ETAPY ROZWOJU MOWY

ETAPY ROZWOJU MOWY

DZIECKA

DZIECKA

Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat.

Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat.

Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść

Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść

wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa umiejętność

wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa umiejętność

koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy

koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy

artykułowanej. Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się

artykułowanej. Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się

wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne.

wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne.

Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu

Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu

mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych

mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych

samych prawideł.

samych prawideł.

W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące okresy:

W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące okresy:





okres melodii, zwany również okresem przygotowawczym (0-1),

okres melodii, zwany również okresem przygotowawczym (0-1),





okres wyrazu (1-2),

okres wyrazu (1-2),





okres zdania (2-3),

okres zdania (2-3),





okres swoistej mowy dziecięcej (3-7).

okres swoistej mowy dziecięcej (3-7).

ETAP PRZYGOTOWAWCZY

W czasie od 3 do 9 miesiąca życia płodowego dopełniają się

W czasie od 3 do 9 miesiąca życia płodowego dopełniają się

dwa podstawowe dla kształtowania się mowy warunki, tzn.

dwa podstawowe dla kształtowania się mowy warunki, tzn.

wykształcają się narządy mowne oraz rozpoczyna się ich

wykształcają się narządy mowne oraz rozpoczyna się ich

funkcjonowanie. Mówiąc o narządach mowy, mam na myśli

funkcjonowanie. Mówiąc o narządach mowy, mam na myśli

zarówno organy nadawcze, tj. organizujące informacje (obszary

zarówno organy nadawcze, tj. organizujące informacje (obszary

myślowe), produkujące substancję (ośrodki i drogi nerwowe,

myślowe), produkujące substancję (ośrodki i drogi nerwowe,

nasada, krtań, płuca) i kontrolujące (słuch, wzrok, drogi oraz

nasada, krtań, płuca) i kontrolujące (słuch, wzrok, drogi oraz

centralne ośrodki słuchowe i czuciowe), jak i odbiorcze (słuch,

centralne ośrodki słuchowe i czuciowe), jak i odbiorcze (słuch,

wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i wzrokowe,

wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i wzrokowe,

obszary myślowe.

obszary myślowe.

Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w

Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w

swej pamięci, są zjawiska rytmiczne: dzięki zmysłowi

swej pamięci, są zjawiska rytmiczne: dzięki zmysłowi

równowagi czteromiesięczny płód odczuwa rytm kolebania w

równowagi czteromiesięczny płód odczuwa rytm kolebania w

czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny bicie serca matki – już

czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny bicie serca matki – już

słuchowo.

słuchowo.

Równocześnie mniej więcej w czwartym lub

Równocześnie mniej więcej w czwartym lub

piątym miesiącu, a z całą pewnością w

piątym miesiącu, a z całą pewnością w

ostatnich miesiącach przed urodzeniem,

ostatnich miesiącach przed urodzeniem,

płód zaczyna reagować na bodźce

płód zaczyna reagować na bodźce

akustyczne.

akustyczne.

Świadczą o tym reakcje płodu

Świadczą o tym reakcje płodu

(przyśpieszona akcja serca, ogólny

(przyśpieszona akcja serca, ogólny

niepokój ruchowy), jak i wcześniaka (poza

niepokój ruchowy), jak i wcześniaka (poza

reakcjami wspomnianymi jeszcze odruch

reakcjami wspomnianymi jeszcze odruch

uszno- powiekowy).

uszno- powiekowy).

Dziecko rejestruje w swej pamięci głos

Dziecko rejestruje w swej pamięci głos

matki już w życiu płodowym, dlatego nic

matki już w życiu płodowym, dlatego nic

dziwnego, iż głos ten jest mu bardziej bliski

dziwnego, iż głos ten jest mu bardziej bliski

niż słyszany znacznie później głos ojca.

niż słyszany znacznie później głos ojca.

Sześcio - lub najpóźniej siedmiomiesięczny

Sześcio - lub najpóźniej siedmiomiesięczny

płód ssie swój palec i „płacze”, kiedy go

płód ssie swój palec i „płacze”, kiedy go

gubi. Krzyk noworodka tuż po urodzeniu,

gubi. Krzyk noworodka tuż po urodzeniu,

jak również ssanie, jest kontynuacją

jak również ssanie, jest kontynuacją

umiejętności nabytych wcześniej

umiejętności nabytych wcześniej

OKRES MELODII ( 0-1)

OKRES MELODII ( 0-1)

Jest to faza przygotowawcza w rozwoju mowy. W okresie tym
pojawiają

się formy wokalne, poprzedzające rozwój mowy właściwej (krzyk,

głużenie,

gaworzenie i echolalia), oraz towarzyszące im formy awokalne (mimika,
pantomimika), za pomocą których dziecko sygnalizuje swoje

niezaspokojone potrzeby biologiczne.

W fazie melodii można wyróżnić następujące fazy:
• pierwsze formy komunikacji z matką poprzez krzyk;

• miedzy 2 i 3 miesiąca pojawia się głużenie (gruchanie) -

charakteryzuje się ono wydawaniem przez dziecko specyficznych
dźwięków -samogłosek, spółgłosek, grup samogłoskowych i
spółgłoskowych (np. gli, tli, kii, gla, bli, ebw itp.). Gruchanie jest
oznaką dobrego samopoczucia, początkowo pojawia się samorzutnie,
później zostaje skojarzone z widokiem bliskiej osoby.

• około 6 miesiąca występuje faza gaworzenia, w której dziecko

powtarza dźwięki zasłyszane z otoczenia. Na początku tego

okresu pojawią się pierwsze sylaby (ma, ta, ba, później ma- ma,

ta -ta, ba -ba), które dziecko powtarza wielokrotnie, nie

przypisując im jednak jeszcze żadnego znaczenia. Gaworzenie

jest swoistym treningiem słuchu, dostarcza dziecku informacji,

że odpowiednie ułożenie narządów mowy powoduje wydawanie

określonych dźwięków.

• ostatnią fazą w okresie melodii jest faza echolalii, która pojawia

się około 10 miesiąca życia. Echolalia polega na powtarzaniu

własnych i zasłyszanych słów, które dziecko stopniowo doskonali

metodą prób i błędów. Konfrontacja powtarzanych dźwięków z

otoczeniem prowadzi stopniowo do rozumienia pierwszych słów

(np. ma-ma-ma, ba-ba- ba, da- da, ta-ta-ta), które pojawia się

zwykle jeszcze w pierwszym roku życia.

OKRES WYRAZU (1-2)

OKRES WYRAZU (1-2)

Po ukończeniu pierwszego
roku życia, wraz ze
pojawianiem się coraz to
nowych doświadczeń w
życiu dziecka, następuje
znaczący postęp w
rozwoju mowy, która
staje się narzędziem
eksploracji świata.
Dziecko
rozumie juz wiele słów,
wyrażeń i zdań, choć
samo nie jest jeszcze w
stanie ich wszystkich
wypowiedzieć.

Potrafi wypowiadać wszystkie samogłoski z wyjątkiem wyraz

samogłosek nosowych ą, ę. W tym okresie doskonali się

artykulacja spółgłosek: m, p, b, m., t, d, n, k, ś, ć, czasami także ź i

dź, zaś pozostałe spółgłoski są zwykle zastępowane łatwiejszymi.

Dziecko upraszcza na ogół grupy spółgłoskowe (np. ciocia- tota),

często zdarza się także, że wypowiada jedynie pierwsze sylaby

wyrazów lub same końcówki. W tym okresie powstają pierwsze

wypowiedzi dwuwyrazowe, np. baba ała (pa pa, daj, baba bach).

W wieku 18 miesięcy przeciętne dziecko posiada słownik liczący

około 50 słów, które umie powiedzieć, oraz około 100 słów, które

rozumie.

 Gdy maluch zaczyna samodzielnie chodzić, mowa na chwilkę

może zejść na drugi plan. Jest to jednak etap przejściowy.

OKRES ZDANIA (2-3)

OKRES ZDANIA (2-3)

W tym okresie wyłaniają się poszczególne kategorie

W tym okresie wyłaniają się poszczególne kategorie

gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Mowa ulega

gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Mowa ulega

dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać

dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać

wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się

wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się

w tym okresie s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż

w tym okresie s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż

narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski

narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski

trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być

trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być

jeszcze wymawiane niewłaściwie. W sumie mowa jest już

jeszcze wymawiane niewłaściwie. W sumie mowa jest już

zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić

zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić

zdaniami 2 – 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące,

zdaniami 2 – 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące,

rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe.

rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe.

Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych

Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych

przedmiotów. Czasowniki jako nazwy czynności używa w formie

przedmiotów. Czasowniki jako nazwy czynności używa w formie

bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w czasie

bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w czasie

teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej,

teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej,

biernej i zwrotnej jednak nie zawsze poprawnie. Dwulatki używają

biernej i zwrotnej jednak nie zawsze poprawnie. Dwulatki używają

kilkunastu przymiotników i pojawiają się spójniki. Artykulacja nie

kilkunastu przymiotników i pojawiają się spójniki. Artykulacja nie

jest jeszcze prawidłowa, a głoski, których wymowa sprawia

jest jeszcze prawidłowa, a głoski, których wymowa sprawia

trudności są zastępowane łatwiejszymi wskutek małej sprawności

trudności są zastępowane łatwiejszymi wskutek małej sprawności

narządów artykulacyjnych.

narządów artykulacyjnych.

Dziecko w tym okresie powinno już wypowiadać głoski:

Dziecko w tym okresie powinno już wypowiadać głoski:



wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi,

wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi,



wargowo – zębowe: f, w, fi, wi,

wargowo – zębowe: f, w, fi, wi,



środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź ,ń ki, gi,

środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź ,ń ki, gi,



tylnojęzykowe: k, g, ch,

tylnojęzykowe: k, g, ch,



przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n,

przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n,



przedniojęzykowo – dziąsłowe: l.

przedniojęzykowo – dziąsłowe: l.

Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski s, z, c, a

Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski s, z, c, a

także sz, ż, cz, dż.

także sz, ż, cz, dż.

Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ

Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ

dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego,

dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego,

fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówią osoby z

fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówią osoby z

otoczenia dziecka. Następne lata przynoszą jego

otoczenia dziecka. Następne lata przynoszą jego

doskonalenie, czyli zwiększenie zasobu słownictwa,

doskonalenie, czyli zwiększenie zasobu słownictwa,

umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych

umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych

oraz lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów.

oraz lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów.

OKRES SWOISTEJ MOWY

OKRES SWOISTEJ MOWY

DZIECIĘCEJ (3-7)

DZIECIĘCEJ (3-7)

Okres swoistej mowy

Okres swoistej mowy

dziecięcej (swoistych form

dziecięcej (swoistych form

językowych) trwa od 3 do 7 lat.

językowych) trwa od 3 do 7 lat.

Kończy się wraz z

Kończy się wraz z

opanowaniem przez dziecko

opanowaniem przez dziecko

poprawnej wymowy. Może

poprawnej wymowy. Może

trwać kilka lat. Jest to okres

trwać kilka lat. Jest to okres

urokliwych rozmów pełnych

urokliwych rozmów pełnych

uproszczeń, przestawień

uproszczeń, przestawień

niespodziewanych połączeń.

niespodziewanych połączeń.

Powstają całkiem nowe

Powstają całkiem nowe

wyrazy, czasem

wyrazy, czasem

charakterystyczne tylko dla

charakterystyczne tylko dla

danego dziecka- tzw.

danego dziecka- tzw.

neologizmy

neologizmy

Mimo tego, mowa dziecka wciąż pozostaje daleka od
doskonałości. W fazie tej występuje wiele

charakterystycznych błędów, które składają się na

charakterystyczny wzorzec swoistej mowy dziecięcej, takie

jak: skracanie wyrazów poprzez opuszczanie sylaby

początkowej i końcowej (np. komotywa – lokomotywa, pełny

zwrot: oko mnie boliło), przestawianie głosek (np. kordła-

kołdra), tworzenie neologizmów poprzez kontaminację (np.

zakluczyć - zamknąć drzwi kluczem) lub na podstawie

funkcji (np. prasowaczka - żelazko). Rozwój mowy powinien

zakończyć się około 6-7 roku życia, choć w niektórych

przypadkach okres ten może być nieco dłuższy.

W związku z rozwojem sprawności językowej rośnie

liczba pytań stawianych przez dzieci, u niektórych naliczono

ich ponad czterdzieści dziennie. Co się tyczy wymowy,

ukształca się ona pod koniec tego okresu ostatecznie.

Dziękujemy za uwagę

Dziękujemy za uwagę

Wykonanie:

Edyta Małecka

Anna Kaczmarek

Magdalena
Rajewska