Opłata produktowa i inne opłaty związane z zanieczyszczaniem środowiska
Każdego roku na całym świecie powstają miliony ton odpadów, które zanieczyszczają środowisko. Przedsiębiorstwa, które chcą zajmować się zbieraniem, transportem, usuwaniem i odzyskiwaniem z odpadów materiałów oraz energii, muszą posiadać specjalne pozwolenie na prowadzenie takiej działalności. Działalność ta jest ściśle kontrolowana, gdyż wiele odpadów jest szczególnie szkodliwych dla środowiska. Bardzo ważną kwestią jest zastępowanie składowania odpadów działaniami pozwalającymi uzyskać z nich materiały, surowce lub energię.
Odzysk i recykling są to główne sposoby uzyskiwania z odpadów różnych materiałów i surowców.
Odzysk to działania, które nie stwarzają zagrożenia dla życia, zdrowia i środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.
Recykling natomiast jest to odzysk, prowadzący do powtórnego przetwarzania substancji materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania materiałów o przeznaczeniu pierwotnym lub innym, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.
W dyrektywach unijnych zobowiązano państwa członkowskie do osiągania docelowych poziomów odzysku i recyklingu dla poszczególnych rodzajów odpadów opakowań i niektórych poużytkowych produktów, jak również sprzętu elektrycznego i elektronicznego i samochodów osobowych, które zostały wycofane z eksploatacji.
W Polsce przepisy o ograniczaniu odpadów opakowaniowych przeznaczonych do składowania oraz mające na celu upowszechnianie ich selektywnej zbiórki wprowadzono 1 stycznia 2002 roku. Wobec podmiotów, które nie wywiązują się z obowiązku odzysku i recyklingu, stosowana jest kara finansowa w formie opłaty produktowej.
Według definicji Polityki Ekologicznej Państwa opłaty produktowe:
„są to obciążenia nakładane na produkty szkodliwe dla środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub składowania, charakteryzujące się rozproszonym sposobem konsumpcji (np. gospodarstwa domowe), powodujące relatywnie niewielkie szkody środowiskowe w skali pojedynczego aktu zużycia – konsumpcyjnego i/lub produkcyjnego – lecz wywołujące istotne zagrożenia dla środowiska jeśli chodzi o zużycie jako całość”.
Obowiązek uiszczania opłaty produktowej zależy przede wszystkim od tego, czy przedsiębiorca wprowadza na teren kraju produkty w opakowaniach. Ważny jest tez rodzaj opakowania, rodzaje produktów wprowadzanych na rynek oraz powierzchnia handlowa sprzedającego produkty w opakowaniach.
Przepisy ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r., Nr 90, poz. 607 z późn. zm.) obejmują przedsiębiorców:
wprowadzających na rynek krajowy (zarówno wytwarzających, jak i importujących) wymienione w załącznikach do ww. ustawy produkty w opakowaniach oraz produkty uciążliwe dla środowiska;
pakujących produkty wytwarzane przez innego przedsiębiorcę i wprowadzających je na rynek;
przedsiębiorców, którzy zlecili jedynie wytworzenie produktu lub produktu w opakowaniu;
prowadzących jednostkę lub jednostki handlu detalicznego, o powierzchni handlowej powyżej 500 m2, sprzedających produkty tam pakowane;
prowadzących więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego o łącznej powierzchni 5000 m2, bez względu na powierzchnię pojedynczej jednostki,
sprzedających produkty tam pakowane;
importerów towarów, których częściami składowymi lub przynależnościami są produkty wymienione w ustawie;
przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju produkty w opakowaniach w drodze importu lub wewnątrz wspólnotowego nabycia, na potrzeby własne.
Przedsiębiorca ma obowiązek zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych od 1 stycznia 2006 r. odpadów opakowaniowych z:
tworzyw sztucznych;
aluminium;
stali, w tym z blachy stalowej;
papieru i tektury;
opakowań ze szkła gospodarczego poza ampułkami;
opakowań z materiałów naturalnych np. drewna i tekstyliów;
opakowań z drewna;1
Przedsiębiorcy, którzy wprowadzają odpady opakowaniowe oraz niektóre wyroby powinni osiągnąć odpowiedni poziom odzysku i recyklingu tych odpadów i produktów. Według dyrektyw unijnych, na konkretne okresy ustalane są docelowe poziomy odzysku i recyklingu. Poszczególne rodzaje odpadów opakowaniowych, mają zróżnicowany poziom recyklingu:
Najniższy jest dla opakowań z naturalnych materiałów (drewno – 15%),
najwyższy dla opakowań z papieru i tektury oraz ze szkła gospodarczego – 60%.
Docelowy poziom odzysku dla opon wynosi 75% i recyklingu – 15%, a dla olejów smarowych –odpowiednio 50% i 35% ogólnej masy produktów wprowadzonych na rynek krajowy.
Obowiązek zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych może być realizowany przez przedsiębiorcę samodzielnie albo za pośrednictwem organizacji odzysku. Musi on prowadzić ewidencję masy i ilości opakowań, które wprowadza z towarami na rynek oraz produktów podlegających odzyskowi i recyklingowi, a także ewidencję masy odpadów opakowaniowych i produktów poddanych odzyskowi lub recyklingowi.
Przedsiębiorca uiszcza opłatę tylko wtedy, gdy nie osiągnie odpowiedniego poziomu odzysku i/lub recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych. Potwierdzeniem wykonania obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu są dokumenty potwierdzające odrębnie odzysk i odrębnie recykling – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 19 grudnia 2006 r.
Ponadto przedsiębiorcy, którzy przekroczyli wymagane w danym roku sprawozdawczym poziomy odzysku i/lub recyklingu, mogą przenieść tę nadwyżkę na rok następny.
Opłatę produktową ustala się indywidualnie dla każdego rodzaju opakowań lub produktów, których dotyczy odzysk i recykling, jednak ustalając jej wysokość stosujemy wzór będący iloczynem stawki kwotowej opłaty i różnicy między wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku/recyklingu:
$N = W\ x\ \frac{p - o}{100\ }\text{x\ s}$ gdzie:
N – wysokość należnej opłaty produktowej w złotych,
W – liczba sztuk lub masa w kg opakowań lub produktów wprowadzonych przez przedsiębiorcę w roku sprawozdawczym na terytorium kraju,
p – poziom odzysku, recyklingu (w procentach, ustalony w rozporządzeniu Rady Ministrów),
o – osiągnięty poziom odzysku, recyklingu odpadów opakowaniowych stanowiący iloraz wielkości odpadów faktycznie poddanych odzyskowi/recyklingowi i wielkości opakowań lub produktów wprowadzonych na rynek ( w procentach),
s – stawka jednostkowa opłaty produktowej w zł za sztukę lub za kg.
Przykład:
W 2013 r. przedsiębiorstwo wprowadziło na rynek opakowania z papieru i tektury o masie 20 000 kg. Procentowy poziom recyklingu dla tych odpadów wynosi 50%. Przedsiębiorstwo oddało do recyklingu 3000 kg opakowań, zatem:
W = 20 000 kg, o = 38%, s = 0,65 zł, p = 50%. Opłata produktowa wyniesie więc:
$$N = 20000 \times \frac{50 - 38}{100} \times 0,65 = 1560,00\ zl.$$
Przedsiębiorca powinien wpłacić opłatę produktową w kwocie 1560,00 zł do 31 marca 2014 roku.
Szczególnym rodzajem opłaty jest opłata depozytowa. Pobierana jest przy sprzedaży akumulatora kwasowo – ołowiowego, jeżeli kupujący nie przekaże zużytego akumulatora. Opłata ta wynosi 30 zł i pobiera ją sprzedawca detaliczny, potwierdzając to w fakturze VAT. Jeśli w ciągu 30 dni kupujący dostarczy zużyty akumulator, sprzedawca zwraca mu opłatę depozytową. Akumulatory od sprzedawcy na własny koszt odbiera wytwórca, importer i przekazuje je do recyklingu.
Według definicji z art. 3 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.), wprowadzający sprzęt jest to przedsiębiorca, który:
a) produkuje i wprowadza sprzęt do obrotu pod własnym oznaczeniem,
b) wprowadza sprzęt do obrotu pod własnym oznaczeniem wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę,
c) importuje sprzęt - z wyjątkiem przedsiębiorcy, który zapewnia wyłącznie finansowanie zgodne z warunkami określonymi w umowie finansowania.2
Wprowadzający sprzęt jest zobowiązany do zorganizowania i sfinansowania odbierania od zbierających zużytego sprzętu, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. Przed rozpoczęciem działalności polegającej na wprowadzeniu sprzętu na terytorium kraju, przedsiębiorca posiada m.in. następujące obowiązki, wynikające z ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym:
1. art. 7 - wniosek do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska o wpis do rejestru (podlega opłacie rejestrowej oraz opłacie rocznej, a ich wysokość zależy od obrotu netto ze sprzedaży sprzętu elektrycznego i elektronicznego w poprzednim roku obrotowym),
3. art. 18 – wniesienie zabezpieczenia finansowego (w przypadku: niezawarcia umowy z organizacją odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego, wygaśnięcia lub rozwiązania umowy z taką organizacją, otwarcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości organizacji odzysku; może być przeznaczone na sfinansowanie zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych),
4. art. 19 – formy zabezpieczenia finansowego (może być m.in. w formie depozytu wpłaconego na odrębny rachunek GIOŚ, gwarancji bankowej złożonej do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej),
7. art. 25 – informacja o kosztach gospodarowania odpadami,
8. art. 27-34:
– zorganizowanie i sfinansowanie odbierania od zbierających i dalszego gospodarowanie sprzętem pochodzącym z gospodarstw domowych,
– minimalne roczne poziomy zbierania sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych,
– odpowiedzialność za „stary” i „nowy” sprzęt,
– poziomy odzysku i recyklingu (w 10 grupach uwzględniono 102 rodzaje sprzętu; poziomy te należy ustalać odrębnie dla każdej grupy sprzętu),
9. art. 64 – opłata produktowa w przypadku nieosiągnięcia wymaganych poziomów zbierania, odzysku i recykling.
Podstawę ustalenia opłaty produktowej stanowi masa w kilogramach zużytego sprzętu, zebranego i przekazanego do prowadzącego zakład przetwarzania. Kwota opłaty produktowej jest to iloczyn stawki kwotowej opłaty produktowej i różnicy między wymaganym a osiągniętym poziomem odpowiednio zbierania, odzysku albo recyklingu zużytego sprzętu. Szczegółowe stawki opłat są okreslane przez Ministra właściwego do spraw środowiska w porozumieniu z właściwym ministrem do spraw finansów w drodze rozporządzenia.
| Numer i nazwa grupy sprzętu | Numer i nazwa rodzaju sprzętu | Stawka w zł za 1 kg wprowadzonego sprzętu |
|---|---|---|
| 1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego | Wielkogabarytowe urządzenia chłodzące, Chłodziarki, Zamrażarki, Pralki, Suszarki do ubrań, Zmywarki, Kuchenki, Piece elektryczne, Elektryczne płyty grzejne, Mikrofalówki, Grzejniki elektryczne, Wentylatory elektryczne, Urządzenia klimatyzacyjne | 1,80 |
| 2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego | Odkurzacze, Zamiatacze do dywanów, Urządzenia używane do szycia, dziania, tkania, Żelazka, Tostery, Frytkownice, Noże elektryczne, Urządzenia do strzyżenia włosów, suszenia włosów, szczotkowania zębów, golenia, masażu oraz pozostałe urządzenia do pielęgnacji ciała, Zegary, zegarki oraz urządzenia do celów odmierzania, wskazywania lub rejestrowania czasu, Wagi | 1,80 |
| 3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny | A. Scentralizowane przetwarzanie danych: | |
| Komputery duże, Stacje robocze, Jednostki drukujące | 1,80 | |
| B. Komputery osobiste: | ||
| Komputery osobiste stacjonarne, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura, Laptopy, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura, Notebooki, Drukarki, Sprzęt kopiujący, Elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania, Kalkulatory kieszonkowe i biurowe, Faksy, Telefony | 1,80 | |
| 4. Sprzęt audiowizualny | Odbiorniki radiowe i telewizyjne, Kamery video, Sprzęt video, Sprzęt hi-fi, Wzmacniacze dźwięku, Instrumenty muzyczne | 1,80 |
| 5. Sprzęt oświetleniowy | Oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych | 1,80 |
| Liniowe lampy fluorescencyjne, Kompaktowe lampy fluorescencyjne, Wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe, Niskoprężne lampy sodowe | 18,00 | |
| 6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych | Wiertarki, Piły, Maszyny do szycia, Urządzenia do piłowania, cięcia, robienia otworów, nabijania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu i innych materiałów, Narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowań, do spawania, lutowania lub podobnych zastosowań, do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych | 1,80 |
| 7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy | Kolejki elektryczne lub tory wyścigowe, Kieszonkowe konsole do gier video, Gry video, Sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi składowymi, Automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem, Pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy | 1,80 |
| 8. Przyrządy medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów | Sprzęt do radioterapii, badań kardiologicznych, wentylacji płuc, Urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną, Sprzęt laboratoryjny do diagnozowania in vitro, Zamrażarki laboratoryjne, Testy płodności, Pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia choroby, urazów lub niepełnosprawności | 1,80 |
| 9. Przyrządy do nadzoru i kontroli | Czujniki dymu, Regulatory ciepła, Termostaty, Urządzenia pomiarowe ważące lub do nastawu używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny | 1,80 |
| 10. Automaty do wydawania | Automaty do wydawania napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami, pieniędzy - bankomaty | 1,80 |
Tabela 1. Podstawa prawna: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 stycznia 2006 r. w sprawie szczegółowych stawek opłat produktowych dla sprzętu (Dz.U. Nr 19, poz. 152).
W przypadku nieosiągnięcia wymaganego poziomu odzysku recyklingu, stawka opłaty produktowej wynosi 1,80 zł za 1 kg niewykonanego poziomu odzysku i recyklingu dla zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (tabela 1). Przykładowo, jeśli sprzedawca sprzeda lodówkę, a nie uzyska zużytej, zapłaci od 80 zł do 150zł w zależności od jej gabarytu. Użytkownicy (nabywcy) sprzętu gospodarstw domowych są zobowiązani do oddania zużytego sprzętu zbierającemu taki sprzęt. Przy sprzedaży takiego sprzętu, zarówno sprzedawca detaliczny, jak i hurtowy mają obowiązek nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu w ilości i rodzaju zakupywanego sprzętu.