STEMPLEWSKA – DIAGNOZA
wiedza-umiejętności-etyka

2.1. Tradycja i współczesność – osiągnięcia w rozwoju diagnozy psychologicznej

2.1.1. Integracja podejść.

2.1.1.1. Podejście nomotetyczne i idiograficzne.

nomotetyczne (prawa ogólne - fizyka) badanie, wyjaśnienie ogólnych prawidłowości rządzących zachowaniami, uniwersalizm. Porównanie badanej jednostki z innymi, na ile jej cechy są typowe względem populacji. Standaryzacja, obiektywizm, normalizacja (rozkład)
idiograficzne (jednostkowe – historia) – Windelband, Allport. Jednostka – niepowtarzalna indywidualność; partykularyzm, jak splatają się czynniki w jednostce – wywiad psychologiczny. Przykład – studium przypadku – podmiotowy stosunek do OB, obserwacja, analiza języka, studiowanie dokumentów.

Nomotetyczne+idiograficzne=idiotetyczne – teraz psychologia łączy oba podejścia

2.1.1.2. Podejście ilościowe i jakościowe

ilościowe – pomiar liczbowy (nomotetyczne)
jakościowe – opis jakościowy (idiograficzne) – istotna perspektywa ob, subiektywizm,
ilościowe+jakościowe=mieszane

2.1.2. Zmiany w modelu diagnozy i relacji diagnostycznej – od modelu medycznego do psychospołecznego.

Diagnoza różnicowa (nozologiczna) MEDYCYNA – rozpoznanie jednostki chorobowej, psycholog to pomocnik, diagnosta to psychiatra. Jest on podstawą podręczników diagnostycznych DSM- IV i ICD – 10. Jednostki nozologiczne – konkretne zaburzenia somatyczne i psychiczne. Rozpoznanie przy pomocy symptomów->ich stała konfiguracja to syndromy (zespoły objawów), ponadto rozwój w sposób powtarzalny. Rozpoznanie pozwala przewidzieć prognozę oraz przeciwdziałać jej – leczenie. Różnicowaie – wykluczenie pomylenia objawów.

Eksperyment Rosenbana – zdrowi pacjenci udają chorych psychicznie, zostają przyjęci. Błąd samospełniającej się przepowiedni.
Błędy – uprzedmiotowienie osoby, reifikacja, wsparcie tylko po wykryciu choroby, nie w trakcie diagnozowania, etykietowanie. Efekt Rumpelstilzchena – po nazwaniu choroby pacjent wierzy, że psychiatra ma nad nią władzę.
FUNKCJONALNY MODEL DIAGNOZY – pogłębiony opis problemu:

Wyjściowy problem->analiza zjawisk psychologicznych->ocena zasobów->budowaa modelu problemu i rozwiązań

Diagnoza interakcyjna (psychospołeczna) – diagnosta i OB – partnerstwo, 2podmiotowa relacja – współpraca, konsultowanie, nie OB, a uczestnik badania. Protodiagnoza – problem uwarunkowany kolektywistycznie, z którym UB przychodzi, szeroki kontekst społeczny
salutogeneza – przyczyny i uwarunkowania zdrowia
Maslow, Rogers- samorealizacja

Podejście systemowe i konstrukcjonistyczne – terapeuta+klient+zespół reflektujący (obserwatorzy sesji, później dzielą się opinię, szersza perspektywa)

2.1.3. Rygor naukowy w diagnozie psychologicznej
2.1.3.1. Diagnoza statystyczna lub „kliniczna” czyli ustrukturalizowana lub nie

Sarbin – autor rozróżnienia klinicznej i statystycznej metody dokonywania diagnozy

Diagnoza prognostyczna(predykcja) – przewidywanie pewnych właściwości lub zachowań (kryteriów) na podstawie wiedzy o innych właściwościach/zachowaniach (predyktory)– Meehl – wnioskowanie klinicystów nierzetelne i zawodne, ze względu na subiektywizm. Lepsza książka kucharska – kierowanie się przepisami – proporcje składników - dane z badań

Diagnoza statystyczna (zwol. – Meehl. Wg niego klinicyzm gorszy i Klinicyzm powinien być sformalizowany, szacowanie prawdopodobieństwa z jakim można orzekać o czymś na podstawie wskaźnika)– ustrukturalizowana (lepsza niż nieustr.), formalna, algorytmiczna, aktuarialna – dokłądie określona procedura,wioski wyprowadzane przez algorytmy, (równianie, tabela) reguły jawne, zdefiniowane,

Wartość graniczna – powyżej tego punktu występuje właściwość, analiza dyskryminacyjna, równania regresji,

Diagnoza „Kliniczna” – nieustrukturalizowana – zestawienie różnych danych i wyciąganie wniosów za pomocną metod nieformalnych,subiektywnych (Grove)
diagnoza ustrukturalizowana>diagnoza nieustrukturalizowana, bo wsparcie empiryczne

2.1.3.2. Poszukiwana struktura wnioskowania statystycznego.

Holt – przeciwnik Meehla – klinicysta nie ma rozpoznawać zaburzeń, ale analizować znaczenia – zrozumieć subiektywną rzeczywistość pacjenta, nie dla statystyki

Przypadek złamanej nogi – równanie na wyjście do kina, algorytm – złamanie nogi – nieprzewidzenie tego – niemożność pójścia do kina

By nie testować bezdusznie – dopuszczenie danych miękkich – wywiad, obserwacja,

Meehl, Westen, Jonathan – SWAP-200 klinicysta sortuje wypowiedzi o ob według trafności, sprawdzana jest ich korelacja z prototypami zaburzeń.

2.1.3.3. Upadek mitu doświadczenia, czyli o zawodności nieformalnego wnioskowania diagnosty.

Diagnoza jest pełna wielu ograniczeń – efekt pierwszeństwa, świeżości, zakotwiczenia, heurystyka reprezentatywności, przecenianie prawdopodobieństwa zdarzenia, nastrój diagnosty, itp. - poznawcze

Efekt koniunktury – koniunkcja 2 zdarzeń b. Prawdopodobna niż ich wystąpienie pojedyńczo

Społeczne ogr – atrybucja, uwarunkowania społ,

Efekt usuwania w cień kwestii zawodowych – indywidualne zainteresowania psych. Diagnosty rzutują na diagnozę

Czasem im starszy praktyk, tym mniej „pokorny” i popełnia więcej błędów – większe zaufanie do swoich wniosków, bo bardziej utrwalają błędy.

2.2.Diagnoza oparta na dowodach empirycznych

2.2.1. Genezja i definicja EBA

EBA – Evidence-Based Assessment (element EBP)
DIAGNOZA OPARTA NA DOWOWACH EMPIRYCZNYCH- praktyka oparta na dowodach empirycznych; wszelkie oddziaływania prakt. Oparte na podstawach naukowych. Lata 90. medycyna,

EBP– praktyka psychologiczna oparta na dowodach empirycznych: najlepsze dowody emp. (różnorodne badania, najlepiej różnośc metodologiczna)+ biegłość praktyczna i indywidualne właściwości klienta, preferencje, kultura (slajdy)

2.2.2. EBA w praktyce
EBP– diagnoza+interwencja, diagnoza trwa cały czas i ciągle oceniana:
DIAGNOZA->INTERWENCJA->PONOWNA DIAGNOZA->DOSTOSOWANIE INTERWENCJI

2.2.3. Narzędzia diagnostyczne z perspektywy EBA

EBA - Nacisk na wiarygodne techniki pomiaru. Narzędzie diagnostyczne w EBA wiarygodne, gdy przekonujące parametry psychometryczne: standaryzacja, obiektywizm, trafność, rzetelność, normalizacja, (TEST PSYCHOLOGICZNY – 48)

Bayes – subiektywne prawdopodobieństwo warunkowe zdarzeń.

Badania empiryczne wytycznymi dla diagnostów. Mamy wskaźnik, trzeba oszacować jego prawdopodobieństwo. Pragmatyczne wskaźniki dot. proporcji trafnych i nietrafnych mówią o trafności narzędzia.

Krzywa ROC (receiver operating characteristic curve) – wykresu związku: odsetek wyników prawdziwie i fałszywie dodatnich.

TWIERDZENIE BAYESA – trafność diagnostyczna testu:

• proporcja podstawowa (częstość występowania w populacji)

• czułość – trafne wskazania (prawdop. wskaźnika, gdy wystąpiło kryterium)

• swoistość – trafne odrzucenia (prawdop. Wskaźnika, gdy nie wyst. Kryterium)

• błędne wskazania (prawdop. Niew. Wskaźnika, gdy występuje kryterium)

• błędne odrzucenia (prawdop. Wyst. Wskaźnika, gdy nie wyst. Kryterium)

• moc prognozy pozytywnej (prawdop. Wyst. Kryterium, gdy wystąpił wskaźnik)

• moc prognozy negatywnej (prawdop niewyst. Kryterium, gdy nie wystąpił wskaźnik)

• efektywność – proporcja trafień (proporcja wskazań i odrzuceńń wskaźnikach w trafnych i błędnych kryteriach

  2.2.4. Narzędzia diagnostyczne i strategie diagnozowania.

w EBA zaufanie do psychometrii ma charakter fundamentalny, ważne jest istienie badań walidacyjnych i normalizacyjnych. Podobnie jak rzetelne narzędzie diagnostyczne. Ale diagnoza to nie tylko testy i techniki diagn.
3 poziomy strategii diagnozowania:

• PODSTAWOWY – przeprowadzenie badania pojedyńczym testem diagnostycznym – kolejne poziomy:

• POŚREDNI – wybór i realizacja strategii diagnozowania konkretnej właściwości/zjawiska (np. Ryzyko samobójstwa pacjenta)

• CAŁOŚCIOWY – integracja zadań z poziomu pośredniego i realizacja diagnozy zgodnie z przyjętą strukturą.

Im niższa proporcja podstawowa, tym ciężej diagnozować zjawisko. Wtedy z pomocą mogą przyjść tzw. Profile osobowości – gdy ciężko dopatrzeć się zależności w grupie osób ponieważ dzielą się oni na specyficzne podgrupy, trzeba zdefiniować owe podgrupy – skaregoryzować czynniki charakterystyczne dla każdej z nich. Dzięki pogrupom diagnosta może diagnozować także poprzez sprawdzanie, czy dane cechy charakteryzujące podgrupę wystepują u pacjenta.

Diagnoza oparta na dowodach empirycznych pwstała przed EBA – diagnozowanie kompetencji osobistych, projekcyjne sposoby pomiaru motywacji, FCZ-KT.

EBA – diagnosta-badacz, krytyczny przgląd prac, wybranie najlepiej odpowiadającego postępowania wobec ob.

2.3. Metody i techniki diagnostyczne w świetle badań.

2.3.1. O potrzebie krytycznego spojrzenia na techniki diagnostyczne

METODY I TECHNIKI DIAGNOSTYCZNE W ŚWIETLE BADAŃ Marnat:

• Wywiad (rozmowa z ob)

• Obserwowanie zachowania (zaplanowana rejestracja zachowań)

• Testowanie (stawianie przed ob różnych zadań)

Test psychologiczny – procedura zbadania danych, będąca wystandaryzowana, obiektywna i znormalizowana. Także trafny i rzetelny. Jeżeli wywiad/obserwacja spełiają te warunki, mogą być nazwane testem.

Segal i Coolidge – ustrukturalizowane/częściowo ustr. Procedury wywiadu to testy obiektywne – jednoznaczne, standardowe pytania, podawane w określonym porządku i kodowane w określony sposób

Np. Instrumenty tworzone ad hoc w procesie rekrutacji – to NIE testy! Brak podbudowy teoretycznej i empirycznej. Jeżeli nie ma on norm, to nie jest on diagnostyczny, aczkolwiek może służyć badaniom.

TAT – Test Apercepcji Tematycznej – Murray – to w rzeczywistości nie test – brak norm i zobiektywizowanej procedury interpretacji wyniku. Psych. Nazywają tak „rodzinę” testów – część z nich pssychometryczna, część nie.

Test Niedokońńczonych Zdań – Rotter – ta technika to nie test, ale nie znaczy że bezwartościowa

Norcross, Kocher i Garofalo – lista zdyskredytowanych narzędzi diagnostycznych – Test Kolorów Liischera i Test Szondiego (badaie osobowości)

Wechsler – dyskredytowany jako diagnoza osobowości, ale świetny w diagnozie inteligencji

Czy technika jest diagnostyczna? – samodzielne ocena tego, w jaki sposó spełniane są standardy psychometryczne, dowody na trafność, rzetelność, efektywność praktyczną.

Kryteria Dauberta – sześć pytań o naukową rzetelność:

1. Czy teoria/technika stanowiąca podstwę dowodu jest sprawdzalna?

2. Czy istotnie została sprawdzona za pomocą trafnych i rzetelnych procedur oraz czywynik tych badań był pozytywny?

3. Czy została poddana tzw.ślepej recenzji?

4. Jak duże jest ryzyko, że teoria jest będna? Jaki jest błąd pomiaru techniki?

5. Czy zostały ustanowione standardy stosowania danej techniki?

6. Czy dana teoria/technika jest ogólnie akceptowana przez środowisko naukowców?

2.3.2. Wywiad

WYWIAD – rozmowa prowadzona w celu uzyskania określonych informacji. To postępowanie badawcze + profesjonalny kontakt z klientem
- najpowszechniej stosowana metoda
- poprzedza interwencję psychologiczną i psychoterapię, monitoruje zmiany, służy do oceny efektów.

2.3.2.1. Liczba i role uczestników wywiadu.?

Kryteria:

ogół a sytuacja prowwadzenia wywiadu – liczba uczestników i ich role

Wywiad nie tylko FTF, ale także przez telefon, internet maila, czy też z parą, rodziną, fokusowy, wideokonferencja (s. 63)

Wywiad panelowy – przeprowadzany przez kilka osób, by zwiększyć obiektywność
Nieobecność osoby badającej podczas badania – wiele plusów, coraz szersze wykorzystywanie

struktura wywiadu – decydujący czynnik o jakości psychometrycznej, podstawowy wymiar, na którym opisuje się wszelkie wywiady

3 rodzaje wywiadów: ustrukturalizowany, częściowo ustrukturalizowany, swobodny

2.3.2.2. Wywiad USTRUKTURALIZOWANY (STANDARYZOWANY)

Zgody z pozytywistycznym, neobehawiorystyczny rygor badań
spełnia wymogi obiektywizmu i standaryzacji. Nie tylko trafność i rzetelność, ale też fakt, że można porównać wyniki do wyników innych osób.

Strukturalizacja – ustalony, drobiazgowy schemat postępowania, którego diagnosta nie może modyfikować. Ustalona kolejność pytań oraz sposó formułowania. Przewidziane są także kategorie odpowiedzi ob oraz sposoby ich kodowania – arkusz odpowiedzi. Diagnosta czyta odp OB i zaznacza je. Trzeba się wytrenować w takich testach, zero inicjatywy diagnosty – standaryzacja. Zaliczamy do nich sondaże (PGSS), ankiety sratusu socjoekonimicznego. Plusy: może je przeprowadzić pomocnik badacza, obniżenie kosztów i czasu, większa rzetelnośc i trafność niż inne wywiady (pomimo standaryzacji i tak konieczna jest walidacja!), minusy – pomyłki badających mogą przekreślić obiektywizacji i zmusić do wykluczenia części danych, frustracja badacza – indywidualizm, odstępowanie od wystandaryzowanej procedury.

Procedury oceny klinicznej (walidacja)

SCID – Schemat wywiadu diagnostycznego dla DSM

DIS – Schemat wywiadu diagnostycznego dla ICD i DSM; wersja dla dziecki i młodzieży: DISC

Alternatywa – ustrukturalizowane procedury oceny klinicznej
SCAN i CIDI – sponsorowane przez WHO, użyteczne w badaniach międzykulturowych.

Procedury wywiadu stndaryzowanego do diagnozy specyficznych grup/jednostek nozologicznych:
zaburzenia o char. Dysocjacyjnym – SCID-D (DSM IV)

Różnicowanie między PTSD a ASD (ostre zaburzenie stresowe) – PTSD-I i ASDI

2.3.2.3. Wywiad CZĘŚCIOWO USTRUKTURALIZOWANY (wynikające z teorii) – z góry określony cel i główne poruszane problemy, jednak zarówno diagnosta jak i ob mają swobodę formułowania odp. W dowolny sposób. Pytania otwarte jak i zamknięte. Badający może sam formułować pytania w reakcji na odp. Badanego (follow up) – lepszy kontakt. OB może rozwinąć wypoiedź ponad to, o co ją zapytano. Jednak badający cały czas moderuje rozmowę. Jeżeli jest dobrze zaplanowany, to jest dobry psychometrycznie. Plus: przez różnice indywidualne podejście to może być nawet lepsze niż narzędzie wystandaryzowane. Struktura często jest abstrakcyjna.

Bodziec-operant(czynnik latentny)-reakcja. Zabiegi standaryzacyjne skierowane nie na bodźce i reakcje, a zmienne latentne – motywy, preferencje, przekonania ob, strategie postępowania, wzorce zachowania. Dokładne określenie zagadnień poruszanych w wywiadzie – szacowanie wartości badanych zmiennych. Strukturą wywiadu mogą być także: specyficzne określnie rodzaju pytań, kryteriów ewaluacji odpowiedzi, empiryczny związek pytań i kryteriów z celem badania, zastosowanie skal szacunkowych.
wywiad sytuacyjny – najwyższa trafność wśród ustr. wywiadów selekcyjnych, polega na „opisywaniu sytuacji”. Alternatywa/uzupełnienie:ustrukturalizowanywywiad dot. wzorców zachowania oraz behawioralny – zamiast „wyboraź sobie” – „jak byś się zachował?”

BEI – Behawioralny wywiad sytuacyjny – dobre parametry psych., duża trafność predykcyjna – koncepcja McCellanda – rola kompetencji osobistych w sukcesie zawodowym i możliwości ich pomiaru za pomocą wywiadu albo TAT (różna motywacja) – podejście empiryczne jest kluczowe – dobór sytuacji decydujących o powodzeniu na danym stanowisku

DISCO – kliniczna diagnoza autyzmu – dostosowywanie pytań do OB, prcedura oparta na kompetencji badającego.

Autyzm: SIRS – ustrukturalizowany wywiad na temat zgłaszanych objawów – symulowanie zaburzeń psych.

AAJ – styl przywiązania u dorosłych

wywiad do diagnozowania osobowości wg modelu Wielkiej Piątki

Palmer, Campion – struktura wywiadu – dowolne wzmocnienie obliczone na powyższenie parametrów psychometryczych wywiadu, nie tylko poprzez zwięskzenie standaryzacji, ale także dzięki zabiegom dostarczającym wskazówki – jakie pyt. Zadać, jak oceniać odp. Strukturalizacja to nie tylko treść wywiadu, ale także sposob kodowania odpowiedzi.

Wywiad selekcyjny – struktura to analiza stanowiska pracy – wokół tego ogniskowana rozmowa, wiadomo jakie kompetencje osobiste ma posiadać kandydat.

Struktura – osadzenie w koncepcji, z której diagnosta czerpie informacje jakie ma zebrać i jak je wykorzystać.

2.3.2.4. Wywiad SWOBODNY, czyli ustrukturalizowany w sposób zupełnie niewidoczny.
podejście idiograficzne, poznawanie indywidualności bez chęci porównania do innych

Wywiad ma strukturę, tylko „niezdefiniowaną” – poziom abstakcyjny.

Główna różnica:swobodny – częściowo swobodny – diagnosta nie posługuje się żadnym arkuszem do kodowania odpowiedzi OB – tylko słucha, utrzymuje kontakt wzrokowy, nie musi robić notatek – dyktafon – wywiad nagrywany – precyzja analizy, można kodować je w skomplikowany sposób – analiza frekwencyjna (język) tematyczna (zagadnienia i wątki), podejście narracyjne – rekonstrukcja opowieści, analiza fenomenologiczna – osobisty świat subiektywnych znaczeń, analiza dyskursu – co robiłą ob,

3 zadania:

• TRANSKRYPCJA – przekształcenie zapisu dźwiękowego w papierowy/komputerowy. Decyzja –system notacji. 1 etap interpretacji. Ważna dokładnośc i wierność.

• KODOWANIE WYNIKÓW – przyporządkowanie elementów wypowiedzi (słowa, zdania, fragmenty tekstu) do określonych kategorii. Są w ten proces zaangażowani sędziowie, później określa się rzetelność ich ocen.

• ANALIZA – właściwa analiza, nierzadko wykurzystująca metody statystyczne, niekiedy skomplikowane analizy danych.

Wywiad swobodny NIE OZNACZA BRAKU REGUŁ! i dowolności w analizach. Z owych reguł i kryteriów wynika bardzo wyrazista struktura.

2.3.2.5. WYWIAD AKTYWNY HOLSTEINA I GUBRIUMA – POZA STRUKTURALIZACJĄ (postmodernizm)

Podejście jakościowe – określanie stopnia strukturalizacji schodzi na dalszy plan. Ważniejsze są założenia ontologiczne, epistemologiczne i aksjologiczne. Dyskusja nad różnymi stanowiskami metodologicznymi.

Spojrzenie H&G – przedmiot badania powstaje dopiero w chwili pomiaru, w wyniku spotkania: badający-OB.

Informacje od OB nie są uzyskiwane w trakcie wywiadu, ale są aktywnie WSPÓŁKONSTRUŁOWANE przez obie strony badania. Relacja i jej jakość – kluczowe znaczenie. Respondent –„pojemnik z wiedzą”, rozmowa – rurociąg tłoczący informacje z pojemnika do badawczych urządzeń rejestrujących. OB i badający aktywnie konstruują wiedzę, kształtują treść i formę rozmowy. Interakcja jest istotna – trzeba przyjąć do niej podejście pozytywne, ona nie jest „zakłócaczem”.

Podejście słuszne, bo OB nie jest spójnym, jednolitym i zintegrowanym podmiotem, który zawsze wypowiada się z tej samej prespektywy (przeciwstawienie podejściu klasycznemu, gdzie najważniejsze jest to, aby diagnosta wydobył od OB wiedzę bez zniekształceń i żeby odzwierciedlały one rzeczywiste przekonania respondenta) To konstrukt społeczny, historyczny, kolektywistyczny. Pojedyńcza osoba może być wielopodmiotowa (aktywny wywiad – 75) i zmieniać tę podmiotowość w trakcie wywiadu. (Pielęgniarka, matka). Podobnie jak OB, tak też jest z diagnostą. Trzeba brać te zmiany pozycji pod uwagę i wywoływac je aktywnie w rozmowie, trzeba zwracać uwagę na interakcję, możlwiość wyopracowania nowej perspektywy. Każdy rozmówca nakreśla ogólne ramy rozmowy – „horyzont znaczenia”. To co poza horyzontem, pozostanie niewyartykułowane – brak środków dyskursywnych. Owe ramy mają być widoczne na obu stron – to taki podstawowy metodologiczno-etyczny imperatyw.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.3.3. Obserwacja.

OBSERWACJA – szeroka i różnorodna klasa procedur diagnostycznych (różnorodne kryteria – stopień interwencji diagnosty, forma strukturalizacji). Przyglądanie się zachowaniu diagnozowanej osoby lub grypu i rejestrowanie wybranych aspektów tego zachowania.

Metody obserwacyjne: diagnoza behawioralna, ambulatoryjna)

1/3 publikowanych badań – główna metoda badawcza

2.3.3.1. Rodzaje obserwacji.

• pośrednia – wnioskowanie o wystąpieniu zachowań na podstawie ich wskaźników – skutki, spostrzeżenia innych osób (informacja o dziecku przekazana rodzicom przez nauczyciela)

• bezpośrednia – obserwator obecny podczas zachodzenia zjawisk i osobiście stwierdza ich wystąpienie. (rodzice przyglądają się dziecku). Obserwator ma możliwośc przyglądania się w pełnej formie w czasie rzeczywistym. To, czy jest uczestnikiem zdarzeń, czy jest widoczny czy też fakt, iż rejestruje przebieg zachowania kamerą, jest bez znaczenia.

• Jawna – obserwator obecny w tym samym pomieszczeniu/obserwacja za ich wiedzą

• Ukryta – obserwator niewidoczny dla uczestników badania/obserwacja bez ich wiedzy – ze względów etycznych raczej niepraktykowana
  Najczęściej jednak chodzi o informację daną uczestnikom, czy są obserwowani czy nie.

• Laboratoryjna – przygotowywana z góry sytuacjai do jej uczestnictwa zapraszamy ob i obserwujemy zachowanie (np. Obserwacja interakcji dziecko-rodzic). Sytuacja standardowa, różnice to czynniki wewntrzne, nie sytuacyjne. Wada – niepewna trafność zewnętrzna, bo sztuczna sytuacja, trafność wewnętrzna b. Dobra.

• Naturalna – rejestracja zachowania w naturalnym środowisku, większa trafność zewnętrzna. Trudno kontrolować skutki uboczne – problem ze standaryzacją, obecnośc obserwatora. Procedura Obcej Sytuacji – jak dobrze sytuacja laboratoryjna pozwala zzdiagnozować analogiczne procesy zachodzące w naturalnym środowisku (kwestia empiryczna)

• Uczestnicząca – badacz na pewien czas staje się członkiem grupy, społeczności. Duża reprezentatywność oraz trafność. Zmniejszona obiektywność – obserwator nie jest neutralny, bo zaangażowany w społeczność (jakościowcy uważają to za pozytyw, bo obserwagtor przyjmuje wewnętrzną perspektywę i rozumie subiektywną rzeczywistość grupy. Przed zniekształceniami w wyniku własnej subiektywności chronią ggo specyficzne rygory metodologiczne – konieczność weryfikacji wyników obserwacji przez uczestników badania. Czasochłonna metoda.

• Ambulatoryjna – monitorowanie zachowań jednostki 24h w toku zwykłych czynności i w zwykłym środowisku dzięki urządzeniom elektronicznym Dobra trafność wewnętrzna (teoretyczna – zależna od dobrej kontroli nad sytuacją badania – znamy czynniki wpływające na zachowanie, mierzymy to co chcemy) jak i zewnętrzna (ekologiczna – wyniki miarodajne dla rzeczywistych sytuacji życiowych)

• Ustrukturalizowana (jeżeli nie ma struktury obserwacji, to może być dużo błędów i zniekształceń np. Wystandaryzowanie sytuacji laboratoryjnej. Najważniejsze by nadać strukturę procesowi obserwowania, bo to on jest najbardziej narażony na błędy i zniekształcenia. Systemy kodowania, aparatura, obserwatorzy.

  2. Sposoby nadawania struktury procesowi obserwowania

Wright – nadawanie struktury obserwacji:

1. zbieranie próbek czasowych (schemat uzyskiwania danych obserwacyjnych)
   rejestrowanie zachowań w naturalnym środowisku w określonych odcinach czasu (5-15 min). Losowy dobór obserwacji, cel – reprezentatywna próbka zachowań. Kategorie rejestrowanych zachowań z góry wyznaczone

2. zbieranie próbek zdarzeń (schemat uzyskiwania danych obserwacyjnych)
   Diagnosta skupiony na 1 konkretnym rodzaju zachowania. Zachowanie zdarza się rzadko/w specyficznych kontekstach. Próbka czasowa jest wtedy nieefektywna, nastawiamy się na obserwację tylko wtedy, gdy zdarzenie zaistnieje. Przykład: SOAS-R – specjalne narzędzie diagnostyczne do pomiaru zachowań agresywnych u pacjentów w psychiatrykach. Diagnoza indywidualna i instytucji.

3. ocena zachowania na skalach (sposób rejestrowania i kwantyfikacji) – formułowanieoceny całości zachowania ze względu na wybrane kryteria, które w celu ułatwienia i wystandaryzowania ujęte są w postaci skal szacunkowych, obecnych w arkuszu obserwacyjnym. Dzięki skalom obserwacyjnym można ocenić globalne cechy zachowania, nie tylko te pojedyńcze i epizodyczne. Diagnoza kliniczna, szkolna, kompetencje pracowników, rodzina, MTMM – wiele cech, wiele metod (walidacja)

Oprócz niej popularne także kodowanie – domyślny sposób rejestrowania zachowań w metodzie próbek czasowych i zdarzeń – odnotowywanie wystąąpień określonego rodzaju podczas obserwacji. Etymologia – odróżnienie zachowań molektularnych pojedyńcze reakcje na bodźce zew/wew) i moralnych (celowych, złożonych, nastawionych na wynik) u zwierząt – Tolman. Zachowanie jako całość – struktura i znaczenie.
3 sposób nadania struktury – wykorzystanie specjalistycznej aparatury – całość zachowania bądź wybrane parametry, przede wszystkim fizjologiczne - badanie wskaźników/korelatów zmiennych psychologicznych. Ściśle określony format rejestracji danych – właściwości aparatury (w przypadku ambulatoryjnej – dhodzi eszcze schemat czasowy). Np. Badania kierowców i pilotów, p.kliniczna- EMG (psychologiczne podłoże tików nerwowych), PTSD, „wykrywacz kłamstw”, neuroobrazowanie.

• Nieustrukturalizowana (narracyjna) – diagnosta w formie historyjki opowiada o zdarzeniu – ok wtedy, gdy mamy niewiee informacji o ob/grupie oraz sytuacji, chcemy rozpoznać problem, by sformułować wyjściowe hipotezy
  --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

  3. Testowanie

TESTY – na podstawie zachowania testowego ob można okreslić/przewidzieć okreslone zachowania w środowisku naturalnym. Test to próbka/znak/korelat zachowań pozatestowych

Osobowości vs. Inteligencji i zdolności

Obiektywne vs projekcyjne

2.3.4.1. Kwestionariusze

• Kwestionariusz (inwentarz, skala)- Odpowiedź na określone pytania/opinia na temat swierdzeń, która jest znakiem właściwości pozatestowych. To opis albo korelat diagnozowanej właściwości, jednak nigdy nie jest on z nimi tożsamy. Pomiar – raczej latentne dyspozycje osoby, a nie/nie tylko umiejętności ptwarcie przejawiające się w zachowaniu.
  Z reguły papier-ołówek. Pytania, odpowiedzi: tak, nie, nie wiem. Stwierdzenia. Pojedyńcze słowa – które najlepiej się odnosi. (nie zawsze tylko jednego ja – ACL – ja realne i idealne, JA-INNI (Jarymowicz). Średni czs wypełniania – 20 min. Kwestionariusze badają postawy, wartości, zainteresowania, predyspozycje zawodowej, nastrój i emocje, temperament, osobowość, kompetencje społeczne, symptomy psychopatologiczne. Adaptacja kulturowa testu – ważny czynnik - brak adaptacji MMPI i ACL. Prace nad MMPI2. Użycie nieautoryzowanych wersji testu – niemiarodajne, szkoda dla ob.
  Kwestionariusze: inteligencja emocjonalna – Matczak, Jaworowska, BHI12 – Kwestionariusz Nadziei – Trzebiński. Kwsionariusz do Badania Kryzysu w wartościowaniu – Olesl. Ponadto problematyka zdrowia, choroby, stosunków rodzinnych, stylów wychowawczych. FCZ-KT.

Pojedyńcza skala czy inwentarz? Skala- narzędzie jednorodne, pozycje mierzą ten sam konstrukt. Wysoka korelacja, wzajemna wymienność. Skala samooceny Rosenberga – poczucie własnej wartości. Skala Samooceny SES Rosenberg, Skala Satysfakcji z życia – SWLS - Emmons i ‘Diener.
Inwentarz – heterogeniczny, pozycje mierzą różne składowe konstruktu, brak korelacji i wymienności. DINEMO – Dwuwymiarowy Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej (Matczak, Jaworowska). GHQ – kwestionariusz ogólnego stanu zdrowia (Goldberg). NEO-FFI, NEO-PI-R, 16PF (16czynnikowy Kwestionariusz Osobowości Cattela) EPQ-R – Eysenck – kwestionariusz osobowości, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI – Spielberger, MCMI – Kliniczny Wieloosiowy Inwentarz Millona, O tym czy skala czyinwentarz rozstrzyga teoretyczna natura konstruktu.
Kwestionariusz oparty jest na samoopisie – minus – nie każdy dysponuje rzetelną wiedzą na swój temat. Samoopis jest stabilny w czasie, ale niewrażliwy na sytuacyjne zmiany poziomu mierzonych zmiennych. Co osoba myśli na swój temat, ale nie musi to być wierne i wyczerpujące. Rozwiązanie – ateoretyczne podejście aktuarialne – udzielenie odp w kwestionariuszu to jak reakcja na bodziec. SWAP-200 – diagnoza zaburzeń osobowości – oparta na sądach i wrażeniach klinicysty, nie na samoopisie.

• Próba zadaniowa – wykonanie określonego, ustrukturalizowanego zadania – podanie znaczenia słowa, wzór z klocków, naciśnięcie guzika; zadanie testowe – próbka właściwości pozatestowych

  2. Techniki projekcyjne

• Technika projekcyjna – nadanie nieustrukturalizowanemu i wieloznacznemu materiałowi bodźcowemu struktury i znaczenia – ułożenie opowiadania nt obrazka. Pomiar – raczej latentne dyspozycje osoby, a nie/nie tylko umiejętności ptwarcie przejawiające się w zachowaniu.
  Warto stosować, gdy:
  - OB może obawiać się wyrażania swoich opinii

- tematyka dotyczy intymnych, drażliwych spraw

- istnieje obawa, że OB będą odpowiadać tak, by zadowolić diagnostę

- OB może nie zdawać sobie sprawy z rzeczywistych powodów własnego zachowania

- problemy, których badanie dotyczy, trudno zwerbalizować/opisać
Różne metody, wspólne podejście – osobowość. Dążą do rozpoznania działających w osobowości sił i procesów dynamicznych – potrzeby, motywy, konflikty, aktywność ego, mechanizmy obronne, schematy apercepcyjne, wzorce doświadczania. TP bada poznanie utajone, automatyzmy, struktury proceduralne, przetwarzanie nieświadome.
Klasyfikacja TP
a) skojarzenia

b) selekcja

c) uzupełnianie

d) tworzenie

e) ekspresja

Cel – zorganizowanie i nadanie znaczenia wieloznacznemu materiałowi. Materiał może być bardziej/mniej ustrukturalizowany. Hipoteza poziomów – bodźce testowe o różnym stopniu ustrukturalizowania siegają z różną głębokością w badane zasoby osobowości.
Kategorie TP w zależnościod stopnia ustrukturalizowania zadania (strukturalizacja dotyczy tylko materiału bodźcowego, nie techniki jako całości :
a) zadania ustrukturalizowane – testy zdań niedokończonych, techniki oparte na metaforach,

Odpowiedź werbalna zodnie z wyraźnie określoną regułą. Konkretne zadania, z góry określają, jaki rodzaj odp. jest porządany. Ograniczenie tego pola ułatwi analizę wyników. Reakcja skojarzeniem na bodziec słowny, dopisanie zakończenia do zdania w testach niedokończonych zdań albo w komiksowych dymkach. – Obrazkowy Test Frustracji Rosenzweiga. Rotter – badania przesiewowe. Test do diagnozy poziomu rozwoju ego, GD-SCT – test niezdolności rozumienia wymagań. Formularz Reakcji Personelu Interpretacja jakościowa w oparciu o wybraną teorię – większa poddatność na potencjalne zniekształcenia wynikające z subiektywizmu diagnosty. Popularne w badaniach rynkowych i badaniach organizacji. Fajne, by dowiedzieć się jakie skojarzenia wywołuje marka produktu.

b) zadania częściowo ustrukturalizowane – TAT i pochodne, techniki, testy skojarzeń słownych, - podanie swobodnych skojarzeń, z użyciem zabawek, testy skojarzeń słownych

struktura – bodźce o jakimś znaczeniu, swiboda – nie ma warunków dot. odpowiedzi. Nie musi być ona logiczną całością czy tez odnosić się do bodźca. Źródło – psychoanalityczna metoda wolnych skojarzeń.

Test Apercepcji Tematycznej (TAT) – ob prezentowane są tablice z niejednoznacznymi obrazkami, prośba o ułożenie opowiadania. Segregacja płciowa w TAT – badacze przypisują badanym to, co zostało wywołane przez bodziec obrazkowy. Stronniczość – obiążenie kulturowe narzędzia. W TAT rewizji wymagają uproszczone reguły wnioskowania i wskaźniki jednostek nozologicznych i syndromów klinicznych, które są niepoparte wynikami badań. Bellak dodał do TAT-u aspekty formalne i procesualne w kontekście treści opowiadania jako przedmiotu analizy. – opowiadanie projekcyjne jako zadanie dla ego.Podejście empiryczne do TAT – surowa krytyka technik projekcyjnych vs asumpt do demitologizacji i tworzenia systemów interpretacji opartych na przesłankach empirycznych.
1 empiryczne podejście McCelland (103) – Wielka Trójka, czyli potrzeba osiągnięć, afiliacji i władzy. Obecnośc celu w fantazjach - osoby bardziej głodne częściej mówiły w historyjkach o jedzeniu. i różnych syndromów klinicznych – prowadzi to do działań instrumentalnych. Wzrost natężenia potrzeby – coraz więcej fantazji na temat deprywacji.

2. empiryczny system SCORS (Westen) – różne aspekty tego, jak osoba reprezentuje ja, relacji i świata. Diagnoza depresji, zaburzeń, nadużycia fizyczne i seksualne.
3. DMM - Cramer – diagnoza kliniczna
Scenotest – 130 klocków i figurek, ob je układa – świadomy i nieświadomy stosunek do ludzi i sytuacji

c) zadania nieustrukturalizowane
rysunek projekcyjny – czysta kartka dla OB, którą ma zapełnić wygenerowanymi kształtami.
Krytyka – brak dowodów empirycznych na wartośc diagnostyczną.
3 karegorie podejść do rysunku: impresyjne – wioski oparte na ogólnych wrażeniach diagnosty, bez formalnych kategorii interpretacji. To podejście intuicyjne, a więc zmienne, trudno prowadzić badania, nie spełnia standardów naukowych, a najbardziej rozpowszechnione; skupione na oznakach

(np. Test Rysunku Postaci Ludzkiej DAP, Rysunek Rodziny, Dom-Drzewo-Człowiek HTP, Kinetyczny Rysunek Rodziny KFD – diagnostyczne są właściwości rysunku same w sobie)– wyodrębnione cechy rysunku to symptomy różnych zmiennych – słaba kreska – lęk; Bardzo słaba trafność, umiarkowana rzetelność, stabilność – niespójne wyniki. Zarzut – wątpliwa użyteczność tych technik w praktyce diagnostycznej. Test Drzewa (to nie narzędzie diagnozy – nie spełnia naukowych standardów), Rysunek Rodziny – popularne w Polsce. Mocny diss na brak dowodów empirycznych na trafność diagnostyczną. Jedyny ratunek – podejście całościowe.
podejście całościowe – pojedyńcze właściwości rysunku nie mają samodzielnej wartości diagnostycznej, tylko określony zestaw wskaźników. Rodzaj skali pomiarowej – im więcej danych w rysunku, tym wyższy wynik. Koppitz – test rysowaia postaci ludzkiej wraz z systemem 30 ateoretycznych wskaźników, empirycznie – związane z trudnościami w adaptacji u dzieci. DAP:SPED Nnaglieri – wysoka rzetelność, dore różnicowaie dzieci z różnymi zaburzeiami emocjonalnymi. Tylko to obecnie dopuszczalne.

Rorschach – materiał bodźcowy – plamy atramentowe nieprzedstawiające żadnych konkretnych obiektów. Co to może być – pytanie do ob, odpowiedź dokłądnie notowana. Analiza – wybrany system i skala – diagnoza różnorodnych aspektów psychopatologii i zdrowej osobowości – obraz własnego ciała, lęk, autonomia, tendencje samobójcze, poszczególne jednostki zaburzeń, prognoza stanu zdrowia psychicznego. Exner – System Całościowy – obiecujący w zakresie twardych podstaw empirycznych. Rorschach ok jako narzędzie pomiaru różnych wymiarów funkcjonowana poznawczego – zaburzenia myślenia/ogólna sprawność intelektualna. NIE – do diagnozy osobowości.

TECHNIKI PROJEKCYJNE – ryzyko i frustracja,

1. uzywaj procedur, których trafność i rzetelność zostały potwierdzone w badaniach i dla których oproacowano normy

2. przejdź trening w stosowaniu danej procedury, zanim zastosujesz ją w swojej praktyce

3. nie stosuj technik projekcyjnychdo wykrywania nadużyć seksualnych/fizycznych

4. stosuj techniki projekcyjne w różny sposób, w zależności od celu badania.

   2. PRÓBY ZADANIOWE

Szeroka klasa technik diagnostycznych – postawienie przed osobą badaną zadania wy magającego wykorzystania zdolności mierzonej w tym badaniu. Wynik – poziom dyspozycji, zdolności, kompetencji. Testy inteligencji i zdolności mają tego typu konstrukcję.
Testy inteligencji i zdolności – wystandaryzowane zadania, których wyniki ujmuje się liczbowo i porównuje z normami dla danej populacji, aby sformułować wnioski i poziomi zdolności u ob. 1. Simon-Binet. Testy grupowe-indywidualne, zadania zamknięte-otwarte, werbalne-wykonaniowej. Wskaźnik sprawności – zdolność, szybkość wykonania zadania – testy mocy i szybkości. Pojedyńcze zdolności – intelig. Ogólna, baterie testów-skale rozwojowe.

Rozjowowy iloraz inteligencji – Stern, Berlin 1912 - jaką część przeciętnej inteligencji posiada dziecko wiek rozwojowy/wiek życia. Np. W teście wyszło 12, w rzeczywistości 10 lat= 1,2 IQ. Lewis zaproponował, by mnożyć to przez 100 – obecna skala R. IQ. Dziś nie stosuje się rozwojowego IQ – za mało uniwersalny, dane empiryczne podważyły jego założenia. Różne lata życia – różny przyrost. Założenie o równoległym i proporcjonalnym postępie wieku życia i wieku umysłowego jest fałszywe.

Dewiacyjny iloraz inteligencji – Wechsler – odchylenie wyniku indywidualnego w stosunku do średniej dla populacji – odchylenie standardowe od średniej – szacunek na podstawie rozkładu empirycznego w reprezentatywnej próbie danej populacji. Dewiacyjny IQ mówi jedynie o względnym położeniu wyniku danej osoby na tle rozkłądu wyników w danej populacji – ważne jest to, na jakiej próbie dokonano normalizacji.

Wariancja pochodząca od czynników indywidualnych > wariancja, którą można wyjaśnić przynależnością do grupy

Testy – skala inteligencji Wechslera – WAIS, WISC (dzieci), 11 testów dla dorosłych, 12 dla dzieci, ½ słowna, ½ bezsłowna, które tworzą 2 podskale: inteligencji werbalnej (powtarzanie cyfr, określanie znaczenia słów) i niewerbalnej (ułozęnie obrazków w logiczny ciąg zdarzeń), a ich suma stanowi wyni ogólny. Diagnoza indywidualna, kliniczna – wspomaga diagnoze różnicową, pozwala wykryć specyficzne zaburzenia myślenia.

Test matryc Ravena – test niewerbalny – inteligencja wolna od pomiarów kulturowych. TMS – wersja standardowa, TMS-K klasyczna, TMS-R równoległa (by powtórzyć pomiar w czasie), TMK – wersja kolorowa dla dzieci/osób o obniżonych zdolnościach. Był uważany za czysty pomiar g, jednak okazuje się, że struktura jest dwuczynnikowa i test faworyzuje mężczyzn. Rzadko stosowany w diagnozie indywidualnej (raczej przesiewowo, naukowo)

Międzynarodowa wykonaniowa Skala Leirela LIPS. Rekomendowana do badania dzieci, które moga mieć trudności z zadaniami werbalnymi, autystycznych.

Test Rysunku Postaci Ludzkiej (Goodenough i Harris) – rysownaie postaci – rysunek dziecka na różnych etapach rozwija się. Dzieci wykazują określone cechy: bazgroły-głowonogi-rysunku schematyczne; właściwości rysunku – miara rozwoju intelektualnego dziecka.

Test Sortowania Kart z Wisconsin – diagnoza neuropsychologiczna – zdolność wykrywania specyficznych deficytów poznawczych.
(POLSKA: APIS; APIS-Z dorośli, APIS-P (Matczak) młodzież okołogimnazjalna. Trafne, rzetelne,

stosowane w poradnictwie szkolnym, zawodowym, do celów selekcyjnych.

Test Słownikowy Leksykon (Jurkowski)– dobre wł. Psychometryczne i związki z inteligencją.

Rysynkowy Test Twórczego Myślenia (Urban, Jellen) – TCT-DP – kreatywność – uzupełnienie serii rysunków. Im bardziej twórczy efekt, tym wyższy wynik.

Diagnoza możliwości Intelektualnych (Matczak) DMI-2 – oparty na Piagecie

DMT – Test Mechanizmów Obronnych – Kragh; jednoczesna prezentacja bodźców neutralnych (neutralno/pozytywnych) w centralnej części widzenia, czas ekspozycji pozwala na świadome rozpoznanie i zagrażających – wyświetlane peryferyjnie, zbyt krótki czas ekspozycji. Jednecześnie eksponowane obydwa bodźce, w tym zwiększany czas eskpozycji tego negatywnego. Mechanizmy obronne, które przeciwdziałąją lękowi powodują zniekształcenia i luki w spostrzeganiu materiału.

Metody pomiaru decentracji interpersonalnej - Test Podejmowania Ról RTT(Feffer) – Piagetowska idea decentracji poznawczej do rozwoju społecznego (oparty na Piagecie; DP toumiejętność przyjmowania perspektywy innej osoby) – to nie test, bo brakuje standaryzacji i obiektywizacji oraz norm, ale narzędzie jest inspirujące. Można używać indywidualnie lub grupowo; seria obrazków przedstawiających po 3 osoby w interakcji. OB wczuwa się w 1 z nich i opisuję jakąś histryjkę z udziałem swojej postaci, następnie zmienia perspektywę i opowiada historyjkę z perspektywy tej 2 postaci.

Centra oceny – assesment center – selekcja i rekrutacja personelu – ob biorą udziałw serii ćwiczeń, ocenia się ich kompetencje. Inna metoda – technika próbek pracy: wykonanie zadania z zakresu obowiązków, które trzeba wykonywać na stanowisku.

Próby zadaniowe – wszelkie zalety pomiarów bezpośrednich, nie trzeba konstrułować wymyślnych wskaźników, poszukiwać poszlak i przesłanek do domyślania się – przyłapujemy zmianę „na gorącym uczynku”

2.3.5.INNE TECHNIKI

2.3.5.1. Q-SORT – technika Q

Stephenson, wykorzystanie metodologii Q. To nowy rodzaj analizy czynnikowej; korelacje dotyczą osób, a nie zmiennych. Cel – badanie danych subiektywnych – ocen/preferencji ludzi, a nie danych obiektywnych – wyników w testach psych. 1 opartym na tej metodzie narzędziem diagnostycznym był Kalifornijski Q-Sort - Block- zbiwranie subiektywnych ocen na temat pewnej osoby, dokonywanych przez inną osobę. Podstawa oceny – osobisty kontakt, informacje pośrednie – wyniki testów. Sędzia ma 100 kart z różnymi zdaniami opisującymi osoby (jest miły, blebleble) i ma posortować te karteczki na skali od 1-9 – uszeregowa ile trafnie opisują one osobę oceenianą. Właściwośc procedury – zbiór posortowanych kart przypomina rozkład zbliżony do normalnego; sędziowie musza dokonywać wysoce różnicujących ocen, dane mogą być poddane parametrycznym testom statystycznym. (np. Analiza korelacyja r Pearsona).

Procedura pomiaru samoakceptacji (oparta na technice Q) – Rogers, Dynsond. Samoakceptacja – zgodność Ja realnego z Ja idealnym uzyskiwana na podstawie korelacji między wynikami 2 kolejnych kategoryzacji, których dokonuje OB na zbiorze kilkudziesięciu stwierdzeń.

Ustrukturalizowany Q-sort. Różni się tym, że zbiór pozycji do sortowania jest podzielony na podzbiory dobrane wg pewnego kryterium. Np. Połowa – równowaga emocjonalna, połowa – problemy emocjonalne. Może też być Q-sort dla kilku skal – Skala samoakcptacji SQ – Brzezińscy – odrębne wskaźniki samoakceptacji dla 4 różnych wymiarów obrazu siebie – właściwości intelektualnych, emocjonalno-motywacyjnych, fizycznych i społecznych.

Q sort ponadto wykorzystywany do oceny efektów psychoterapii, a także do diagnozy specyficznych konstruktów, np. Psychopatii – zaburzeń osobowości. Społeczna – międzypokoleniowa transmisja ideału ja, Wojciszke i Pieńkowski – Q-sort do badania funkcjonowania społ.

SWAP 2000 – Shedler i Western – diagnoza zaburzeń osobowości. 200 stwierdzeń o pacjencie, klinicysta sortuje je do 7 kategorii; krytyka –odstępstwo od stosowania rozkładu quasi-normalnego.

2.3.5.2. Rep Test i inne techniki macierzowe

REP TEST – Test Repertuaru Konstruktów Ról – pomiar konstruków osobistych (wymiarów spostrzegania społecznego). teorie konstruktów osobistych Kelly’ego – jedna z pierwszych poznawczych teorii osobowości; akcentuje indywidualny i konstrukcyjny charakter reprezentacji poznawczej w umyśle. Polega na wypisywaniu imion ważnych dla ob osob, później są one łączone w 3 i ob ocenia na skali ich cechy. Tak jak Q sort, test ten dopiszcza znaczne zidywidualizowanie treści uzyskiwanych od ob, jendocześnie forma tabeli umożliwia prosty sposób klasyfikacji wyniku. Brak walidacji i normalizacji. W diagnozie jako metoda jakościowa – pomagająca w zrozumieniu ob. Ponadto badania naukowe – badanie złożoności poznawczej. Najatrakcyjniejsze cechy – pozyskanie od ob próbej jej wpłasnych kategorii poznawczych i istotnych teści jej doświadczenia oraz klarowna struktura – ilościowe i jakościowe wyrażenie wyników

Zainspirował powstanie 2 innych metod macierzowych (grid technique – metoda pozwalająca na uzyskanie danych w postaci dwuwymiarowej macierzy) –
SCM – Metoda Konfrontacji ze Sobą (Hermans). Metoda diagnostyczno-terapeutyczna; inicjowanie samopoznania i motywacji do zmainy u ob oraz ocenę zachodzących w trakcie terapii zmian. Także dobry do „nawiązywania przymierza terapeutycznego” – badanie w dialogu z klientem – dobry przykłąd realizacji podejścia współpracującego.

PPR – Osobisty Repertuar Pozycji (Hermans) – wewnętrzna różnorodność i przestrzenna organizacja ja. Wgląd w wielość istniejących pozycji podmiotowych oraz dynamiczny proces ich zmian pod wpływem czynników zew i wew.

2.3.5.3. ANALIZA TEKSTU
-TA – próbki zarówno ustne jak i pisemne, mogą to być nawet obrazy. Analizować można strukturę, treść, zasoby leksykalne, formy gramatyczne. Grafologia – nie metoda naukowa. Podejście jakościowe i ilościowe.

• Analiza konwersacyjna (Nęcki)

• Analiza narracji (Cierpka)

• Analiza Dyskursu (Stemplewska-Żakowicz)

• CA – analiza treści – na pograniczu ilościowej i jakościowej (Krejtz) Do diagnozy nasilenia potrzeb Wielkiej Trójki, potrzebę osiągnieć, afiliacji, władzy,motywację do unikania sukcesu, niepewność, potrzeb,ę intymności tematyczna analiza treści –TCA McCellanda

Winter – TCA na dokumentach historycznych – diagnozowanie osobowości na odległość (osiągnięcia, afiliacja, władza), odpowiedzielność (odwołanie do standardów moralnych), integrująca złożoność (odpowiedzi obejmujące więcej niż 1 perspektywę). Wyniki – przywódcy: większa potrzeba władzy, mniejsza afiliacji. Odpowiedzialność – czynnik sprzyjający eskalacji konfliktu. 2 skala: integrująca złożoność

CAVE – Selingman – analiza tesktów politycznych: optymistyczny/pesymistyczny styl wyjaśniania kandydatów na prezydenta USA. Ten 1 – sukces, 2 – porażka. Ogólnie diagnoza w psychoterapii – rzetelne narzędzie przewidywania zmian nastroju

Teoria Selingmana – trwałe i globalne atrybucje wewnętrzne przyczyn zdarzeń niepomyślnych świadczą o pesymistycznym stylu wyjaśniania i znamionują podwyższone ryzyko depresji. Wg badań styl wyjaśniania jest trwały w czasie. To sczegołnie dobre narzędzie, gdy nie można zastosować prostszego kwestionariusza, np. ASQ, gdy potrzebna diagnoza retrospektywna, gdy pojawi się konieczność stałego monitorowania zmiannastroju w psychoteriapii osoby zagrożonej depresją.

Opisane przykłady – wymagana obecnośc sędziów. Ale istnieją też zobiektywzowane metody – zliczanie w tekście ilości specyficznych struktur. Programy do takiej analizy – General Inquirer

Atlas – użytkownik może definiować swoje kategorie słownikowe

LIWC – analiza psychologicznie istotnych aspektów użucia języka w różnych tekstach - % frekwencja słów. Badania: sposób używania języka może być różnicą indywidualną, dobry wskaźnik zmennych demograficznych. Osobowościowych, społecznych, szacowanie ryzyka samobójstwa. Jest doskonale obiektywnym i powtarzalnym testem, dostarcza wskaźniki ilościowe do analizy statystycznej.

TESTY A DIAGNOZA – RÓŻNICE:

Diagnoza to więcej niż testowanie, bo:

1. stosuje wiele różnych źródeł danych

2. uwzględnia wiele możliwych, współwystępujących uwarunkowań

3. sprawdza hipotezy

4. wnioskowanie

5. wypracowanie całościowego rozumienia

(Diagnoza dynamiczna – odkrywanie ukrytego potencjału, a nie koncentracja na zrealizowanych osiągnięciach)

2.3.5.4.EKSPERYMENT DIAGNOSTYCZNY

kliniczny, parapsychologiczny, z udziałem 1 osoby. (Ziegarni, Piaget, Wygotski) – procedura eksperymentalna do weryfikacji hipotez diagnostycznych dotyczących pojedyńczej osoby: 1. stawianie jej w różnych sytuacjach. 2. pomiar zmiennej zaleznej (np. Poziom pbudzenia AUN) w obu warunkach eskperymentalnych. Połąćzenie podejścia nomotetycznego (metodologia) z idiograficznym (studium indywidualności).

„Orędownicy” metody – Shapiro, Lewicki, Brzeziński (aby wzmocnić procedurę ED, należy obowiązkowo kwantyfikować zmienne). Stosowanie: analiza behawioralna. Stwarza możliwośc indyidualnego podejścia do osoby. Metodologia N=1: plan eskperymentalny z czynnikiem wewnątrzobiektowym (intraindywidualnym) – powtarzane pomiary zmiennej zależnej dla różnych poziomów tego czynnika. Schematy – ABAB (A-bez manipulacji, B-z manipulacją), multiple-baseline (wielokrotny pomiar poziomu podstawowego – porównywanie wielu zachowań tej samej osoby)

3. Diagnozowanie jako postępowanie badawcze.

2.4.1. MODELE FORMALNE – WSPOMAGANIE DECYZJI DIAGNOSTYCZNYCH

Modele formalne – dotyczą konkretnego zagadnienia, oparte na teorii. Mają pomagać psychologom w podjęciu decyzji diagnostycznej.

Jeden z pierwszych modeli formalnych, obok Meehla – model użyteczności decuzji diagnostycznych Cronbacha i Gleser. Oparty na teorii decyzji i sposowany m. In. w badaniach nad procedurami selekcji personelu. Plusy – kalkulacja zysków i kosztów zastosowanej procedury – nie tylko trafnośc i rzetelność, ale także pracochłonność i długotrwałe korzyści finansowe (dla firmy, która będzie zatrudniać). Dzięki temu – Assesment Center, mimo tego że zabiera dużop czasu i nie jest świetny psychometrycznie, w ostatecznym rozrachunku przynosi więcej korzyści.
Formalne modele – także propozycje Meehla,

Rodzaje modeli:

Statystyczny - np. Model McCellanda i Atkinsona – przewidywanie zachowań motywowanych badanymi przez nich potrzebami. Pierwowzór – równania Hilla opisujące zach zwierząt:

Tn=Mn x Pn x Inn

Tn – tendencja do działania w zgodzie z potrzebą
Mn – siła potrzeby

Pn – spostrzegane prawdop. Realizacji potrzeby

INn – subiektywna wartość realizacji potrzeby.

Wzór odnoszący się do konkretnego motywu:
Ts= Ms x Ps x Ins

Akturialny:
VRAG (Rice i Harris)– przewodnik do oceny ryzyka przemocy – przewidywanie ewentualnego ponownego sprawstwa u skazanych za przestępstwa z użyciem przemocy. Pozycje testu są wslaźnikami empirycznymi. Zestawienie danych różnego rodzaju: akta więzienne, informacje od samego skazanego, o jego przeszłości, inne badania psychologiczne, np. Lekarskie. Wskaźniki zarówno proste (pojedyńcze pytanie) jak i złożone (zestaw pytań/kryteriów diagnostycznych). Na podstawie analizy regresji danych od dużej wyjściowej próby poszczególnym wskaźnikom VRAG nadano wagi, odpowiednie do tego jaki jest ich związek z zaobserwowanym epirycznie powodem do przestępstwa. Narzędzie trafne, o większej trafności prognostycznej niż przewidywano.

Konkretne typy przemocy: SORAG – seksualna, ODARA – przemoc mężczyzn wobec żon

Efektywność tych narzędzi mierzona krzywą ROC

Instrument aktuarialny wspomagający decyzję o rodzaju psychoterapii – Lutz i współpracownicy. 1. ustalenie empirycznych prototypowych profili pacjentów terapii poznawczo/behawioralnej lub interpersonalnej 2. prognozowanie postępów w terapii obu rodzajów u osób przyjmowanych na terapię. W rezultacie homogeniczny zbiór profili pacjentów – przewidywania dotyczące terapii.

Decyzje kliniczne są także wspomagane przez różne modele, nawet nieklasyczne –np. Modelowanie za pomoca sieci neuronalnych.

2,.4.2. MODELE PROCESU

Modele formalne – specyficzne, bardziej ogólne – proces diagnozowania jako całości postępowania diagnosty

1. problem wyjściowy

2. formułowanie i weryfijkacja hipotez diagnostycznych

3. formułowanie i komunikowanie wyjaśnienia

4. propozycja rozwiązania problemu
   Takie modele – algorytmy lub schematy.

2.4.2.1. Model Maloneya i Warda

7 faz wnioskowania diagnostycznego (diagnoza mechaniczna)

Budowanie wyjściowego zbioru danych. Diagnosta poznaje problem diagnostycnzy, patrzy w dokumentację, rozmawia z klientem – zbiór danych przy pomocy obserwacji, wywiadu itp.

Diagnosta wyprowadza pierwsze wnioski. Staną się one przesłankami budowanych następnie hipotez. Kolejny krok – weryfikacja. Im więcej hipotez, tym większe otwarcie na różne możliwości.

Konfrontowanie hipotez cząstkowych z danymi badań, które mogłyby ją wesprzeć (bądź też nie); (np. Cząstkowa hipoteza podwyższony lęk – samoopis ob, że czuje lęk). Pod wpływem danych hipotezy się odrzuca, modyfikuje lub przyjmuje.

Formułowanie ogólnych wiosków. Hipotezy zostały przyjęte/odrzucone w ostatecznej formie. Owe wnioski jednak wciąż mają status hipotez.

Konceptualizacja przypadku – integracja i opracowanie hipotez, by stworzyć cąłościową wizję problemu.

Podstawienie do ogólnego modelu konkretnych wartości zmiennych sytuacyjnych.

Przewidywaie zachowania klienta w różnych okolicznościach i podejmowanie decyzji diagnostycznych.

2.4.2.2. Model Paluchowskiego (raczej opisowy niż normatywny)

• Etap prediagnostyczny – wszystko, co przed włąściwym badaniem, cały „bagaż”, z którym wchodzą w relację psycholog i ob. Oczekiwania dot. diagnozy. PROTODIAGNOZA.

• Etap badania – sformułowanie problemu diagnostycznego w terminologii psychologicznej. Psycholog zbiera info w kontakcie z uczestnikiem badania poprzez różne techniki diagnostyczne ale także poprzez np. Rozmowę z rodziną ob, dokumentację itp.Analiza danych – stawianie i weryfikacja hipotez.

• Etap opisu i interpretacji – dignosta wykracza poza otrzymane info, dodaje nową wiedzę – owoc swrego wnioskowania. Porządkuje, stukturalizuje, interpretuje w pojęciach wybranej teorii psychologicznej – nadanie całościowego znaczenia. Przypadek jest ukonceptualizowany – wypracowane zostaje całościowe rozumienie osoby, wskazywane są hipotetyczne mechanizmy odpowiedzialne za problem ob. To podstawa do sformułowania orzeczenia psychologicznego – aktualna sytuacje jednostki, prognoza.

• Etap interwencji – zalecenia dotyczące działań interwencyjnych – zakomunikowanie wynikó diagnozy, modyfikowanie zachowań.

Diagnozowani to wg Paluchowskiego proces iteracyjny – kompletny dopier, gdy przeprowadzona zostanie faza ostatnia – sformułowanie zaleceń do przeprowadzenia udanej interwencji; , często diagnosta musi się „wracać”, by uzupełniać jakieś informacje

2.4.2.3. Procedura 5 pytań Teresy Szustrowej (drzewo - 146)

HIPOTEZA-WSKAŹNIK-OPERACJONALIZACJA

Cel: plan wywiadu swobodnego, diagnozowanie jako postępowanie badawcze
model normatywny – wskazania, których należy przestrzegać, by uniknąc błędów - niesformalizowanie oraz poprawić ogólną jakość diagnozowania

Określenie celu badania – po co przeprowadzamy diagnozę? Dalej: czemu będą służyć zebrane informacje? Refleksja diagnosty nad tym, jakie będa oczekiwania innych osó wobec diagnozy – czy w związku z tym są jakieś dodatkowe cele diagnozy?

Orientacja teoretyczna – formułowanie pytan i wniosków w oparciu o jakąś psychologiczną teorię i luteraturę. Nie wolno „naginać” pojęć do danych – one mają swoje znaczenie w kontekście wybranej teorii.

Sformułowanie szczegółowych pytan i/lub hipotez diagnostycznych – potrzebne do odp na główny problem diagnostyczny. Formułowane w języku teorii. Pytania – gdy nie dysponujemy żądną specyficzną wiedzą na ten temat; hipotezy – gdy mamy wstępne przesłanki, które chcemy sprawdzić. Pytania są w stosunku do problemu diagnostycznego bardziej szczegółowe.

Dobór wskaźników – mamy pytania, określamy jakich inf potrzebujemy, aby udzielić odp; do pojęć teorii dobieramy wskaźniki empiryczne. (Wskaźnik – uchwytny zewnętrzny przejaw interesujących nas procesów i stanów, które możemy zauważyć bezpośrednio, zapytać o nie w wywiadzie, zmierzyć za pomoca procedur diagnostycznych. Podstawa do wiedzy, czy jest tak jakmówi hipoteza. Wskaźnik – diagnozowane kryterium – musi być pozytywna weryfikacja empiryczna.

Operacjonalizacja wskaźników - jak uzyskać potrzebne nam informacje? (wynik testu, bezpośrednia obserwacja, pomiar psychologicznych korelatów)

2.4.2.4. Model GAP

Europejskie Stowarzyszenie Diagnozy Psychologicznej – GAP

Schemat postępowania diagnosty od początku do końca kontaktu z klientem
integracja różnych podejść
diagnoza – proces spleciony z interwencją
Funkcje: wsparcie dla psychologów, by uzyskiwali optymalną jakość diagnozy; kontrola jakości, ułatwienie nauczania diagnozy
Gap nie tylko uwzględnia standardy metodologiczne, ale także etyczne i profesjonalne, zewłaszcza te odnoszące się do relacji diagnostycznej.
Obejmuje nie tylko klasyczną diagnozę, ale także monitoring i ewaluację interwencji.
Obecnie chyba najpełniejsza propozycja strukturyzacji procesu diagnozowania: metodologia + etyka + kształtowanie relacji z ob.

Etapy procesu diagnozowania wg GAP:

1. Analiza przypadku (diagnoza opisowa)

1.1. Analiza oczekiwań, skarg i/lub celów

1.2. Sformułowanie testowanyh hipotez diagnostycznych nt. Przypadku
1.3. Zbieranie informacji

1.4. Przetwarzanie informacji
2. Organizowanie i raportowanie wyników

2.1. Integracja wyników

2.2. Raport

2.3. Dyskusja i decyzja

3. Planowanie interwencji

3.1. Wybór i testowanie specyficznych hipotez dot. interwencji
Przeprowadzenie interwencji
4. Ocena interwencji i odroczone badanie kontrolne (follow-up)

4.1. Zbieranie danych o efektach interwencji

4.2. Analiza efektów interwencji
4.3. Odroczone badanie kontrolne (follow-up)

2.5.BADANIE JAKO INTERKCJA SPOŁECZNA

Kontekst badania – każde badanie jest niepowtarzalne i ma niepowtarzalne wyniki, ze względu na różne specyficzne okoliczności.

2.5.1. Społęczny kontekst badania
Badanie to interakcje społeczna.

1. Spostrzeganie OB przez diagnostę. Formowanie się obrazu, pierwsze wrażenie, podobieństwo
między diagnostą a ob – im większe, tym diagnosta lepiej ocenia ob.

2. Spostrzeganie badacza przez OB. Milgram – stopień szacuku ob do diagnosty.

3. Nieświadoma akomodacja. Otwieranie się OB – otwieranie się psychologa – istnieje

współzależność. CAT – teoria akomodacji komunikacji (Giles). Akomodację można powiązac też z

potrzebą aprobaty społecznej, statusem społecznym, potrzebą dominacji itp. Ludzie „dostrajają” się

do siebie.

4. Behawioralne potwierdzenie – przekonania badcza co do OB mogą wpłynąć na zachowanie OB.

Badania: Rosenberg, Rosenthal i in. dot. efektu eksperymentatora. Efekt podprogowego wymieniania sygnalów.

2.5.2. Badanie jako konwersacja.

Mowa ma charakter performatywny, nie jest neutralnym środkiem przekazywanie informacji. Aspekt
interakcyjny ma wpływ nawwet w wypadku metod kwestionariuszowych (ob szacują, czego chce
dowiedzieć się diagnosta).

2.5.3. Społeczne skrypty badania psychologicznego
Zachowanie ob zależy od ich właścwości i procedury badania oraz skrypty sytuacji badania. Skrypt –
jak zachowywać się będąc uczestnikiem badania?
Rapley – analiza wywiadu – wywiad to produkt umiejętnej interakcji społecznej o można w nim
zidentyfikować różne sposoby prezentowania się sobie ludzi nawzajem jako poprawnych moralnie.
Jego analiza transkryptu wywiadów dot. xzażywnaia narkotyków – badacz jedst otwarty, neutralny,
nie narzuca tematu we wprowadzeniu, ułatwia badanemu wypowiedzenie się,
Holstein i Gubrium – wywiad otwarty – „podążanie”za osobą badaną. To „romantyczne” postulaty.
Wg nich wywiad powinien być oparty na równouprawnieniu diagnosty i ob, obie powinny mieć
wpływ, sprzeciw wobec asymetrii kontroli. Rzeczywistośc jest jednak inna – badacz, chcąc osiągnąć
cel, musi panować nad procedurą i badaniem.

2.5.4. SPOŁECZNE KONTSTRUOWANIE ZNACZEŃ PODCZAS BADANIA PSYCHOLOGICZNEGO

Rozmowa to wspólne dzieło diagnosty i ob. Jednak wypowiedzi ob nie można uznać za obketywne,
jego umysł zawiera proceduralny zapis doświadczenia i na tej podstawie produkuje deklaratywne ich
opisy. Dane z wywiadu to tylko odzwierciedlenie sposobów mówienia o danych sprawach. Np. Ob /
często konstruuje odp tak, aby być moralnie poprawnym. Analiza Rapleya – wynik wywiadu nie
może być „prawdą” na temat przediotu, którego dotyczył wywiad, to raczej „sprawozdanie
respondenta”

2.5.5. JAK RADZIC SOBIE ZE SPOŁECZNYM KONTEKSTEM BADANIA?

Badanie to nie tylko badanie, ale również interakcja społeczna.
1. Na jego przebieg mają wpływ procesy spostrzegania społecznego.
2. Badający/badany – między nimi zachodzi nie w pełni świadoma wymiana sygnałów – w wyniku
tego powstaje akomodacja, behawioralne potwierdzanie.

3. Zachowaniem ob rządzą społeczne reguły konwersacji i społęczne skryty badania
psychologicznego.
4. Badający i badany nie tylko odkrywają znaczenia, ale też je tworzą.

Co robić?
Przestrzegać etyki, diagnosta powinien pracować nad swoimi kompetencjami,

STRELAU

OD STRONY 64

11.4. UMIEJĘTNOŚCI. PRAKTYCZNE I INTERPERSONALNE KOMPETENCJE W DIAGNOZOWANIU.

Podstawa biegłości to profesjonalna kompetencja komunikacyjna .

11.4.1.1. Świadome działanie słowami.
Kounikujemy się zawsze i wszędzie, nawet jeżeli nic nie mówimy. „Nie sposób się nie komunikować” – Watzlawick.
Kompetencja: językowa i komunikacyjna – ta to nie tylko językowa, ale też społeczno-kulturowa. Rozumienie społecznego znaczenia sytiacji, rozpoznawanie intencji partnerów, adekwatne wyrażanie siebie.
Mówiąc, ludzie przekazują nie tylk informację, ale też „emocje” – proszą, grożą – ten cały akt mowy to performatywny aspekt wypowiedzi (Austin).
Profesjonalna kompetencja komunikacji:

1. Zgodność z wiedzą psychologiczną i standardami.

2. W celu jak najlepszego przeprowadzenia badania

3. Uwzględnienie specyfiki sytuacji i indywidualności OB.

11.4.1.2. Słuchanie

Rogers – aktywne słuchanie – czynne starania psychologa o to, by zrozumieć ob. Popularyzacja idei – Gordon. Takie słuchanie buduje relacje, jest oznaką szacunku.

11.4.1.3. Repertuar wypowiedzi należących do różnych kategorii

Hill – 9 podstawowych kategorii reakcji werbalnych psychologa

Wywiady angażujące - więcej informowania i pytań zamkniętych, mniej interpretacji, konfrontacji i ujawniania siebie przez psychologa. Dobrze zadawać dużo pytań na początku – to pomaga określić problem klienta i skupieniu na informacji o tym, jak pomóc.
POTWIERDZANIE – dostarczanie klientowi wsparcia emocjonalnego, potwierdzenia, uspokojenia, ?
wzmocnienia

INFORMOWANIE – dostarczanie klientowi informacji w formie danych, faktów, źródeł

BEZPOŚREDNIE ZALECENIA – wskazówki lub sugestie, co ma zrobić klient (podczas sesji i poza nią)

PYTANIA ZAMKNIĘTE – prośby do ob o podanie konkretnych danych, specyficznych informacji

PYTANIA OTWARTE – zachęcenie do wypowiedzi na jakiś temat albo prośba o wyjaśnienie jakieś kwestii

PARAFRAZA – odzwierciedlenie tego, co klient zakomunikował werbalnie bądź niewerbalnie. Powtórzenie treści wypowiedzi, odzwierciedlenie uczuć, odniesienie się do sygnałów niewerbalnych, podsumowanie

INTERPRETACJA – proponowanie wyjaśnienia, alternatywnego znaczenia, nowych ram odniesienia. Pokazanie klientowi związków pomiędzy rzeczami pozornie odrębnymi.

KONFRONTACJA – wskazywanie niezgodności/sprzeczności ale bez dostarczania ich wyjaśnień. Może dotyczyć różnych słów klienta, zachowań. Po to, by zachcić do poradzenia sobie z niespójnością.

UJAWNIANIE SIEBIE – dzielenie się z klientem własnymi uczuciami lub osobistymi doświadczeniami

11.4.1.4. Konstruowanie parafraz, pytań, wypowiedzi ja.

Parafraza – w j. Polskim nie powinna być tylko prostym powtórzeniem, by nie brzmiałą sztucznie. Warto by zawierała odzwierciedlenie, podsumowanie, klaryfikację. Poprawnie zbudowana kończy się prośbą do ob o potwierdzenie, czy diagnosta dobrze ją zrozumiał.
Niestety, nie zawsze zgadzamy się z mężem
ŹLE Martwi Panią, że nie są państwo zgodnym małżeństwem. A proszę mi powiedzieć, jak często dochodzi do kłótni? (pseudoparafraza)

OK: Martwi Panią, że nie są państwo zgodnym małżeństwem. Czy dobrze się domyślam?

Pytania:

• otwarte – ob ma swobodę wyboru treści i formy odp.

• zamknięte: tak/nie/konkretna inf.

• bezpośrednie – Czy jest pani zadowolona ze swojej pracy?

• Projekcyjne – Czy kobiety pani zdaniem są na ogół zadowolone ze swojej pracy?

• Hipotetyczne – Przypuśćmy, że miałaby pani możliwość dowolnej zmiany pracy. Co by pani zrobiła?

• Uwikłane – Ludzie bywają w różnym stopniu zadowoleni ze swojej pracy, niektórzy chcieliby zmienić
  wiele, inni trochę, inni wcale. A jak jest w pani przypadku?

Pytania muszą być skontruowane optymalnie w kontekście i dla ob. Pytania wprost bardziej
zagrażające, lepiej projekcyjne, odroczone.

Dobrze stosować wypowiedzi osobiste zamiast bezosobowych – komunikaty JA (Gordon)– diagnosta nie jest wtedy „chłodnym funkcjonariuszem”. Intencje diagnosty wtedy czytelniejsze.

11.4.1.5. Korzystanie z wiedzy o procesach poznawczo-afektywnych w konstruowaniu wypowiedzi.

System analityczny: „Jak pan zazwyczaj spędza wolny czas?” – ogólne oceny, sądy, przekonania

System doświadczeniowy: „Co pan robił w ostatni weekend?” – rzeczywiste zachowania ob, pytania o
konkretne zdarzenia – przykład – wywiad poznawczy CI – Fisher i Geiselman

Wartość diagnostyczną mają obie odp – zależy co chcemy uzyskać.

Pytania „upsychologicznione” – jakie emocje wywołują w tobie... – bardzo trudne dla ob.

11.4.2. Umiejętności techniczne diagnosty.

11.4.2.1. Konceptualizacja przypadku (opracowanie, sformułowanie) – jedno z głównych wyzwań diagnosty – złożoność i kluczowa rola procesu, trzeba połaczyć teorię z praktyką
wywodzi się z p. Klinicznej – Dwojakie rozumienie: jako proces lub efekt procesu (Westmeyer)

Proces: intencjonalna aktywność psychloga ukierunkowana na to, aby zrozumieć przypadek klienta, aspekty, uwarunkowania, mechanizmy psych odpowiedzialne za obecny stan rzeczy. Wymagane przetwarzanie wielu danych, generowania hipotez, odwołania się do teorii. W praktyce – odpowiedni do danego przypadku wybór metod i narzędzi oraz analiza danych i wnioskowanie.

Efekt procesu: zbiór hipotez/roboczy model stworzony w celu wyjaśnienia mechanizmów psychologicznych leżących u podstaw objawów i trudności pacjenta.

• Literatura – głównie podejście psychodynamiczne i poznawczo-behawioralne – tam najwięcej
  wskazówek dot. K.

• Ogólnie, K. Polega na ustaleniu przypuszczalnych związków pomiędzy róznymi zaobserwowanymi
  faktami oraz na sformułowaniu hipotez co do psych. Mechanizmów ich powstania i utrzymania się.

• Kiedy wziąć się za konceptualizację? Albo na zakończenie wszystkich badań albo wstępni
  przeprowadzić ją na samym początku interakcji z ob.

• Proces kontruowania hipotez idiograficznych – decyzja o zastosowaniu narzędzia – potrzeba weryfikacji specyficznej hipotezy dot. tylko 1 osoby. W tym także jest eksperyment kliniczny. – Carey, Flasher i inni – konceptualizacja już na początku.

• Diagnosta to też człowiek, nie jest wolny od tendencji konfirmacyjnej, nierzadko formułują diagnozę obecnych pacjenów w oparciu o heurystyki dot. ex-pacjentów

• Wpływ stereotypów rasy i płci – te same objawy, różnice w diagnozie przez kolor skóry, „wrogi czarny” (Whaley i Geller).

• Niestety doświadczenia diagnosty nie chronią przed takimi błędami. – badania Garba, przyczyna – niedolnośc do uczenia się na podsrawie doświadczenia, bo prkaycy rzadko poddają swoje diagnozy proceduromweryfikacyjnym – info o trafności diagnozy moga być zniekształcane

• Whaley i Geller – doświadczeni badacze mogą być nawet bardziej od studentów narażeni na stereotypy – przez lata praktyki utrwalają swoje błędy

• Eells – studenci psychologii wypadają lepiej w konceptualizacji niż doświadczeni praktycy w zakresie ogólnej konceptualizacji oraz pozostałych kryteriów. Przyczyny – u ekspertów bardziej rozwinięte struktury specjalistycznej wiedzy; studenci efektywniej monitorują swoje działania, bo eksperci mają więjsze zaufanie do własnej wiedzy

  11.4.2. Opracowanie raportu

• Akerman – 3 rodzaje raportów:

1. krótki (1-3 s) tylko najważniejsze zagadnienia, zawiera jednak wnioski i rekomendacje psychologa

2. standardowy (2-10 s) podstawowe inf, wyniki testów i badań, podsumowanie, wnioski, rekomendacje

3. obszerny (nawet do 50 s) raport standardowy + wszystkie inne inf., które diagnosta uzna za istotne

• Akerman – 3 głowne kategorie odbiorców raportu (jeżeli raport dla wszystkich 3 kategorii, standaryzujemy do grupy nieprofesjonalnej – tylko wóczas zachowujemy etykę)

1. psycholodzy

2. profesjonaliści z innych dziedzin – nie można stosować specjalistycznych wyrażeń

3. nieprofesjonaliści – ob, rodzice. Staranny raport, inf muszą być zrozumiałe. Zamieszczanie specjalistycznej terminologii tylko w uzasadnionych przypadkach. Nie cytujemy pozycji testowych, nie podajemy surowych wyników badań. Wszelkie wnioski pisać wraz z wyjaśnieniem.

   • Neil – 3 rodzaje postępowania diagnostycznego:

1. model, dla którego punktem odniesienia jest zastosowany test i który koncentruje się na szczegółowych wynikach
   nazwa, podstawowe inf, + jasne i czytelne źródła danych, - brak ugólnień co do sposobu funkcjonowania jednostki w rzeczywistych sytuacjach życiowych. Nie ma tu miejsca dla psychologa, jako integratora zebranych danych

2. model organizowany z punktu widzenia problemu psychologicznego

   przedstawienie kolejno sprawności i umiejętności, użyteczny gdy brakuje hipotez wyjaśniających i gdy cel badania nie jest jasno wskazany. Określany jako: „strzelanie z armaty do wróbla” – chęć zrealizowania wszystkiego, a hipotez brak.

3. postępowanie, w którym poszukuje sie informacji o różnych obszarach funkcjonowania jednostki
   wywód organizują hipotezy integrujące omawiane dane. + łątwość czytania, - brak informacji, których autor nie potrafi powiązać z wyjściowym problemem

• RAPORT – struktura oparta na 3 częściach opisująca kolejno info znane przed badaniem, jego wyniki oraz wnioski i zalecenia (Wolber i Carne) składa się z następujących części (w diagnozie klinicznej jest jeszcze ocena zdrowia psychicznego:

  1. Zwięzła inf. O celu wykonywania diagnozy, okolicznościach badania i zastosowanych narzędziach.

  2. Ogólne info o ob

  3. Wyniki badań – prezentacja i interpretacja danych, testów itp.

  4. Wnioski i zaleceniapodsumowanie, dyskusja o wynikach, prognoza

     Dla Akermana powinny być jeszcze ustalenia na remat ewentualnych podejrzeń nadużyć

     • Neil: 3 poziomy sporządzania raportu:

       - 1 – dosłowne cytaty z literatury, bez rpób odniesienia do indywidualnej sytuacji ob, bezużyteczne

       - 2 – wyższy stopień konceptualizacji danych, interpretacja tego, co odnosi się do ob – „Pan x ma tendencję do”

       - 3- indywidualizacja, personalizacja, odwołanie się do teorii

     • Psychologia pozytywna (Synder, Ritschel) 4 głowne elementy opisu:

  1. silne strony klienta

  2. zasoby w środowisku klienta

  3. słabe strony klienta

  4. ograniczenia tkwiące w środowisku klienta

     11.2.2.3. Udzielanie inf zwrotnych

     • Brak badań dot. pozytywnego wpływu inf zwr na ob, jednak jest zgodność, że to ważny etap i należy to robić. Klient może wyjaśnić wątpliwości, zadać jakieś pytania, Psycholog może zobaczyć czy klient ejst usatysfakcjonowany

     • Efekt Barnuma – opis, który wydaje się unikatowy, a faktycznie pasuje do każdego

     • Udzielanie inf zwrotnej: kroki

  1. Przypomnienie celu diagnozy, określenie go z punktu widzenia celu lub problemu klienta

  2. Przęgląd zastosowanych technik diagnostycznych, wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości klienta bez specjalistycznego języka

  3. Wyjaśnienie znaczenia wyników badań, upewnienie się, że klient je zrozumiał. wyjaśnienie idei pomiaru psych

  4. Omówienie znaczenia wyników diagnozy z punktu widzenia życia codziennego oraz celu/problemu, z którym przyszedł klient

  5. Przedstawienie i uzasadnienie zaleceń praktycznych, dyskusja z klientem, modyfikacja zaleceń jeżeli trzeba. (ob mogą się nie zgadzać, trzeba zostawić im pole do wypowiedzenia się – Gass i Brown – zaprzeczanie to często 1 reakcja po usłyszeniu złych wiadomości, to adaptacyjna strategia)

     11.4.3. Kompetencje społeczno-kulturowe.

     Umiejętności diagnosty

     11.4.3.1. Budowanie relacji diagnostycznej

• Kompetencja relacyjna – zespół właściwości jednostki, które ułątwiają jej nawiązywanie, rozwijanie i podtrzymywanie satysfakcjonującej relacji (harrison)

• Znaczenie kontraktu na badanie – klient może się przygotować, 2podmiotowość relacji, klient to suwerenny partner, uśmierzenie niepokoju

• Kontakt – wstępny warunek udanej sesji. Ważny szczególnie przy wywiadzie częściowoustrukturalizowanym i swobodnym, bo bliski kontakt z ob.
  Degen i Rosenthal: 3 procesy składające się na kontrakt:

1. wzajemna uwaga

2. pozytywne nastawienie (z czasem rola tego spada, rośnie koordynacja, uwaga bez zmian)

3. koordynacja

   Jakość kontaktu zależna od zachowań niewerbalnych, najważniejsze jest dostrajanie się ciałem.

   Kontakt wzrokowy –dobry, gdy najczęściej w środkowej fazie rozmowy, a nie na samym początku.

   Pozytywna oznaka, gdy milczenia diagnosty przerywa klient.

   Sharpley – badania twierdzą, że podążanie za klientem nie zawsze jest dobre. Jeśli chodzi o treść rozmowy diagnosta nie powinien rozwijać tylko wątków klienta, diagnosta tez musi podejmować inicjatywę.
   aktywnośc, ekspresyjność diagnosty i liczba wypowiedzi sprzyjają odbieraniu kontaktu przez klienta jako lepszego może to być jednak efekt aureoli.
   W wypadku diagnostycznej relacji – pomocne są wypowiedzi pozwalające zmienić klientowi perspektywę spostrzegania, przeżyć tłumione dotychczas emocje, głównie parafrazy, diagnosta zachęca do doprecyzowywania

• Przymierze w działaniu – najważniejszy czynnik skutecznej interwencji; współpraca diagnosta-klient, by osiągnąć wspólne cele.
  Klasyczna koncepcja – Bordin, rozwinęli ją Horvath i Grenberg.
  3 elementy przymierza:
  a) uzgodnienie celów

  b) wyznaczenie zadań

  c) rozwój więzi

  Aby zbudować dobre przymierze, należy (Hilsenroth i Cromer)

1. nawiązać empatyczny kontakt

2. współpracowac z klientem przy określaniu celów

3. dzielić się z klientem wynikami badań

4. bezpośrednia troska o relację

   11.4.3.2. Świadomość różnorodności: kompetencja kulturowa
   

   Kompetentna kulturowo diagnoza – owoc świadomości różnorodności. Oprócz świadomości etycznej to fundamentalna kompetencja profesjonalna psychologa. To wiedza, umiejętności i podstawy niezbędne do psychologicznej pracy zosobami odmiennej rasy/pochodzeniu, ale także i orientacji seksualnej, niepełnosprawności,wartości itp.

   Sprawiedliwe praktyki diagnostyczne – jest wiele problemów związanych z diagnozą osob innokulturowych, należy znać panujące u nich normy. Problem to też kulturowa stronniczość, która przez wiele lat była akceptowana. Np. TAT dyskryminuje kobiety (jest o tym mowa wyżej) tablice dla kobiet bardziej wskazują na psychopatologię – mężczyźni uzyskiwali na nich też wyższe wyniki. MMPI – wyniki skal klinicznych wyższe dla mniejszości etnicznych

   Dana – psychologiczne teorie powstają głownie w kulturze europejsko-amerykańskiej, ich adekwatność do zachowania ludzi inych kultur może być wątpliwa. Jednak tranfośc międzykulturowa na pewno ma ekstrawersja-introwersja, neurotyczność-psychotyczność, indywidualizm-kolektywizm.

   Rozumienie innego – najważniejsze by zrozumieć człowieka żyjącego w innej kulturze

   Constantine – badania konceptualizacji międzykulturowej. K.

• Kompetencja zerowa, gdy diagnosta ma tylko 1 pomysł na etiologię problemu i pomysł nie uwzględnia czynników społeczno-kulturowych

• kompetencja niska,

• umiarkowana, (conajmniej 3 odniesienia),

• wysoka - 5 lub więcej.

  Rzeczywiste kompetencje dianostów różniły się jednak od deklarowanych (zawyżania). Ta deklarowana koreluje z aprobatą społeczną. Dla rzeczywistej kompetencji większe jest znaczenie empatii poznawczej (przybieranie perspektywy 2 osoby) i emocjonalnej (życzliwe otwarcie na ludzkie przeżycia). Duże znaczenie ma też samoświadomość diagnosty. Aby zrozumieć innego, trzeba znać siebie i umieć dostrzegać różnicę między sobą a 2 człowiekiem

  Unikanie błędu minimalizacji kontekstu – czynniki odpowiedzialne za zachowania i problemy wyszukiwane w wewnętrznej strukturze i dynamice osobowości – to może doporwadzić do podstawowego błędu atrybucji (przecenianie stałych, wewnętrznych właściwości obserwowanej osoby jako czynników wyjaśniających jej zachowanie przy niedocenianiu czynników sytuacyjnych). Bez świadomości, że to występuje, diagnosta może popełnić błąd minimalizacji kontekstu;
  kontekstualizacja – uwzględnienie kontekstu analizowanego zjawiska podczas jego interpretacji

  1 bład atrybucji – Freud, Hagan i Donnison – kulturowe ograniczenia podejścia poznawczo-behawioralnego – problem klienta wynikiem jego dysfunkcjonalnych przekonań

  11.5. Etyczna postawa psychologa w praktyce diagnostycznej

  
  11.5.1. Standardy etyczno-zawodowe

  Prywatność, legalność narzędzi, nie można zmyślać wyników i działać na szkode klienta. Należy go informować o tym co robimy i dlaczego – kształtowanie autonomii

  Polski kodeks etyczny - PTP – różne role psychologa (praktyk badacz, nauczyciel)

  Ameryka – kodeks APA – osobny rozdział dla diagnozy

  11.5.1.1 Świadoma zgoda

  Klient musi rozumieć wszystkie istotne okoliczności, wraz z ich konsekwencjami, odpowiedzialność za wyjaśnienie spoczywa na psychologu. Trzeba też pamiętać, że można miec doczynienia z pozornie dobrowolną zgodą, wymuszoną okolicznościami. Obowiązkiem psychologa jest troska o to, by klient miał rzeczywsitą swobode decyzji, by nie był zmuszany.
  Forma wyrażania zgody – na zachodzie coraz bardziej znacząca forma pisemna (procesy), w Polsce wciąż nie ma aż takiego problemu. Zgoda to nie tylko prośba o podpis, trzeba się upewnić, że wszystko jasne

  11.5.1.2. Poufność i prywatność

  Diagnosta powinien zbierać informacje potrzebne mu tylko do diagnozy, wykraczanie poza to to nieuzasadniona ciekawość. Informacje, które przechowuje, muszą być zabezpieczone przed niepowołanymi osobami.Informacje dotyczące klientów osobom ze swojego otoczenia diagnosta może ujawnić tylko za zgodą klienta (rodzina, szkołą, pracodawca, towarzystwo ubezpieczeniowe). Nie osobom 3, chyba, że inczej przewiduje prawo (informowanie prawnych opiekunów, poważne zagrożenie czyjegoś zdrowia lub życia. W razie dylematu moralnego, najlepiej przekazać informacje organom kompetentnym do sprawdzenia, czy informacja jest prawdziwa. Komunikat o wyniku badań – poufny, wolny od uprzedzeń.

  11.5.1.3. Utrzymywanie granic w relacji diagnostycznej

  Granice związane z procesem diagnostycznym wyznacza cel badania. W razie różnych pokus dot. preferencji testowych najlepiej przeczytać podręcznik.

  Psycholog nie powinien wydawać opinii o osobach, których nie badał. Jeżeli są takie warunku, to wtedy dokładne studiowanie dokumentacji i ostrzeżenie, że nie było bezpośredniego kontaktu.
  Granice interpresonalne – bez spoufalania się, pan/pani jest ok, ewentualnie w toku terapii można dodać imię, ale tolko w pełnym brzmieniu.

  Hall – istota przestrzeni osobistej. Trzeba odpowiednio ustawić meble w gabinecie. Zero wsparcia „dotykowego”, zero jakickolwiek prywatnych związków z klientami.

  11.5.2. Wyzwania współczesnej praktyki
  

  11.5.2.1. Problemy związane z komercjalizacją diagnostyki psychologicznej.
  diagnostyka – produkt, psycholog – usługodawca

  Psycholog łatwo może wpaść w megalomanię – dużo spekulacji, techniczny żargon oraz podziw do jego zawodu – mogże to zaspokajać poczucie wyższości i kontroli nad sytuacją.

  11.5.2.2. Dostęp do narzędzi diagnostycznych.

  Czy można reklamować testy? Przecież ujawnienie materiału testoweho prowadzi do utraty ważności prognostycznej.

  Za to, co dzieje się po kupieniu testów, odpowiadają psychologowie.
  3 kategorie testów (APA):

• 
  A – psychologia na poziomie licencjackim na dowolnym kierunku i udokumentowana znajomośc teści instrukcji i/lub oraca w instytucji rutynowo stosującej dany test (szkoła)

• B - kwalifikacje j.w. + wyszkolenie psychologiczne lub pokrewna znajomośc psychometrii

• C – to co w punkcie B + specjalne szkolenie oraz praktyka ze wsparciem supervisora.

  PTP i jego zasady podziału testów ze wzlędu na klasyfikacje:

• Poziom A – testy wyłącznie dla psychologów i wymagające specjalnego przeszkolenia w zakresie ich stosowania

• Poziom B - testy dla psychologów bez warunków

• Poziom C – testy dopuszczone do stosowania przez niepsychologów z wyższym wykształceniem po przeszkoleniu

• Poziom D – testy dopuszczone do stosowania przez niepsychologów z pokrewnym wykształceniem w celu prowadzenia badań naukowych lub działalności zawodowej korespondującej z rodzajem metody

  Naganne zjawiska: publikacja testów oraz kluczy. Powoduje to nietrafnośc decyzji podejmowanych na podstawie wyników testu (paradoksalnie zagrożenie większe im większa trafność testu) i pozorne zawyżenie rzetelności (powtarzalności wyników badań). Ponadto wykorzystywanie bez zgody autora, tworzenie wersji komputerowej, wykorzystywanie fragmentów.

  11.5.2.3. Refleksyjny praktyk

  Dwa podejścia:

• „filozofia plecaka” – wyposażenie profesjonalistów we wszystkie kompetencje niezbędne do wypełniania przyszłych zadań i rozwinięcie umiejętności rozwiązywania problemów, które można napotkać.

• Nowy profesjonalizm – wiedza uzyskana w trakcie studiów to podstawa, powinno się rozwijac dalej swoją wiedzę.
  Schon – o powodzeniu profesjonalnego działania decyduje zdolnośc do szczególnego rodzaju krytycznej refleksji:

  - „refleksji-w-działaniu” – zdolność dostrzegania odmienności i unikatowości konkretnej sytuacji;

  analiza właśnego doświadczenia w odniesieniu do konkretnej sytuacji i otwarcie się na przeżywane

  emocje.
  - „refleksji-nad-działaniem”- zastanawianie się nad powodami podjętych działań, dyskutowanie w

  zespole lub z supervisorem, systetamtyczna samoocena, korzystanie z inf zwrotnej. Pozwala
  pogłębić refleksję, uogólnić doświadczenie, włączyć rozwiązania w repertuar psychologa praktyka.

  Kompetencja profesjonalna – zdolnośc do eklektycznego korzystania ze zmienionej pod wpływem doświadczenia wiedzy akademickiej w celu najpełniejszego opisania praktycznych problemów, z którymi spotyka się profesjonalista. Punkt wyjścia – teoria. Psycholog powinien być skoncentrowany nie na rezultacie, ale na doskonaleniu własnych kompetencji.

  Zasada dobroczynności – punkt wyjścia w działaniach psychologa