Pigmenty perłowe
2007-08-28
Zadaniem pigmentów, stosowanych w kosmetyce, jest upiększanie, tworzenie efektu wizualnego. Kosmetyka wykorzystuje jeszcze inną istotną właściwość pigmentów – dzięki temu, że odbijają one promienie światła w wielu kierunkach, dają natychmiastowy efekt korygujący. Barwniki stosuje się już właściwie we wszystkich kosmetykach, m. in. w lakierach do paznokci, w kredkach do warg, cieniach do powiek, a nawet w pudrach, celem uzyskania błyszczącego efektu makijażu. Znajdują one też zastosowanie w szamponach i płynach do kąpieli, nadając włosom czy skórze efektowny wygląd.
Stosowane w kosmetyce pigmenty perłowe można podzielić na:
srebrzyste
interferencyjne
barwne z połyskiem, tzw. kombinowane
Kosmetyki zawierające pigmenty perłowe szczególnego znaczenia nabierają w okresie karnawału. Kobieta w delikatnym, dziennym makijażu, wygląda elegancko, ale uwagę przyciąga efektowny, połyskliwy makijaż, który można uzyskać za pomocą kosmetyków z zawartością barwników – naturalnych lub syntetycznych barwnych związków chemicznych (selektywnie pochłaniających promieniowanie widzialne) wykazujących zdolność do trwałego łączenia się z barwionym materiałem.
Szczególną grupę barwników często stosowanych w kosmetyce stanowią pigmenty perłowe. Od wieków, obserwując grę świateł na muszlach czy perłach, alchemicy usiłowali uzyskać substancje, które dzięki swym własnościom naśladowałyby połysk naturalnej masy perłowej. Pierwsze takie próby podjęto około 1650 roku we Francji. Od tego czasu barwniki perłowe są bardzo poszukiwanym środkiem, zarówno do poprawiania urody, jak i dla uzyskania efektownego wyglądu samych wyrobów kosmetycznych.
Połysk perłowy jest efektem odbicia i załamania promieni świetlnych, a jest tym większy, im silniejsze jest to odbicie. Badania laboratoryjne wykazały, że pigmenty perłowe, aby spełniały swoją rolę, powinny charakteryzować się m in. dużym współczynnikiem załamania światła, określoną grubością płytek masy perłowej, dobrą przezroczystością i gładką powierzchnią.
Do pigmentów srebrzystych zaliczamy naturalną masę perłową – guaninę, określaną czasami mianem esencji perłowej. Uzyskuje się ją na drodze ekstrakcji z łusek i skóry sardynek, śledzi, białej uklei. Z jednej tony ryb otrzymuje się około 250 gramów esencji perłowej. Ze względu na wysoką cenę, charakterystyczny trudny do zamaskowania swoisty rybi zapach oraz trudności, jakie napotyka się przy konserwowaniu, pigment ten używany jest do niewielu wyrobów, głównie do wysokiej klasy lakierów do paznokci. Najczęściej stosowany jest on w postaci 10–20% roztworu w etanolu lub nitrocelulozie.
Z początkiem naszego stulecia odkryto, że efekt perłowy wywołują niektóre sole bizmutu. Głównym przedstawicielem pigmentów srebrzystych stosowanych w kosmetyce, zaliczanych do tej grupy jest tlenochlorek, który w naturze może występować w różnych formach krystalicznych. Dla pigmentów wysokiej jakości niezbędny jest związek krystalizujący w układzie tetragonalnym, znany z jedwabistego połysku perłowego i dobrej zdolności kryjącej. Własności powierzchni tego układu zapewniają mu bardzo duże powinowactwo do skóry oraz wyjątkową delikatność dotyku.
Wadą tlenochlorku bizmutu jest jego wrażliwość na światło. Można ją jednak złagodzić poprzez zastosowanie w preparacie kosmetycznym równolegle z pigmentem filtrów UV. Tlenochlorek bizmutu znajduje zastosowanie w wielu wyrobach kosmetycznych, m.in. w lakierach do paznokci, pudrach, szminkach, kolorowych cieniach do powiek.
Poczynając od lat sześćdziesiątych w kosmetyce stosuje się syntetyczne pigmenty o połysku perłowym, będące połączeniem miki i tlenków metali, tzw. pigmenty interferencyjne. Do grupy tej zaliczamy związki, w których odpowiedni dobór warstewek barwnika umożliwia takie odbijanie (względnie pochłanianie) padającego światła, które powoduje jego rozszczepienie na poszczególne barwy. Dzięki transparentności pigmentu widoczna jest zarówno część widma, która została odbita, jak i jego część dopełniająca, która normalnie ulega pochłonięciu, np. czerwona – zielona, błękitna – żółta, przy czym o tym, która barwa będzie widoczna za każdym razem decyduje kąt obserwacji.
Podstawowym przedstawicielem grupy pigmentów interferencyjnych jest mika pokryta ditlenkiem tytanu, który w znaczący sposób podwyższa współczynnik załamania światła wytworzonego pigmentu. Tak otrzymana płytka działa jak filtr, w którym jedna barwa jest odbijana, a druga barwa uzupełniająca jest przepuszczana. Która barwa jest odbijana, to zależy od grubości płytki ditlenku tytanu. Jeżeli grubość jego warstwy mieści się pomiędzy 40 a 60 nm otrzymuje się efekt perłowy, srebrzysty. Jeżeli grubość ta rośnie, obserwuje się efekt tęczy.
Pigmenty interferencyjne są barwnymi pigmentami perłowymi o słabej intensywności barwy. Ciemne światło powoduje jednak wyraźne jej pogłębienie. Szczególną własnością pigmentów interferencyjnych jest zdolność wywoływania mieniących się efektów w wyrobach takich, jak żele i cienie do powiek.
Kolejną grupę, czyli pigmenty kombinowane, opracowano w celu połączenia połysku perłowego z efektami barwnymi. Efekt ten możliwy był do osiągnięcia dzięki powleczeniu mikowych pigmentów z ditlenkiem tytanu (barwnik interferencyjny) dodatkowo jednym lub kilkoma barwnikami absorpcyjnymi, takimi jak tlenki żelaza czy chromu. Pigmenty te nadają wyrobom perłowy połysk, podnosząc jednocześnie intensywność ich barwy. Atrakcyjność tego typu układów polega na tym, iż dobierając odpowiednio nakładane na siebie barwniki można otrzymać pigmenty o jednym lub dwóch odcieniach barw. Pigmenty dwubarwne, zwane inaczej tęczowymi, wykorzystywane są głównie do upiększania oczu oraz w kosmetykach stosowanych w charakteryzacji teatralnej.
Specyficzną grupę środków nadających połysk perłowy i zmętniających, mających szczególne znaczenie dla kosmetyków zawierających w recepturze związki powierzchniowo czynne, np. szamponów, stanowią substancje typu wosków. Uzyskany przy pomocy wosku połysk, zależnie od jego struktury, może być bardzo błyszczący lub "gęsty". Intensywność ta zależna jest w dużej mierze od stężenia użytego wosku. W miarę jego wzrostu w gotowym wyrobie (na ogół stosuje się je w stężeniach od 1 do 5%) rośnie "gęstość" połysku, spada natomiast jego jaskrawość.
Wszystkie omówione związki mogą być stosowane w kosmetyce, gdyż nie drażnią, nie powodują uczuleń, nie budzą zastrzeżeń pod względem toksykologicznym. Wyjątek stanowi tlenochlorek bizmutu, który stosowany na skórę nie skaleczoną nie budzi zastrzeżeń. W przypadku skóry uszkodzonej może on jednak działać toksycznie.
W przypadku produktów ciekłych, np. ciekłych cieni do powiek czy lakierów do paznokci, efekt perłowy widoczny jest już jako tzw. połysk w buteleczce, natomiast w przypadku pudrów i produktów w formie sztyftu połysk uwidacznia się dopiero po naniesieniu preparatu na skórę.
Pigmenty perłowe mają bardzo duży zakres stosowania w nowoczesnym przemyśle kosmetycznym. Poszczególne ich typy można ze sobą mieszać, co poszerza znacznie kombinacje możliwych do uzyskania efektów.