GEOGRAFIA – wykład 28.02.2011

Podstawowe pojęcia oraz zakres i metody badań

Większość gromadzonych danych we współczesnym świecie (ok. 80%) ma odniesienia przestrzenne (geograficzne). Procentowy udział poszczególnych kanałów zmysłowych w percepcji (informacji) środowiska naturalnego: wzrok 87,0% dotyk 1,5% słuch 7,0% smak 1,0% węch 3,5% .
Zmysł wzroku stanowi pierwszoplanowe źródło zmysłowej informacji o otoczeniu

Przestrzeń geograficzna:

- przyrodnicza (fizyczno – geograficzna)

• podłoże geologiczne,

• ukształtowanie powierzchni,

• grunty (warunki glebowe),

• sieć hydrologiczna (wody),

• roślinność,

• warunki klimatyczne (pogoda).

-społeczno-gospodarcza

• struktura przestrzenna rolnictwa,

• struktura przestrzenna przemysłu,

• sieć komunikacyjna (transportowa i łączności),

• sieć usług i instytucji,

• rozmieszczenie ludności i zróżnicowanie struktur demograficznych,

• sieć osadnicza,

• zasoby kapitałowe i finansowe.

-kulturowa

• zasoby kultury materialnej;

• zasoby kultury duchowej (m.in. religijnej);

• poziom wykształcenia ludności;

• aspiracje społeczne mieszkańców;

• zasoby intelektualne;

• świadomość społeczna;

• świadomość polityczna;

• świadomość kulturowa;

Niezwykle ważne miejsce w przestrzeni geograficznej odgrywa, wydaje się do tej pory stosunkowo mało doceniana, przestrzeń kulturowa. Jej wybrane elementy przypisane były do tej pory elementom przestrzeni społeczno-gospodarczej. Obecnie w świetle nowych wyzwań cywilizacyjnych, w przyszłych definicjach przestrzeni geograficznej, przestrzeń kulturowa musi być coraz bardziej akcentowana i traktowana jako jedna z najważniejszych kategorii.

Przestrzeń ta obejmuje między innymi: potrzeby i postawy ludzi w sferze wartości intelektualnych, moralnych, a w konsekwencji kształtowania stosunku do ludzi, do pracy i otoczenia, obejmuje świadomość potrzeb, realność ocen warunków efektywności procesów działania człowieka i szeroko rozumianych procesów cywilizacyjnych w wymiarze różnych układów przestrzennych (od lokalnych po globalne).

GEOGRAFIA - nauka zajmująca się interdyscyplinarnym badaniem ziemi, zwłaszcza wzajemnego oddziaływania oraz zróżnicowania przestrzennego obiektów i zjawisk występujących w przestrzeni lądowej, oceaniczno-morskiej, powietrznej i kosmicznej.

Na gruncie GEOGRAFII wyodrębnia się dyscypliny naukowe, które badają poszczególne czynniki geograficzne lub ich całokształt, często również z punktu widzenia wpływu na zróżnicowaną działalność ludzką, są to: geografia fizyczna, geografia społeczno-ekonomiczna (gospodarcza, przemysłu, społeczna, ludności), geografia polityczna, geografia bezpieczeństwa (wojenna, obronności, militarna, wojskowa).

BADANIA GEOGRAFICZNE MOGĄ DOTYCZYĆ:

• całej ziemi - są wówczas prowadzone w ujęciu globalnym;

• określonej części ziemi - reprezentując ujęcie regionalne (obszarów wyodrębnionych według przyjętych kryteriów).

Są to badania regionów fizyczno-geograficznych, politycznych, ekonomicznych czy militarnych, a także państwa, grupy państw, koalicji. Celem badań może być również wyodrębnienie regionów (czy obszarów) na podstawie przyjętych kryteriów.

Koncepcje pojęcia geografii

1. Geografia matematyczna

- cywilizacja grecka łączyła geografię i kartografię matematyczną

- chodziło o najlepsze określenie położenia różnych miejsc na ziemi dla ułatwienia podróży

- postępy szły w parze z takimi wielkimi wynalazkami jak busola i chronometr

2. Geografia inwentaryzująca

- efekt geograficznych podróży badawczych

- encyklopedyczne ujęcie geografii

3. Geografia opisowa

Starano się opisywać kraje i ludzi wykorzystując opisy podróżników lub odbywając samemu podróże

4. Geografia rozumowa

- rozwija się od początku XX wieku

- zajmuje się studiowaniem związku między zjawiskami „niebieskimi” i ziemskimi, między zjawiskami przyrody i zjawiskami społecznymi

OBECNIE GEOGRAFIA MA ZNACZNIE ZWIĘKSZONE MOŻLIWOŚCI DZIĘKI ŁATWOŚCI PRZEMIESZCZANIA SIĘ, LICZNYM OBSERWACJOM, DANYM STATYSTYCZNYM, POSTĘPOM GEOLOGII, HYDROGRAFII, KLIMATOLOGII, GEODEZJI, TELEDETEKCJI I WIELU INNYM DYSCYPLINOM NAUKOWYM, PONADTO DZIĘKI BADANIOM KOSMICZNYM, ROZWOJOWI INFORMATYKI I INNYCH ZDOBYCZY, DAJE MOŻLIWOŚCI POZNANIA OBIEKTYWNEGO OBRAZU NASZEGO ŚWIATA I ZJAWISK NIM RZĄDZĄCYCH. SPOŚRÓD WIELU METOD ROZUMOWANIA GEOGRAFICZNEGO, DWIE ZASŁUGUJĄ NA UWAGĘ:

• STUDIOWANIE CAŁOŚCI I POWIĄZAŃ FAKTÓW W JEDNYM OKREŚLONYM REJONIE – JEST TO G E O G R A F I A R E G I O N A L N A (szkoła francuska)

• STUDIOWANIE JEDNEGO Z ELEMENTÓW NA CAŁEJ POWIERZCHNI ZIEMI, NA PRZYKŁAD RZEŹBĘ TERENU, ROLNICTWO, PRZEMYSŁ, ROŚLINNOŚĆ - BĘDZIE TO WÓWCZAS G E O G R A F I A O G Ó L N A (szkoła niemiecka i amerykańska)

GEOGRAFIA – „nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i społeczno – gospodarczym oraz związki zachodzące między środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw”. Za geografię uważa się badanie i wyjaśnianie zróżnicowania przestrzennego zjawisk przyrodniczych, demograficznych (ludności) oraz działalności gospodarczej społeczeństw ludzkich, uwzględniające ich wzajemne związki.

Geografia wojenna - “dyscyplina badająca fizyczne właściwości terytorium, społeczno - gospodarcze położenie danego państwa , organizację władzy i sił militarnych z punktu widzenia ich wpływu na prowadzenie wojny“

BADANIA GEOGRAFICZNE DOTYCZYĆ MOGĄ CAŁEJ ZIEMI, SĄ WÓWCZAS PROWADZONE W UJĘCIU GLOBALNYM, MOGĄ RÓWNIEŻ DOTYCZYĆ OKREŚLONEJ CZĘŚCI ZIEMI, A WIĘC WYMIARU REGIONALNEGO, CZY NAWET LOKALNEGO (JEDNOSTEK WYODRĘBNIONYCH WEDŁUG PRZYJĘTYCH KRYTERIÓW), STĄD BADA SIĘ REGIONY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE, POLITYCZNE, EKONOMICZNE, GEOPOLITYCZNE, GEOSTRATEGICZNE CZY MILITARNE (teatry, obszary, rejony), A RÓWNIEŻ PAŃSTWA, GRUPY PAŃSTW, KOALICJE, REJONY ZAINTERESOWANIA, OBSZARY GEOSTRATEGICZNE ORAZ INNE REJONY, OBSZARY OKREŚLONE PRZESTRZENNIE DO WYMIARU GLOBALNEGO WŁĄCZNIE. BADANIA MOGĄ DOTYCZYĆ RÓWNIEŻ WYBRANYCH KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO.

CELEM BADAŃ MOŻE BYĆ RÓWNIEŻ WYODRĘBNIANIE REGIONÓW NA PODSTAWIE PRZYJĘTYCH KRYTERIÓW.

ISTOTNE STAJE SIĘ CORAZ BARDZIEJ UKIERUNKOWANE BADANIE KWESTII DOTYCZĄCYCH SZEROKO POJMOWANEGO BEZPIECZEŃSTWA DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA I JEGO ŚRODOWISKA, W TYM STRUKTUR PRZESTRZENNYCH W KTÓRYCH TO DZIAŁANIE JEST PROWADZONE – bezpieczeństwo państwa, regionu do wymiaru globalnego włącznie.

BADANIA MOGĄ DOTYCZYĆ RÓWNIEŻ WYBRANYCH KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO.

Związki geografii z naukami i dyscyplinami pokrewnymi oraz metody i techniki badań geograficznych

Geografia rozwija się w otoczeniu innych dyscyplin naukowych. Są to dyscypliny zarówno przyrodnicze, jak i techniczne, społeczne, polityczne i ekonomiczne. Ilekroć w badaniach geograficznych występują abiotyczne i biotyczne elementy środowiska przyrodniczego, geografia musi korzystać z dorobku geologii, klimatologii, hydrografii, gleboznawstwa i ekologii. Gdy geografia zajmuje się przekształceniami środowiska przyrodniczego i przestrzennym zagospodarowaniem regionów, wchodzi w kontakty z naukami rolniczymi i technicznymi, takimi jak: inżynieria środowiska, budownictwo, architektura, inżynieria miejska, melioracja gruntów, uprawa roślin, hodowla zwierząt. W badaniu społeczeństwa i gospodarki geografia współdziała z demografią, socjologią, ekonomią, historią, prawem, organizacją i zarządzaniem.

GEOGRAFIA POLITYCZNA – bada procesy i struktury polityczne oraz ich uwarunkowania w aspekcie przeszłości, współczesności i przyszłości. Przedmiot badań tej dyscypliny jest dynamiczny i ulega zmianie wraz z pojawiającymi się nowymi problemami politycznymi, źródłami informacji i technikami analizy. Odpowiada na pytania: gdzie, jak i dlaczego pojawia się jakiś problem polityczny.

Najważniejszymi funkcjami praktycznymi geografii są:

funkcja diagnostyczna, funkcja prognostyczna, funkcja optymalizacyjna,	funkcja kulturalna, funkcja wychowawcza.

Rozliczne funkcje geografii społeczno-gospodarczej wraz z procesami specjalizacji zachodzącymi w całej nauce stały się przyczyną jej podziału na szereg gałęzi. Rozwinęły się następujące gałęzie:

• metodologia geografii społeczno-ekonomicznej,

• geografia zasobów naturalnych,

• ekonomika środowiskowa (ekologia gospodarcza),

• geografia ludności,

• geografia społeczna,

• geografia osadnictwa,

• geografia przemysłu,

• geografia rolnictwa,

• geografia transportu,

• geografia usług,

• geografia systemów społeczno-gospodarczych,

• geografia społeczno-ekonomiczna regionalna (świata, krajów).