Przez metodę wychowania rozumiemy każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka. Można także powiedzieć, że jest to „świadomie i konsekwentnie stosowany sposób, oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego” . Niektórzy wychowawcy za cechę przewodnią metod wychowania uznają wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka.
Istnieją różne klasyfikacje metod wychowania, które możemy podzielić na:
· metody indywidualne i grupowe,
· metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego,
· metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem,
· metody strukturalne i sytuacyjne.

Każda z powyższych metod wychowania jest inna ale wszystkie się nawzajem uzupełniają i nie można żadnej pominąć. Wychowawca decyduje o wyborze metody i to właśnie on powinien umieć się nią posługiwać. Wynika więc z tego, że nie metoda wychowawcza jako sama w sobie decyduje o sukcesie pedagogicznym ile sposób jej wykorzystania dla zrealizowania celów wychowawczych. Warto więc podkreślić, że „zastosowanie metod wychowania jest tym skuteczniejsze, im bardziej idzie ono w parze z przestrzeganiem psychospołecznych warunków efektywności oddziaływań wychowawczych” . Jednak nie wolno zbyt gorliwie wykorzystywać metod i technik wychowania, gdyż może to ujemnie wpłynąć na własne podejście w postępowaniu wychowawczym. Według K. Konarzewskiego „nauczanie metod rodzi schematyzm i zabija twórczość” jednak określona wiedza o tych metodach jest niezbędna dla innowacji pedagogicznych.
Metody wychowania możemy podzielić na metody oddziaływań indywidualnych, tj. metoda modelowania, metoda zadaniowa, metoda perswazyjna, metoda nagradzania i karania oraz metody oddziaływań grupowych, tj. metoda organizowania działalności zespołowej i samorządnej oraz metodę współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.
Chciałabym tu przybliżyć dwie metody oddziaływań indywidualnych-metodę modelowania i metodę kar i nagród, gdyż są one najbardziej znanymi i rozpowszechnionymi metodami wychowania.
Metoda modelowania, czyli metoda przykładu jest najskuteczniejszą metodą wychowawczą, jej skuteczność potwierdza fakt, iż „słowa uczą, a przykłady pociągają” . Możemy to zaobserwować u osób, które często ze sobą przebywają. Ludzie Ci zaczynają z czasem podobnie się zachowywać. Dzieje się to w wyniku nieświadomego przyswajania postaw i zachowań innych ludzi. Taka skłonność przejawia się u dzieci, które upodabniają się do swoich rodziców. Natomiast w szkole są nimi specyficzni uczniowie, jak i cieszący się autorytetem nauczyciele. Dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, jak i w konkretnych działaniach w środowisku.
Metoda modelowania nazywana jest także często metodą działania własnym przykładem, jak i metodą dawania dobrego przykładu. Możemy wiec ją nazwać metodą uczenia się przez naśladownictwo lub przez uczenie się zastępcze jak i przez tzw. „zarażanie się”, czyli udzielanie się określonego zachowania. Wielu autorów używa zamiennie różnego rodzaju nazw.
Albert Bandura - gorący propagator metody modelowania twierdzi, iż „przez modelowanie rozumie on zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak również nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie świadome naśladowanie modelu przez obserwatora” .
Rozróżnianie uogólnionych i podobnych efektów modelowania ma bardzo ważne znaczenie z wychowawczego punktu widzenia. Szczególną rolę w tym procesie mają bardzo różne zachowania jednostki w porównaniu z postrzeganym przez nią modelem postępowania. Z reguły są to zachowania, które mieszczą się w tej samej kategorii, co obserwowany model. Dlatego metoda dawania dobrego przykładu jest bardzo przydatna i pożyteczna z wychowawczego punktu widzenia. W wyniku możliwego zgeneralizowania przez wychowanków spostrzeganych zachowań innych osób staje się ono zdolne do różnych, urozmaiconych i konstruktywnych reakcji na cudze potrzeby, braki i oczekiwania.
Upodabnianie się do innych ludzi nie zawsze odbywa się jako świadome i celowe naśladownictwo lub odwzorowywanie tego, co robią inne osoby. Mamy tu do czynienia z procesem podświadomym, który polega na „bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i zażyłość” . Przedmiotem upodobania mogą być zachowania wychowawcze dobre jak i złe. Zależy to od tego, czy pełnią one funkcję wzoru lub modelu postępowania, jaki aprobuje on wewnętrznie.
Ułatwienie zastosowania metody przykładu polega na uświadomieniu sobie zachowań, które łatwo podlegają procesowi modelowania, czyli zwracają i przyciągają uwagę wychowanka. W rodzinie jest to m.in. okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania, serdeczności, udzielanie sobie pomocy, wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie. Takie postępowanie rodziców przyczynia się do powstania atmosfery sprzyjającej naśladowaniu ich zachowań przez dzieci. Uczą się one więc altruizmu od swych rodziców w warunkach ich odwzorowywania.
Duży wpływ na prawidłowy proces modelowania ma okazywana im przez rodziców miłość rodzicielska. Wyzwala ona i pogłębia w wychowankach pożądane społecznie i moralnie zachowania lub postawy.
Modelowaniu podlegają także przybierane przez wychowawców postawy prospołeczne wobec innych osób z otoczenia, np. przyjazny stosunek do sąsiadów, znajomych, osób odwiedzających i ich dzieci. U nauczyciela ceni się dobry stosunek do grona pedagogicznego, rodziców i opiekunów dzieci, którymi się zajmują. Ważną rolę odgrywa także przejawiana wrażliwość rodziców lub nauczycieli na krzywdy i niesprawiedliwości społeczne i niepowodzenia innych osób.
Wpływ na gotowość do pożądanych zachowań mają doznane przez wychowanków różnorodne świadczenia od innych osób, a szczególnie od rodziców i nauczycieli. Otrzymana od nich pomoc sprawia, że w późniejszym czasie oni sami chętnie pomagają innym, nawet nie tylko tym, od których uzyskały tę pomoc.
Skuteczność metody modelowania jest na ogół pozytywna lecz zależna jest od wielu czynników. Metoda ta może być mniej skuteczna w stosunku do dzieci młodszych, niż starszych.
Na zmianę zachowania skuteczniej wpływa kilka modeli zachowujących się w taki sam lub podobny sposób, niż tylko jeden model.



Stwierdzono także, iż „model wywiera tym większy wpływ na obserwatora; im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swym otoczeniu; im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on możliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego; im w większym stopniu obserwator zauważa u modela podobieństwo do siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i uzdolnień; im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań altruistycznych” .
Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego) jest drugą stosowaną metoda wychowawcza. Polega ona na promowaniu zachowań pożądanych za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Pochwały takie udzielane są w formie ustnej, pisemnej lub za pomocą wymownego gestu wyrażającego akceptacje dla określonego zachowania wychowanków. Nagrody za zachowanie występują często w formie wzmocnień materialnych jak i niematerialnych np. dłuższe oglądanie telewizji.
Stosowanie powyższej metody jest tym skuteczniejsza im bardziej stosuje się ją z upragnionymi przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych. Trzeba jednak zorientować się, któremu dziecku potrzebne jest wzmocnienie materialne, a któremu wystarczą tylko pochwały.
Metoda nagradzania spełnia dwie funkcje. Pierwsza z nich: to w wyniku jej zastosowania wychowankowie dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń. W drugiej zaś udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych.
Poprawne użycie metody nagradzania wymaga przestrzegania kilku zasad wzmacniania pozytywnego, czyli nagradzania wychowawczego. Zgodnie z myślą Jamesa E. Walkera i Thomasa M. Shea`a zasady te można wyrazić w następujący sposób:
· przejawy zachowań pożądanych należy wzmacniać, zaś przejawy zachowań o charakterze destrukcyjnym należy unikać,
· zachowania pożądane pod względem społecznym i moralnym wymagają wzmocnień bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez wychowanków,
· wstępne wzmocnienia określonego zachowania należy wzmacniać za każdym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia wychowawcy(dorosłego),
· gdy wzmacnianie zachowania pojawia się zbyt często należy wzmocnienie to stosować w sposób przerywany, a nie ciągły lub systematyczny,
· wzmocnienia materialne powinno łączyć się ze wzmocnieniem w formie pochwał. Należy więc dążyć do tego, aby zrezygnować z nagradzania materialnego na rzecz wzmacniania niematerialnego.

Poprawnie stosowana metoda nagradzania jest wysoko uznawana w pedagogice, jak i przez ogół rodziców, wychowawców i nauczycieli. Stosowanie tej metody:
· zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez wychowanków sposobu ich postępowania,
· motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych,
· wpływa na kreatywność dziewcząt i chłopców,
· umacnia ich poczucie wartości i własnej godności.

Istnieją także słabe strony metody nagradzania, gdyż nadużywanie i popełnianie błędów w jej stosowaniu może doprowadzić dziecko do postawy roszczeniowej. Dziecko to oczekuje w następstwie społecznie i moralnie pożądanych zachowań jakiegoś zadośćuczynienia. Bez niego zaniedbuje swoje zobowiązania i obowiązki.
Powinno się wystrzegać stosowania metody nagradzania wobec jednych, a unikania wobec drugich. Nie należy pomijać dzieci i młodzieży społecznie nieprzystosowanej, gdyż to właśnie ona w szczególny sposób potrzebuje pochwał i nagród ze strony dorosłych.
Nie wolno także stosować metody nagradzania wobec najmniej potrzebujących, gdyż prowadzi to do postaw egoistycznych i sprzyja niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym i szkolnym.
Metoda ta może być także źle zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, gdyż są one pozbawione wszelkiego wpływu wychowawczego na danych wychowanków, czyli nie pełnią funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie (oddziałują niejako w próżni).
Inną ujemną stroną tej metody jest niedosyt systematycznego lub nadgorliwego jej stosowania.
Metodę nagradzania stosuje się niekiedy nie tyle w zależności od zaistniałej sytuacji wychowawczej, ile przysłowiowego „widzi mi się”, czy beztroskiego humoru wychowawcy. Praktyka taka jest jednym z powodów, dla których nagradza się wychowanków nie bezpośrednio po ich zasługującym na pochwałę zachowaniu, lecz po upływie dłuższego czasu od chwili jej zaistnienia.
Powyższa metoda nie gwarantuje szybkiego sukcesu pedagogicznego. Jej korzystny wpływ jest widoczny dopiero po jakimś czasie.

Metoda karania, czyli inaczej mówiąc metoda wzmocnień negatywnych jest na ogół najlepiej poznaną i najczęściej stosowaną metoda wychowawczą. „Jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży” .
Występują różne rozumienia metody karania. Jedna z nich mówi, iż jest ona sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegnięcia powtórzenia przez wychowanków zachowań niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami.

Metodą karania można nazwać także „każdą działalność wychowawczą polegającą na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się” . Przy czym powyższe znaczenie awersyjne, czyli tzw. kary są równoznaczne z czynnikami stricte awersyjnymi lub też z umożliwieniem korzystania z atrakcji, co może wyrażać się w np. odebraniu niektórych przywilejów lub prerogatyw.
Metodę karania można porównywać z powodowaniem u wychowanków napięcia psychicznego w wyniku udaremnienia jakichś ich motywów lub niespełnienia ich oczekiwań. Obejmuje ona także swym zasięgiem awersyjne oddziaływania i bodźce, tj. „wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie czy w innych formach życia zbiorowego, zawężanie marginesu swobód, w tym także ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów funkcji albo odebranie jakiejś rzeczy pożytecznej lub przyjemnej” . Czasami jednak przybierają postać zakazów korzystania z różnego rodzaju wygód lub atrakcji, jak i także współczesnego odizolowania lub odosobnienia i stosowania wobec niego kar cielesnych.

Metoda karania zawiera zalety jak również wady. Zazwyczaj jednak „tłumi”, niż „wygasza” niepożądane zachowania u wychowanków, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepożądanych.
Natomiast nadmiar karania powoduje skłonności do agresji, kłamstwa, dogmatyzmu i uprzedzeń. Jednak w większości przypadków powoduje lęk, frustrację, niepewności, poczucie niższości i budzi uczucia nienawiści, często także wzmaga zachowania podlegające karaniu.
Niektórzy twierdza, ze metoda ta jest mało skuteczna i do tego jeszcze szkodliwa, zaś inni twierdzą, że metoda karania zazwyczaj prowadzi do oczekiwanych zmian w zachowaniu dzieci i młodzieży wtedy gdy karanie przybiera postać tzw. wygaszania. Polega ona na uniemożliwieniu spodziewanego przez wychowanków nagradzania, czyli dostarczania wzmocnień pozytywnych.
Inni w metodzie karania widzą funkcje sterowania postępowaniem człowieka przez informowanie go o nieprzyjemnych konsekwencjach niepożądanych społecznie i moralnie zachowań.
Na uwagę zasługuje Jean Jacques Rousseau, który twierdzi, iż szczególnie skuteczne są kary naturalne, będące nieuniknionym następstwem złego zachowania. Kary te są konsekwencjami, które wynikają z faktycznego porządku świata w przeciwieństwie do kar, których następstwa narzucone są przez dorosłych.
Jeśli chodzi o kary fizyczne (cielesne), budzi ona poważne zastrzeżenia. Szczególnie stosowane z premedytacją w odróżnieniu do spontanicznego reagowania na niewłaściwe zachowania się wychowanków przynosi skutki wręcz przeciwne do oczekiwanych, m.in. uwłaszcza godności osobistej ucznia, wzmaga agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych, a także powoduje, iż dzieci nabierają skłonności do bicia i maltretowania w przyszłości własnych dzieci.
Metoda kar cielesnych może także spowodować uszkodzenia ciała niosąc za sobą trwale tego skutki. Również bite dzieci mają skłonności do krzywdzenia innych dzieci. Złe skutki powoduje także karanie niesprawiedliwe, które budzi chęć odwetu i jest wymierzone w stanie zdenerwowania aby uciszyć własne niezadowolenie lub gniew.
Skuteczność karania jest na tyle efektywna na ile spełni się odpowiednie uwarunkowania. Jednym z nich jest pozytywny stosunek karanego do każącego, skuteczność kar zwiększa akceptacja przez karanego norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany.
Zaleca się także, aby karanie nie obrażało w niczym godności dzieci, nie było stosowane podczas chwilowej złości rodzica lub wychowawcy, aby było poprzedzone wyjaśnieniem szkodliwości popełnionego czynu, jak również na czym polega wina karanego. Powinno być także stosowane po przekonaniu dziecka, iż postąpił źle i zasługuje na karę, a także miało miejsce od razu po wykroczeniu i powinno stworzyć wychowankowi „możliwość dania z siebie rekompensaty za wyrządzone zło” .
Efektywność metody karania zależy również od dyskretnego wymierzania kar i stosowania ich w przyjaznej atmosferze. Ważne jest także, aby stosować kary odpowiednie od stopnia odporności wychowanków na frustracje, ich wrażliwość i samoocenę. Należy więc unikać zbyt surowych i zbyt łagodnych kar.
Wielu pedagogów uważa, że bardzo ważnym warunkiem skuteczności metody karania jest okazywanie osobie karanej miłości, jaką żywi wobec niej wychowawca. Jednocześnie mówi się, iż „wychowawca, który nie karze z miłości, pozbawia karę możliwości konstruktywnego wpływania na dzieci i młodzież. Poza tym degraduje ją w ten sposób do aktu zemsty czy odwetu i czyni z niej pewnego rodzaju widowisko, zamiast wykorzystywać ją wyłącznie dla celów wychowawczych” .

Podsumowując metodę modelowania i metodę kar i nagród możemy stwierdzić ,iż wszystkie te metody są bezpośrednimi metodami wychowania. Próbują one ukształtować u wychowanka pozytywne zachowania i postawy. Ich działanie jest zwykle długofalowe. Są to metody powszechnie znane, dostępne i często stosowane w praktyce wychowawczej.
Różne są cele i założenia tych metod:
· w metodzie modelowania dziecko naśladuje zachowanie wzorca i identyfikuje się z nim w warstwie poglądów, postaw, wyborów i zachowań społecznych,
· w metodzie nagradzania stosuje się także wzmocnienia pozytywne (pochwały, nagrody materialne i niematerialne, wymowne gesty, przywileje), które mają zmobilizować wychowanka do powtarzania zachowań nagradzanych i wartościowych społecznie,
· w metodzie karania wzmocnienia negatywne (dezaprobata, utrata przywilejów, nagana, wykluczenie z zabawy, z grupy, upomnienia), mają zniechęcić wychowanków do powtarzania zachowań niepożądanych społecznie.

Metoda kar i nagród zawiera funkcje sterowania postępowaniem człowieka, zaś metoda modelowania nie zakłada takiej ingerencji i działa w sposób bardziej naturalny.
Różne też są konsekwencje i negatywne skutki stosowania tych metod.
Najmniej negatywnych skutków obejmuje metoda modelowania. Mogą się one pojawić wyłącznie wtedy, gdy wzorzec jest postacią negatywną i wychowanek może przyjąć prezentowane przez niego cechy i zachowania.
Słabością metody modelowania jest także jej mniejsza skuteczność w stosunku do dzieci młodszych.
Metoda nagradzania, aby była skuteczna wymaga spełnienia szeregu warunków i zasad. Może dojść u dziecka do postawy roszczeniowej, egoistycznej. Zdarza się, że sprzyja powstawaniu niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym lub szkolnym. Niektórzy wychowawcy stosują ją wtedy, gdy mają tzw. „dobry humor”, a to nie gwarantuje sukcesu tej metody.
Najmniej skuteczna i obciążona największą ilością wad jest metoda karania. Zazwyczaj bardziej „tłumi”, niż „wygasza” negatywne zachowania i po pewnym czasie następuje nawrót tych zachowań. Nadmiar kar staje się przyczyną zaburzeń w zachowaniu (agresja, kłamstwo, uprzedzenia, zachowania destrukcyjne) i w sferze emocji (lęki, frustracje, niepewność, nienawiść, poczucie niższości).
Jeśli zaś chodzi o kary fizyczne, to budzą one poważne zastrzeżenia, szczególnie te stosowane z premedytacją. Bicie uwłaszcza godności osobistej wychowanka, wzmaga agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych, zwiększa skłonność do bicia i maltretowania w przyszłości własnych dzieci i krzywdzenia innych ludzi.
Wszystkie te metody niosą też pozytywne skutki stosowania rożne dla każdej z nich.
Najbardziej skuteczną metoda wychowawczą, powodującą trwałe pozytywne zmiany w osobowości i zachowaniu wychowanka jest metoda modelowania.
Za jej pomocą można efektywnie wpływać na rozwijanie i pogłębianie zachowań czy postaw społecznie czy moralnie pożądanych. Skuteczność swoją także zawdzięcza swej bezpośredniości i naturalności. „Za pomocą modelowania możemy łagodnie i jakby niepostrzeżenie wprowadzić wychowanka w świat społecznych norm i wartości” . Poza tym oddziaływanie przez metodę przykładu nie wywołuje buntu czy robienia komuś na złość, jak to bywa w przypadku stosowania kar.

Skuteczność karania jest bardziej efektywna jeśli spełni się odpowiednie normy, m.in. musi być zachowany pozytywny stosunek karanego do każącego, należy także zwrócić uwagę na to, aby karanie nie obrażało godności dzieci, nie było stosowane podczas chwilowej złości wychowawcy, dziecko należy też uświadomić o szkodliwości popełnionego czynu i na czym polega jego wina. Powinno być zastosowane po przekonaniu wychowanka, iż źle postąpił i zasługuje na karę. Ma ono także stworzyć dziecku możliwość rekompensaty za jego wyrządzone zło.
Efektywność tej metody zależy też od dyskretnego wymierzania kar i stosowania ich w „ciepłej” atmosferze, a także od stopnia odporności psychicznej wychowanków. Należy więc unikać stosowania surowych jak i łagodnych kar. Ważnym czynnikiem skuteczności metody kar jest okazywanie osobie karanej miłości, jaką darzy go wychowawca.
Stosowanie metody nagradzania zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez wychowanków sposobu ich postępowania, motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych, wpływa na kreatywność wychowanków, umacnia ich poczucie wartości i własnej godności.
Metoda ta spełnia także dwie funkcje, m.in. to w wyniku jej zastosowania wychowankowie dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń oraz udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych.
Jeżeli wychowanek jest dostatecznie często nagradzany, to nabiera poczucia integracji i bezpieczeństwa.

BIBLIOGRAFIA

M. Łobocki, „ Teoria wychowania w zarysie”. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005

 Współczesne koncepcje wykorzystania kar i nagród.

W. Okoń karę uważa za:
„ Sztucznie lub w sposób naturalny wywołaną sytuację przykrą dla osobnika, mającą zahamować ten rodzaj, który ją wywołał. Stosowanie kary w wychowaniu sprowadza się najczęściej do wywołania przykrych konsekwencji związanych z wykonaniem, niewykonaniem lub złym wykonaniem przez daną osobę pewnych czynności w określonych warunkach.”
(W. Okoń 1992, str.121)

Natomiast nagrodę uznaje za „formę jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiając osobie nagrodzonej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcającą do powtarzania podobnych zachowań a tym samym utrwalającą w niej wzory postępowania akceptowane przez środowisk”
(W. Okoń 1992, str.131)
A. Malewski uważa, że „między nagrodą a karą zachodzi pewien ścisły związek mianowicie, pozbawienie nagrody działa jak kara a uniknięcie kary działa jak nagroda”
(A. Malewski, str.66)


FUNKCJE KAR I NAGRÓD
Kara jest jednym ze świadomie stosowanych zabiegów wychowawczych, ma pełnić funkcję odstraszającą od czynów społecznie niepożądanych oraz wskazywać, co jest uważane za dobre postępowanie, a co za złe.
Kara pełni 3 funkcje w rozwoju moralnym dziecka:
a) Funkcja ograniczająca- kara powstrzymuje od powtórzenia czynów społecznie niepożądanych
b) Funkcja wychowawcza, ponieważ otrzymują karę, gdy popełnią coś złego, a nie są karane, gdy robią rzeczy dozwolone
c) Funkcja motywacyjna- poznanie możliwej konsekwencji złego czynu jest istotnym czynnikiem motywacyjnym, aby go uniknąć muszą się nauczyć decydować same, czy wykroczenie jest warte ceny

Nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, spełnia następujące funkcje:
· Umacnia w uczniach wiarę we własne wartości
· Realizuje potrzebę uznania i sukcesu
· Zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań
· Dostarcza dodatnich uczuć- radości i dobrego samopoczucia
· Działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania

RODZAJE KAR I NAGRÓD:
I. Jundziłł wyróżnia następujące rodzaje kar
· Kary cielesne i upokarzające kary słowne
- kary fizyczne uznawane są za szkodliwe, powodują urazy psychiczne. Bicie, straszenie likwiduje małe zło, a czyni poważne, trwałe urazy. Poniżają godność ucznia, upokarzają je, czyniąc trwałe spustoszenie w jego psychice. Częstym następstwem bicia są różnego rodzaju nerwice i lęki. Groźnym następstwem bicia jest również wyzwalanie agresywności ucznia. Do kar szkodliwych należą wyzwiska, które poniżają godność ucznia i wywołują niekorzystne następstwa. Obrzucanie niewybrednymi epitetami jest szczególnie groźne, jeśli odbywa się wobec rówieśników. Szkodliwa jest też kara izolacji, wywołująca nerwice lękowe.
Kary tego typu poniżają godność dziecka, przytępiają jego wrażliwość, tłumią uczucia, a często pozostawiają urazy psychiczne. Systematyczne stosowanie takich kar może przyczynić się do przekreślenia miłości do rodziców, wzbudzić nienawiść, gniew, zawziętość, chęć zemsty, wstyd, depresję, rozpacz, poczucie małej wartości, żal do karzącego (M. Grochociński, 1986)
· Kary pedagogiczne- naturalne- nie poniżają godności karanego i karzącego, a ich jedynym celem jest poprawa postępowania. Jest ona bezpośrednim następstwem winy
· Tłumaczenie i wyjaśnianie- wyjaśnianie, na czym polega przekroczenie norm społecznych, mamy na celu doprowadzenia do zrozumienia i zaakceptowania tychże norm.
· Odmawianie przyjemności- w zależności od wieku i usposobienia dziecko różnie przeżywa swoje przyjemności i przykrości. To, co dla jednego jest miłe, drugie może traktować jako poważną przykrość
· Czasowe odebranie przyznanego przywileju- każde dziecko ma swoje obowiązki, a także swoje prawa. Starsze dzieci mogą mieć przywilej zapraszania do siebie koleżanek lub kolegów w czasie na to przeznaczonym, samodzielnego dysponowania kieszonkowym. Odebranie przyznanego przywileju może być dotkliwą karą.
Dobór kar zależy od winy, okoliczności oraz od psychiki tego, kto na nią zasłużył, a więc i od jego wieku.
I. Jundziłł wyróżnia następujące rodzaje nagród i zachęt (I. Jundziłł, 1986):
· Nagradzanie uznaniem i pochwałą- może to być werbalna aprobata postępowania dziecka, podziw, uśmiech, radość.
· Nagradzanie przez sprawianie przyjemności musi sprawić radość dziecku a nie rodzicom
· Darzenie zaufaniem ma wysokie walory wychowawcze- odebranie zaufania jest poważną karą
· Wspólne atrakcyjne spędzenie czasu wolnego- różnego rodzaju wycieczki, wyjścia do kina, teatru pod warunkiem, że jest to atrakcja dla nagrodzonego
· Nagrody rzeczowe

KARZEMY BO:

· Zabrakło inicjatywy i pomysłu, jak inaczej zorganizować pracę grupy lub klasy, by proces wychowania przebiegał w sposób bardziej spokojny i bezkonfliktowy, a kara, jeżeli jest stosowana była przemyślanym środkiem
· Zabrakło cierpliwości na wyjaśnienia, tłumaczenia potrzeby i sensu wymagań, nie możemy doczekać się efektów
· Jesteśmy zmęczeni i zdenerwowani,
· Mieliśmy przykrości, jesteśmy w złym nastroju i bierzemy odwet na dziecku.

Kara często pogarsza wychowawczo niepożądane zachowanie się zamiast je wyeliminować. Bezpośrednie traktowanie takiego postępowania rzadko oparte jest na jakiejś prawdziwej próbie zrozumienia motywów i zachowania dziecka. Ponadto powiększa ono lęk, jaki odczuwają dzieci wobec starszych, a u dzieci w okresie młodzieńczym może pogłębić agresywne, buntownicze zachowanie.
Ponieważ kara jest metodą, która nie uczy żadnych nowych zachowań, może jedynie uczyć powstrzymywania się od ujawniania niektórych zachowań, przeto jej stosowanie w wychowaniu dzieci agresywnych powinno być raczej ograniczone. Ignorowanie zachowań agresywnych, przy możliwie pełnym zaspokajaniu potrzeb dziecka i jednocześnie nagradzanie zachowań pożądanych stanowi drogę lepszą, bardziej skuteczną. Zbyt częste stosowanie kar, za nieodpowiednie wykonywanie pewnych czynności, może zniechęcić dziecko do tych czynności w ogóle. Np. zbyt ostre krytykowanie podczas nauki gry na instrumencie, może spowodować zupełną niechęć do dalszych ćwiczeń.
Niewłaściwe skojarzenie może dotyczyć także osoby wychowawcy. Np. zbyt częste spotykanie się z surową krytyką ze strony wychowawcy może doprowadzić do ujemnej postawy wobec niego w ogóle i do tendencji unikania go.
Pamiętać należy, że kara nie może być nigdy odwetem, nigdy też nie powinna być wymierzona w złości z uczuciem satysfakcji, bo w takich przypadkach jej wartości wychowawcza po prostu przestaje istnieć.
Funkcja nagradzania wychowawczego polega na zaspakajaniu określonych motywacji wychowanka w następstwie przejawiania przez niego pożądanych wychowawczo i konstruktywnych wysiłków. Nagradzanie powinno być stosowane w formach symbolicznych , gdzie zachodzi potrzeba skłonienia wychowanka do określonej aktywności. Działania nagradzające powinny następować bezpośrednio po konstruktywnym zachowaniu się dziecka oraz powinny być połączone z odpowiednim wyjaśnieniem, co w tym zachowaniu wzbudziło uznanie wychowawcy. Główny cel nagradzania to wytwarzanie w dziecku pożądanych postaw zachowania i utrwalenie ich. Są sytuacje kiedy dziecko robi coś tylko po to , żeby dostać nagrodę. W sytuacji kiedy dziecko uczy się tylko po to by otrzymać dobre oceny, sama edukacja traci sens. Dla dziecka przestaje być ważna zdobywana wiedza , liczą się tylko oceny, a sposób ich zdobywania nie jest ważny np. ściąganie.
W celu zapewnienia skuteczności stosowania kar i nagród konieczne jest spełnienie pewnych podstawowych warunków:
· Dziecko musi potrzebować nagrody na tyle silnie, aby powtarzać pewne nagradzane zachowania czy postawy w celu ponownego jej otrzymania
· Nagroda jaką otrzymuje dziecko musi rzeczywiście zaspakajać pewne konkretne potrzeby dziecka może to być zaspakajanie tak elementarnych potrzeb, jak potrzeba akceptacji, którą osiągamy np. za pomocą pochwał
· Dziecko musi być uzależnione od osoby która ja nagradza, tzn, nie może mieć możliwości samodzielnego zaspakajania tych potrzeb. Przykładem może być nieskuteczne nagradzanie dziecka tabliczką czekolady w sytuacji gdy posiada ono cała torbę słodyczy otrzymaną wcześniej.
· Karanie jako metoda wychowawcza również wymaga przestrzegania pewnych zasad oraz unikania pewnych sytuacji. W przeciwnym wypadku przynoszą one same złe skutki przy całkowitym braku pożądanych rezultatów.
Podstawowe zasady jakie należy stosować to:
· Zachowanie , jakie uważamy za szkodliwe, czy niepożądane raz ukarane, musi być karane zawsze
· Karać tylko wtedy gdy jest to konieczne
· Dziecko musi wiedzieć za co jest karane
· Kara nie może poniżać godności, dyskryminować
· Kara powinna być wymierzona zaraz po wystąpieniu zachowania niepożądanego
· Nie wolno odraczać kary, ani kumulować kar
· Kara zapowiedziana duża jest mniej skuteczna od niezapowiedzianej małej
· Kara nie może być zbyt częsta, ani zbyt surowa, gdyż może prowadzić do bardzo negatywnych skutków, jak uraz fizyczny czy psychiczny dziecka
· Kara musi być sprawiedliwa, trzeba karać zachowanie a nie wychowanka
Stosując kary należy uważać, by nie wywołać u dziecka niepożądanych zachowań, czy postaw. Karanie może wywołać u dziecka agresję lub przemoc, uczy także dziecko występować z pozycji siły.

KARA I NAGRODA
W RÓŻNYCH KONCEPCJACH WYCHOWANIA

Nie ulega wątpliwości, że chociaż wychowanie pełni wiele funkcji, to jego funkcja powszechną, najogólniejszą jest dokonywanie zmian, przekształcanie, wywieranie wpływu. Przedmiot zaś tego oddziaływania stanowi człowiek i grupa społeczna.
-wzmacnianie pozytywne-oddziaływania te mogą przybrać formę pochwały i uznania pod adresem zachowań(reakcji} pożądanych, jak również nagradzania materialnego lub innych sposobów gratyfikacji czy satysfakcji np. koncentracji uwagi na dziecku, - mówi się o wzmacnianiu pozytywnym.
-wzmacnianie negatywne-gdy pozbawia się jednostkę nieprzyjemnych dla niego bodźców np. w chwili przejawiania zachowań pożądanych, lub udziela się nagany czy kary za zachowanie niepożądane.
Najogólniej można powiedzieć, iż wzmacnianie jest odpowiednim manipulowaniem w procesie uczenia się nagrodami i karami, przy czym preferuje się zdecydowanie nagrody( wzmocnienie pozytywne} Stosowanie wzmocnień spełnia 2 funkcje:
1. informuje ucznia o poprawnym wykonaniu przez nich danych mu poleceń
2. są czynnikiem motywującym do zachowań pożądanych ze społecznego i pedagogicznego punktu widzenia
Wzmocnienia pozytywne odgrywają duża rolę w przypadku przejawianych przez uczniów poważnych zaburzeń w zachowaniu i nauce. Szczególnie tym uczniom są one wyjątkowo potrzebne, a nawet konieczne dla prawidłowego rozwoju. Siła tego rodzaju wzmocnień zależy od ich jakości, od stopnia wrażliwości na nie, poszczególnych uczniów. Nauczyciel powinien poznać wartości, jakie dany uczeń przypisuje różnym wzmocnieniom pozytywnym. Jednemu uczniowi wystarczą same tylko pochwały i wyrazy uznania, inny zadawala się okazaną życzliwością, a inny reaguje korzystnie tylko na nagrodę.
Należy się liczyć również z nasyceniem określonych wzmocnień pozytywnych w wyniku wielokrotnego ich powtarzania. Tracą one wówczas atrakcyjność i stają się mniej skuteczne. Uczeń stale chwalony lub nagradzany za wykonanie jakiegoś zadania może nigdy nie przeżyć radości z powodu samego wykonania, jest skłonny traktować powierzone mu zadania instrumentalnie, a więc jedynie jako środek zaspokojenia osobistej potrzeby uznania lub bycia dostrzeganym przez dorosłych. Z tego powodu zaleca się stosowanie techniki bezpośredniej gratyfikacji, zwłaszcza w krytycznej fazie przezwyciężania zaburzeń w zachowaniu i nauce, aby uczeń przekonał się- że na pochwałę , czy uznanie trzeba dobrze zasłużyć, aby być z tego powodu naprawdę zadowolony.

-Technika zawierania kontraktu –jako jedna z technik wzmacniania pozytywnego- polega na robieniu zakładu między wychowawcą i wychowankiem. Jest to zakład dwustronny, współcześnie znajduje coraz szersze uznanie i praktyczne wykorzystanie w procesie nauczania i wychowania. Umowa z uczniem w formie pozytywnej zobowiązuje ucznia,, przemawia mu do ambicji i jest zarazem aktem poszanowania jego podmiotowości oraz godności. Uczeń łatwiej akceptuje stawiane mu warunki, zaczyna bardziej ufać nauczycielowi i respektować jego zalecenia uczniem w formie pozytywnej zobowiązuje ucznia

Technika sukcesywnej gratyfikacji – polega na pozytywnym wzmacnianiu pożądanych zachowań lub osiągnięć szkolnych. Wzmacnia się je najpierw za pomocą punktacji , a dopiero później w formie w formie nagradzania materialnego lub funkcjonalnego. Np. uczeń ma za każdorazowe starannie odrobienie lekcji otrzymuje po jednym punkcie, a w wyniku 10 lub 20 punktów odpowiednio się go nagradza. Nagradzani uczniów z tytułu stosowania techniki sukcesywnej gratyfikacji ma najczęściej charakter funkcjonalny
, jest to np. udzielenie publicznej pochwały, wpis jej do dziennika lekcyjnego, powiadomienie rodziców. technika ta nadużywana przez nauczycieli, może przynieść więcej szkody niż pożytku, zwłaszcza wtedy, gdy nie spełnia się danych uczniowi obietnic, co do czasu i wysokości nagrody.

Technika szybkiej interwencji-, która stanowi próbę natychmiastowego oddziaływania nauczyciela na uczniów sytuacjach uniemożliwiających normalny tok lekcji. Nauczyciel wówczas posługuje się różnymi sygnałami niewerbalnymi, które wcześniej są ustalone z uczniami, są one równoznaczne z prośbą o spokój, porządek czy dyscyplinę. Nauczyciela obowiązuje konsekwencja w postępowaniu .Jeżeli spełnia się wszystkie warunki jej powodzenie, zalicza się do bardziej skutecznych technik wzmacniania negatywnego.

Godna polecenia jest technika słownego napomnienia , która polega na dyskretnym i w miarę serdecznym zwracaniu uczniowi uwagi na jego niestosowne zachowanie.
Stosując technikę chwilowej izolacji, która jest jedną z najbardziej dosadnych technik wzmacniania negatywnego, wydaje się jednak łagodna w porównaniu z mającymi jeszcze tu i ówdzie miejsce jak drastycznymi oddziaływaniami na uczniów , jak stosownie kar cielesnych, wpisywanie skarg do dzienniczka ucznia bez względu na dramat , jaki może go spotkać ze strony rodziców lub opiekunów, zlecane za karę prace do wykonania na rzecz szkoły, a czasami zadania bezużyteczne jak przepisywanie niektórych wyrazów lub zdań reguły wyrządzają uczniowi więcej szkody niż pożytku. Ujemną stroną tak rozumianego wychowania jest przesadne kierowanie zachowaniem młodzieży oraz bezkrytyczne podporządkowanie ich wymaganiom dorosłych. , a tym samym uniemożliwienie im ich aktywności i samodzielności



KONCEPCJA FENOMENOLOGICZNA

Jednym z podstawowych problemów , jakie stawia się w tej koncepcji, jest pytanie o istotę człowieka, sens jego egzystencji i samodzielności. Odrzuca się degradowanie człowieka do roli przedmiot i to bez względu na jego stopień przystosowania lub nieprzystosowania społecznego, poziom dojrzałości umysłowej, pochodzenie społeczne czy poglądy.
Przedstawiciele koncepcji fenomenologicznej są zdania, iż o wartości człowieka decyduje nie to, czym był on w przeszłości, lub czym stać się może w przyszłości, lecz to czym jest aktualnie.
Innym nurtem koncepcji fenomenologicznej jest psychoterapia. Proponuje się takie techniki jak
-Terapia grupowa, trening wrażliwości, psychodrama. Psychogimnastyka przeprowadzona w formie pracy grupowej zarówno werbalnie jak i niewerbalnie.
· Wychowanie bez porażek-Gordon twórca , opowiada się za demokratycznym , partnerskim modelem stosunków międzyludzkich, nie tylko w rodzinie ale również i w szkole. zdaniem Gordona wady metody wychowawczej wynikają z samej definicji nagrody i kary , inaczej kontrolującego i kontrolowanego Jeżeli uczeń sam nie może zaspakajać swoich potrzeb, jesteśmy w stanie sprawować nad nim kontrolę metodą kar i nagród. Stosowanie kar i nagród wg Gordona jest przyczyną późniejszych buntów młodzieży i problemów wychowawczych. Autor uważa, iż pochwały są szkodliwe, gdyż prowadzą do uzależnienia dziecka od zdania rodziców, powodują Ze dziecko robi to co chcą rodzice, a zapomina z czasem o własnych potrzebach, wstrzymuje u dziecka proces usamodzielniania.
Bardzo ważną rolę w skuteczności oddziaływań wychowawczych odgrywa autorytet nauczyciela.
Budowanie autorytetu nauczyciela jest przede wszystkim kształtowaniem relacji między nauczycielem a uczniem, opartych na autonomii obu podmiotów. Jednocześnie autorytet nauczyciela –Mistrza, Przewodnika- wymaga przestrzegania zasad poszanowania godności ucznia, a tylko taki nauczycie, który jest odpowiedzialny, otwarty, słuchający- nie krytykujący, konsekwentny, może liczyć na szacunek uczniów.
MIARĄ AUTORYTETU NAUCZYCIELA JEST POSTAWA UCZNIÓW WOBEC NICH.
Podsumowanie –
15 rad dla nauczyciela budującego swój autorytet:
1.Pamiętaj, że fakt bycia nauczycielem nie gwarantuje ci tego, że będziesz dla uczniów autorytetem. Musisz na to zapracować!
2.Zawsze traktuj dzieci z należytym szacunkiem - niezależnie od ich wieku. Nie poniżaj, nie wypominaj, nie używaj sarkazmu, ale też stawiaj wyraźne granice.
3.Pokazuj swoje mocne strony, swoje umiejętności, wiedzę. “Zarażaj" dzieci swoim zapałem do działań realizujących ważne dla ciebie cele i wartości. Nie zmuszaj ich jednak, by je podzielali. Możesz jedynie pokazywać, jak są one dla ciebie ważne.
4.Nie walcz o utrzymanie autorytetu za wszelką cenę, bo - paradoksalnie – obniża to Twój autorytet. Przyznaj się, gdy coś ci się nie uda, gdy popełnisz błąd. Pokazujesz wówczas swoją ludzką twarz. Ukrywając błąd, możesz rzeczywiście stracić autorytet.
5.Bądź autentyczny, komunikuj się w sposób otwarty, jednoznaczny, bez uciekania się do gier międzyludzkich.
6.Nie wymagaj okazywania wdzięczności, nie wymuszaj podporządkowania i zgody. Po prostu nie używaj władzy, którą jako nauczyciel w pewnym sensie dysponujesz w stosunkach z uczniami.
7.Przyjmuj odpowiedzialność za relacje z uczniami. Nie możesz stać się ich kumplem, nie możesz też się na nich jak kumpel obrazić. Za rodzaj kontaktów uczeń - nauczyciel odpowiedzialny jest nauczyciel, ponieważ jest dorosły i taka jest jego rola.
8.Bądź przewidywalny, w najszerszym znaczeniu tego słowa, ale nie bądź sztywny. Dotrzymuj obietnic.
9..Okazuj ciepło, ale w sposób dostosowany do oczekiwań uczniów. Nie narzucaj bliskości tym, którzy tego od Ciebie nie oczekują, ale dawaj ją tym, którzy tego od Ciebie chcą. Szanuj przy tym swoje granice i nie rób tego wbrew sobie, bo przestaniesz być autentyczny.
10.Pomagaj uczniom, gdy im trudno, ale słuchaj uważnie, jakiej pomocy od Ciebie oczekują. Nie narzucaj im własnych rozwiązań.
11..Wybaczaj. Przebaczanie jest w istocie utrzymywaniem kogoś pod wpływem tego, który przebacza. Prawdziwe autorytety wybaczają.
12..Bądź lojalny i sprawiedliwy na tyle, na ile potrafisz.
13.Daj sobie prawo do błędu. Życie składa się z wielu epizodów i zawsze masz szansę go naprawić.
14.Dostrzegaj w uczniach to, co najlepsze. Budujesz sobie tym depozyt emocjonalny.
15.Bądź spójny - postępuj zgodnie z zasadami, które głosisz.



Podsumowując warto pamiętać, że wychowaniem jest zawsze takie oddziaływanie, które ma na uwadze ogólne dobro i normalny rozwój dziecka, a najbardziej elementarnym celem wychowania jest nie szkodzić tym, których się wychowuje. Nagradzanie musi stymulować do dalszego dobrego postępowania Większość rodziców i wychowawców przypadku , gdy nagrody nie przynoszą oczekiwanych rezultatów stosują kary. karanie jest metoda wychowawczą również wymaga przestrzegania pewnych zasad . W przeciwnym wypadku przynoszą one same złe skutki przy całkowitym braku pożądanych rezultatów. Karanie może wywołać u dzieci agresję lub przemoc, uczy także dziecko występować z pozycji sił.
Nauczyciel powinien być osobą kompetentną, dobrze przygotowaną do pracy, mającą chęć i wewnętrzną możliwość egzekwowania określonych przez siebie wymagań. Ukształtowanie takiego przekonania u uczniów powinno stać się podstawą budowania autorytetu osobowego przez każdego nauczyciela.
Nauczyciel swoja postawą i zachowaniem powinien dawać świadectwo zasadom o , których mówi.
Nauczycie stosując metody kar i nagród uzyska efekt, jeżeli:
- karany ma pozytywny stosunek do karzącego,
kara jest skuteczna,
-natomiast gdy ma stosunek negatywny, kara jest nieskuteczna.
Podporządkowanie nauczycielowi nie wynika z jego władzy, dominacji, ale z uznania , zaufania i podziwu przez uczniów.
Z badań E. Bandury wynika , że uczniowie cenią sobie nauczyciela, który:
· zna i rozumie możliwości ucznia, uwzględnia je
· jest serdeczny, szczery i życzliwy
· zwraca się do uczniów ze spokojem i opanowaniem
· nie poniża, nie wytyka złego postępowania
· odnosi się z szacunkiem
· wprowadza pogodny nastrój na lekcji
· nie daje odczuć, że kogoś bardzo nie lubi
· jest jak przyjaciel, do którego można zwrócić się ze sprawami

· współczuje i pomaga, gdy jest trudno
· umie wybaczać, nie jest mściwy
· jest prostolinijny w postępowaniu
· wysłuchuje zdania ucznia.

Analiza przypadku

I. Identyfikacja problemu

W niniejszym opracowaniu dokonam analizy problemu, który zaistniał w klasie I Zasadniczej Szkoły Zawodowej po I semestrze nauki w szkole. Dotyczy on zachowań agresywnych ucznia tej klasy w stosunku do niektórych nauczycieli i w kontaktach między samymi uczniami.

Klasa liczy 24 osoby, sami chłopcy. Chłopak już od początku roku szklonego dał się poznać nauczycielom ze swego agresywnego zachowania w stosunku do kolegów i nauczycieli. Pozostali uczniowie nie sprawiali jak do tej pory większych problemów wychowawczych.

Uczęń nie ma opanowanych wiadomości nawet na poziomie najniższym, z wielką trudnością radzi sobie tylko z wiedzą i umiejętnościami z poziomu podstawowego.

Pochodzi z rodziny pełnej, niestety wielkim problemem są kontakty rodziców ze szkołą. Kontakt telefoniczny rodziców ze szkołą jest sporadyczny, jeżeli do niego dochodzi to najczęściej z inicjatywy psychologa szkolnego lub wychowawcy.

II. Geneza i dynamika zjawiska

Już pierwsze tygodnie września roku szkolnego bardzo zaniepokoiły wychowawcę, który zwrócił się psychologa szkolnego i do mnie o pomoc. Nauczycielki języka rosyjskiego i matematyki zwróciły nam uwagę na wielokrotne niegrzeczne zachowanie chłopca. Kilka dni później w dzienniku pojawiły się pierwsze uwagi dotyczące wulgarnego słownictwa w stosunku do kolegów i nauczycieli na lekcji, lekceważenie uwag prowadzących lekcję, głośnych rozmów w czasie zajęć.. Rozmowy indywidualne wychowawcy i dyskusje na godzinie wychowawczej z całą klasą nie przynosiły rezultatu. Nasiliła się agresja Na lekcji w-f uczeń podczas gier zespołowych kopnął kolegę kolanem w brzuch.

III. Znaczenie problemu

Agresja jest zjawiskiem niekorzystnym i niepożądanym szczególnie w szkole. Każda ma wiele twarzy. „Może być:
~ Reakcją na frustrację, czyli na niemożność zaspokajania ważnych potrzeb.
~ Wyrazem gniewu i obroną przed czyjąś przygniatającą dominacją.
~ Echem wcześniejszych przeżyć, gdy dziecko było ostro karane, bite. Albo wręcz odwrotna sytuacja, gdy dorośli poświęcali mu więcej czasu i uwagi wówczas, gdy było niegrzeczne.
~ Ewolucyjnym spadkiem, naturalną tendencją, biologiczną reakcją na odczuwane zagrożenie takie jak: hałas, tłok, niesprawiedliwość itp.
~ Odpowiedzią na inną agresję.
~ Agresją dla agresji, skłonność do sprawiania bólu i cierpienia."
Agresja bywa fizyczna lub słowna i wtedy łatwo ją zaobserwować. Może być również agresja bierna, która jest trudna do zauważenia. Wyraża się ciągłym niezadowoleniem, negowaniem i jednocześnie bezwładem.
Jak podaje literatura, „kiedy wytworzona agresja spotyka się z kolejną (np. ze strony kolegi lub nauczyciela) zostaje utrwalona, wzmocniona i usprawiedliwiona". W warunkach szkolnych zachowania wyglądające na agresywne bywają jedynie pustą manifestacją lub naśladownictwem wzorców środowiskowych. W tym wieku u młodzieży istnieje potrzeba bycia zauważonym i akceptowanym, a akceptowany jest ten, kto odcina się od świata dorosłych i przystosowuje do grupy rówieśniczej.
Sytuacja stawała się bardzo trudna dla nauczycieli. Każda lekcja w tej klasie polegała na ciągłym uspakajaniu ucznia i utrudniała przekazywanie nowych umiejętności i wiadomości. Uczniowie, którzy chcieli w pełni wykorzystać lekcję na zdobycie wiedzy mieli w związku z tym pewne problemy. Część materiału musieli opanować samodzielnie w domu.

IV. Prognoza

Przewidywania na podstawie własnych doświadczeń i literatury, co do skuteczności moich oddziaływań:
• negatywna
Gdyby zaniechać działań:
Zjawisko agresji będzie narastać.
Spadnie poziom wyników w nauce u wszystkich uczniów.
Zachowanie agresywne będzie sposobem bycia i reagowania w życiu dorosłym.
Zachowanie agresywne w wieku 15-17 lat korelują wysoko z przestępczością w wieku starszym.
• pozytywna
Podjęte działania mają doprowadzić do:
Poprawy zachowania uczniów w szkole, na lekcjach i poza zajęciami.
Wprowadzenie pożądanych zachowań do stałego zasobu reakcji uczniów.
Nawiązania poprawnych kontaktów uczeń - nauczyciel.
Poprawa samopoczucia uczniów w klasie.

V. Propozycje rozwiązania

Głównymi celami działań, jakie przed sobą postawiłam było:
1. Poprawa zachowania ucznia na lekcji.
2. Nawiązanie bardziej otwartych stosunków z uczniami przez wychowawcę.
3. Wzmocnienie więzi klasowych.
4. Współpraca z rodzicami.
5. Ścisła współpraca z wychowawcą.
6. Ścisła współpraca z pedagogiem i psychologiem szkolnym
7. Ścisłe przestrzeganie regulaminu wystawiania ocen z zachowania. Wypracowanie przez wychowawcę z uczniami zmian w dotychczasowym regulaminie.

Powyższe cele realizowałam poprzez następujące działania:
1. Pokierowanie na indywidualne rozmowy z panią pedagog i panią psycholog ucznia.
2. Rozmowy z rodzicami.
3. Rozmowy wychowawcy z uczniem.
4. Psycholog szkolny opracował dla klasy cyklu zajęć wychowawczo-profilaktycznych.
5. Wychowawca przy pomocy psychologa szkolnego i mojej przygotował program wychowawczy dla klasy, uwzględniającego specyficzne i charakterystyczne dla klasy problemy.
6. Przeprowadzenie wywiadówki, w której uczestniczą rodzice, dzieci, wychowawca, chętni nauczyciele , psycholog i pedagog szkolny.
7. Przeprowadzenie rozmów partnerskich w obecności mojej i psychologa szkolnego (uczeń, rodzic, wychowawca).
8. Spotkania samopomocowe dla uczących w klasie nauczycieli.

VI. Wdrażanie oddziaływań

Pierwsze działania, jakie podjęłam w celu rozwiązania zaistniałego problemu polegały na indywidualnych rozmowach z uczniem. Następnie podjęłam ścisła współpracę z psychologiem szkolnym i po każdej nowej uwadze w dzienniku na bieżąco rozmawiałyśmy z chłopcem.

Na godzinie wychowawczej pani psycholog odbyła spotkania odnośnie następujących zagadnień:
• Kultura osobista ucznia,
• Sztuka przyjaźni,
• Zbiorcza lista zachowań pożądanych i niepożądanych
Pani psycholog przeprowadziła również warsztaty, których celem było wypracowanie oczekiwań młodzieży wobec nauczycieli i rówieśników.

Interweniowałam w tej sprawie również do KPP, efektem czego było spotkanie z funkcjonariuszem KPP. Na spotkaniu tym przybliżono młodzieży ustawę 6.X.1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich. Przepisy zawarte w tej ustawie przewidują zapobieganie i zwalczanie demoralizacji i przestępczości nieletnich. Młodzież została uczulona na zagrożenia współczesnego świata jak również uzyskała wskazówki jak nie stać się ofiarą przestępstw, przemocy i uzależnienia. Uczestnicy spotkania poznali konsekwencje prawne czynów przestępczych.

VII. Efekty oddziaływań

Z końcem roku szkolnego mogłam stwierdzić zdecydowaną poprawę zachowania ucznia na lekcjach. Szczególnie jestem zadowolona z poprawy zachowania, nie jest idealne, ale przynajmniej stara się odnosić poprawnie do nauczycieli i kolegów. Nie sprawia już tak wielu problemów wychowawczych. Stara się uczestniczyć w zajęciach, dzięki czemu poprawiły się oceny.
Literatura:
M. Łobocki. „Trudności wychowawcze w szkole" Wyd. WSiP 1996
A. Kołodziejczyk „ Agresja w szkole „ Warszawa 1996