt, plemiona wojownicze, w których mężczyźni bez względu na wiek musieli walczyć i najczęściej ginęli w licznych bitwach. Znane jednak są także zachowania wobec starych ludzi pełne szacunku i czci. Tak było w Chinach, starożytnej Grecji, czy Egipcie.
Zdumiewające, że pozycję starego człowieka w rodzinie, społeczeństwie, zachwiały współczesne nam czasy. Wzmożone tempo przemian spowodowało, że większym uznaniem darzy się nie mądrość starych ludzi, ich doświadczenie, ale maksymalną wydajność pracy, spryt, inicjatywę, przedsiębiorczość, podejmowanie ryzykownych decyzji, charakteryzujące młodych.
Taką sytuację obserwuje się zwłaszcza w tych krajach, w których dokonują się liczne przemiany społeczne, gospodarcze, polityczne. Ludzie starzy spostrzegani są w społeczeństwach takich krajów jako obciążenie i przeszkoda w osiąganiu postępu i dobrobytu.
1.Definicje starości
Starość i starzenie się jest procesem nieuchronnym i wpisanym w życie ludzkie. Polega na akceptowaniu ludzkiej osobowości i własnego życia dzięki mądremu zrozumieniu jego biegu. Wg E. H Eriksona słynnego niemiecko-amerykańskiego psychoanalityka starość to czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i integracji wewnętrznej
A zatem starzenie się to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci .
Starzenie definiowane jest także jako naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w rozwoju żywych organizmów, w tym także człowieka. Proces starzenia się ma złożone uwarunkowania genetyczne, biologiczne i środowiskowe.
2. Starość demograficzna
Proces starzenia się jest bardzo powszechny i dotyczy wszystkich społeczeństw. Jednakże to Europa wiedzie prym w tym aspekcie, ponieważ to na naszym kontynencie jest najniższy przyrost naturalny. Według ONZ, społeczeństwo jest stare, kiedy odsetek osób powyżej 65 roku przekracza 7% - zatem wszystkie społeczeństwa europejskie
Jest to bardzo szybki i dynamiczny proces. W 2000 roku osoby mające 65 lat i więcej stanowiły około 18% społeczeństwa Europejskiego. Przewiduje się, że w 2050 roku, co trzeci Europejczyk będzie należał do tej grupy wiekowej. Oznacza to 235 milionów osób po 65 roku życia1.
W końcu 2004 roku liczba ludności Polski wynosiła 38.174 tys. osób, tj. o 17 tys. mniej niż w końcu 2003 r.. Jak można wywnioskować z poniższego wykresu bezpośrednią przyczyną zmniejszania się liczby ludności jest znaczący spadek liczby urodzeń. Od 1993 r. urodzenia są na poziomie niższym niż 500 tys., a od 1998 r. – poniżej 400 tys. natomiast umieralność nie ulegała zmianom.
3. Biologiczna strona starości
„Z biologicznego punktu wiedzenia uzasadnione jest wyodrębnienie grup osób długowiecznych (90 lat i więcej), jako grupy o szczególnych cechach biologicznych i dziedzicznej predyspozycji do długiego życia”.
Jednakże proces ten jest procesem przebiegającym bardzo płynnie, etapami i inaczej u kobiet, mężczyzn oraz inaczej na wsi czy w miastach.
Według Falickiego i Dzienno starość zaczyna się od 60 roku życia. Przybiera ona różne oblicza i formy aktywności człowieka w życiu osobistym i społecznym.
Inny podział tego okresu życia przedstawia WHO, dzieląc go na 4 etapy:
· od 60 – 75 r. ż. – wiek podeszły (tzw. wczesna starość),
· od 75 – 90 r. ż. – wiek starczy (tzw. późna starość),
· 90 r. ż. i więcej – wiek sędziwy (tzw. długowieczność)2.
Starość (zależnie od jednostki, od społeczeństwa) przebiega w różny sposób. Nie powinna być utożsamiana z chorobą, gdyż jest naturalnym etapem rozwoju osobniczego, następującym po okresie dojrzałości. W przeszłości utożsamiano starzenie się z pojawiającą się i stopniowo postępującą niewydolnością ważnych dla życia narządów. Starzenie się oznacza stopniowe zmniejszenie zdolności regeneracyjnej narządów i tkanek, co prowadzi do zachwiania równowagi między procesami regeneracji i obumierania komórek.
Z wiekiem zwanym starością u każdego człowieka zaczynają pojawiać się różnego rodzaju schorzenia i procesy takie jak:
- utrata sił i wytrzymałości fizycznej,
- pogorszenie wzroku,
- pogorszenie pamięci krótkotrwałej,
- spadek zdolności rozpoznawania zapachu i smaku,
- spadek masy kośćca,
- zmniejszenie wysokości ciała,
- zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym,
- starzenie się skóry,
- meno i andro (pauza),
- organizm staje się podatny na choroby,
- zmiany w układzie sercowo-naczyniowym,
- zmiany w układzie odpornościowym,
- zmiany w układzie pokarmowym,
- zmiany w układzie nerwowym.
Utrata sprawności fizycznej jest związana z wiekiem. I tak na przykład problemy ze słyszeniem ma 50-60% osób starszych, natomiast z czytaniem 30-50%. Każde ze schorzeń, charakterystycznych dla ludzi w podeszłym wieku, można spowolnić poprzez:
- zwiększoną aktywność ruchową,
- właściwe odżywianie,
- niestosowanie używek, np. leki, palenie tytoniu, picie alkoholu.
Seniorzy również skarżą się na wiele dolegliwości związanych ze swoim wiekiem. Wśród nich można wymienić.
- otyłość,
- osteoporoza,
- przewlekła niewydolność żylna,
- choroba Parkinsona,
- choroba Alzheimera,
- zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
- choroba zwyrodnieniowa stawów
4. Psychiczna strona starości
Jeśli chodzi o psychikę osób starszych to w związku ze wzrostem różnic indywidualnych dotyczących ludzi starszych, trudno jest ustalić ogólne prawidłowości odnośnie osobowości i zachowania się człowieka starego. Możemy również stwierdzić, że właściwie wszystkie funkcje psychiczne ludzi starych mimo postępujących zmian w określonym kierunku, są plastyczne, można je stymulować i modyfikować, dzięki czemu adaptacja do starości może być bardziej efektywna.
Zmienione sytuacje w życiu człowieka starszego, rodzą potrzebę bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Potrzeba bezpieczeństwa fizycznego jest wynikiem gorszego zdrowia i sprawności ruchowej, gospodarskiej i samoobsługowej. Zagrożenie wynika więc z faktu, iż w wielu sytuacjach człowiek stary nie może zaspokoić swoich potrzeb podstawowych, co zagraża jego zdrowiu, a nawet życiu. Bezpieczeństwo psychiczne i jego odczuwanie wynika z dwu sfer życia - osobistego i społecznego - oraz takiej jego organizacji, aby zachował się pomiędzy nimi pewien ład, porządek, rytm, tradycja i nawyki. Zmiany wywołują uczucie zagrożenia i narastające niebezpieczeństwo osamotnienia3.
Umiejętność liczenia, szybkość wykonywania zadań, rozumienie znaczenia pojęć, wyobraźnia przestrzenna oraz myślenie indukcyjne ulegają nieznacznemu obniżeniu miedzy 50. a 60. rokiem życia. Natomiast po przekroczeniu progu sześćdziesięciu lat może dojść do wyraźnego pogorszenia funkcjonowania intelektualnego w stopniu zakłócającym wykonywanie codziennych czynności. Osoby starsze gorzej rozwiązują skomplikowane problemy. Nie wiadomo czy jest to spowodowane niższym ilorazem inteligencji, zaburzoną analizą napływających informacji, czy też upartym pozostawaniem przy utartych schematach myślenia. Umiejętności nieutrwalone zanikają, a te, które są dobrze opanowane, udoskonalają się wraz z wiekiem. Powszechnie znany jest fakt, że osoby starsze przywiązują wagę do informacji zbędnych lub nie na temat.
Możliwości zaspokojenia potrzeb człowieka starego, zarówno biologicznych, jak i psychospołecznych są różnorodne. Jednocześnie jest to proces trudny, wymagający uświadomienia sobie faktu, że potrzeby tkwią w określonej strukturze motywacyjnej człowieka. Nie wystarczy więc podejmować działania ukierunkowane na określoną potrzebę, związaną treściowo ze swoim przedmiotem. Trzeba pamiętać o konieczności poznania również tych elementów struktury, które wpływają na charakter potrzeb, wartości nadal cenionych motywacji, które popychają do działania i realizowania potrzeb. Stwierdzono, że motywacje stają się coraz słabsze, prawdopodobnie na skutek spadku energii i gorszego działania mechanizmów pobudzenia. Osoby starsze są mniej skłonne do entuzjazmu, wymagają mocniejszych podniet, zachęty i pomocy przy podjęciu nowej działalności, dlatego też łatwiej rezygnują z rozwiązywania problemu, pracują wolniej i gorzej pokonują trudności.
Jedną z ważniejszych dla starszych osób potrzeb, jest potrzeba poczucia własnej wartości, szacunku i przydatności. W tym celu należy dać im szanse wykorzystania ich doświadczeń życiowych dla dobra innych, stworzyć możliwości rozwijania istniejących już zainteresowań lub ich rozbudzania.
Nieaktywnym rencistom proponuje się dwie dziedziny aktywności, sprawy opiekuńcze i porządkowe. Rodzina, która jest dla osoby starszej naturalną i najważniejszą grupą, daje najlepsze szanse na realizację potrzeb człowieka. Funkcje pełnione przez osobę starszą w rodzinie dają jej poczucie użyteczności, określonego prestiżu, poczucie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, zaspokajają potrzeby emocjonalne i wzmacniają pozycję społeczną. Pozwala na przekazywanie i utrwalanie szeregu wartości, zwyczajów i tradycji.
Osoby starsze, jeśli cały czas używają swojego umysłu, pozostają sprawne intelektualnie. Nie zawsze myślą czy przyswajają nowe rzeczy tak szybko, jak w młodości, jednak nie należy odsuwać ich na dalszy plan, przejmować ich roli w rodzinie ani wyręczać w czynnościach, które wolałyby wykonywać same. Mogłoby je to zniechęcać i sprawiać, że czułyby się niezaradne, a nawet niepotrzebne.