Mała Konstytucja z 17 października 1992 roku
Charakter tymczasowy, rozdział 2 – ustawodawstwo, rozdział 3 i 4 – wykonawstwo, rozdział 5 – samorząd terytorialny.
Parlament – dwuizbowa struktura
Sejm – 460 posłów, wybory równe i powszechne, funkcja ustawodawcza, funkcja kontrolna nad działalnością rządu, utrata pozycji najważniejszego organu w państwie.
Senat – 100 senatorów, wybory powszechne (dwóch z każdego województwa; trzech ze stołecznego i katowickiego), udział w ustawodawstwie (możliwość poprawek bądź odrzucenia).
Prezydent – wybierany przez naród
„… czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania umów międzynarodowych” – Art. 28 ust. 2
Sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków zagranicznych – Art. 32 ust. 1
Sprawuje bezpieczeństwo państwa – zewnętrzne i wewnętrzne – Art. 34
Udział w procesie ustawodawstwa – możliwość złożenia weta wobec ustawy przyjętej przez parlament lub skierowanie jej do TK
Prawo do rozwiązania Sejmu w trzech sytuacjach:
Jeżeli w ciągu 3 miesięcy nie zostanie uchwalona ustawa budżetowa (Art. 21 ust. 4)
Jeżeli nie powiodą się kolejne stadia tworzenia rządu (Art. 62)
Jeżeli Sejm wyrazi rządowi nie konstruktywne wotum nieufności (Art. 66 ust. 5)
Aktywny udział w powoływaniu Rządu – brak funkcji kontrolnej wobec już istniejącego rządu
Powoływanie sędziów na wniosek KRS
Powoływanie (bądź udział) kierownictwa SN i NSA
Prawo łaski
Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną – w razie naruszenia konstytucji lub ustawy stawiany przez Zgromadzenie Narodowe w stan oskarżenia przed TS (2/3 głosów) – TS może pozbawić urzędu
Nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej
Rada Ministrów - Art. 51 i 52 ust. 1 – organ prowadzący politykę wewnętrzną i zagraniczną, kierujący całością administracji rządowej i podejmujący decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla prezydenta lub innego organu administracji państwowej bądź samorządu.
Ponosi odpowiedzialność polityczną wobec Sejmu – wotum nieufności Sejmu wobec rządu (bezwzględna większość głosów), co jest równoznaczne z podaniem się rządu do dymisji
Konstruktywne wotum nieufności – jednoczesne dla urzędującego gabinetu i wyboru nowego premiera sejm ma 21 dni na wybór całego rządu a prezydent obowiązek powołania go.
Nie konstruktywne (zwykłe) wotum nieufności – dla urzędującego gabinetu ale nie wyboru nowego premiera.
KONSTYTUCJA z 2 kwietnia 1997 roku
Projekty konstytucyjne zgłoszone do Zgromadzenia Narodowego:
Komisji Konstytucyjnej Senatu I Kadencji
Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy
Konfederacji Polski Niepodległej
Unii Wolności
Sojuszu Lewicy Demokratycznej
prezydenta Lecha Wałęsy
NSZZ „Solidarność” i ugrupowań centroprawicowych – projekt obywatelski wniesiony w drodze inicjatywy ludowej.
1994 – pierwsze czytanie projektów, które później trafiają do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w składzie 46 posłów i 10 senatorów
16 stycznia 1997 – przyjęcie sprawozdania zawierającego tekst konstytucji w formie jednolitej.
22 marca 1997 – drugie czytanie – uchwalenie parlamentarnego tekstu Konstytucji.
2 kwietnia 1997 – trzecie czytanie – uchwalenie ostatecznego tekstu zawierającego poprawki prezydenta.
25 maj 1997 – Referendum Konstytucyjne (frekwencja 42,86 %)
17 lipca 1997 – ogłoszenie Konstytucji w Dzienniku Ustaw (nr. 78, poz. 483).
17 października 1997 – wejście Konstytucji w życie.
Jesień 2006 – zmiana Konstytucji w zakresie polskich zasad ekstradycyjnych (Art. 55).
Termin „Konstytucja”
Konstytucja (łac. „consitutio”) – urządzenie, układ, organizacja natury
W Polskiej tradycji prawnej terminem tym określano uchwały Sejmu. Od XVIII wieku mianem „konstytucja” zaczęto określać akt zawierający podstawy ustrojowe państwa.
Walory konstytucji:
organizacyjny – konstytucja jako opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania.
gwarancyjny – konstytucja jako wyznaczenie granic, poza które władze nie mogą wykraczać.
Koncepcja umowy społecznej – konstytucja pisanym wyrazem umowy społecznej.
Zasada konstytucjonalizmu – każde państwo demokratyczne musi mieć konstytucję oraz mechanizmy zapewniające jej przestrzeganie i bezpośrednie stosowanie.
Dzisiejsze rozumienie terminu „konstytucja”:
akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa
akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje oraz formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.
Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych.
Rodzaje konstytucji
pisane i niepisane
pisane – ujęte w formie aktu normatywnego.
Niepisane – oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych.
Sztywne i elastyczne
Sztywna – wyższa moc prawna konstytucji od ustaw zwykłych (ustawy nie mogą zmieniać konstytucji i winny być z nią zgodne).
Elastyczna – zmiana konstytucji odbywa się w takim samym trybie jak ustawy – nie jest chroniona przed ingerencją ustawodawcy, a wyodrębnienie spośród innych opiera się na kryterium materialnym tj. treści regulacji.
Jednolite i złożone
Jednolite – ujmujące całą materię konstytucyjną w jednym akcie.
Złożone – składające się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej.
Wyróżnienie generacji konstytucji – związane z wątkiem historycznym, wyróżnione poprzez kryterium historyczne.
Stabilna i zmienna
Cechy Konstytucji jako ustawy zasadniczej
Konstytucja jest ustawą – jest uchwalona poprzez parlament jako najwyższego ustawodawcę, jest aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym
Ustawa zasadnicza państwa – szczególna treść i forma oraz moc prawna a więc cechy, które wyróżniają ją spośród innych
Szczególna treść – polega na zakresie regulowanych przez nią materii i sposobie regulowania tych materii.
Treść konstytucji:
Określenie ogólnych zasad ustroju państwowego
Określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacj
Określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki
Szczególna forma – szczególna nazwa oraz specyfika trybu powstawania i zmiany, odrębnego od trybu zwykłego (ustawy zwykłej.
Szczególny tryb zmiany – trudniejsza od procedury uchwalania ustaw zwykłych, zmiana nie może być dokonana w drodze ustawy zwykłej – konieczne jest uchwalenie ustawy i zmianie konstytucji jako ustawy konstytucyjnej
Odrębność proceduralna zmian konstytucji:
Ustanowienie szczególnych wymogów większości kworum, a czasem także w ustanowieniu udziału innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej
Konstytucja sztywna może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów – przesłanka SINE QUA NON dla odróżnienia ustaw konstytucyjnych od zwykłych.
Powiązanie zmian z instytucją referendum.
Współdziałanie parlamentu centralnego z parlamentami lokalnymi.
Ustanowienie kilku – konkurencyjnych lub wykluczających się – procedur zmiany
Zmiana konstytucji – wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu i dokonywanych wyłącznie przez parlament.
Rewizja konstytucji – zmiana konstytucji o charakterze całościowym
Ustanowienie zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach
Niemożliwa w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojennego – Hiszpania, Polska.
Niemożliwa w razie obiektywnie istniejącego zagrożenia państwa czy innych sytuacji szczególnych – Belgia, Francja.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 przyjmuje procedurę zmiany przez parlament dokonywanej w formie ustawy o zmianie konstytucji, a ewentualne odstępstwa muszą wynikać z wyraźnego unormowania konstytucyjnego (Art. 235).
Szczególna moc prawna – najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego.
W przypadku konstytucji sztywnej:
Przedmiot jej unormowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych, ich zakres przedmiotowy oraz samoistny lub wykonawczy charakter.
Inne akty normatywne muszą być z nią zgodne (nie sprzeczne)
Sprzeczność
O charakterze materialnym – takie ukształtowanie normy które uniemożliwia jednoczesne wykonanie tej normy i odpowiedniej normy konstytucyjnej
O charakterze proceduralnym – przepis lub akt zawierający normę został wydany w sposób naruszający odpowiednie uregulowania konstytucyjne
O charakterze kompetencyjnym – akt zawierający normę został wydany przez podmiot któremu konstytucja nie przyznała kompetencji do podejmowania aktów danego rodzaju lub treści
Inne akty normatywne muszą być spójne z konstytucją – muszą przyjmować treści w możliwie najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych.
Obowiązywanie konstytucji
Będąc ustawą konstytucja ma charakter aktu normatywnego, co stanowi o tym, że jest aktem powszechnie obowiązującym. Wiąże wszystkie organy władzy publicznej i obywateli.
Cechy obowiązywania:
Składa się z przepisów, które stanowią tworzywo do budowy norm prawnych – sama w sobie nie może ustanawiać regulacji indywidualnych (konkretna osoba czy sytuacja) tylko generalne (abstrakcyjne)
Niektóre przepisy są skonstruowane w sposób precyzyjny i jednoznaczny (np. organizacja aparatu pojęciowego)
Niektóre przepisy są sformułowane w sposób ogólny, określając jedynie podstawowy kierunek rozwiązania odsyłając unormowanie szczegółów do ustawy zwykłej (tzw. delegacja)
Niektóre przepisy są sformułowane w sposób jeszcze bardziej ogólny, określając jedynie podstawowe rozstrzygnięcia ustrojowe tzw. „zasady konstytucyjne”*
Zawiera preambułę – wskazanie historycznych i politycznych podstaw
Musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad
Istnienie procedur gwarantujących przestrzeganie konstytucji
Każdy organ władzy publicznej i podmiot ma obowiązek przestrzegać i stosować konstytucję. Powołane instytucje mają za zadanie dopilnować by został wypełniany.
Problem zgodności ustaw z konstytucją – ustanowienie procedur pozwalających na badanie aktów parlamentarnych pod względem ich zgodności i osadzenia w ramach wyznaczonych przez konstytucję.
Stosowanie konstytucji
Stosowanie polega na zakazie podejmowania działań czy unormowań sprzecznych z konstytucją oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji jej postanowień. Obejmuje też powoływanie i wykorzystywanie norm i zasad konstytucji jako bezpośredniej podstawy dla działań i rozstrzygnięć, tam gdzie jest to możliwe.
Zasad bezpośredniego stosowania konstytucji:
We wszystkich wypadkach gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie do konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero potem powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.
Trzy formy sądowego stosowania konstytucji:
Stosowanie normy konstytucyjnej jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia – norma konstytucyjna sformułowana w sposób pozwalający na jej samoistne stosowanie, a ustawodawstwo zwykłe nie reguluje danej kwestii lub reguluje częściowo
Współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych regulujących szczegółowo daną kwestię
Stwierdzanie konfliktu między normą konstytucyjną a szczegółowymi postanowieniami ustawowymi
Źródła prawa konstytucyjnego
Konstytucja
akty normatywne zawierające normy należące do prawa konstytucyjnego – niższa moc prawna od konstytucji. O jego charakterze jako źródle prawa konstytucyjnego decyduje jego treść
ustawy konstytucyjne – moc prawna równa konstytucji, możliwość ingerencji w treść konstytucji, zmiany itd., regulują tylko określone zagadnienia czym różnią się od konstytucji, ten sam tryb ustanawiania. W obecnym stanie prawnym jedyną postacią ustawy konstytucyjnej jest „ustawa o zmianie konstytucji”.
zwyczaj konstytucyjny jako sposób stosowania normy prawa konstytucyjnego w praktyce będący elementem praktyki konstytucyjnej.
Zwyczaj konstytucyjny – ustabilizowana, długotrwała i powtarzalna praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że w przypadku zaistnienia takiej sytuacji w przyszłości postąpi się w ten sam sposób. Powstaje tam gdzie regulacja nie jest wyczerpująca.
Przepisy prawa pozostawiają kilka możliwości a praktyka stale wybiera jedną z nich.
Powstawanie zwyczaju konstytucyjnego:
spontanicznie
w wyniku precedensu konstytucyjnego – jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce stosowane z nadzieją na ponowne zastosowanie w przyszłości.
Prawo zwyczajowe, zwyczaj i precedens konstytucyjny, orzecznictwo i doktryna prawa nie są źródłami prawa konstytucyjnego.