Rachunkowość – system ewidencji gospodarczej ujmujący w mierniku pieniężnym i przekroju poszczególnych podmiotów gospodarczych wraz z procesami produkcji, dystrybucji, konsumpcji i akumulacji. Rachunkowość jest sformalizowanym systemem, odzwierciedlającym proces prowadzonej działalności gospodarczej i służy jej ocenie. Podstawowym celem rachunkowości jest dostarczenie prawdziwego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej podmiotu gospodarczego. Przedmiotem rachunkowości jest każde zdarzenie gospodarcze wyrażone w mierniku pieniężnym i wpływające na zmianę sytuacji podmiotu gospodarczego, jego zasoby i wyniki.
Rachunkowość obejmuje trzy główne działy:
Główne odmiany rachunkowości:
Rachunkowość finansowa, Rachunkowość zarządcza, Rachunkowość podatkowa, Rachunkowość bankowa
Zastosowanie komputerów w rachunkowości spowodowało powstanie nowej formy rachunkowości zwanej rachunkowością komputerową.
Rachunkowość finansowa jest systemem ewidencji gospodarczej, odzwierciedlającym w formie pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze, zachodzące w danej jednostce. Dzięki zapisom księgowym, możemy przedstawić sytuację majątkowo – finansowej i wyniku finansowego firmy.
W tej odmianie rachunkowości mamy do czynienia z określeniem majątku (aktywa) oraz sposobu jego finansowania (pasywa).
Funkcja informacyjna, dostarcza danych o wynikach finansowych firmy i sytuacji finansowej, oraz danych do podejmowania decyzji gospodarczych przez zarząd. Jest to nadrzędna funkcja rachunkowości.[1]
Funkcja dowodowa, polega na odzwierciedleniu zaszłości gospodarczych w pisemnych dowodach, archiwizowaniu dokumentów, dokonywaniu zapisów księgowych na ich podstawie.
Funkcja rozliczeniowo-obrachunkowa, polega na ścisłym określeniu rozliczeń firmy z otoczeniem i wycenie wewnętrznych powiązań majątkowych i wynikowych.
Funkcja kontrolna, wyraża się w tworzeniu zbiorów informacji o majątku, przebiegu i osiąganych wynikach. Jest też interpretowana jako umożliwienie ochrony majątku przed nadużyciami.
Funkcja sprawozdawcza, polega na sporządzaniu na podstawie danych księgowych zewnętrznych sprawozdań finansowych, wykorzystywanych przez użytkowników zewnętrznych, np. urzędy skarbowe, akcjonariuszy, banki, Główny Urząd Statystyczny.
Funkcja powiernicza, związana z ochroną nienaruszalności powierzonego kapitału.
Uproszczony, oparty na pojedynczych zapisach wybranych zasobów lub wyników. Celem jest uproszczenie sposobu naliczania podatku dochodowego z prowadzonej działalności gospodarczej. Formami tego systemu są: podatkowa księga przychodów i rozchodów (k.p. i r.), ryczałt ewidencjonowany i karta podatkowa.
Pełny (księgi handlowe) dotyczy osób prawnych oraz innych większych firm o większych obrotach (zobacz niżej), rejestrujących swoją działalność na zasadzie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. System jest w pełni sprawdzalny przez organa kontrolne. Polega na prowadzeniu zapisów na tzw. kontach ksiąg rachunkowych na zasadzie wzajemnegobilansowania zdarzeń gospodarczych (reguła podwójnego zapisu).
Podmioty zobowiązane do prowadzenia pełnej księgowości:
spółki kapitałowe prawa handlowego
instytucje finansowe (banki, ubezpieczyciele, fundusze powiernicze)
jednostki państwowe i samorządowe
wszystkie jednostki otrzymujące dotacje (np. stowarzyszenia)
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki cywilne, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, których roczny obrót netto za poprzedni rok obrotowy wyniósł w walucie polskiej co najmniej równowartość kwoty 1 200 000 euro.
Aktywa najprościej zdefiniować jako ogół składników majątku (środków gospodarczych) kontrolowanych przez jednostkę gospodarczą w danym momencie.
Polska ustawa o rachunkowości nie podaje bezpośredniej jednoznacznej definicji aktywów, a jedynie definicje poszczególnych ich rodzajów. Definicję aktywów zawierają natomiast Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (IFRS).
Aktywa w bilansie przedsiębiorstwa przedstawiają wszystkie posiadane przez nie zasoby. W większości stosowanych na świecie standardów rachunkowości, aktywa w bilansie przedstawiane są zgodnie z zasadą tzw. „wzrastającej płynności”, czyli od najmniej do najbardziej płynnych.
Podstawowym kryterium odróżnienia aktywów trwałych od obrotowych jest czas, przez jaki spółka zamierza je utrzymywać. Aktywa, które pozostaną w spółce dłużej niż rok zaliczane są do aktywów trwałych. Podstawowe elementy aktywów trwałych to:
Środki trwałe – grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne, maszyny i wyposażenie, środki transportu, rozpoczęte inwestycje,
Wartości niematerialne i prawne – licencje, patenty, znaki towarowe,
Inwestycje długoterminowe – np. udziały w innych podmiotach, obligacje, które spółka planuje utrzymać dłużej niż rok,
Należności długoterminowe – np. udzielone pożyczki.
Wyjątkami od zasady spełniania kryterium roku są zapasy, które zawsze zaliczane są do aktywów obrotowych oraz należności handlowe, które zgodnie z Ustawą o Rachunkowości wykazywane są wyłącznie jako aktywa obrotowe, a jeżeli termin ich zapadalności wynosi powyżej roku - prezentuje się je w aktywach obrotowych w oddzielnej linii.
Wszystkie aktywa o terminie zapadalności poniżej roku oraz które spółka zamierza utrzymywać krócej niż rok, lub które będą wykorzystane w jednym cyklu produkcyjnym, powinny być wykazywane jako aktywa obrotowe. Podstawowe elementy aktywów obrotowych to:
Zapasy,
Należności,
Inwestycje krótkoterminowe,
Środki pieniężne,
Rozliczenia międzyokresowe.
Pasywa są to źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa. Pojęcie pasywów jest ściśle związane z bilansem przedsiębiorstwa, który przedstawia aktywa posiadane przez spółkę oraz źródła ich finansowania.
Pasywa w przedsiębiorstwie dzielą się na dwie podstawowe grupy:
Kapitał własny – są to wartości wniesione do spółki przez jej właścicieli (przede wszystkim kapitał zakładowy) oraz środki uzyskane w trakcie działalności i będące własnością spółki (tu podstawową pozycją jest zysk wypracowany przez spółkę).
Kapitały obce – są to wszelkiego rodzaju źródła finansowania przy wykorzystaniu kapitału obcego. Będą to w dużej mierze kredyty i pożyczki zarówno długo- jak i krótkoterminowe oraz zobowiązania handlowe.
Pasywa w bilansie przedstawione są w kolejności od tych o najdłuższym do tych o najkrótszym terminie zapadalności. Całkowita wartość pasywów, zgodnie z zasadą bilansową, równa jest wartości aktywów kontrolowanych przez przedsiębiorstwo.
Bilans – w organizacjach prowadzących księgowość według zasad tzw. pełnej rachunkowości, bilans – należący do obowiązkowych sprawozdań finansowych – to zestawienie aktywówi pasywów jednostki na początek (bilans otwarcia) i koniec (bilans zamknięcia) okresu sprawozdawczego (obrachunkowego).
Jedną z pozycji bilansu jest zysk (lub strata), wykazywany w drugim obowiązkowym sprawozdaniu jakim jest rachunek zysków i strat (rachunek wyników).
Bilans jednostki gospodarczej powinien posiadać następujące cechy:[1]
zupełność,
rzetelność,
sprawdzalność,
ciągłość,
przejrzystość.
Sprawozdanie finansowe
Zgodnie z ustawą o rachunkowości sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych oraz na inny dzień bilansowy, stosując odpowiednio tzw. zasady wyceny aktywów i pasywów oraz tzw. zasady ustalania wyniku finansowego.
Treść sprawozdania finansowego
Sprawozdanie finansowe składa się z:
1) bilansu,
2) rachunku zysków i strat,
3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.
Ponadto, do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki, jeżeli obowiązek jego sporządzania wynika z ustawy lub odrębnych przepisów.