ETAPY ROZWOJU MOWY

1. OKRES NIEMOWLĘCTWA (1 ROK ŻYCIA) „okres melodii”

I stadium „głużenie” - (2 – 3 miesiąc) dziecko zaczyna wydawać gardłowe dźwięki podobne do artykułowanych jak : k ,g aa ,uu i ich połączenia guuu. Głużenie leży na drugim biegunie emocjonalnym wobec płaczu i krzyku , towarzyszy bowiem stanom dodatniego samopoczucia . Pierwotnie ma ono charakter samorzutny ( jako wyraz ogólnego ożywienia ) potem ulega uwarunkowaniu wzrokowemu stanowiąc wraz z " uśmiechem społecznym '' reakcję na opisany kontakt z matką .

II stadium „gaworzenie” – (ok. 5 misiąca) pojawia się artykułowanie zgłosek. Mamy tu do czynienia z zamierzonym powtarzaniem dźwięków . Dzięki nabywaniu takich cech jak , spostrzegawczość , skupienie uwagi , dziecko naśladuje dźwięki , które wydało przypadkowo ( powtarza je )oraz dźwięki , które zasłyszało z otoczenia . Naśladownictwo to , początkowo odruchowe , staje się wnet objawem uwagi i woli . Gaworzenie jest też treningiem słuchu .

III stadium „echolachii” – (ok. 9 miesiąca) Dziecko przejawia tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów , które doskonali metodą prób i pomyłek . Powtarzanie tych samych sekwencji werbalnych konfrontowanie ich z mową otoczenia i korygowanie prowadzi do ich utrwalenia , zautomatyzowania. Pierwsze słowa powtarzane ze zrozumieniem składają się na ogół z wypracowanych w fazie gaworzenia i echolalii sylab : mama , tata , baba ,da ,pa. W ciągu pierwszego roku życia zaczynają się w rozwoju mowy okresy nasilenia i względnego zastoju . Zastój mowy przypada na okres , gdy dziecko uczy się chodzić i skupia się na tej nauce . Po opanowaniu sztuki chodzenia znów wraca do pilnej pracy nad mową . Zastój mowy towarzyszy również okresom choroby.

1. OKRES PONIEMOWLĘCTWA (2 – 3 ROK ŻYCIA)

I stadium „wyrazu” - (1-2 lat) Po ukończeniu pierwszego roku życia zwiększa się krąg doświadczeń dziecka i następuje wielki postęp w rozwoju mowy. Dziecko poznaje nowe sytuacje , nowych ludzi , nowe rzeczy i zjawiska , a wszystko to musi jakoś nazwać.
W ten sposób mowa staje się dla dziecka narzędziem myślenia , badania , dociekania świata tzw. eksploracji. Odbywa się to pod czujnym okiem dorosłych. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek , prócz nosowych ę , ą .
Ze spółgłosek wymawia :
- dwuwargowe : twarde i miękkie : p , b ,m. ,pi ,bi mi ,
- wargowo - zębowe : twarde i miękkie : f , fi , w , wi ,
- przedniojęzykowe - zębowe : t ,d , n ,
- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dź , ki , gi , ń ,
- tylnojęzykowe : k , g , ch .
Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi łatwiejszymi.
Upraszcza grupy spółgłoskowe np. ciocia - tota , dzieci - deti , świeci - teti ,czytaj - sitaj , zimno - timno.Często dzieci wymawiają tylko pierwszą sylabę albo końcówki wyrazów : nie - ne , miś -mi , już - uś , jeszcze - ecie , chleba - aba , daj - da , pić - pi .

II stadium „zdania” - (2-3 lata) W tym okresie mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu .Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe.
Ze spółgłosek wymawia :
- wargowe : p , b , m, oraz zmiękczone pi , bi , mi ,
- wargowo -zębowe : f , w , fi , wi ,
- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dzi , ni , ki , gi ,
- tylnojęzykowe : k , g ,ch ,
- przedniojęzykowo - zębowe : t , d , n ,
- przedniojęzykowo - dziąsłowe : l .
Pod koniec mogą się już pojawić głoski :
- przedniojęzykowo - zębowe : s , z , c , dz ,( zastępowane wcześniej przez )
- środkowojezykowe : ś , ź , ć , dź .
Dziecko w tym okresie ma jeszcze trudności , gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi np. mały – woda – toda.

Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi . Są to zdania oznajmujące rozkazujące , pytające , wykrzyknikowe . Dziecko ma na tyle wyrobiony słuch fonetyczny , że wie jak dana głoska powinna brzmieć , choć samo nie potrafi prawidłowo jej wypowiedzieć , często poprawia mowę dorosłych , którzy spieszczają wymowę pewnych słów . W tym okresie pojawia się tzw. okres pytań i przekory . Należy więc zachować rozsądny umiar i z jednej nie wolno pozostawić dziecka samemu sobie , gdy potrzebuje ono pomocy , a z drugiej zaś strony nie trzeba zbyt mocno ingerować w samoistny rozwój mowy , poddając go zbyt surowej kontroli . Zła postawa dorosłych może czasami przyczynić się do powstania zaburzeń mowy .

1. WIEK PRZEDSZKOLNY (3 – 7 lat) „okres swoistej mowy dziecięcej” - Po zakończonej fazie opanowania podstaw języka mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości . Wyrazy są często poskracane , głoski poprzestawiane grupy spółgłoskowe - uproszczone. Mowa w tym czasie ma charakter sytuacyjny tzn. związana jest z wykonywanymi akurat przez dziecko czynnościami. Dziecko na tym etapie posiada spory zasób słów oraz posługuje się zdaniami złożonymi tak współrzędnie jak i podrzędnie złożonymi. . Należy stale rozmawiać z dzieckiem namawiając je do powtarzania, pamiętając przy tym, aby nawet polecenia i zakazy wypowiadać spokojnym tonem. W tym okresie dziecko zadaje dużo pytań, przez co samo zdobywa nowe wiadomości. Tworzy też własne słowa zwane neologizmami dziecięcymi, ponieważ nie zna wystarczająco dużo wyrazów, pod względem gramatyki są one jednak utworzone poprawnie. Jean Piaget mowę pojawiającą się w tym wieku nazywa mową egocentryczną. Terminem tym nazywamy wszystkie wypowiedzi dziecka skierowane do siebie. Natomiast Wygotski uważa, że dziecko mówiąc do siebie chce być słuchane przez innych. Jednak mowa zewnętrzna pojawia się wcześniej niż wyżej wspomniana mowa wewnętrzna. Przed piątym rokiem życia mogą występować nieprawidłowości w mowie w zakresie artykulacji, jednak w wieku pięciu lat powinny zniknąć. Dzieci w wieku pięciu, sześciu lat potrafią określać właściwości przedmiotów oraz uogólniać ich cechy, zależności między osobami, rzeczami czy też zjawiskami. Stopień opanowania mowy przez dziecko w wieku przedszkolnym jest jednym z elementów pozwalających określić jego dojrzałość szkolną.

Występują też zlepki wyrazów i nowotwory językowe .
A oto przykłady swoistej mowy dziecięcej wg L. Kaczmarka i P. Smoczyńskiego:
- opuszczanie sylab początkowej lub końcowej ( elizja ) np. zupa midolowa-zupa
pomidorowa , komotywa- lokomotywa , kapel - kapelusz ,
- przestawki głoskowe ( metateza ) np. konalówki - kolanówki , wałka - ławka, owułek - ołówek ,
- zgrubienia wyrazów np. chucha - chustka ,
- tworzenie nowych wyrazów np. zatelefonić - zatelefonować , pieszotą - pieszo.

1. WIEK SZKOLNY (7 – 12 lat) - mowa dzieci siedmioletnich powinna być już w pełni ukształtowana. Rozpoczęcie nauki szkolnej wprowadza radykalne zmiany w warunkach życia dziecka. Przed dzieckiem stoją zupełnie nowe wymagania. Mimo, że teoretycznie wypowiedzi powinny być już poprawne pod względem fonetycznym i to, że dziecko już na początku szkoły ma w swoim słowniku kilka tysięcy wyrazów i poprawnie buduje zdania w sensie wymagań języka polskiego, to jednak musi ono zapanować nad swoimi życzeniami, ruchami i mową.

2. WIEK DOJRZEWANIA (13 – 18 lat) - Okres dojrzewania charakteryzuje się rozwojem myślenia, mowa staje się bardziej uspołeczniona i abstrakcyjna. Ciekawym zjawiskiem jest posługiwanie się przez młodzież jednocześnie językiem ojczystym w sytuacjach, które tego wymagają oraz slangu młodzieżowego w kontaktach z rówieśnikami.

3. WIEK DOROSŁOŚCI Ostatni okres rozwoju mowy to okres dorosłości. Człowiek w tym wieku umiejętnie posługuje się językiem pisanym i mówionym. Od tego czy zdolności te będą nadal rozwijane zależy od środowiska w jakim się znajduje.

TYPOWE OSIĄGNIĘCIA ORAZ OGRANICZENIA W POWYŻSZYCH OKRESACH ROZWOJOWYCH:
1. Okres melodii:

Na początku charakteryzuje się krzykiem. Za jego pomocą dziecko sygnalizuje matce swoją potrzebę (głód, dyskomfort z powodu zimna, czy mokrej pieluszki). Dziecko kojarzy, że za każdym razem, gdy zaczyna krzyczeć pojawia się matka. To właśnie jest pierwsze porozumienie, a zarazem ćwiczenie narządu oddechowego. W pierwszych 2 - 3 tygodniach życia krzyk dziecka nie jest jeszcze zróżnicowany. Różnicowanie następuje między 2 - 5 tygodniem . Matka zaczyna kojarzyć krzyk dziecka z jego potrzebami . Jego krzyk jest pierwszą formą komunikowania ze światem dorosłych . Około 3 tygodnia życia pojawia się '' uśmiech społeczny ''. Dziecko uśmiecha się do bliskich mu osób.

2. Okres poniemowlęctwa:
W okresie tym powstają również wypowiedzi dwuwyrazowe , pierwociny zdania np. Baba ała ( babcia dała ) , Mama ima (mamy nie ma ) , Ać mama ( zobacz mama ) . Te wypowiedzi tworzą już płynne przejście do następnego okresu.

3. Wiek przedszkolny:
Po zakończonej fazie opanowania podstaw języka mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości . Wyrazy są często poskracane , głoski poprzestawiane grupy spółgłoskowe - uproszczone. Mowa w tym czasie ma charakter sytuacyjny tzn. związana jest z wykonywanymi akurat przez dziecko czynnościami. Dziecko na tym etapie posiada spory zasób słów oraz posługuje się zdaniami złożonymi tak współrzędnie jak i podrzędnie złożonymi.

4. Wiek szkolny:
Mowa dzieci siedmioletnich powinna być już w pełni ukształtowana. Wypowiedzi powinny być już poprawne pod względem fonetycznym.