NOTATKI Z WYKŁADÓW Z ETYKI
Pojęcie etyka wywodzi się z filozofii starożytnej Grecji i języka starogreckiego. Etos dosłownie oznacza stałe miejsce zamieszkania, zaś de facto obyczaj i od tego bierze swoje znaczenie. Pojęcie etyki używane było już przez Sokratesa oraz Arystotelesa.
Etyka ma trzy znaczenia:
Pierwsze odnosi się do moralnej wartości ludzkiego postępowania (tzw. miara etyczna) czy także skuteczności tego działania i jest jednym z kryteriów oceny ludzkiego postępowania.
Drugie opisuje normy moralne faktycznie uznawane w danym środowisku społecznym i wtedy mówi się często o etosie (etos zawodu nauczyciela, rycerza itd.).
Trzecie stanowi opis ocen moralnych przedstawicieli danej społeczności.
Etyka jako nauka to dyscyplina filozoficzna obejmująca zagadnienia moralności ludzkiej, której celem jest wyjaśnienie istoty moralności w kontekście pojęć dobra i zła.
Przedmiot etyki materialnej jest potrójny:
Bada działania człowieka rozumiane w sensie szerokim: decyzja, czyn, postępowanie; etyka zajmuje się działaniami, w których człowiek jest wolnym i świadomym sprawcą.
Badania postawy moralnej , z której te dane czyny ludzkie wypływają (kradzież jest czynem, natomiast nieuczciwość jest postawą).
Refleksja nad osobą ludzką widzianą jako sprawca danego czynu.
Przedmiot etyki formalny: etyka bada czyny ludzkie ze względu na tzw. kryterium wartości moralnej działania, ale przed jego dokonaniem. Te działania ludzkie mogą być nakazane (np. ratowanie życia drugiemu człowiekowi), zakazane (np. kradzież) czy też dozwolone. Po dokonaniu czynu mogą być one ocenione jako wartościowe, niewart ościowe lub obojętne.
Etyka, jak każda nauka, musi posiadać swój swoisty język. Tenże język ma podwójne oblicze:
przedmiotowy język etyki – wyraża powinności oraz wartości moralne dla działania człowieka.
ocenny język etyki – etyka formułuje oceny moralne działań ludzkich, ocenianie podmiotu działającego.
Etyka jako nauka ma swoją wewnętrzną strukturę. Dzieli się ona na dwie części:
Etyka fundamentalna (ogólna) – określa podstawowe kryteria ludzkich działań na podstawie których formułuje się oceny tych ludzkich działań.
Etyka szczegółowa – określa konkretne reguły zachowania i odnosi się do konkretnych zachowań. Jest to inaczej etyka praktyczna:
Indywidualna – ustala zasady zachowania osób działających we własnym imieniu.
Społeczna – dla osób działających w imieniu jakiejś społeczności.
W sensie formułowania dogmatów etyka dzieli się na:
Etykę normatywną – formułuje zasady, reguły i kryteria oceny ludzkiego postępowania, ustala normy etyczne i przypomina prawo.
Etyka opisowa – nie tworzy norm ale opisuje, jakie normy obowiązują i przypomina socjologię.
Podstawy antropologiczne etyki – filozofia człowieka: Aby mówić o moralności to najpierw trzeba się przyjrzeć temu, jak człowiek jest postrzegany: materialnie tj. człowiek jako byt materialny o rozbudowanych funkcjach życiowych, człowiek jako cząstka przyrody, człowiek jako istota posiadająca mózg, duchowo (ma to związek z religią), człowiek łączący dwa pierwiastki (ciało i duszę). Jedna i druga koncepcja nie może się jednak uciec od faktu, że człowiek posiada rozumność i wolność co czyni go bytem trochę bardziej rozwiniętym od reszty świata przyrody. Człowiek to jednostka rozumna, wolna, niepowtarzalna i zdolna do działania. Człowiek ma charakter dynamiczny tzn. człowiek wciąż się rozwija, wciąż prze do przodu. Człowiek jest z natury istotą społeczną, czyli nie może istnieć i rozwijać się bez więzi z innymi.
Relacja człowieka do przyrody: Istnieje nurt, który głosi, aby traktować człowieka jako część ekosystemu. Religia mówi zaś, że człowiek ma prymat nad przyrodą.
Charakterystyka działań ludzkich: Czynności poznawania, woli, czynu to są działania ludzkie. To wszystko razem składa się na tzw. akt ludzki. Jakie mogą być te akty ludzkie:
Ze względu na użycie umysłu:
ROZUMNE (czyny i decyzje, których podstawą jest rozumowe poznanie celu takiego aktu)
NIEROZUMNE (inaczej mówiąc nieświadome, wykonywane bez uprzedniego rozpoznania umysłowego)
Ze względu na udział woli, wolność:
AKT ROZUMNY I WOLNY (dokonujący się w wolności)
AKTY OGRANICZONE W WOLNOŚCI (albo nie mamy wolności wyboru albo są one konieczne np. te podtrzymujące nasze funkcje życiowe)
Ze względu na rozciągłość w czasie:
ZAMIERZONE AKTUALNIE I WYKONANE (AKTUALNE) – podjęło się decyzje i się ją wykonało
WIRTUALNE – podjęło się decyzję ale jej nie wykonało (usiłowanie)
HABITUALNE (np. wolontariat)
Przeszkody ograniczające dobrowolność aktów ludzkich: Przeszkodami nazywamy ogół czynników, które oddziałując na człowieka mogą wywołać dwa rodzaje skutków:
Utrudnić normalne funkcjonowanie rozumu i woli ludzkiej
Uniemożliwić wolność, wolne działanie
Dwa rodzaje przeszkód:
Aktualne – występują i wpływają na człowieka bezpośrednio przed podjęciem decyzji czy czynności:
Niewiedza, brak należytej wiedzy (dotyczy skutków czynu) – ktoś nie wie, co robi
Uczucia (pozytywne lub negatywne) – przeżycia lub doznania zadowolenia/przykrości są wywołane czynnikami zewnętrznymi
Przymus (przymus bezpośredni) zachodzi wtedy, gdy człowiek podejmuje decyzję i dokonuje czynu wbrew własnej woli i z powodu realnego (fizycznego/psychicznego) nacisku innego podmiotu (osoby lub grupy):
Bezwzględny – zachodzi, gdy osoba przymuszana udowodni opór swojej woli czynami
Względny – gdy osoba przymuszana jedynie deklaruje, że działanie było wbrew jej woli
Habitualne (stały czynnik) – są bezpośrednio zamierzone w umyśle ludzkim:
Błędne opinie i uprzedzenia – przekonania umysłowe, które są niezgodne z obiektywną prawdą, wykształcone w wyniku błędnego wychowania bądź środowiska
Skłonności i nałogi (wrodzone i nabyte) – łatwość do ulegania i wykonywania czynności
Stany psychopatologiczne – niezdolność poznawcza lub emocjonalna człowieka w takim stopniu, że nie jest on przystosowany do spełnienia elementarnych zadań życiowych. Wyróżniamy siedem stanów:
Upośledzenie umysłowe (niedorozwój)
Syndromy mózgowe (uszkodzenia mózgu – niezdolność do prawidłowego funkcjonowania człowieka – wypadek, choroba uszkadzająca, przyczyny urazowe, udary)
Psychozy psychogenne (schizofrenia, okresy remisji)
Zaburzenia psychosomatyczne
Psychoneurozy
Zaburzenia osobowości
Przejściowe sytuacje zaburzenia osobowości (np. pod wpływem stresu, impulsu, traumy, zamknięcie się w sobie).
Ważnym elementem etyki jest aksjologia, czyli nauka o wartościach moralnych i o wartościowaniu czynów ludzkich. To wartościowanie jest zjawiskiem powszechnym naturalnym. Wartościowaniu podlega ludzkie działanie jak i podmiot działań. Istnieją trzy kategorie ocen:
Dobre
Złe
Obojętne
Wartość etyczna danego działania zależy od dwóch czynników:
- przedmiot działania (cel/skutek)
- okoliczności (Kto? Gdzie? Jakimi środkami? Z czyją pomocą? W jaki sposób? Kiedy? Dlaczego? Z jakim zamiarem?)
Osąd moralny zależy od wyznaczonego celu działania. Jeśli np. uznajemy, że pomoc drugiemu człowiekowi jest dobra, to osąd ten jest dodatni. Wyjątek – cel nie uświęca środków, zasada wywiedziona już w starożytności (nie jest moralną kradzież bogatemu, aby dać biednemu).
Druga „część” aksjologii, czyli nauki o wartościach moralnych. Wartości moralne to inaczej pewne ideały, wzorce postępowania człowieka np. sprawiedliwość, odwaga, prawdomówność itd. W etyce ukształtowały się dwie koncepcje odnośnie myślenia o tych ideałach:
Absolutystyczne – istnieją powszechne i niezmienne wartości obiektywnie uznawane przez ludzi; istnieją ideały powszechnie uznawane.
Relatywizm moralny – nie ma, nie istnieje świat powszechnych i niezmiennych wartości moralnych (np. w pewnych warunkach warto być niesprawiedliwym). Ocena działań moralnych (dwa kryteria).
Ideały postępowania są wynikiem rozwoju ludzkości
Relatywizm uwarunkowany jest osobno każdą jednostką ludzką, jest subiektywny.
Konflikt wartości moralnych zachodzi wtedy, gdy zaistnieje taka sytuacja, że zrealizowanie jednej wartości moralnej nie może się dokonać inaczej, jak tylko kosztem drugiej. Konflikt wartości rozwiązuje się w oparciu o hierarchię wartości. Pomagają nam w tym wartości moralne takie jak również prawo.
Deontologia to część etyczna, która mówi o powinności (co powinno się). Deontologia ma swój kontrapunkt w nauce o uprawnieniach. Nauka ta mówi o powinnościach i uprawnieniach konkretnej społeczności – mniejszej lub większej (np. deontologia rodziny). Najczęściej mówi się o deontologii w przypadku etyki zawodowej. Czasem są one spisywane w kodeksy.
Prawo naturalne to pojęcie wiążące się z poczuciem istnienia powszechnych i niezmiennych norm moralnych. Prawo naturalne nie jest tożsame z prawem natury.
Prawa natury to zasady rządzące istniejącym światem przyrody, biologii.
Prawa naturalne to zbiór norm, które są rozpoznawalne rozumem, a które służą jako kryteria oceny moralnej. Są to pewne reguły praktycznego postępowania moralnego wyrażone w nakazach bądź zakazach. Źródłem prawa naturalnego jest z jednej strony rozumna natura człowieka – człowiek w oparciu o swój rozum, życiowe doświadczenie może sam dojść do wniosku, jakie działanie jest dla niego moralne, a jakie nie i z tego wyciąga wnioski. Ogólny imperatyw prawa naturalnego brzmi – unikaj zła.
Synderologia (gr. synderesis - nauka o sumieniu). Sumienie jest to osąd o moralnym dobru lub złu zamierzonego bądź dokonanego czynu, który to osąd staje się dla człowieka źródłem wewnętrznej aprobaty lub poczucia winy.
Funkcje sumienia:
Uchwycenie relacji pomiędzy ogólną zasadą moralną a konkretnym czynem;
Sumienie pełni funkcję normatywną, ponieważ mówi o jakości moralnej jego zamiarów bądź czynów, lecz ta jego funkcja normatywna nie jest autonomiczna, albowiem odwołuje się do różnych zasad etycznych i moralnych.
Norma normans (norma normująca) i norma norment (norma normowana).
Rodzaje sumienia:
Podział sumienia wg odniesienia do momentu wykonania czynu przez człowieka:
Przeduczynkowe (ma formę ocenną)
Pouczynkowe (objawia się w poczuciu aprobaty lub dezaprobaty)
Podział sumienia wg zdolności rozpoznania obiektywnej normy moralnej:
Prawdziwe (w sposób właściwy rozpoznaje normę moralną)
Błędne (nie rozpoznaje właściwie normy moralnej)
Podział sumienia wg sprawności jego działania:
Pewne (taki stan sumienia, w którym człowiek rozpoznaje w sposób niewątpliwy jakość moralną swojego czynu)
Wątpliwe (taki stan sumienia, w którym człowiek nie jest w stanie dokonać osądu o wartości moralnej czynu)
Podział sumienia wg wartości osądu:
Trafne (sumienie, które potrafi w sposób jak najbardziej prawidłowy orzec nie tylko o wartości czynu ale także jak wielkie było dobro lub zło)
Sumienie szerokie i skrupulancie (obydwa dają niewłaściwą miarę dobra lub zła; pierwsze pomniejsza rzeczywistą wartość zła, a to drugie je wyolbrzymia.
Jak kształtować sumienie? Istnieją dwa sposoby:
Bezpośredni – polega na tym, że człowiek w wątpliwościach może zwrócić się do kogoś, kogo uważa za autorytet moralny czy też darzy go zaufaniem
Pośredni – w oparciu o niektóre zasady etyczne, które winno się stosować w przypadkach wątpliwych. Odnoszą się one do sześciu sytuacji:
Posiadanie – zasada moralna jest taka, że w lepszej sytuacji jest ten, kto posiada niż ten, kto zgłasza roszczenie (principium possisendi)
Czynność obowiązkowa – w wątpliwości osądza się wg zasady, jak ta osoba, która ma wykonać tą czynność zachowuje się zazwyczaj
Sytuacja wykroczenia – nikomu się należy przypisywać wykroczenia na podstawie domysłu, lecz należy to udowodnić (domniemanie niewinności)
Sytuacje władcze (relacja zależności) – w wątpliwości domniemanie jest po stronie sprawującego władzę
Sytuacje pozytywne (przyjemne) i negatywne (przykre) – to, co przyjemne się poszerza natomiast przykrości się zawęża
Czynność prawna – w wątpliwości zawsze jest domniemanie ważności czynności prawnej.
Zawsze należy iść za wskazówkami sumienia, które jest pewne, nawet jeśli jest błędne. Natomiast nie należy podejmować działań w sytuacjach wątpliwych aż do momentu rozstrzygnięcia tej wątpliwości.
Aretologia to cześć etyki, która dosłownie oznacza naukę o cnotach moralnych, czyli stałych przymiotach jakiejś osoby [arete (gr.) – cnota moralna]. Jest to przymiot, wiąże się z konkretną osobą ludzką. Przymiot ten jawi się jako sprawność osoby ludzkiej do czynienia dobra, do czynów moralnie pozytywnych. Sprawność ta nie jest wrodzona. Przy kształtowaniu się tej woli występują następujące warunki:
Rozpoznanie podłoża psychologicznego.
Praktyka, ćwiczenie.
Autoszczerość, szczerość wobec samego siebie.
Już starożytni Grecy zauważyli, że ważną cechą tych cnót moralnych jest umiar. Przykładowo, hojność sytuuje się między dwoma skrajnościami – skąpstwem i rozrzutnością. Odwaga plasuje się między tchórzostwem a brawurą. Wypracowane przez Greków i przyjęte przez Rzymian cztery cnoty kardynalne:
Roztropność (Prudential) – zakłada umiar, oparcie postępowania również na podstawie własnego doświadczenia.
Sprawiedliwość (iustitia) – pojęcie wieloznaczne, niekoniecznie odnosi się do relacji między ludźmi, podmiotami. Może to być także przymiot osoby – stała zdolność człowieka do oddawania każdemu tego, co mu się słusznie należy. Miarą owej słuszności jest system obiektywnie istotnych uprawnień człowieka lub innego podmiotu, do których można się odnieść.
Męstwo (fortitudo) – zdolność do pokonywania życiowych trudności zewnętrznych i wewnętrznych. Jej kwintesencją jest umiejętność przezwyciężania lęku przed śmiercią.
Opanowanie (temperantia) – wprowadzone przez stoików; wg nich cnotą pomagającą w kształtowaniu charakteru jest opanowanie, powściągliwość. Brak opanowania wiąże się z ponoszeniem się emocjom i często ta reakcja jest zbyt emocjonalna co prowadzi do szkód, nieporozumień.
Do tych cnót etyka chrześcijańska dodała jedną – Caritas socialis (miłość społeczną). Jest to zdolność do przekraczania ram sprawiedliwości i rezygnacji z własnych uprawnień na rzecz innego człowieka lub dobra wspólnego. Cnota ta nadaje ludzkiej podstawie pewien rys szlachetności, wyzwala z egoizmu.
Wady moralne to nic innego jak zaprzeczenie cnót moralnych. Jest to podatność woli do czynów moralnie złych. Co powodują wady:
Dezintegrują „kościec” moralny człowieka
Odpowiedzialność moralna – aby zaistniała odpowiedzialność musi również zaistnieć poczytalność, czyli taka właściwość umysłu, która pozwala człowiekowi uznać dany czyn za swój własny, a siebie za świadomego sprawcę tego czynu. Odpowiedzialność moralna wyraża się w sankcjach dwojakiego rodzaju:
Zewnętrznych – wyrażających się przede wszystkim ostracyzmem społecznym
Indywidualnych, czyli przede wszystkim wyrzuty sumienia, wewnętrzna dolegliwość w umyśle każdego z nas.
Odpowiedzialność kształtuje się na podstawie sprawstwa przyczynowo – skutkowego. Musi być przyczyna i skutek. Dwa rodzaje tego sprawstwa:
Akt/czyn w wyniku zamierzenia bezpośredniego – czyn osoby poczytalnej, który w naturalny sposób wywołuje określony skutek po zaistnieniu tego czynu (np. strzał z pistoletu do kogoś)
Czyny zamierzenia pośredniego – oprócz naturalnego skutku tego czynu dochodzą skutki uboczne, które są niezamierzone przez sprawcę czynu.
Korzeni etyki możemy się doszukać w starożytnej Grecji, choć wpływ na jej kształtowanie się miały także kultury danych zbiorowości. Za ojca etyki uważa się Sokratesa (sokratejska metoda stawiania pytań, rozmyślania nad dobrem i złem).
Intelektualizm etyczny – wystarczy poznać, co jest dobre, a co złe aby być dobrym.
Eudajmonizm etyczny – racją istnienia etyki jest szczęście. Jeżeli dany czyn daje ci szczęście, to jest etyczny. Kilka nurtów eudajmonii:
Eudajmonizm hedonistyczny (Arystyp z Cyreny) – wszystko co jest przyjemne i daje szczęście jest etyczne.
Eudajmonizm aretyczny (Antystenes) – szczęście człowiek znajduje w niezależności. Wszystko, co prowadzi cię do uniezależnienia się od różnych czynności jest etyczne.
Eudajmonizm agatyczny (agate – dobro; Platon) – szczęście człowieka polega na tym, że jest w stanie przyswoić sobie ideę dobra i piękna. Dążenie do tej wiedzy jest etyczne.
Eudajmonizm perfekcjonistyczny (Arystoteles) – szczęście człowiek osiąga wtedy, gdy sam się realizuje, gdy siebie doskonali, ale ma się realizować w społeczeństwie ku jego dobru.
Arystoteles jest także twórcą etyki społecznej dotyczącej także ekonomii i polityki.
Epikureizm – etyczne jest rozumne zaspokojenie potrzeb jednostki.
Stoicyzm – osiągnięcie życia cnotliwego jest najwyższym dobrem (stoicki spokój).
Neoplatonizm – głosił go Plotyn – najwyższym szczęściem i samorealizacją człowieka jest uczestnictwo w tym, co boskie i nieśmiertelne.
Etyka chrześcijańska – wprowadza zasadę miłości Boga i bliźniego jako podstawowe kryterium mądrości. Uwolnić się od egoizmu i afirmować bliźniego jako równego sobie rozumiane jest jako doskonałość. Idea wertykalna – Bóg jako źródło wszelkiego dobra i horyzontalna – miłość do bliźniego.
Św. Tomasz z Akwinu – etyka opiera się na rozumności człowieka i obiektywnych normach prawa naturalnego.
Nowożytność – nową teorię etyki przedstawił Tomasz Hobbes: etyka jako jeden z warunków dla pokojowego życia społecznego. Etyka jako pewna umowa społeczna, która dyktuje normy przetrwania ludzi. Wynikła z tego również koncepcja powstania państwa jako strażnika tych norm. Etykę de facto utożsamiał z prawem.
Intuicjonizm etyczny – powstał w Anglii; etyka opiera się na intuicji moralnej człowieka, to człowiek intuicyjnie potrafi wprowadzić równowagę pomiędzy realizacją swoich potrzeb a godnością drugiego człowieka.
Immanuel Kant – dążył do tego, żeby pojęcie moralności uwolnić od różnego rodzaju ograniczeń zewnętrznych czyli stworzyć zasady tzw. moralności autonomicznej i żeby dobro, które człowiek czyni miało charakter bezinteresowny. Człowiek dokonując pewnych wyborów nie był „ograniczony” prawem, prawami boskimi czy wizją szczęścia. Czyń tak jakbyś chciał, żeby wszyscy czynili.
Heglizm – jednostka winna podporządkować się państwu, państwo jest wyrazem doskonałości.
Materializm dialektyczny (etyka marksistowska) – najwyższą jednostką był człowiek żyjący w społeczeństwie bezklasowym.
Nurty etyczne XX wieku: Pierwszy wyrósł z tzw. fenomenologii i jest to tzw. etyka wartości. Twórcą był Max Schiller. Wychodzi ona z wartości, że istnieją pewne obiektywne wartości ważne dla każdego człowieka np. życie, prawo do rozwoju, miłość, sprawiedliwość. Zamysłem było stworzenie swoistej hierarchii tych wartości i w oparciu o tą hierarchię stworzyć etykę. W jaki sposób człowiek poznaje te wartości? Poprzez intuicję. Wystarczy mieć intelekt dziecka aby poczuć co jest sprawiedliwe a co nie.
Pozytywizm etyczny – założenia:
Odrzucenie kategorii powinności (odwoływali się do poglądów Kanta)
Skupmy się na tym, co ludzie uważają za powinność i dlaczego, w tym celu pozytywizm posługuje się metodą socjologiczną (poprzez ankiety, badajmy przekonania ludzi o moralności). Odwoływał się do psychologii.
Nurt ten wykształcił inny nurt zwany akognitywizmem oraz elognitywizm (ludzie działają pod wpływem emocji).
Utylitaryzm – kładł nacisk na utylitarność, etyczne = użyteczne. Powstał na wyspach brytyjskich. Wykorzystany do kształtowania etyki społecznej. Moralnym jest to, aby jak największą ilość dóbr materialnych i niematerialnych przysporzyć jak największej ilości osób.
Etyka państwa i prawa – rozwijała się po wojnach. Zastanawiano się nad tym, jak państwo i prawo wpływają na etykę. Synteza etyki, polityki i teorii państwa i prawa. Jak człowiek może przyswajać wszystkie wartości i antywartości propagowane przez państwo.
Etyka niezależna – w Polsce propagował ją prof. Tadeusz Kotarbiński. Odnosi się trochę do fenomenologii. Wg tego nurtu istnieje pewna przewidywalność ludzkich zachowań oraz bez problemu je sklasyfikować jako dobre lub złe. Można ustalić pewien zbiór wartości powszechnie akceptowanych bez względu na przyjmowane przez poszczególnych ludzi systemy aksjonormatywne. Pewien kanon wartości jest przyjmowany przez wszystkich. Wydana przez ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka dała impuls do chronienia tych podstawowych ludzkich wartości.
Etyka personalistyczna – odwołuje się do pojęcia osoby ludzkiej. W centrum stawia człowieka – człowiek jest podmiotem moralności, ponieważ jest on źródłem moralności. Najwyższą wartością w etycznej hierarchii jest człowiek, jego godność i szacunek do niego.
Filozofia postmodernistyczna – wykształciła zasady etyki postmodernistycznej. Zasady oparte na przeciwstawieniu prawdy i wolności. Ile jest osób tyle jest myśli i poglądów. Prawda jest subiektywna i liczy się tylko to, co dana osoba uważa za prawdziwe i etyczne. Etyczność jest indywidualna.
Nie sprawdziło się to w realnym życiu. Nie ma wartości ani jakiegoś ogólnego kanonu etycznego. Problem sprawia też kwestia prawa – prawo jest jednak regulatorem moralności, choć mamy do czynienia z zjawiskiem tzw. inflacji prawa.
Problem etyki we współczesności: Współczesne rozważania dotyczące etyki wiążą się z filozofią tyczącą się ludzkiego życia, autonomicznej wizji życia człowieka. W sensie pojęciowym odwołują się do tych samych pojęć (godność) ale różnie rozumianych. Wyróżniamy dwa nurty:
Filozofia klasyczna, postrzegająca człowieka jako autonomiczną jednostkę powiązaną jednak z innymi jednostkami i grupami społecznymi.
Nurt indywidualistyczny bez powiązania z innymi jednostkami i grupami społecznymi. Stawia się tutaj na samostanowienie.
Pierwszy z nich zakłada i przyjmuje wielorakie ograniczenia wynikające z praw naturalnych oraz racjonalnego oglądu rzeczywistości (rozumności). W drugim nurcie zakłada się pogląd, że człowiek jest niczym nieograniczony. Może być kreatorem własnej rzeczywistości.
Triada wartości wolności ludzkiej: PRAWDA DOBRO PIĘKNO
Etyka w centrum swoich rozważań umieszcza dobro człowieka. W rozważaniach etycznych należy przyjąć następujące założenia:
Człowiek posiada własną wolę i przyrodzoną godność – mówi się, że jest to główny miernik działań etycznych.
Wszyscy ludzie jeśli chodzi o godność są sobie równi (choć w rzeczywistości nie są).
Pojęcie dobra wspólnego; człowiek nie jest wyizolowaną jednostką lecz może się rozwijać tylko w grupach społecznych (dobro społeczne jest jednocześnie dobrem jednostki – Arystoteles). Dobro wspólne wykracza poza świat ludzki – dotyczy również przyrody, materii itd.
Między dobrem wspólnym a dobrem jednostki zawsze pojawia się konflikt interesów.
Kwestie etyczne obecnie dyskutowane:
Zagadnienia etyczne dotyczące życia ludzkiego. Etykę buduje się na podstawie życia człowieka. Życie ludzkie jest fundamentem etyki. Istnienie ludzkie jest najwyższą wartością, jest ono jednak ograniczone w czasie i przestrzeni. Prawo niemal wszystkich religii co do zasady zabrania zabierania życia (zabijania) drugiego człowieka. Wg religii życie ludzkie pochodzi od Boga i zabicie drugiego człowieka jest dla Niego ujmą. Panuje bezwzględny zakaz zabijania niewinnego człowieka. Wyjątki łagodzące czyn zabójstwa to obrona własna oraz społeczności. Kto broniąc własnego lub cudzego życia zabije napastnika nie jest winny zabójstwa. Użycie tej siły musi być jednak proporcjonalne do siły użytej przez agresora. Ta zasada jest również wyrażona w prawie. Ten obowiązek spoczywa również na władzy publicznej. Uprawniona obrona prywatna jest bardzo ograniczona, albowiem w państwie prawa nie ma samosądów.
Kwestia kary śmierci – kara śmierci jest problemem etycznym i prawnym. Co do zasady to nie powinno się jej wykonywać. Czy jednak jesteśmy w stanie obronić społeczeństwo przed potencjalnym zagrożeniem? Zasada etyczna jest taka, że jeżeli nie ma możliwości ochrony niewinnych ludzi przed potencjalnym zagrożeniem, zbrodniarzem, to można zastosować karę śmierci.
Etyka dokonuje pewnych rozróżnień czynu zabójstwa:
Zabójstwa bezpośrednie i zamierzone
Zabójstwa bezpośrednie i niezamierzone
Zabójstwa pośrednie
Są także przestępstwa, które są wyjątkowo surowo karane (zabicie własnego dziecka, zdrada ojczyzny).
Przy tych rozważaniach należy również zwrócić uwagę na mordy na tle rasowym czy eugeniczne, czyli zabójstwa ludzi ze względu na ich ułomność, problemy ze zdrowiem, wiek.
Inaczej rozpatruje się zabójstwa niezamierzone (np. potrącenie pieszego). Nie pociągają one konsekwencji moralnych natomiast mogą pociągnąć odpowiedzialności prawne.
Problemy etyczne dotyczące początku i końca życia.
Dwa stanowiska w kwestii aborcji:
Życie ludzkie od samego początku jest nienaruszalne i powstaje wskutek zapłodnienia.
Dopuszczenie aborcji poprzez wolność wyboru matki i rodziców.
Większość religii nie dopuszcza aborcji. Stanowisko to kościół chrześcijański zajął już w II – III wieku.
Problem aborcji wiąże się z problemem zdefiniowania pojęcia embrionu, ponieważ od starożytności istnieje problem wyznaczenia granic ludzkiego życia. Ta kwestia wiąże się również z:
Sprawą niektórych eksperymentów nadzwyczajnych z użyciem embrionów.
Kwestiami prawnymi (w Polsce w 1993 roku przyjęto ustawę o aborcji, będącą rozwiązaniem kompromisowym, gdyż aborcję dopuszcza się w przypadku, gdy ciąża zagraża zdrowiu i życiu matki, gdy ciąża pochodzi z gwałtu i gdy płód jest bardzo ciężko uszkodzony; ten trzeci przypadek może być utożsamiany z eugeniką).
Dlaczego KK sprzeciwia się sztucznemu zapłodnieniu (in vitro): Wiele embrionów w początkowym stadium zostaje zamrożonych i są przechowywane w ciekłym azocie.
Kwestia końca życia.
Eutanazja (dosł. dobra śmierć) polega na ukróceniu życia osób starych, chorych bądź umierających i dokonuje się jej za zgodą tej osoby. Może być bezpośrednia lub pośrednia. Eutanazja moralnie jest niedopuszczalna, a w Polsce również i prawnie. Argumenty zwolenników eutanazji:
Każdy człowiek jest wolny i ma prawo decydować również o końcu swego życia.
Gdy człowiek jest beznadziejnie chory i wiąże się to z cierpieniem to jest to pewne rozwiązanie.
Religijne argumenty przeciwników:
To Pan Bóg decyduje, kiedy odejdziemy z tego świata.
Cierpienie jest wartością (duchową).
Racjonalne argumenty przeciwników:
Człowiek będący w stanie cierpienia nie jest pewny, czy wybiera dla siebie najlepsze rozwiązanie.
Eutanazja dla niektórych środowisk może być wręcz korzystna (np. kwestia wieku emerytalnego, kliniki specjalizujące się w eutanazji).
Zaprzestanie uporczywej terapii.
Uporczywa terapia to stosowanie kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów zabiegów medycznych.
Opieka paliatywna to opieka nad osobami terminalnie chorymi.
Kwestia badań i doświadczeń naukowych na osobach ludzkich lub grupach ludzi: badania te mogą być medyczne lub psychologiczne. Same w sobie są dobre lecz muszą być prowadzone według następujących kryteriów:
Muszą być prowadzone za zgodą i wiedzą osób, na których owe badania są prowadzone.
Nie można prowadzić badań, jeżeli narażają one życie ludzkie albo integralność fizyczną lub psychiczną na niewspółmiernie wielkie ryzyko w stosunku do osiągalnych efektów.
Nie wolno przeprowadzać medycznych czy psychologicznych eksperymentów tak, żeby narażać osobę poddaną eksperymentowi w pewnych obszarach na szkody w innych sferach.
Zagadnienie przeszczepów.
Jest ono jak najbardziej moralne. Organy mogą być pobierane od żywych i zmarłych.
Ustalenie momentu śmierci – obecnie śmierć człowieka wiąże się z momentem śmierci pnia mózgu.