System Polityczny Izraela

System parlamentarno-gabinetowy

Historia

Powstałe stosunkowo niedawno, bo w 1948 r. Państwo Izraela jest republiką demokratyczną z systemem parlamentarno – gabinetowym. Korzenie współczesnego systemu politycznego tego kraju wywodzą się ze starożytności. W V wieku p.n.e., kiedy wygnani przez Babilończyków, Izraelczycy powrócili na ziemie Palestyny utworzyli Wielkie Zgromadzenie („Kneset HaGedola”), które tak jak współczesny izraelski parlament składało się ze 120 członków.

Już od 1917 r. środowisko międzynarodowe myślało nad utworzeniem siedziby narodowej dla Żydów. I tak w 1947 r. zgodnie z Rezolucją Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 181 dokonano podziału ziem Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Pierwsze miało otrzymać 56% obszaru, a drugie 42%. Konsekwencją decyzji ONZ był wybuch działań zbrojnych między ludnością żydowską a arabską. Reakcja państw arabskich była jednolita – nie uznały, bowiem nowego tworu i rozpoczęły przygotowania do wojny. Pierwsze starcie wojsk izraelsko – arabskich potwierdziły niepodległość Izraela i przyczyniły się do poszerzenia granice państwa żydowskiego.

Choć wielu ekspertów i znawców tematu uważa system polityczny Izraela za zachodnioeuropejski, odnaleźć w nim można wiele różnic. Nie jest żadną tajemnicą, że model polityczny państwa żydowskiego został zaczerpnięty ze źródeł brytyjskich. Jako potwierdzenie przywołuje się najczęściej brak konstytucji w formie jednego aktu prawnego. Poszczególne sfery systemu politycznego państwa reguluje zbiór dwunastu „Ustaw Zasadniczych”. W skład izraelskich „Praw Fundamentalnych” wchodzą:

1. Deklaracja Niepodległości Państwa Izraela (1948 r.)

2. Kneset (1958 r.)

3. Ziemie Izraela (1960 r.)

4. Prezydent (1964 r.)

5. Rząd (1968 r.) – ustawa znowelizowana w 2001 r.

6. Gospodarka (1975 r.)

7. Armia (1976 r.)

8. Jerozolima (1980 r.)

9. Sądownictwo (1984 r.)

10. Kontroler państwowy (1988 r.)

11. Godność i Wolność (1992 r.)

12. Wolność Zawodowa (1994 r.) – ustawa zmieniona w 1994 r.

Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą w Izraelu sprawuje jednoizbowy parlament (Kneset), w ramach, którego zasiada 120 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych na 4 – letnią kadencję. Próg wyborczy w tym państwie jest dość niski – wynosi, bowiem 2 proc. Do 1992 r. próg ten był jeszcze niższy, ponieważ sięgał zaledwie 1 proc. Tak ekstremalnie niskie obwarowanie doprowadziło do dużego rozdrobnienia izraelskiej sceny politycznej. Aby ustabilizować scenę polityczną kraju w następnych latach próg wyborczy zaczęto stopniowo zwiększać, aż w 2003 r. osiągnięto pułap dwuprocentowy.

Parlament Izraela w przyjętym przez ten kraj systemie politycznym zajmuje znaczące miejsce. Jego członkowie wybierają, bowiem prezydenta oraz szefa rządu, którego ministrowie są odpowiedzialni przez Knesetem. Parlament izraelski obraduje na dwóch sesjach zwyczajnych w roku. A sesje nadzwyczajne zwoływane są na wniosek rządu lub trzydziestu posłów. Warto także zaznaczyć, iż w systemie izraelskim każda liczba deputowanych obecnych na posiedzeniu stanowi quorum.

Wybory

Całe państwo stanowi jeden okręg wyborczy, co oznacza, że wyborca oddaje tylko jeden głos na partię, której program, hasła wyborcze i kandydatów popiera. Aby rozdzielić mandaty między startujące w wyścigu wyborczym ugrupowania polityczne dzieli się ogólną liczbę głosów oddanych na partie, które przekroczyły próg wyborczy przez 120. W wyniku tego równania znana staje się liczba ważnie oddanych głosów uprawniających do otrzymania mandatu. Każde ugrupowanie dostaje tyle miejsc w parlamencie ile razy w liczbie oddanych na nie głosów pojawia się owa wielokrotność minimum.

Ugrupowania, które zdobyły mandaty w ustępującym Knesecie automatycznie biorą udział w wyborach. Pozostałe partie muszą przedstawić listę kandydatów z podpisami poparcia 2,5 tys. wyborców. Co więcej, zobowiązane są one do wpłaty depozytu w wysokości 23 tys. szekli, który zwracany jest w sytuacji gdy lista danej partii znajdzie poparcie wśród 2% głosujących.

Mandaty niezagospodarowane po wstępnym podziale, rozdzielane są pomiędzy te partie, które otrzymały najwięcej tzw. głosów nadwyżkowych. Mandaty te rozdzielane są według metody Hagenbacha – Bischoffa (znanej w Izraelu jako metoda Badera – Ofera). Zgodnie z jej zasadami głosy nadwyżkowe dzielone są przez kolejne liczby pierwsze, aż do momentu rozdysponowania wszystkich mandatów. Czynne prawo wyborcze przysługuje Izraelczykom od 18 roku życia, bierne zaś po ukończeniu 21 lat.

Liczba 120 powtarza się podczas analizy systemu politycznego Izraela kilkukrotnie. Tylu jest, bowiem deputowanych w Knesecie i tylu właśnie kandydatów do tej izby jest umieszczanych na listach wyborczych poszczególnych ugrupowań. Partie o mniejszym zasięgu i popularności często przedkładają swoim wyborcom listy z mniejszą liczbą kandydatów, ponieważ wiedzą, że wymienianie 120 nazwisk jest bezcelowe, ponieważ zdają sobie sprawę, że nie zdobędą wszystkich miejsc w Knesecie.

Otrzymanie mandatu przez poszczególnych kandydatów z list partyjnych zależy głównie od zajmowanej na niej pozycji. Podobnie dzieje się w przypadku list wyborczych tworzonych przez koalicje. Kolejność w tym przypadku jest ważna nie tylko dla indywidualnych kandydatów, ale również dla samych ugrupowań. Pozycję na wspólnej liście koalicji przedwyborczej ustalają liderzy partii wchodzących w jej skład. Nierzadko dochodzi na tym tle do zaciętych walk między koalicjantami. I tak dla przykładu Blok Likud w wyborach do 8 Knesetu w 1973 r. omal się nie rozpadł, ponieważ Lista Państwowa i Niezależne Centrum toczyły ze sobą walkę, o to, która z nich otrzyma 36 miejsce na liście, a która 37.

Miejsce na listach wyborczych można podzielić na trzy grupy: bezpieczne (te miejsca, których liczba odpowiada liczbie mandatów zdobytych z wyborach poprzednich), marginalne (stanowią one około 10 proc. ponad liczbę miejsc zdobytych ostatnio i 10 proc. poniżej tej liczby) oraz symboliczne, czyli takie, które na pewno nie znajdą się w składzie Knesetu.

Ze względu na duże rozdrobienie sceny politycznej Izraela żadne z istniejących ugrupowań nie jest w stanie samodzielnie rządzić. Dlatego w państwie tym proces tworzenia koalicji jest tak ważny. Do najważniejszych kwestii spornych między potencjalnymi koalicjantami należy kwestia palestyńska, negocjacje z Syrią, wpływ partii religijnych na kształt państwa oraz kwestia uchwalenia konstytucji

Od samego początku istnienia Izraela wszystkie rządy funkcjonowały na bazie koalicji, zawieranych z małymi ugrupowaniami politycznymi mającymi zaledwie kilka mandatów. Koalicja, aby sprawnie rządzić musi uzbierać aż 61 mandatów. Wymusza to na zwycięskiej partii zawieranie dość nietypowych niekiedy sojuszy. W ten właśnie sposób małe partie mogą wpływać na podejmowane w państwie decyzje. Taka sytuacja kilkakrotnie umożliwiła ugrupowaniom religijnym zablokowanie inicjatyw pokojowych.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiada parlament, rząd oraz poszczególni deputowani i ministrowie. Z tego względu w Izraelu rozróżnia się dwa rodzaje projektów ustaw oraz rozporządzeń: rządowe i poselskie. Uchwalony przez Kneset projekt ustawy trafia do prezydenta, który nigdy nie może odmówić jego podpisania. Warto również zaznaczyć, że żadne ustawy uchwalone przez parlament nie mogą być podważane przez sąd.

Prezydent

Prezydent Państwa Izraela wybierany jest na 7 lat przez parlament, bez prawa reelekcji. Prawo zgłaszania kandydatury na to stanowisko przysługuje minimum 10 deputowanym. Prezydent wybierany jest bezwzględną większością ¾ głosów ogólnej liczby członków parlamentu.

Prezydent jako głowa państwa symbolizuje jedność kraju. Pełni on funkcje reprezentacyjne i formalne: otwiera sesję nowo wybranego Knesetu, mianuje sędziów i gubernatora Banku Izraela, podpisuje ustawy oraz umowy międzynarodowe. Z powodu niewłaściwego zachowania lub braku kompetencji prezydent może być przez parlament usunięty z urzędu. Wniosek w sprawie usunięcia prezydenta zgłasza co najmniej 20 deputowanych, a przyjmowany jest większością głosów ogólnej liczby członków Knesetu. Pierwszym prezydentem Izraela był Chaim Weizmann. Obecnie urząd ten od 2007 r. piastuje z ramienia Kadimy Szymon Peres.

Rząd

W skład władzy wykonawczej Izraela, czyli rządu wchodzi premier i ministrowie, którzy są mianowani i odwoływani przez tego pierwszego. W latach 1996 – 2001 szef rządu wybierany był w wyborach powszechnych. Kandydat na premiera musi mieć ukończone 30 lat. W ciągu 45 dniu od ogłoszenia oficjalnych wyników wyborów premier – elekt, przedstawia skład i program rządu. Ministrów (łącznie z premierem) nie może być mniej niż ośmiu i więcej niż osiemnastu. Ponadto połowa z nich musi być przedstawicielami Knesetu. Parlament izraelski ma prawo do zastosowania w stosunku do szefa rządu votum nieufności, czego dokonuje bezwzględną większością głosów. W izraelskiej praktyce przyjęcie votum nieufności jest równoznaczne z podjęciem decyzji o skróceniu kadencji parlamentu. W przypadku, gdy premier nie może wykonywać swoich obowiązków, z szeregów Knesetu rząd wybiera jego następcę, któremu przysługują wszystkie uprawnienia szefa rządu, z wyjątkiem możliwości skrócenia kadencji parlamentu.

Kandydat na stanowiska premiera musi być członkiem Knesetu. Może on być zgłoszony przez ugrupowanie lub koalicję partyjną, która posiada co najmniej 10 miejsc w parlamencie lub przez partię, którą w wyborach poparło 50 tys. wyborców. Ciekawostką jest fakt, że premierem państwa Izraela można być tylko przez 7 lat.

Przedterminowe wybory na urząd premiera odbywają się, gdy:

- Kneset większością 2/3 głosów ogólnej liczby deputowanych odsunie szefa rządu od władzy;

- premier umrze lub stanie się niezdolny do sprawowania swoich funkcji;

- nowemu szefowi rządu nie udało się mianować ministrów;

- w ciągu 45 dni od ogłoszenia oficjalnych wyników wyborów premier nie przedstawi składu i programu rządu;

- szef rządu złoży rezygnację;

- Kneset usunie premiera z urzędu pod zarzutem „podłości moralnej”.

Podsumowanie / ocena systemu

System izraelski charakteryzuje się szczególnym naciskiem na zachowanie dyscypliny partyjnej. Według Leii Ben-Dor, redaktorki „Jerusalem Post” i obserwatorki Knesetu, w instytucji tej nie ma mowy o jakimkolwiek indywidualizmie. Reguły zachowania deputowanych są szczegółowo określone. Dla zilustrowania „niesubordynacji partyjnej” można posłużyć się przykładem Szulamit Aloni, członkini Partii Pracy, która za wyrażanie własnego zdania, nie została ujęta w liście wyborczej do 8 Knesetu.

Izrael należy do państw silnie sfragmentaryzowanych. Mogłoby się wydawać, że największym problem dzielącym izraelskie społeczeństwo jest podział na Żydów i Arabów. Nic bardziej mylnego. Atomizacji ludności tego państwa sprzyjają dywergencje kulturowo – etniczne (konflikt między Żydami sefardyjskim a aszkenazyjskimi) oraz religijne (Żydzi ortodoksyjni i świeccy). To właśnie na tych dwóch frontach kształtuje się tak silne zróżnicowanie systemu partyjnego Izraela. Sprzyja to polaryzacji i atomizacji jednego z najważniejszych organów państwa izraelskiego, jakim jest Kneset. Scena polityczna Państwa Izraela, ukształtowana w wyniku podziałów społeczeństwa, uniemożliwia sprawne sprawowanie władzy. Partie izraelskie reprezentują różnorodność poglądów i przekonań oraz napięć społecznych. Najważniejszym tematem podnoszonym przez partie polityczne jest: bezpieczeństwo (wewnętrzne i zewnętrzne) i sposoby jego zachowania, osiągnięcie pokoju z Syrią, Libanem i Palestyńczykami, sposoby walki z terroryzmem oraz kwestia integralności Jerozolimy.

Tak więc, można stwierdzić, że izraelska scena polityczna od początku istnienia państwa jest niezwykle rozdrobniona. Izraelski system partyjny charakteryzuje się wielością opcji politycznych. Ze względu na znaczną atomizację izraelskiej sceny politycznej rząd zawsze ma charakter koalicyjny. Zwycięskie ugrupowanie polityczne po każdych kolejnych wyborach zmuszone jest do poszukiwania mniejszych partii, które zgodzą się wejść z nią w skład koalicji rządowej. Partie te często odgrywają rolę tzw. „języczka u wagi”. Dotyczy to zwłaszcza ugrupowań religijnych.