Litteraria – Wprowadzenie

W niniejszym kajecie na dział Litterariów składa się kilka osobliwości literackich doby oświecenia ściśle związanych z publikacjami wydawanymi w kręgu Korpusowi Kadetów. W pierwszej części zaprezentowane zostaną cztery wiersze, które były publikowane razem z Katechizmem Kadeckim – miały zatem stanowić dopełnienie jego treści. Ich autorami są Adam Naruszewicz, Franciszek Karpiński oraz Ignacy Krasicki (spośród nich tylko Naruszewicz był bezpośrednio związany ze Szkołą Rycerską: w latach 1766-1767 prowadził wykłady z zakresu historii). O tych wierszach tak oto napomykał jeden z kadetów: „Książę Czartoryski, urządzając szkołę rycerską napisał katechizm kadecki, czyli przepisy moralności i obyczajności, cnót publicznych i prywatnych, najjaśniej i najzwięźlej ułożone przez pytania i odpowiedzi, służące do ukształcenia rozumu i serca młodzieży opiece jego oddanej. W tych przepisach przebija się cel miłości ojczyzny, jaki znamionował wszystkie czyny i cały okres życia tego księcia. Każdy kadet na pamięć wyuczyć się tego musiał, a do tego jeszcze: wiersz o miłości ojczyzny Krasickiego, Dziecię poprawne, bajka Naruszewicza, o szlachectwie satyra przez tegoż, o powinnościach obywatela przez Karpińskiego, dedykowany wiersz księciu generałowi również jak i satyra Naruszewicza” (Pamiętniki Seweryna Bukara z rękopisu po raz pierwszy ogłoszone drukiem i nakładem J.I. Kraszewskiego, Drezno 1871, s. 34).

Mimo dużego znaczenia, jakie miało dzieło Adama Kazimierza Czartoryskiego dla epoki, metryczki nie wszystkich wierszy zawierają dziś informację o ich druku w towarzystwie Katechizmu, w innych zaś przypadkach przyjdzie nam sprostować dotychczasowe ustalenia, lecz odebranie kontekstu publikacji „kadeckiej” niczym nie umniejszy samemu utworowi. To możemy obiecać. Warto jednocześnie zaznaczyć, że nie wydaje się, by cztery wiersze zawarte w rękopisach i drukach zawierających Katechizm Kadecki tworzyły cykl literacki. O ich powieleniu mogły raczej decydować zawarte w nich treści dydaktyczne oraz patriotyczne.

Z kolei w drugiej części zamieszczone zostały dwa wiersze drukowane w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”, które ze względu na związek z dziejami Szkoły Rycerskiej, postanowiliśmy zaprezentować. Jako utwory okolicznościowe stanowią one bowiem ważne dokumenty życia społecznego, którego jednym z ośrodków był wówczas również Korpus Kadecki. W trzeciej części Litterariów znajduje się zaś opracowanie tekstu należącego do pogranicza literatury, ściślej, tekst użytkowy zatytułowany Mowa przed uroczystym obrządkiem obleczenia Kadeta w mundur korpusowy autorstwa Gabriela Jakubowskiego.

Rozbudowane opisy tytułów oraz informacje o cechach fizycznych (format, ornamenty, floratura, czcionka) opisanych poniżej egzemplarzy rękopisów i druków są zamieszczone w niniejszym Kajecie w części poświęconej edytorskiej charakterystyce dostępnych biblioteczno-archiwalnych wydań Katechizmu kadeckiego, którą przygotowały Ewy Ziarek i Joanna Ziółkowska.