Aktywność fizyczna w cukrzycy

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która polega na niezdolności organizmu do przemiany cukru. Regularne leczenie hamuje postęp choroby, jednak jego brak może spowodować uszkodzenie serca, oczu, nerek i nerwów, a nawet może doprowadzić do śmierci.

Celem leczenia jest utrzymanie poziomu cukru na poziomie zbliżonym do normy. Osiąga się to stosując farmakoterapię, odpowiednią dietę, ćwiczenia fizyczne oraz umiejętne radzenie sobie ze stresem.

Wykonywanie ćwiczeń jest ważne z dwóch powodów:

- poprawiają krążenie krwi w organizmie. Jest to ważne ponieważ cukrzyca upośledza sprawność układu krążenia (szczególnie w dłoniach, ramionach, podudziach i stopach), co często staje się przyczyna powikłań

- podczas ćwiczeń zwiększa się wrażliwość komórek na insulinę, co zmniejsza poziom glukozy we krwi. Bardziej skutecznie jest wtedy wykorzystywana insulina wytwarzana przez organizm.

Stosowane są:

• ćw. oddechowe w wolnym tempie

• ćw. usprawniające w sali gimnastycznej

• ćw. z obciążeniem

• ćw. w wodzie

• spacery

• gry i zabawy na świeżym powietrzu

• pływanie

Osoby z cukrzycą mogą uprawiać prawie każą dyscyplinę sportową. Jednak wysiłki krótkotrwałe o charakterze siłowym i siłowo-szybkościowym bardzo mocno podnoszą stężenie glukozy, należy do nich podchodzić bardzo rozważnie; np. sprinty w różnych dyscyplinach (biegowe, rowerowe, pływackie, itp.), podnoszenie ciężarów, kulturystyka, etc.

Podobnie rzecz się ma z wysiłkami wytrzymałościowymi długotrwającymi lub o wysokiej intensywności; np. maraton, triatlon, etc. Potrzeba wielu lat systematycznego treningu by pokusić się o debiut w tych dyscyplinach, ale nie jest to niemożliwe. Natomiast wycieczka w góry (wspinaczka wysokogórska) może być zagrożeniem życia!

Umiarkowany wysiłek wytrzymałościowy (3-4 x tydzień; 30-45 minut) powinien być zalecany dla osób chorych na cukrzycę. Bieganie, jazda na rowerze, pływanie, nawet gry zespołowe, czy tenis, itp. jest jak najbardziej korzystny, dostępny i możliwy do trenowania.
Wyżej wymienione formy aktywności fizycznej muszą być na tyle intensywne, aby powodowały przyspieszenie czynności serca do wielkości ok. 60-70% maksymalnej częstości skurczów. (maksymalna częstość skurczów serca na minutę = 220 - wiek w latach)

Stopień intensywności ćwiczeni powinien by dostosowany do indywidualnych możliwości chorego. Dla osób z dużą nadwagą, w początkowej fazie zaleca się ćwiczenia odciążające kręgosłup, kolana i biodra.

Największym zagrożeniem dla cukrzyków jest hipoglikemia po wysiłku! Powinni oni sprawdzać poziom stężenia glukozy przed, w trakcie i po wysiłku. Powinni wychodzić na treningi zawsze w towarzystwie zdrowej i przeszkolonej w udzielaniu im pomocy osoby z odpowiednim sprzętem i lekami.

Należy przyznać, że znaczenie aktywności fizycznej u chorych na cukrzycę typu 1 nie zostało do końca potwierdzone badaniami, a lekarze nadal dzielą się na zwolenników i przeciwników tego typu praktyk. Głównym problemem są znaczne wahania stężenia glukozy pojawiające się już w czasie trwania wysiłku. Istnieją jednak argumenty, które przemawiają za wdrożeniem aktywności fizycznej w schemat leczenia cukrzycy typu 1. Należy do nich przede wszystkim możliwość redukcji późnych powikłań naczyniowych (np. zawał serca, udar mózgu), gdyż wiadomo, że regularne uprawianie sportu w znaczącym stopniu zmniejsza zachorowalność na chorobę wieńcową i przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. W przypadku cukrzycy typu 2 dylematy dotyczące aktywności fizycznej chorego nie mają racji bytu.

Od lat, ćwiczenia fizyczne stanowią jeden z torów klasycznej terapii cukrzycy typu 2, a wdrożone odpowiednio wcześnie, szczególnie u osób z grup ryzyka chronią przed jej rozwojem. Spowalniają także progresję stanów przedcukrzycowych, do których zaliczamy nietolerancję glukozy na czczo (IFG) i poposiłkową nietolerancję glukozy (IGT). Regularne ćwiczenia i aktywny tryb życia pomagają w utrzymywaniu stałego stężenia glukozy we krwi. Zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę, poprzez stymulację odpowiednich receptorów znajdujących się na mięśniach szkieletowych, co obniża zapotrzebowanie chorego na insulinę. Kolejną korzyścią jest zapobieganie insulinooporności, czyli rozwojowi sytuacji, w której pomimo prawidłowego poziomu insuliny nie dochodzi do prawidłowych przemian glukozy. Nie można zapominać, że ćwiczenia utrzymują lub pozwalają się zbliżyć do prawidłowej masy ciała. Redukcja brzusznej tkanki tłuszczowej także zapobiega rozwojowi insulinooporności!

W cukrzycy polecany jest każdy rodzaj sportu, pod warunkiem, że choroba jest dobrze wyrównana i nie istnieją żadne, związane z nią powikłania. Podstawowym przeciwwskazaniem jest retinopatia, czyli uszkodzenie małych naczyń krwionośnych w oku, gdyż zbytnie obciążenie może doprowadzić do wylewu wewnątrzgałkowego i odwarstwienia siatkówki. Podobnie rzecz się ma z nefropatią cukrzycową, gdzie w pierwszym etapie dochodzi do uszkodzenia małych naczyń krwionośnych nerki, co prowadzi do trwałego uszkodzenia nerek. Wysiłek fizyczny, zwiększając białkomocz, może nasilać ten niekorzystny proces. Kolejnym stanem, na który należałoby zwrócić uwagę jest neuropatia autonomiczną. W tym przypadku zaburzenia polegają na uszkodzeniu nerwów obwodowych, co skutkuje rozwinięciem zaburzeń czuciowo-ruchowych. Połączenie tych przemian ze sportem, w znaczącym stopniu podwyższa ryzyko wystąpienia hipotonii ortostatycznej, zmian częstości rytmu serca oraz stwarza warunki do wystąpienia niemego (bezobjawowego) niedokrwienia mięśnia sercowego. Niebezpieczne są stany hiperglikemii, czyli stany, w których stężenie glukozy we krwi przekracza 300 mg/dl w przypadku cukrzycy typu 2 oraz 250 mg/dl w przypadku cukrzycy typu 1. Pojawienie się ciał ketonowych w moczu także nie pozwala na podjęcie aktywności fizycznej. Jeżeli powyższe dolegliwości nie występują to wysiłek fizyczny jest dla chorych wskazany. Każdy chory, przed przystąpieniem do regularnego wysiłku lub przed rozpoczęciem nowego rodzaju ćwiczeń fizycznych powinien zawsze skonsultować się z lekarzem (lub odpowiednio wykwalifikowaną pielęgniarką). Szybkie spacery są skutecznym, a zarazem bezpiecznym typem aktywności. Bieganie, jazda na rowerze, pływanie, taniec oraz wiele innych dziedzin sportu mogą chorym sprawić wiele przyjemności, a przy okazji pomóc w lepszym kontrolowaniu choroby. Należy pamiętać, że każdy rodzaj aktywności fizycznej może doprowadzić do hipoglikemii, dlatego chorym zaleca się monitorowanie stężenia glukozy przed i po wysiłku.

Nie powinno się zaczynać ćwiczeń, jeśli poziom cukru jest zbyt niski. Zawsze, przed przystąpieniem do ćwiczeń należy się zabezpieczyć i zabrać ze sobą jakąś niewielką przekąskę, zawierającą łatwo przyswajalne, proste węglowodany (np. kostkę cukru, słodki napój). Może okazać się ona przydatna, gdy w trakcie ćwiczeń pojawi się hipoglikemia.

Cukrzyca nie ogranicza aktywnego wypoczynku. Należy jedynie spełnić pewne warunki, kierować się określonymi zasadami oraz zapoznać się z podstawowymi informacjami, które pomogą przewidzieć i zabezpieczyć się przed nieoczekiwanymi sytuacjami.