Najważniejsze współczesne doktryny pedagogiczne:

1. analityczno-empiryczna nauka o wychowaniu:

Myślenie analityczne-jest procesem umysłowym, polegającym na tym, że wszystko, co ma być wyjaśnione i zrozumiałe, jest dzielone na mniejsze części.

Empiryzm-doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszystkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.

Analityczno-empiryczna nauka o wychowaniu chce:

• stosowania wyrażenia "nauka o wychowaniu" w celu określenia naukowej teorii wychowania opartej na doświadczeniach;

• wypracować jasne i spójne podstawowe pojęcia;

• zrezygnować z ogólnych pytań o istotę rzeczy;

• czysto teoretycznie zbadać obszar przedmiotowy;

• wspierać badania doświadczalne aby móc zastosować kryteria jakościowe w pedagogice.

Podział pedagogiki wg W.Brezinki:

1 Pedagogika naukowa :

*nie może formułować żadnych wartości i norm

*jest ukierunkowana teleologicznie(wychodzi od celu do którego chce dążyć) oraz przyczynowo-skutkowo(jeśli-to)

2 Pedagogika nienaukowa :

*może wartościować.

*udziela odpowiedzi na pytania dotyczące zajęć dydaktycznych.

Zadania technologicznej nauki o wychowaniu to tworzenie:

• Teorii wyjaśniających "Jaka jest przyczyna...?"

• Sądów prognostycznych "Jakie ma to konsekwencje...?"

• Metod wychowawczych "Jak osiągnąć cel?"

Zdaniem Brezinki - twórcy i głównego przedstawiciela analityczno-empirycznej nauki o wychowaniu, nauka ta posługuje się siecią teorii aby wyłapać, wyjaśnić, zracjonalizować i opanować zjawisko wychowania i nauczania. Przy czym nie jest ona odpowiedzialna za wszystkie pytania jakie ludzie stawiają odnośnie wychowania.

1. wychowanie krytyczno-emancypacyjne:

Wychowanie krytyczno-emancypacyjne od początku podzieliło się na dwa nurty. Antypedagogika skupiała się na wyzwoleniu dziecka spod rygorów, do których zaliczała wszelkie działania wychowawcze wymagające choćby minimalnej dawki przymusu. Wolność dziecka i jego własne potrzeby uznano w niej za najwyższy priorytet. Drugi nurt, związany politycznie z lewicą i oparty na krytyce społecznej, podważał przeświadczenie antypedagogów o tym, iż dziecko zawsze wybiera w sposób wolny i korzystny dla siebie. Weźmy bowiem wpływ reklam adresowanych do najmłodszych. Nie tylko skutecznie przekonują do zachwalanych produktów, ale także fabrykują przyzwolenie na świat, w którym rywalizacja o dostęp do nieograniczonej konsumpcji stanowi niepodważalną zasadę. Nacisk na całkowitą wolność może więc stanąć na przeszkodzie w uzyskiwaniu przez dzieci samodzielności i autonomii, niezbędnych przy podejmowaniu życiowych wyzwań. Osiągnięcie alternatywnych celów pedagogicznych wymaga wytyczenia granic i reguł, a nawet pewnej dozy rutyny, bez których mógłby się wyłonić chaos i brak orientacji zamiast spontanicznej kreatywności.

 Postulowane przez krytycznych pedagogów strukturalne wyzwolenie polegać miało na równoczesnych zmianach społecznych i świadomościowych. Realizację równości i wolności powinno ich zdaniem poprzedzić - wedle słów Theodora W. Adorno - „rozpoznanie panowania jako panowania", nie zaś jako legitymizowanego przez tradycję niezmiennego, przedustawnego porządku czy stanu natury. W tym celu niezbędne jest, aby uświadomić sobie doskwierające ludziom braki. Są to między innymi: deficyt demokratycznej przestrzeni społecznej, nierówność szans edukacyjnych i niedobór wyemancypowanego czasu wolnego. Wszystkie one sprawiają, że grupy uciskane żyją w obrębie tego, co Paolo Freire określił mianem „kultury milczenia". Do jej przełamania wiodą bunt, dialog oraz upełnomocnienie wykluczonych głosów i perspektyw, jednak nie w oderwaniu od sfery politycznej, tylko równocześnie z przemianami w jej obrębie.

 Intelektualna hegemonia modelu emancypacyjnego wywołała ostry protest bardziej zachowawczo nastawionych środowisk edukacyjnych. Ich kontratak, który rozpoczął się w USA w połowie lat 70., zaś do Europy dotarł na początku lat 80., nosił nazwę neokonserwatyzmu i domagał się przywrócenia wiodącej roli takim wartościom wychowawczym, jak porządek, dyscyplina, pilność, a także identyfikacja z państwem oraz afirmacja zamiast krytyki. Zbytnią dociekliwość, tak uczniów, jak i nauczycieli, uznano za przejaw nihilizmu. Szkoła miała wypuszczać dobrze zintegrowane jednostki, które niewiele się zastanawiają nad sensem całości, uczestniczą natomiast gorliwie w budowie technokratycznego, hierarchicznego ładu. Części wychowanków przyznano w nim funkcję przyszłych rywalizujących ‘podmiotów rynkowych'; innym już na starcie powierzono mniej spektakularną rolę podatnego na zarządzanie ‘zaplecza' aktywności tamtych.

1. neokonserwatyzm pedagogiczny:

Neokonserwatyzm pedagogiczny jest skutkiem rozprawienia się z rozczarowaniem. Jest również przeciwstawieniem się błędnym poglądom pedagogicznym. Neokonserwatyzm nawiązuje do powrócenia do wcześniejszych haseł i myśli przewodnich związanych z kształceniem i wychowaniem. Neokonserwatyzm pedagogiczny ma na celu zapobiec „złemu” wychowaniu i wykształceniu młodych ludzi.

Wolfgang Brezinka – domaga się wychowania do posłuszeństwa zasadom moralnym i patriotyzmu.

Cechy neokonserwatyzmu pedagogicznego: niechęć wobec zmian, dyscyplina, szacunek dla tradycji i przywrócenie szkole jej funkcji wychowawczych.

Przesłanki wychowania:

- podkreślenie znaczenia podstawowej aprobaty rzeczywistości i siły afirmacji

- znaczenie oczywistości wychowania. Bycie wychowywanym jako prawo człowieka, a wychowywanie jako coś oczywistego i danego antropologicznie

- dosadne wskazanie na znaczenie cnót. Słowa pilność, dyscyplina i porządek powinno się ponownie pisać wielkimi literami, ponieważ „cnoty te są konieczne w każdych warunkach politycznych, a ich konieczność nie jest specyficzna dla systemu, lecz ma uzasadnienie ludzkie”.

- podkreślenie znaczenia kultury i tradycji. Apel o „odwagę wychowania” powinien wyrażać się potrzebą do wybrania nowych metod oddziaływania spośród tych, które są najstarsze i najlepiej sprawdzone

- istnienie ważnego punktu orientacyjnego – praktyki życiowej. W obliczu zagrożenia praktyki przez teorię wymaga się wzmocnionego ukierunkowania teorii na możliwość i realizację praktyki codziennej.

Christy Meves jako kolejna przedstawicielka tej koncepcji postulowała stałe, małe społeczności klasowe, ograniczenie ilości materiału do uczenia się na korzyść podstawowych treści kształcenia, rozwijanie uzdolnień oraz wskazanie źródeł  konkretnego systemu wartości, by młodież mogła odnajdować w nim sens życia.

Opracowała ona 4 punkty programu uzdrowienia:

- wychowanie do bycia kobietą

- uzdrowienie rodziny

- kontr reforma w szkole i edukacji

- kontrola mediów

 

1. pozytywizm jako prąd w pedagogice:

POZYTYWIZM – z punktu widzenia filozofii jest to dążenie do stworzenia programu naukowej filozofii i naukowego światopoglądu.

NAUKOWA KONCEPCJA EDUKACJI.

Dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej przydatnej do przewidywania tego co na pewno się zdarzy, czyli wytwarzanie takiej wiedzy, która umożliwia skuteczne przewidywanie i projektowanie działań zmierzających do osiągnięcia określonych celów.

Pedagogika ta odnosi się do tego co dzieje się w praktyce.

Twórca pozytywizmu: August Comte 

(1798-1857) – jego zdaniem ludzkość w rozwoju przeszła dwie fazy: teologiczną i metafizyczną, po to, aby wejść w trzecią fazę tzw. pozytywną.

Jedyną rzeczywistością realną jest świat społeczny, a człowiek jest abstrakcją. Odwołał się do tego, że człowiek jest abstrakcją, że człowiek bez środowiska nie funkcjonowałby. Na jednostkę oddziałuje otoczenie, ale jednostka na otoczenie również.

Zachodzi proces interakcji między środowiskiem a otoczeniem, np. rodzina jako system jest koncepcją środowiskową, to między elementami systemu (ojciec, matka, dziecko), jeżeli dochodzi do zmiany jednego elementu prowadzi do zmiany całego systemu. (de Barbaro – teoria rodziny systemowej).

Jeśli jeden z elementów się zmieni, reszta się musi do niego dostosować i w efekcie cały układ ulega zmianie. Wokół systemu istnieją inne systemy lub jednostki i między nimi zachodzą interakcje. 

John Stuart Mill (1806-1873)   Źródłem wiedzy jest doświadczenie oparte na zmysłach. Jest to jedyna rzeczywistość do poznania.

CHARAKTERYSTYKA ORIENTACJI POZYTYWISTYCZNEJ W PEDAGOGICE

1. Przypisywanie najwyższej wartości wiedzy naukowej mającej moc sprawczą.

2. Hierarchizowanie różnych typów wiedzy

3. Metodologia badań empirycznych -  Najwartościowsze są twierdzenia formułowane na podstawie badań opartych na reguła metodologii badań badań empirycznych. (Metodologia to techniki, metody, narzędzia używane we wsp. pedagogice). Metoda indywidualnych przypadków

4. Badania ilościowe i jakościowe (pogłębione) – aby stwierdzić czy dane zjawisko zachodzi trzeba przeprowadzić badania na grupie.

5. Związek twierdzeń i teorii pedagogicznych z praktyką edukacyjną i oświatą.

6. Projekty edukacyjne i oświatowe – jest to zadanie pedagogiki, powinny one być wdrożone w praktykę edukacyjną przez przystosowanych odpowiednio nauczycieli i pedagogów. Przygotowanie odmienne w zależności od rodzaju projektu i grupy docelowej.

7. Kontrola procesów edukacyjnych - Postęp w praktyce edukacyjny polega na coraz lepszym kontrolowaniu przekazów edukacyjnych.

8. Teorie psychologiczne – pedagodzy w projektowaniu pedagogii powinni wykorzystywać wyniki badań empirycznych nie tylko z własnej dziedziny, ale sięgać do teorii psychologicznych.

9. Praktyczność pedagogiki – wśród procesów edukacyjnych najbardziej należy cenić wychowanie rozumiane jako oddziałanie projektowane przez teorię wychowania różną od teorii kształcenia.

1. personalizm:

Personalizm("persona" - osoba; osobisty) jest kierunkiem rozważań o charakterze poznawczym, koncentrującym się wokół różnych pojęć osoby; w centrum znajdują się tutaj takie wartości jak dobro i rozwój osoby, stanowiące nadrzędną zasadę, której podporządkowane są wszelkie dobra realizowane przez człowieka. Termin ten (według Węzkowskiego), stosowany jest w stosunku do określania doktryny, w której uznaje się szczególną wartość osoby tylko ze względu na nią samą do doktryny dostrzegającej w człowieku byt wybiegający poza jego naturę i historię; jak również do określania programu, który postuluje rozwój osobowy jako jeden z celów życia społecznego, oraz głoszącego dominację wartości osobowych nad materialnymi. W Polsce swoje miejsce miał personalizm chrześcijański, uprawiany na wzór Maritaina.

Przedstawiciele personalizmu:

• W. Stern (1871-1938)

Był przedstawicielem odłamu personalizmu krytycznego; twierdził on, iż każda osoba jest samookreślającą się, jednorodną całością skierowaną pewnemu ku celowi, rzeczy natomiast stanowią bierny przedmiot poddawany obcym celom; samookreślenie osoby dokonuje się na drodze samowychowania i samorozwoju. Osoba sama nadaje sobie swoją postać. Osobą jest również roślina (a nawet narodem), gdyż ją również charakteryzuje samozachowanie. Osoba ludzka ma psychofizyczną powłokę, lecz jej podstawę stanowi świadomość; główną jej cechą jest jej określoność - stanowi jednoznaczną realność i wieloznaczną potencjalność (potencjalność oznacza głębię). Kolejną cechą osoby jest jej charakter, który mimo różnych cech tworzy pewną jedność.

Rozwój podlega cała osoba, jest ona wyjątkowa i niepowtarzalna, a przeżywany przez nią świat, oddziałując na nią tworzy jej los (świat przeżywany stanowi świat życia człowieka). Osoba ma zdolność do podejmowania różnych działań, które potencjalnie są wieloznaczne i stanowią o skłonnościach osoby. Świat poprzez swoje oddziaływanie na osobę, zmienia jej potencjalność w realność, jednak w tych działaniach są pewne granice - nie można w sposób dowolny urabiać człowieka, gdyż granice wychowania są w nim samym; on sam decyduje, jaki będzie.

• E. Mounier (1905-1950)

Był przedstawicielem personalizmu politycznego; próbował pogodzić idee personalizmu z marksizmem; był przeciwnikiem drobnomieszczaństwa, co wynikało z jego złych doświadczeń wyniesionych z domy rodzinnego. Domagał się uwolnienia chrześcijaństwa, głosił kryzys cywilizacji mieszczańskiej oraz kapitalizmu i liberalizmu (szukał dialogu, porozumienia z marksizmem). Uważał, iż jedyną rzeczywistością, którą jednocześnie poznajemy i tworzymy od wewnątrz - jest właśnie osoba, która nigdy nie jest nam dana, lecz może być obecna w człowieku.

Osoba jest istotą niepowtarzalną i zarazem nieuchwytną; stanowi to, co tkwi w głębi człowieka, co jest w nim niepowtarzalne i tylko jemu właściwe. Ta wyjątkowość sprawia, iż nie można tak do końca komunikować komuś duchowych treści. Życie jest możliwe tylko we wspólnocie osób, w której relacji oparte są na miłości. Być znaczy kochać - Mounier uważał, iż dialog jest możliwy tylko dzięki miłości między osobami. Jego postulatem jest życie osobowe. Wśród relacji międzyludzkich wyróżnił on:

→ relację osobową - jest ona nacechowana miłością, jest dostrzeganiem w człowieku osoby

→ relację rzeczowa - przeważa ona we współczesnym świecie; ludzie traktują się w sposób instrumentalny, jako środki a nie cele same w sobie

Osoba jest siedliskiem duchowych wartości, takich jak wolność i godność. Zagrożenie dla stosunków międzyludzkich jest kapitalizm. Uważał on, iż można jednocześnie być personalistą, marksistą i katolikiem. W wychowaniu katolickim zwracać się powinno uwagę na to, by wychowanek otwierał się na innych ludzi i był człowiekiem wolnym (żeby dokonywał w życiu wolnych wyborów), oraz by był przygotowany do życia we wspólnocie osobowej.

• K. Wojtyła ("Osoba i czyn", Miłość i odpowiedzialność")

Wychowanie w ujęciu Wojtyły to twórczość o pewnym przedmiocie osobowym; celem wychowania jest to, by człowiek stawał się bardziej człowiekiem, aby bardziej był a nie więcej miał. Istotą wychowania jest stawanie się osobą, przy czym człowiek sam wychowuje, samostanowi się.

Człowiek powinien być również dla innych, a wychowanie ma mu pomóc w kształtowaniu się w nim osoby. Zadaniem wychowawcy powinno być stworzenie odpowiednich warunków, w których będzie się rozwijać w jego wychowanku - wolność osoby, jednak jego rola w kształtowaniu osoby jest ograniczona i ma charakter jedynie pomocniczy - ma on przybliżać wartości stanowiące ludzki dorobek. Takie wychowanie pomaga w odkrywaniu potencji, własnych możliwości.

Wychowanie ma podmiotowy charakter, a każda myśląca istota jest zdolna do samostanowienia i nigdy nie może stać się środkiem dla osiągania celów. Wychowawca wprowadza swego podopiecznego w świat wartości (triada: wolność, odpowiedzialność i miłość), przez których realizację, osiąga on swoją godność. Wychowawca świadomy swojej wolności, powinien pomóc wychowankowi w zrozumieniu, iż jest on istotą wolną. Niezwykle ważną kwestią w wychowaniu jest nauka odpowiedzialności i kształtowanie sumienia, stanowiącego czynnik kontrolny (ocena własnego postępowania); człowiek powinien wziąć odpowiedzialność za swoje człowieczeństwo. Główną zasadą pedagogiki powinna być miłość.

• K. Olbrycht ("Prawda, dobro i piękno w wychowaniu człowieka jako osoby")

Wychowanie osoby jest wychowaniem do wartości oraz do urzeczywistnienia siebie w poszukiwaniu prawdy i dążeniu do dobra kontemplacji. Człowiek spełnia się w byciu dla drugiej osoby; wymienia on następujące żądania wychowawcze człowieka jako osoby:

• zapoznanie wychowanka z koncepcją człowieka jako osoby, zakładającą w pełni podmiotowe wychowanie oraz kształcenie językowe (język wartości)

• pogłębianie świadomości wychowanka bycia osobą co odbywa się w drodze kształtowania się tożsamość osoby oraz wchodzenia w relacje z innymi;

• kształtowanie charakteru poprze ćwiczenie woli, wyrabianie takich cnót jak: męstwo, roztropność, umiar i sprawiedliwość

• kształtowanie uczuć wyższych, które podlegają woli i rozumowi

• kształtowanie wrażliwości na potrzeby oraz uczucia na świat (postawa kontemplacji)

• kształtowanie sumienia oraz odpowiednich postaw wobec grupy

1. egzystencjalizm:

Egzystencjalizm – współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm, socjalizm).

Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.

Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Poza tym egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku. Kierkegaard uważał, że najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. Jego filozofia była zwrócona przeciw heglizmowi.

Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:

• Motyw humanizmu – człowiek jako motyw istnienia;

• Motyw infinityzmu – człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;

• Motyw tragizmu – istnienie człowieka jest wypełnione grozą i troską;

• Motyw pesymizmu – człowieka otacza nicość;

Należy jednak przy tym pamiętać, że nie chodzi tu o humanizm, który mówi nam o tym, że jest jedna wspólna wszystkim ludziom natura i że przyświeca nam wspólny cel. Humanizm dla egzystencjalisty jest ściśle związany z jednostką i jej ciągłym projektowaniem samej siebie, swojej esencji. Nie ma tu z góry określonej ludzkiej natury.

Drugi problem to problem pesymizmu, z którym stara rozprawić się Sartre w piśmie "Egzystencjalizm jest humanizmem". Nicość nie jest warunkiem koniecznym, by coś nazwać pesymizmem. Nicość jest tu rozumiana jako przeciwieństwo bytu, przecież przedmioty są bytem bo są nieruchome, nie zmieniają się. Człowiek jest nicością, gdyż jest ciągłym projektem siebie, jest ciągłym stawaniem się, a to nie jest czymś pesymistycznym.

Jeśli nazwiemy egzystencjalistami wszystkich, którzy z egzystencji człowieka czynili ośrodek filozofii, to byli nimi już Sokrates, św. Augustyn, Pascal. Egzystencjalizm wielokrotnie łączył się z głównym torem filozofii. Heidegger nawiązywał do Kanta, a Jaspers uważał Kanta za największego z filozofów świata.

Wspólne motywy egzystencjalizmu

• poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej

• poczucie tragicznej samotności człowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni

• problematyka metafizyczna – dążenie do zbawienia, lub osiągnięcia całkowitej wolności poprzez spokój wewnętrzny.

1. religia:

Według zasad pedagogiki Montessori ważne miejsce w procesie kształtowania się człowieka zajmuje wychowanie religijne. Swoje przemyślenia na ten temat M. Montessori przedstawiła w książce "Dziecko w Kościele". Religijność jest według niej jest uniwersalnym sposobem odczuwania, towarzyszącym człowiekowi od początków istnienia świata.

Religijność nie jest czymś co MUSIMY dziecku dać. Tak jak każdemu człowiekowi jest dana zdolność mówienia, tak samo dana jest mu zdolność przeżycia religijnego. Tak jak w przypadku nauki języka, tak samo w przypadku religii istnieje pewna potencjalność, otwartość na religię. Ta zdolność do przeżyć religijnych - pojawiająca się w momencie narodzin - jest tęsknotą za całościowym zrozumieniem, dążeniem do transcendencji, a tym samym do wszechstronnego poznania świata i stworzenia.

Montessori wyróżniała w nauczaniu religijności, fazę odczuć i fazę nauczania. W fazie odczuć, charakterystycznej dla okresu wczesnego dzieciństwa, dziecko może przyjmować religię szybko, kompleksowo i nieświadomie. Decydujące jest przy tym środowisko rodzinne i najbliższe otoczenie, jako obszar przeżyć i doświadczeń religijnych. Małe dziecko myśli w sposób poglądowo-symboliczny i potrzebuje symboli religijnych w najbliższym otoczeniu, dlatego w przedszkolach Montessori jest kącik religijny.

Dziecko jest wrażliwe na oznaki miłości; obraz Boga rozwija poprzez relacje z drugim człowiekiem. Religii uczy się nie tylko poprzez słowa, ale również w sposób pośredni - poprzez wspólne działanie, naukę form grzecznościowych, sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

Wśród potrzeb uczuciowych małego dziecka ważne miejsce zajmuje potrzeba bezpieczeństwa. Odkrycie istnienia Bożej opieki jest dla niego radością i wzbudza w nim potrzebę modlitwy. Dzieci chcą się czuć bezpiecznie nie tylko w sferze fizycznej, chcą być ochraniane również prawem do indywidualności, chcą mieć prawo do sekretów, samodzielnych przemyśleń i spontanicznej aktywności.

M. Montessori uważała, że dorosłym jest potrzebny swoisty trening duchowy oczyszczający ich serca, podczas którego nabraliby głębokiej wiary w potrzebę poszanowania godności dziecka. Jest to trudne dla nas - dorosłych z powodu naszych defektów, które skłaniają do poszukiwania złych tendencji, także u dzieci. Skutkiem tego jest ciągłe ich poprawianie i upominanie. Informując dzieci o istnieniu dobra i zła, winniśmy koncentrować się na dobru i harmonii. Nie należy żądać i oczekiwać od dziecka zbyt wiele, lecz pamiętajmy, że dzieci w wieku od 3. do 6. lat odznaczają się nie tylko wielką wrażliwością, ale też zdolnością rozumienia rzeczy o wiele głębszą niż sądzimy.

1. wychowanie:

Natomiast "współczesne" rozumienie wychowania to "całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo"; "uznanie i afirmacja wolności", "dialog między osobami", "nie ma wychowawców i wychowanków, ale są spotykające się ze sobą osoby, które obdarowują się swoim człowieczeństwem", [wzajemne otwarcie] się na siebie, uznanie "własnej wolności i godności", okazanie "autentyczności, poczucia odpowiedzialności, zaufania i empatii" [tamże s. 274]. Definicja B. Milerskiego i B. Śliwerskiego zawiera nowe (również na poziomie przedmiotowym) elementy, które znacznie modyfikują sens terminu "wychowanie" w stosunku do definicji wcześniejszych. Dwa najważniejsze z tych elementów to założenie dotyczące równorzędności obu osób, wychowującego i wychowywanego, oraz umieszczenie w definicji pozytywnie odbieranych dziś terminów takich, jak "wolność", "zaufanie", "empatia". Dlatego "współczesną" definicję wychowania można potraktować jako definicję projektującą (regulującą) z momentem perswazyjnym, która uściśla znaczenie jakiegoś wyrazu, licząc się jednak z jego pierwotnym znaczeniem, a przy tym określa to znaczenie w sposób mający wzbudzić w odbiorcy pożądane przez autora nastawienie emocjonalne.  

1. pragmatyzm:

Pragmatyzm – to kierunek filozoficzny powstały w Stanach Zjednoczonych w końcu XIX wieku, postulujący praktyczny sposób myślenia i działania, przyjmujący użyteczność za kryterium prawdy. Stworzony przez W. Jamesa . Pragmatyk natomiast to człowiek trzeźwo myślący.

Takim właśnie pragmatykiem jest Fortynbras, jeden z epizodycznych bohaterów „Hamleta”. O dziwo, posiada on wszystko to, czego brakuje Hamletowi – determinację w działaniu, zdrowy rozsądek, praktycyzm. Zbigniew Herbert pisze o nim, że to chłodny pragmatyk, który wgłębi duszy pogardza „rycerzami w miękkich pantoflach”. („,”)
A Stanisław Wokulski, bohater „Lalki” Bolesława Prusa? Czy jego sposób myślenia nie jest chociaż w części pragmatyczny.? Wszak to kupiec, który zgromadził pokaźny majątek i chociaż nie przywiązuje do niego zasadniczej wagi, to przecież mądrze kieruje swoimi interesami. Zresztą większość pozytywistycznych bohaterów to pragmatycy, myślą na ogół racjonalnie.
Tak więc pragmatyzm postulował „zbliżenie filozofii do życia.

1. krytycyzm:

1) postawa umysłowa i badawcza dociekająca racji wszelkich przekonań (również własnych), gotowa do przyjęcia twierdzeń tylko uzasadnionych i sprawdzonych oraz do zmiany uznanych twierdzeń wobec wystąpienia przeczących im faktów.

2) w filozofii, postawa umysłowo-poznawcza, przeciwstawna dogmatyzmowi, upowszechniona głównie przez sceptyków w III i II w. p.n.e.

Postawa krytyczna w filozofii zyskała szczególną powszechność w okresie oświecenia, w którym filozofowie ze szczególną ostrością odrzucali wszelkie dogmaty. Najpoważniejsze zadanie filozofowie oświecenia widzieli w krytyce pojęć, szczególnie J. Locke, G. Berkeley, D. Hume.

1. emancypacja:

Emancypacja, (emancipatio), uwolnienie się od zależności, ucisku, przesądów itp., równouprawnienie,

1) w starożytnym Rzymie uwolnienie syna spod władzy ojca.

2) emancypacja kobiet - zrównanie kobiet z mężczyznami w prawach społecznych i politycznych.

3) emancypacja nauki, szkolnictwa i wychowania - pojęcie wprowadzone przez H. Kołłątaja.

Celem emancypacji było ograniczenie teologii, usunięcie scholastyki i astrologii na Uniwersytecie Krakowskim, wprowadzenie do studiów nauk przyrodniczych i filozofii oraz upowszechnienie nauki, oświaty i wychowania publicznego. Emancypacja nauki, szkolnictwa i wychowania stała się głównym zadaniem Komisji Edukacji Narodowej.

1. międzykulturowość:

Migracja istniała od zawsze. Przemieszczanie się ludności wydaje się więc być czymś naturalnym, oczywistym, szczególnie dziś, gdy globalizacja „skurczyła czas i przestrzeń”, a Unia Europejska znosi granice udostępniając swój rynek pracy obywatelom państw członkowskich. Przyczyn, które skłaniają ludzi do opuszczenia „rodzinnego gniazda” jest wiele. Konsekwencja jedna- stworzenie mozaiki narodowościowej, kulturowej, religijnej jaką stała się Ameryka Północna, Europa, czy inne kontynenty.

Współcześnie wydaje się dużym problemem wskazanie państwa względnie homogenicznego, bez jakiejkolwiek mniejszości narodowej czy etnicznej. Wielokulturowość, za którą uważa się harmonijne współistnienie w danym społeczeństwie różniących się od siebie grup etnicznych lub kulturowych, staje się powoli standardem. Istotne jest, aby pojęcia tego nie sprowadzać tylko do wymiaru etnicznego, ale wyraźnie zaznaczyć rolę kultury i wszelkich zjawisk kulturowych, których uczestnicy wchodząc ze sobą w interakcje odwołują się do różnych obyczajów, religii i ideologii. Sytuacja taka może okazać się konfliktogenną, zwłaszcza, że pojęcie wielokulturowości nie wyklucza pewnej instytucjonalnej izolacji kultur etnicznych w danym społeczeństwie. Skutkiem takiej polityki może okazać się fragmentaryzacja społeczeństwa, stworzenie „gett kulturalnych”, których przykładem jest chociażby apartheid.

Nieco inny charakter ma definicja międzykulturowości, której istotą jest dialog mający na celu zapobieganie wszelkim konfliktom na tle kulturalnym. Interkulturowość to także pogląd mówiący o tym, iż ludzie poprzez poznawanie odmiennych kultur oraz obcowanie z nimi wzbogacają swoją własną osobowość. Znosi się tu jakąkolwiek hierarchię między kulturami, kultury są równorzędne i ocenia się je wyłącznie w oparciu o ich własne wartości.

Granice pomiędzy dwoma wyżej przytoczonymi definicjami powoli zacierają się. Nie można bowiem mówić o wielokulturowości i międzykulturowości w dzisiejszych społeczeństwach, nie wspominając o tolerancji oraz dialogu międzykulturowym. Są to dwa niezbędne elementy gwarantujące utrzymanie dobrych stosunków między poszczególnymi grupami etnicznymi czy kulturowymi. Warto zaznaczyć, że wielokulturowość jest procesem dynamicznym, ciągle się zmieniającym, w którym dochodzi bądź to do dyfuzji kultur, hybrydyzacji kultur bądź to do asymilacji. Polityka wielokulturowości powinna więc uczyć szacunku dla różnorodności oraz powinna dawać szansę zachowania własnej tożsamości narodowej. Każdy powinien mieć przecież wybór, czy chce zachować własną odrębność, czy przyjąć kulturę narodu, w którym przebywa.

1. ekologia:

ekologia - oikos oznacza dom, domostwo, miejsce zamieszkania, środowisko, termin po raz pierwszy został użyty przez Ernesta Haechela w 1869 roku dla określenia nauki, której przedmiotem zainteresowań jest „ całokształt oddziaływań między organizmami i ich środowiskiem, zarówno ożywionym jak i nieożywionym.
ekosystem- grupa organizmów zamieszkująca pewien obszar geograficzny

Powstanie pedagogiki ekologicznej
1 faza: - początków międzynarodowego ruchu ekologicznego należy poszukiwać w latach 60 XX wieku, - przeciwstawienie się dotychczasowym wartościom i stylowi życia, odejście od konsumpcyjnego stylu zycia, zwrot ku naturze i duchowości, kultywowanie troski o przyrodę
2 faza: - poczatek lat 80- kryzys ekologiczny Ziemi raport U Thant

Na gruncie filozoficzno - religijnym pojawił się szereg sposobów myślenia o relacji człowieka z przyrodą:
1. Pełna symbioza człowieka z przyrodą wystąpiła w kulturze antycznej i w regionach gdzie SA religie animistyczne i toteizm
2. Idea uświęcania i ubóstwiania przyrody obecna w religiach i filozofii Dalekiego Wschodu- hinduizm, taoizm, buddyzm ,
3. oddzielenie człowieka od świata przyrody i przypisanie roli nadrzędnej obecne w tradycji judeochrześcijańskiej i protestanckiej
4. Zanegowanie idei postepu oraz zwrócenie się ku naturze, próba zrozumienia jej znaczenia, dążenie do jedności z przyrodą tzw. punkt zwrotny

Ekocentryzm: światopogląd, zaprzeczenie antropocentryzmu, przeformułowanie pojęć dobrobytu i postępu. Nauka i technika służące dotąd panowaniu człowieka nad przyrodą maja być przekształcone w narzędzia jej ochrony.

Nurty w ekologii (Ekologia płytka lub umiarkowana, ekologia głęboka)
I. Ekologia płytka: antropocentryzm, biocentryzm, bioregionalizm, ekofilozofia, ekologia społeczna.
II. Ekologia głęboka: etyka ekologiczna, ekofeminizm, androcentryzm.

1. postmodernizm:

jest on powszechnie używany dla określenia nurtu w nauce, charakteryzującego się ogólnym brakiem wiary w rozum, stosowane metody naukowe oraz postęp jako taki. Ten rewolucyjny prąd naukowy powstał w wyniku krytycznej odpowiedzi na poprzedzający go modernizm; stoi on w opozycji do uznanych już idei filozofii nowożytnej odzwierciedlając jednocześnie ducha współczesnej kultury i społeczeństwa w takich kluczowych dla siebie pojęciach jak:

• fragmentaryczne ujmowanie świata,

• pluralizm,

• dechrystianizacja życia i myślenia,

• relatywizm (zarówno poznawczy jak i etyczny),

• otwartość na eklektyczne ujmowanie różnych systemów filozoficznych, religijnych itp.

Do głównych prekursorów i przedstawicieli postmodernizmu zalicza się między innymi: Marksa, Kirkegaarda, Freuda, a współcześnie - F. Fukuyamę czy T. Szkudlarka. Podstawowymi stosowanymi metodami w postmodernizmie są psychoanaliza i dekonstrukcja, jak również hiperrealizm polegający na pozbawianiu rzeczy ich pierwotnego kontekstu, tak, by mogły zostać ujęte w innych, nowych dla siebie realiach. Główną problematykę postmodernizmu stanowi rewizja i reforma kultury współczesnego społeczeństwa, które uznać można (w przeważającej jego mierze) za społeczeństwo informatyczne. W nurcie tym spotkać się można z pojęciem "kultury wyczerpania", które to wg Lyotarda oznacza kulturę "wykpionych autorytetów" oraz "zrelatywizowanych systemów wartości".

Pedagogika postmodernistyczna

W dziedzinie pedagogiki, postmodernistyczny dyskurs edukacyjny wyraża się w spojrzeniu w jej przyszłość; jest to przejście w stronę nowego, nieznanego dotąd sposobu myślenia, jak również dystans dla modernistycznych idei. Postmodernistyczny nurt w pedagogice zapoczątkowali tacy autorzy jak: Z. Kwieciński, i L. Witkowski, dalej był on kontynuowany przez T. Szkudlarka i Z. Melosika. W ich licznych opracowaniach można znaleźć wiele wskazówek dla zrozumienia istoty ponowoczesnych społeczeństw.

Jak już zostało wspomniane, pedagogika postmodernizmu jest rodzajem pedagogiki krytycznej, której celem jest osiąganie jak najwyższej formy samorealizacji. Znaczącym terminem jest tutaj emancypacja, która stanowi punkt odniesienia dla większości ponowoczesnych teorii i praktyk edukacyjnych, przy czym teoria pedagogiczna jest uważana za "integralną część rzeczywistości, którą opisuje, wyjaśnia i pragnie zmieniać". Wśród poruszanych problemów do najczęstszych należą takie jak:

• poststrukturalizm

• głęboka ekologia

• edukacja międzykulturowa

• postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji globalnej

• edukacja i kultura upozorowania

• świat konsumpcji

• kultura masowa i muzyka młodzieżowa

W postmodernizmie, dziedzina pedagogiki staje się jakby polem walki o jedną, uprawomocnioną wersję rzeczywistości. System oświatowy jest tutaj wielobarwny, rozproszony, czym stara się uwodzić swoich wychowanków. Następuje odejście od środków przemocy, indoktrynacji i rutyny, lojalności opartej na środkach kontroli i selekcji wobec obywateli (typowych dla monopolu władzy państwowej), na rzecz wieloznaczności i niedookreśloności form kształcenia, samostanowienia oraz samorealizacji i autoedukacji jednostek.

Podstawowe założenia

W obszarze pedagogiki postmodernistycznej wyodrębnić można pięć podstawowych systemów kształcenia:

1. właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych

2. pojedyncze instytucje oświatowe

3. program kształcenia (edukacja otwarta i elastyczna, wprowadzenie pojęcie rozumu transwersalnego)

4. style i strategie uczenia się (wielość stylów uczenia się, stwarzanie dla podmiotu odpowiednich warunków, indywidualizacja procesu uczenia się, przykładem strategii uczenia się może być pedagogiczna wersja dekonstrukcji tekstu)

5. dydaktyczne modele i metody uczenia się

Ponadto, w postmodernistycznym nurcie pedagogicznym wyróżnia się następujące tendencje:

→ zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania

→ brak obowiązującego autorytetu

→ wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów; między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy

• dominuje dowolność

• Kupffer dokonuje wyróżnienia 3 implikacji w wychowaniu:

1. zanik logiki przyczynowości

2. inscenizacja wszelkich zachowań

3. brak niezawodnej rzeczywistości

• podstawowym problemem jest pytanie o społeczną funkcję wychowania

• wychowanek ma prawo do wolności; podmiotowość zarówno wychowanka jak i wychowawcy realizuje się tylko w relacjach społecznych, dla których podstawą jest wolność

• społeczeństwo postmodernistyczne charakteryzuje pluralizm (który implikuje istnienie sprzeczności) oraz otwartość

• wartości i normy istnieją tylko jako szeroko rozumiane ramy orientacyjne wyznaczające granice dla różnych sposobów interpretacji

• państwo jest gwarantem praw i wolności swoich obywateli

• w świecie panują antagonizmy; trwa tu nieustająca walka o dominację jednego dyskursu

Krytyczne ujęcie Do głównych zalet postmodernizmu zalicza się między innymi:

• zerwanie z autorytaryzmem filozofii

• postawa podejrzliwości

• wiara w ogólnoludzką solidarność

• względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń

Natomiast najczęściej kierowane zarzuty pod jego adresem to:

• kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów)

• jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub po prostu błędne

• pozorność postmodernistycznej rewolucji

• sterylność poglądów

• oderwanie od wszelkich religii, co uniemożliwia człowiekowi zajęcia postawy transcendencji

• zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej