PRAWO RODZINNE I

OPIEKUŃCZE

MATERIALNE PRZESŁANKI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

1. Prawo właściwe

Większość systemów prawnych poddaje materialne przesłanki zawarcia małżeństwa właściwości prawa ojczystego.

• inne rozwiązania:

  • legis domicilii,

  • legis loci celebrationis

  • kombinacje różnych zasad

Art. 48 ustawy z 2011 r.:

„O MOŻNOŚCI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA ROZSTRZYGA W STOSUNKU DO KAŻDEJ ZE STRON JEJ PRAWO OJCZYSTE Z CHWILI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA”

PRZYKŁAD: Jeżeli w Polsce obywatelka polska wychodzi za mąż za obywatela belgijskiego, jej możność zawarcia małżeństwa oceniana jest według prawa polskiego, natomiast możność kandydata na męża - według prawa belgijskiego. Belgijska ustawa kolizyjna z 2004 r. w art. 46 zd. 1 możność zawarcia małżeństwa każdego z nupturientów poddaje również ocenie jego prawa ojczystego. Jeżeli więc ci sami nupturienci pragnęliby zawrzeć małżeństwo w Belgii, wynik zastosowania art. 46 zd. 1 ustawy belgijskiej byłby podobny: możność zawarcia małżeństwa obywatelki polskiej byłaby oceniana według prawa polskiego, obywatela belgijskiego - według prawa belgijskiego. Podobieństwo uregulowań kolizyjnych polskiego i belgijskiego usuwa jednocześnie potrzebę zastosowania w Polsce (w razie zawarcia małżeństwa w naszym kraju) przepisu art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r. 1 regulującego odesłanie.

Bezpaństwowość:

• art. 3 - podlega legi domicilii, a w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym nupturient ma miejsce zwykłego pobytu. Tak samo należy postąpić, gdy obywatelstwa nupturienta nie da się ustalić lub gdy nupturient jest uchodźcą

Wielość obywatelstwa:

• W razie podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa nupturienta należy postępować według wskazówek zawartych w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.

Klauzula porządku publicznego:

• Duża rola w omawianym zakresie.

• Może ona działać zarówno w kierunku

  • zakazującym,

  • dozwalającym.

Odesłanie zwrotne:

• w art. 4 ust. 1

Bilateralne konwencje:

• najczęściej łącznik obywatelstwa

• poddają one materialne przesłanki zawarcia małżeństwa prawu tej strony konwencji, której obywatelem jest nupturient.

  • Węgrami (art. 31 ust. 2),

  • Czechosłowacją (art. 25 ust. 1),

  • Rumunią (art. 29),

  • Bułgarią (art. 22 ust. 2),

  • Francją (art. 4 ust. 2 i 3),

  • Austrią (art. 24 ust. 2),

  • Białorusią (art. 26 ust. 1),

  • Litwą (art. 25 ust. 1),

  • Łotwą (art. 27 ust. 1),

  • Rosją (art. 24 ust. 1 zd. 1),

  • Estonią (art. 26 ust. 1),

  • Wietnamem (art. 23 ust. 2),

  • Kubą (art. 24 ust. 1)

  • KRL-D (art. 18 ust. 2),

    • z tym że te dwie ostatnie posługują się pojęciem zdolności do zawarcia małżeństwa.

• W konwencji polsko-rosyjskiej (art. 24 ust. 1 zd. 2) pojawiła się reguła uzupełniająca wspomnianą wyżej regułę ogólną, w myśl której w zakresie przeszkód do zawarcia małżeństwa stosuje się ponadto prawo tej strony konwencji, na której terytorium małżeństwo jest zawierane.

• Zasadę właściwości prawa ojczystego każdego z nupturientów przyjmuje też konwencja polsko-jugosłowiańska (art. 25 ust. 2 zd. 1). Wprowadza jednak od tej zasady odstępstwo na rzecz legis loci celebrationis. W myśl art. 25 ust. 1 zd. 2 tej konwencji postanowienia prawa strony konwencji, na której obszarze małżeństwo zostaje zawarte, dotyczące przeszkód wynikających „z istnienia poprzedniego małżeństwa, pokrewieństwa, choroby umysłowej i braku zdolności do kierowania swym postępowaniem”, stosuje się do obywateli drugiej strony.

• W myśl art. 21 ust. 2 konwencji polsko-fińskiej przesłanki zawarcia małżeństwa przez obywateli stron konwencji podlegają prawu strony, na której terytorium małżeństwo jest zawierane, jeśli jeden z nupturientów jest obywatelem tej strony lub ma na jej terytorium miejsce zamieszkania.

Dokumenty międzynarodowe:

• Zasada swobody zawierania małżeństw została wyrażona w doniosłych dokumentach międzynarodowych.

• Art. 16 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. MĘŻCZYŹNI I KOBIETY, BEZ WZGLĘDU NA JAKIEKOLWIEK RÓŻNICE RAS, NARODOWOŚCI I WYZNANIA, MAJĄ PRAWO PO OSIĄGNIĘCIU PEŁNOLETNOŚCI DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY. ICH PRAWA W TYM ZAKRESIE SĄ RÓWNE.

• art. 23 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 19 grudnia 1966 r. PRAWO MĘŻCZYZN I KOBIET W WIEKU MAŁŻEŃSKIM DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY

• art. 12 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej przez Polskę 26 listopada 1991 r., MĘŻCZYŹNI I KOBIETY W WIEKU MAŁŻEŃSKIM MAJĄ PRAWO DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA I ZAŁOŻENIA RODZINY.

W literaturze reprezentowany jest pogląd, że wymienione wyżej akty określają wspólny w skali międzynarodowej, nadrzędny system wartości i zasad, który może odegrać ogromną rolę przy posługiwaniu się klauzulą porządku publicznego.

• Konwencja nowojorskja z 10 grudnia 1962 r. w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństwa, ratyfikowanej przez Polskę w 1965 r. MAŁŻEŃSTWO NIE MOŻE BYĆ ZAWARTE BEZ PEŁNEJ SWOBODNEJ ZGODY NUPTURIENTÓW.

• Konwencja haska z 12 czerwca 1902 r. dotyczącą uregulowania kolizji ustawodawstw w zakresie małżeństwa - Polska wypowiedziała 11 sierpnia 19701 ze skutkiem od 1 czerwca 1974 r.

1. Zakres zastosowania prawa właściwego

„możność zawarcia małżeństwa”

• wszystkie materialne wymogi ważności małżeństwa (tzw. przeszkody zrywające),

• wymagania dotyczące prawidłowego powzięcia i oświadczenia woli

• tzw. przeszkody tamujące (nienależące do wymogów ważności małżeństwa)

• wyłączone są jedynie kwestie dotyczące formy zawarcia małżeństwa. Należą one do zakresu normy art. 49 ustawy z 2011 r.

MOŻNOŚĆ ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA OCENIANA JEST ODDZIELNIE DLA KAŻDEGO Z NUPTURIENTÓW WEDŁUG PRAWA OJCZYSTEGO

• Należy ustalić - dla każdego z nupturientów odrębnie - czy może on zawrzeć małżeństwo z określonym drugim nupturientem.

• Chodzi tu więc o możność relatywną.

• Przy ocenie możności zawarcia małżeństwa mogą być jednak zasadniczo brane pod uwagę jedynie okoliczności zachodzące po stronie tego nupturienta, o którego możność chodzi, i tylko takie okoliczności, do których przywiązuje wagę jego prawo ojczyste.

  • Od tego proponowane jest w doktrynie odstępstwo w przypadku przeszkód działających dwustronnie

Przeszkody zawarcia małżeństwa:

• podział przeszkód do zawarcia małżeństwa

  • JEDNOSTRONNE

    • przeszkoda jednostronna działa tylko wtedy, gdy okoliczności, które ją stanowią, zachodzą po stronie tego nupturienta, którego prawo ojczyste ją przewiduje.

    • W takim też zakresie, w jakim chodzi o przeszkody jednostronne, nie są brane pod uwagę okoliczności zachodzące po stronie drugiego nupturienta. To więc, że po stronie drugiego nupturienta zachodzi okoliczność, która według prawa ojczystego pierwszego nupturienta stanowi przeszkodę do zawarcia małżeństwa, pozostanie bez znaczenia, jeśli prawo ojczyste drugiego nupturienta nie przewiduje podobnej przeszkody

      • PRZESZKODA WIEKU obywatel polski, który ukończył 18. rok życia, może zawrzeć małżeństwo z cudzoziemką, której przysługuje możność zawarcia małżeństwa według jej prawa ojczystego, mimo że nie osiągnęła granicy wieku przewidzianej przez prawo polskie.

  • DWUSTRONNE

    • przeszkodę dwustronną należy respektować także wtedy, gdy obejmuje ona okoliczności dotyczące drugiego nupturienta, mimo że jego prawo ojczyste przeszkody takiej nie przewiduje.

    • Innymi słowy, jeżeli przeszkoda ma charakter dwustronny, przy ocenie możności zawarcia małżeństwa należy brać pod uwagę nie tylko okoliczności dotyczące tego nupturienta, którego prawo ojczyste daną przeszkodę przewiduje, lecz również okoliczności zachodzące po stronie osoby, z którą ów nupturient pragnie zawrzeć małżeństwo. Bez znaczenia jest przy tym to, czy prawo ojczyste tej drugiej osoby przewiduje podobną przeszkodę do zawarcia małżeństwa

      • PRZESZKODA POZOSTAWANIA W ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIM przy założeniu dwustronnego działania ta przeszkody obywatelka polska (stanu wolnego) nie może wyjść za mąż za mężczyznę pozostającego już w związku małżeńskim, jeśli nawet jego prawo ojczyste na to zezwala.

    • Konstrukcja przeszkód dwustronnych jest jednak przez niektórych autorów krytykowana i odrzucana Zarzuca się jej brak oparcia w ustawie oraz podnosi się, że te same cele można osiągnąć, posługując się klauzulą porządku publicznego.

Dokument stwierdzający możliwość zawarcia małżeństwa:

• W celu ułatwienia kierownikowi urzędu stanu cywilnego, przed którym małżeństwo jest zawierane, wypełnienia ciążących na nim obowiązków art. 56 ust. 1 pr.a.s.c. nakłada na cudzoziemca, zamierzającego zawrzeć małżeństwo w Polsce, obowiązek przedłożenia temu kierownikowi dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo.

• Owym właściwym prawem jest prawo wskazane przez normę z art. 48 ustawy z 2011 r., przy uwzględnieniu art. 2, 3 i 4 ust. 1 tej ustawy

  • obywatel obcego państwa = prawo ojczyste

  • apatryda mającego miejsce zamieszkania za granicą = prawo jego miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu.

    • Ze zrozumiałych względów z obowiązku przedłożenia dokumentu stwierdzającego możność zawarcia małżeństwa zwolniony jest apatryda mający miejsce zamieszkania w Polsce. Jego możność zawarcia małżeństwa podlega bowiem prawu polskiemu.

• Dokument wystawiany jest przez właściwy organ państwa ojczystego (względem apatrydy kompetencje te może wypełnić właściwy organ państwa jego miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu). Powinno w nim znaleźć się stwierdzenie, że osoba, o którą chodzi, spełnia wszystkie wymagania, przewidziane w prawie w tej mierze właściwym, do zawarcia małżeństwa.

• Jeżeli uzyskanie dokumentu, o którym mowa, napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, SĄD w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia dokumentu (art. 56 ust. 2 pr.a.s.c.)

  • Sąd zobowiązany jest zarazem ustalić, czy osoba ubiegająca się o zwolnienie może zawrzeć małżeństwo w myśl prawa w tej mierze właściwego (art. 56 ust. 3 pr.a.s.c.).

  • Dokonując tych ustaleń, sąd nie ogranicza się do badania treści prawa obcego w tym zakresie właściwego, lecz może też ocenić postanowienia tego prawa z punktu widzenia zgodności skutków jego zastosowania z podstawowymi zasadami prawa polskiego. Innymi słowy, wolno mu posługiwać się także klauzulą porządku publicznego (art. 7 ustawy z 2011 r.).

  • Może więc zwolnić cudzoziemca (lub apatrydę) od złożenia dokumentu stwierdzającego możność zawarcia małżeństwa także wtedy, gdy w świetle prawa ojczystego cudzoziemca (prawa miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu apatrydy) zachodzi przeszkoda do zawarcia małżeństwa, jednakże za jej nieuwzględnieniem przemawia klauzula porządku publicznego

Nie są sprzeczne z polskim porządkiem przeszkody:

• „czasokres wdowi”

• zakaz zawarcia małżeństwa przez osobę, która przyjęła święcenia kapłańskie lub złożyła śluby zakonne,

• wymóg zgody rodziców lub opiekunów na zawarcie małżeństwa.

• małżeństwo pośmiertne, jeśli tylko dopuszcza je prawo ojczyste nupturientów

Użycie klauzuli porządku publicznego:

• prawo ojczyste cudzoziemca ustanawia zakaz zawarcia małżeństwa z powodu różnicy rasy, narodowości lub wyznania KIERUNEK DOZWALAJĄCY

Zwolnienie cudzoziemca z obowiązku przedłożenia dokumentu:

• Sąd zaś uzyskuje podstawę do zwolnienia cudzoziemca z obowiązku przedłożenia dowodu, o którym jest mowa, jeśli oczywiście cudzoziemiec spełnia inne wymagania z zakresu „możności zawarcia małżeństwa” przewidziane w jego prawie ojczystym. W podobny sposób traktowane mogą być spotykane w niektórych systemach prawnych zakazy zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem .

• Sąd polski, rozpatrujący sprawę o zwolnienie cudzoziemca z obowiązku przedłożenia omawianego dokumentu, powinien jednak odmówić zwolnienia, gdy po stronie cudzoziemca zachodzą tego rodzaju okoliczności, że zawarcie małżeństwa musiałoby być w danych warunkach uznane za sprzeczne z podstawowymi zasadami naszego porządku prawnego, jeśli nawet prawo ojczyste cudzoziemca do okoliczności tych nie przywiązuje żadnego znaczenia (nie traktuje ich jako przeszkody do zawarcia małżeństwa) .

• Brak podstaw do odmowy zwolnienia, gdy prawo ojczyste cudzoziemca dopuszcza wielożeństwo, jednakże cudzoziemiec jest stanu wolnego

Zaświadczenia dla obywateli polskich:

• Wydawanie zaświadczeń o możności zawarcia małżeństwa obywatelom polskim (lub apatrydom zamieszkałym w Polsce), którzy pragną zawrzeć małżeństwo za granicą, reguluje art. 71 pr.a.s.c.

• Kompetencje:

  • kierownik urzędu stanu cywilnego (art. 71 ust. 2 pr.a.s.c.).

  • konsul

    • obywatel polski nie ma miejsca zamieszkania w Polsce lub jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, a ma miejsce zamieszkania za granicą,

    • obywatel polski wyjechał z Polski przed ukończeniem 16. roku życia i stale przebywa za granicą (art. 71 ust. 3 pr.a.s.c.).

• Zaświadczenie takie traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania (art. 41 § 2 k.r.o. w zw. z art. 71 ust. 2 pr.a.s.c.).

Zawarcie wadliwego małżeństwa:

• nie jest wykluczone zawarcie w naszym kraju przez cudzoziemca małżeństwa, które będzie wadliwe (nieważne lub unieważnialne) z punktu widzenia jego prawa ojczystego (tzw. małżeństwo ułomne, matrimonium claudicans).

• Ryzyko ewentualnych perturbacji życiowych, które to może za sobą pociągnąć, ponoszą oczywiście sami małżonkowie.

Zaręczyny:

• Ustawa z 2011 r. nie zawiera przepisu określającego prawo właściwe do oceny zaręczyn.

• art. 67 za najbardziej odpowiednie należy uznać posłużenie się w odniesieniu do zaręczyn takimi samymi łącznikami, jakie występują w normach kolizyjnych dotyczących zawarcia małżeństwa (art. 48 i 49 ustawy z 2011 r.)

FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

1. Prawo właściwe

art. 49 ustawy z 2011 r.:

„FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA PODLEGA PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM JEST ONO ZAWIERANE” (UST. 1). „JEŻELI MAŁŻEŃSTWO ZAWIERANE JEST POZA GRANICAMI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, WYSTARCZY ZACHOWANIE FORMY WYMAGANEJ PRZEZ PRAWO OJCZYSTE OBOJGA MAŁŻONKÓW” ALBO PRZEZ WSPÓLNE PRAWO MIEJSCA ZAMIESZKANIA LUB ZWYKŁEGO POBYTU MAŁŻONKÓW Z CHWILI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA (UST. 2).

• w wypadku małżeństwa zawieranego w Polsce - musi być zachowana forma przewidziana przez prawo polskie zasada właściwości legis loci celebrationis

• małżeństwo zawierane jest poza granicami Polski Wystarczające jest wówczas zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga nupturientów albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu nupturientów z chwili zawarcia małżeństwa.

  • W stosunku do nupturienta, który jest uchodźcą spełniającym przesłanki z art. 3 ust. 2 ustawy z 2011 r. lub bezpaństwowcem, należy brać pod uwagę - zamiast prawa ojczystego - prawo jego miejsca zamieszkania lub (w braku miejsca zamieszkania) prawo miejsca zwykłego po¬bytu (art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

łącznik posiłkowego i równoległy:

• nie są to reguły równorzędne

• REGUŁA PIERWSZA - Jeśli nie dojdzie do zachowania wymogów dotyczących formy zawarcia małżeństwa przewidzianych zarówno w prawie państwa, na którego terytorium małżeństwo zostało zawarte, jak i w prawie ojczystym obojga małżonków albo we wspólnym prawie ich miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu z chwili zawarcia małżeństwa, następstwa niezachowania wymagań w zakresie formy oceniane będą według prawa wskazanego przez prawidło pierwsze, a więc według legis loci celebrationis matrimonii.

• REGUŁA DRUGA - zadowala się zachowaniem wymagań przewidzianych przez prawo ojczyste obojga nupturientów. Jeżeli nupturienci są obywatelami różnych państw, muszą być zachowane wymagania przewidziane w obu ojczystych systemach prawnych. Zachodzi wówczas przypadek łącznej właściwości dwu systemów prawnych.

• REGUŁY TRZECIA I CZWARTA - nie prowadzą do podobnych następstw. Posługują się bowiem pojęciem wspólnego prawa miejsca zamieszkania i wspólnego prawa miejsca zwykłego pobytu.

Forma religijna:

• Nie ma podstaw do kwestionowania ważności małżeństwa zawartego w formie religijnej w państwie, którego prawo przywiązuje skutki prawne jedynie do małżeństw świeckich, jeśli prawo ojczyste nupturientów dopuszcza formę religijną małżeństwa.

Konwencje bilateralne:

• Podpisane przez Polskę bilateralne konwencje przewidują w zakresie formy zawarcia małżeństwa bądź właściwość prawa państwa (strony konwencji), na którego obszarze małżeństwo jest zawierane, bądź prawa państwa (strony konwencji)) przed którego organem małżeństwo jest zawierane.

• z Węgrami (art. 1),

• b. Czechosłowacją (art. 25 ust. 2),

• Rumunią (art. 29 usjj i 3),

• Bułgarią (art. 22 ust. 2),

• b. Jugosławią (art. 25 ust. 1 z wyjątkiem przewidzian. w art. 25 ust. 3),

• Francją (art. 4 ust. 1),

• Austrią (art. 24 ust. 2),

• Finlandią (art. 21 ust. 1),

• Kubą (art. 24 ust. 2 i 3),

• KRL-D (art. 18 ust. 1),

• Wietnamem (art. 23 ust. 1),

• Białorusią (art. 26 ust. 2),

• Litwą (art. 25 ust. 2),

• Łotwą (art. 27 ust. 2),

• Rosją (art. 24 ust. 2)

• Estonią (art. 26 ust. 2).

Uzupełnienie aktu cywilnego:

• Swoistą możliwość uzupełnienia aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą w obcym urzędzie stanu cywilnego przewiduje art. 62 ust. 3 pr.a.s.c.

• Przepis ten stanowi: „Jeżeli obywatel polski zawierający małżeństwo w zagranicznym urzędzie stanu cywilnego nie złożył oświadczenia w sprawie swojego nazwiska, może je złożyć wraz z wnioskiem o wpisanie aktu małżeństwa do polskiej księgi małżeństw, a gdy małżeństwo zawierali obywatele polscy, mogą także złożyć oświadczenie o nazwisku dzieci zrodzonych z tego małżeństwa”.

• Przepis art. 62 ust. 4 pr.a.s.c. dopuszcza też możliwość złożenia takiego oświadczenia przed konsulem.

• art. 73 pr.a.s.c. dotyczący wpisywania do polskich ksiąg stanu cywilnego za-granicznych aktów stanu cywilnego oraz wpisywania wzmianek dodatkowych lub zamieszczania przypisków.

1. Zakres zastosowania prawa właściwego

„forma zawarcia małżeństwa”:

• sposób, w jaki powinny być złożone oświadczenia woli nupturientów (a więc całą ceremonię ślubną),

• kwestię uczestnictwa przy złożeniu oświadczeń woli organu państwowego (lub osoby urzędowej),

• udział świadków,

• wymagane dokumenty,

• wymóg podania do publicznej wiadomości (z odpowiednim wyprzedzeniem) informacji o zamiarze zawarcia związku małżeńskiego,

• kwestię dopuszczalności zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika

• zagadnienia związane ze sporządzeniem odpowiedniego aktu stanu cywilnego

• NIE wymóg zgody na zawarcie małżeństwa przedstawiciela ustawowego nupturienta

Zaręczyny:

• przy ustalaniu prawa właściwego do oceny wymagań formalnych dotyczących zaręczyn należy korzystać, postępując zgodnie ze wskazówką zamieszczoną w art. 67 ustawy z 2011 r., z tych samych łączników, którymi posługuje się norma kolizyjna wskazująca prawo właściwe dla formy zawarcia małżeństwa.

1. Małżeństwa konsularne

Małżeństwa konsularne zawierane są w formie przewidzianej przez prawo państwa, w którego imieniu działa przedstawiciel dyplomatyczny lub konsularny.

Zawarcie takiego małżeństwa jest zwykle dopuszczalne, gdy zachodzą następujące przesłanki:

• żaden z nupturientów nie jest obywatelem państwa, na którego terytorium małżeństwo jest zawierane,

• przynajmniej jeden nupturient jest obywatelem państwa, w którego przedstawicielstwie małżeństwo jest zawierane (prawo niektórych państw wymaga, by oboje nupturienci byli obywatelami państwa, w którego przedstawicielstwie małżeństwo jest zawierane),

• placówka dyplomatyczna lub konsularna, w której małżeństwo ma być zawarte, ma w tej mierze uprawnienia przyznane przez prawo państwa wysyłającego,

• na zawieranie takich małżeństw zezwala prawo państwa, na którego obszarze przedstawicielstwo działa.

Kompetencje polskiego konsula:

• art. 26 ust. 1 ustawy z 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej:

  • przyjęcie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński nupturientów, będących obywatelami polskimi,

  • przyjęcie oświadczenia w przedmiocie nazwiska małżonków i ich dzieci.

  • przyjęcie oświadczenia od rozwiedzionego małżonka o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa

Konwencje bilateralne:

• Postanowienia dotyczące małżeństw konsularnych spotkać można w wielekroć powoływanych tutaj bilateralnych konwencjach o pomocy prawnej oraz licznych konwencjach konsularnych.

• art. 5 lit. Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r.

• Konwencja nr 3 dotyczącej międzynarodowej wymiany informacji z zakresu stanu cywilnego, sporządzonej w Stambule 4 września 1958 r.

• Konwencja nr 16, dotyczącej wydawania wielojęzycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporządzonej w Wiedniu 8 września 1976 r.

SKUTKI BRAKU MOŻNOŚCI LUB NIEZACHOWANIA FORMY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

1. Prawo właściwe

Ustawa z 1965 r. art. 16 właściwość prawa dla unieważnienia małżeństwa. Pomijała zaś instytucję ustalenia istnienia lub nieistnienia małżeństwa oraz nieważności małżeństwa następującej ex lege.

art. 50 ustawy z 2011 r. „skutki braku możności oraz niezachowania formy zawarcia małżeństwa”. Tym samym więc w normie tej mamy wskazaną drogę poszukiwania prawa właściwego dla wszelkich możliwych sankcji w razie braku możności zawarcia małżeństwa lub niedopełnienia wymagań w zakresie formy, bez opisywania lub różnicowania tych sankcji. łączniki wykorzystywane w art. 48 i 49 ustawy z 2011 r. = POWIĄZANIE Z CHWILI ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Bilateralne konwencje:

• Rosją (art. 27),

• b. Czechosłowacją (art. 28),

• Bułgarią (art. 25),

• Estonią (art. 29 ust. 1),

• Francją (art. 7),

• Łotwą (art. 30 ust. 1),

• Litwą (art. 28 ust. 1),

• Ukrainą (art. 27 ust. 1),

• Rumunią (art. 32),

• Białorusią (art. 29 ust. 1)

• Austrią (art. 27).

• Do podobnych skutków prowadzi nieco inaczej sformułowany art. 25 konwencji z Wietnamem.

• Można jednak spotkać również inne rozwiązania

  • por. art. 27 konwencji z b. Jugosławią,

  • art. 33 konwencji polsko-węgierskiej

1. Zakres zastosowania prawa właściwego

„skutki braku możności lub niezachowania formy zawarcia małżeństwa”:

• rodzaje sankcji na wypadek naruszenia przepisów określających materialne i formalne przesłanki zawarcia małżeństwa, które znane są polskiemu prawu rodzinnemu,

• sankcje występujące jedynie w obcym prawie (np. przewidzianą w prawie angielskim bezwzględną nieważność małżeństwa z mocy samego prawa czy też występujące w prawie austriackim i niemieckim uchylenie małżeństwa zawartego pod wpływem wady oświadczenia woli).

  • = OGÓŁ SANKCJI W RAZIE NARUSZENIA PRAWA WŁAŚCIWEGO DO OCENY MATERIALNYCH I FORMALNYCH PRZESŁANEK ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Sprzeczność norm:

• Jeżeli w określonych okolicznościach (np. w związku z wadą oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa) prawo ojczyste jednego z małżonków stwarza jedynie możliwość żądania rozwodu, prawo ojczyste drugiego małżonka dopuszcza zaś unieważnienie małżeństwa, to sąd rozpatrujący sprawę napotka trudności przy ustalaniu prawa właściwego. Ma bowiem do wyboru albo normę kolizyjną z art. 50, albo normę z art. 54 ustawy z 2011 r.

• Przyjmuje się, że sąd powinien wziąć pod uwagę CAŁOKSZTAŁT OKOLICZNOŚCI składających się na podstawę faktyczną powództwa, przy czym użyte przez powoda słowa nie przesądzają jeszcze o charakterze sprawy .

Sprawa o unieważnienie:

• przy rozpatrywaniu sprawy o unieważnienie małżeństwa należy ustalać w szczególności

  • podstawy unieważnienia,

  • przyczyny konwalidacji małżeństwa,

  • krąg osób upoważnionych do wytoczenia powództwa,

  • dopuszczalność wytoczenia powództwa po śmierci jednego z małżonków.

  • ocena skutków unieważnienia małżeństwa, m.in. tego, w jakim zakresie i pod jakimi warunkami możliwe jest utrzymanie niektórych skutków małżeństwa po jego unieważnieniu.

Dostosowanie systemów:

• Unieważnienie małżeństwa może niekiedy podlegać dwóm systemom prawnym stosowanym łącznie, np. gdy małżonkowie są obywatelami różnych państw, a unieważnienie ma nastąpić na podstawie prawa wskazanego przez normę z art. 48 ustawy z 2011 r. Prowadzi to do powstania komplikacji, jeżeli oba systemy odmiennie ujmują działanie podstawy unieważnienia, o którą w danym przypadku chodzi. Pojawi się wówczas konieczność dostosowania obu wchodzących w grę systemów prawnych. Zwykle też przyjmuje się, że należy dać pierwszeństwo surowszemu systemowi prawnemu, przyjąć więc skutki dalej idące

Istnienie/ nieistnienie małżeństwa:

• To, co powiedziano wyżej o stosowaniu prawa właściwego dla unieważnienia małżeństwa, należy odnieść odpowiednio do ustalenia istnienia lub nieistnienia małżeństwa

STOSUNKI OSOBISTE I MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

1. Prawo właściwe

Wśród unormowań właściwości prawa dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami należy wyróżnić:

• takie, które przywiązują wagę do okoliczności związanych z osobą jednego małżonka (z reguły męża),

• takie, które wiążą właściwość prawa z okolicznościami zachodzącymi po stronie obojga małżonków (najczęściej jest to obywatelstwo lub miejsce zamieszkania małżonków).

• Zdarzają się jednak wyjątki na rzecz legis rei sitae (w odniesieniu do nieruchomości).

• Wreszcie niektóre systemy prawne dopuszczają w omawianym zakresie wybór prawa.

Różnie też bywa ujmowany subokreślnik temporalny norm kolizyjnych, miarodajnych dla omawianych stosunków.

Ustawa z 2011 r.:

• art. 51 ust. 1 STOSUNKI OSOBISTE I MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI PODLEGAJĄ KAŻDOCZESNEMU WSPÓLNEMU PRAWU OJCZYSTEM

  • art. 2 ust. 3 ustawy z 2011 r. dla stwierdzenia, że przesłanka wspólnego prawa ojczystego jest spełniona, wystarczy, że prawo jakiegoś państwa obojga małżonków uznaje za swoich obywateli. W świetle tego przepisu małżonkowie mają wspólne prawo ojczyste także w sytuacji, gdy jeden z nich jest obywatelem niemieckim, a drugi obywatelem polskim i niemieckim. Wspólnym prawem ojczystym jest wówczas prawo niemieckie. Zasady pierwszeństwa obywatelstwa polskiego w razie zbiegu tego obywatelstwa z obywatelstwem obcym, przewidzianej w art. 2 ust. 1, w takim przypadku nie stosuje się. Nie stosuje się też wskazówki zamieszczonej w art. 2 ust. 2 w sytuacji, gdy żaden z małżonków nie jest obywatelem polskim, a jeden z nich (lub oboje) ma wielorakie obywatelstwo.

• art. 51 ust. 2 W RAZIE BRAKU WSPÓLNEGO PRAWA OJCZYSTEGO STOSUJE SIĘ PRAWO PAŃSTWA, W KTÓRYM OBOJE MAŁŻONKOWIE MAJĄ MIEJSCE ZAMIESZKANIA, A W RAZIE BRAKU MIEJSCA ZAMIESZKANIA W TYM SAMYM PAŃSTWIE - PRAWO PAŃSTWA, W KTÓRYM OBOJE MAŁŻONKOWIE MAJĄ MIEJSCE ZWYKŁEGO POBYTU. JEŻELI MAŁŻONKOWIE NIE MAJĄ MIEJSCA ZWYKŁEGO POBYTU W TYM SAMYM PAŃSTWIE, STOSUJE SIĘ PRAWO PAŃSTWA, Z KTÓRYM MAŁŻONKOWIE W INNY SPOSÓB SĄ WSPÓLNIE NAJŚCIŚLEJ ZWIĄZANI

Wybór prawa właściwego:

• Nowością w naszym prawie jest dopuszczenie zarówno dla stosunków majątkowych małżeńskich (art. 52 ust. 1), jak i majątkowych umów małżeńskich (art. 52 ust. 2) wyboru prawa właściwego.

• Jest to wybór ograniczony.

• art. 52 ust. 1 i 2 małżonkowie mogą poddać stosunki majątkowe między sobą lub majątkową umowę małżeńską prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Zgodnie z art. 52 ust. 1 zd. 2 wybór może być dokonany także przed zawarciem małżeństwa. Gdyby nie doszło do zawarcia małżeństwa, będzie on bezskuteczny.

Forma wyboru prawa:

• art. 52 ust. 3 ZA WYSTARCZAJĄCE UZNANO ZACHOWANIE PRZY DOKONANIU WYBORU PRAWA FORMY WYMAGANEJ DLA MAJĄTKOWYCH UMÓW MAŁŻEŃSKICH BĄDŹ PRZEZ PRAWO WYBRANE, BĄDŹ PRZEZ PRAWO PAŃSTWA, W KTÓRYM DO WYBORU DOSZŁO. JEŻELI WIĘC WYBÓR DOKONYWANY JEST W POLSCE, WYSTARCZY ZACHOWANIE BĄDŹ FORMY AKTU NOTARIALNEGO PRZEWIDZIANEJ W ART. 47 § 1 K.R.O., BĄDŹ FORMY WYMAGANEJ PRZEZ PRAWO WYBRANE.

• W razie braku wyboru prawa do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy (art. 52 ust. 2 zd.

• Podobnie do stosunków majątkowych małżeńskich nieukształtowanych przez majątkową umowę małżeńską należy stosować prawo wskazane przez art. 51 ustawy z 2011 r.

Forma umowy małżeńskiej:

• Od tego trzeba odróżnić kwestię formy dla samej majątkowej umowy małżeńskiej, prawa właściwego dla wymagań w zakresie formy takiej umowy należy poszukiwać, stosując przepisy ogólne dotyczące formy, czyli art. 25 ustawy z 2011 r.

• Zdolność do zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej należy oceniać według prawa wskazanego przez art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z 2011 r.

Ochrona dobrej wiary osoby trzeciej:

• art. 53, który brzmi:

  • „1. JEŻELI MAŁŻONEK I OSOBA TRZECIA BĘDĄCA WIERZYCIELEM MAJĄ W CHWILI POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA MIEJSCE ZWYKŁEGO POBYTU W TYM SAMYM PAŃSTWIE, PRAWO TEGO PAŃSTWA STOSUJE SIĘ DO OCENY SKUTECZNOŚCI MAŁŻEŃSKIEGO USTROJU MAJĄTKOWEGO WOBEC OSÓB TRZECICH, CHYBA ŻE OSOBA TRZECIA W CHWILI POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA ZNAŁA CHARAKTER I TREŚĆ TEGO USTROJU LUB PRZY DOŁOŻENIU NALEŻYTEJ STARANNOŚCI MOGŁA JE POZNAĆ ALBO ZOSTAŁY DOPEŁNIONE WYMAGANIA DOTYCZĄCE JAWNOŚCI I WPISÓW PRZEWIDZIANE W PRAWIE WŁAŚCIWYM DLA MAŁŻEŃSKIEGO USTROJU MAJĄTKOWEGO LUB - W ODNIESIENIU DO PRAW RZECZOWYCH NA NIERUCHOMOŚCIACH - W PRAWIE PAŃSTWA, NA KTÓREGO TERYTORIUM NIERUCHOMOŚĆ SIĘ ZNAJDUJE.

  • 2. PRZEPIS UST. 1 STOSUJE SIĘ ODPOWIEDNIO DO ODPOWIEDZIALNOŚCI MAŁŻONKA ZA ZOBOWIĄZANIA ZACIĄGNIĘTE PRZEZ DRUGIEGO MAŁŻONKA W SPRAWACH WYNIKAJĄCYCH Z ZASPOKAJANIA ZWYKŁYCH POTRZEB RODZINY”.

• Prawo to ma pierwszeństwo przy ocenie skuteczności reżimu majątkowego małżeńskiego wobec osób trzecich przed prawem, któremu stosunki majątkowe małżonków podlegają. Są jednak od tego wyłączenia.

• Jeżeli strony mają wspólne prawo ojczyste, lecz nie można ustalić jego treści, należy stosować art. 51 ust. 2, a nie art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r.

Wspólne prawo ojczyste:

• Istnienie wspólnego prawa ojczystego z chwili zawarcia małżeństwa można przyjąć również wtedy, gdy do nabycia przez jednego z małżonków takiego samego obywatelstwa, jakie ma drugi małżonek, dochodzi w chwili zawarcia małżeństwa w związku z jego zawarciem.

Miejsce zamieszkania:

• Istnienie miejsca zamieszkania na obszarze tego samego państwa w chwili zawarcia małżeństwa można - jak się wydaje - przyjąć także wtedy, gdy wprawdzie małżonkowie do chwili zawarcia małżeństwa mieszkali w różnych państwach, jednakże - zgodnie ze swym zamiarem stałego osiedlenia w jednym z wchodzących w grę państw - poczynili jeszcze przed zawarciem małżeństwa odpowiednie ku temu przygotowania (istnieją dowody na przystąpienie do urzeczywistnienia tego zamiaru) i od chwili zawarcia małżeństwa zamieszkują w tym państwie

Stosowanie:

• odesłanie (art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

• klauzula porządku publicznego (głównie ze względu na spotykaną w niektórych systemach prawnych dyskryminację kobiet)

Bilateralne konwencje:

• jeżeli małżonkowie są obywatelami tego samego państwa (strony konwencji) - stosuje się prawo tego państwa;

  • Węgrami (art. 32 ust. 1, z tym jednak, że decyduje stan rzeczy z chwili wszczęcia postępowania),

  • b. Czechosłowacją (art. 26 ust. 1),

  • Rumunią (art. 30 ust. 1),

  • b. Jugosławią (art. 26 ust. 1),

  • Austrią (art. 25 ust. 1),

  • Białorusią (art. 27 ust. 1),

  • Litwą (art. 26 ust. 1),

  • Łotwą (art. 28 ust. 1),

  • Wietnamem (art. 24 ust. 1)

  • Kubą (art. 25 ust. 1 i 2).

    • Jed¬nakże według art. 25 ust. 2 konwencji z Rosją oraz art. 5 ust. 2 konwencji polsko-francuskiej powyższą regułę należy stosować tylko wtedy, gdy strony nie mieszkają na terytorium jednej ze stron (postanowienia art. 25 ust. 1 konwencji z Rosją oraz art. 5 ust. 1 konwencji polsko-francuskiej wysuwają bowiem na czoło zasadę właściwości prawa tej strony konwencji, na której terytorium małżonkowie mają miejsce zamieszkania);

• jeżeli każdy z małżonków jest obywatelem innej strony konwencji - właściwe jest prawo tej strony, na której terytorium małżonkowie mają miejsce zamieszkania

  • Węgrami (art. 32 ust. 2),

  • b. Czechosłowacją (art. 26 ust. 2),

  • Rumunią (art. 30 ust. 2),

  • b. Jugosławią (art. 26 ust. 2),

  • Białorusią (art. 27 ust. 2 zd. 1),

  • Litwą (art. 26 ust. 2 zd. 1),

  • Łotwą (art. 28 ust. 2 zd. 1),

  • Wietnamem (art. 24 ust. 2 - „na terytorium której małżonkowie mają lub mieli ostatnie miejsce zamieszkania”)

  • Kubą (art. 25 ust. 3).

  • Konwencja polsko-austriacka (art. 25 ust. 2) przewiduje w takim wypadku właściwość prawa tej strony, na której obszarze małżonkowie mają miejsce swego pobytu lub (w braku takiego miejsca) mieli je ostatnio;

• jeżeli jednak w sytuacji opisanej w pkt 2) każdy z małżonków mieszka na terytorium innej strony konwencji - stosuje się albo prawo tej strony, na której obszarze oboje małżonkowie mieszkali ostatnio

  • Węgrami (art. 32 ust. 2),

  • b. Jugosławią (art. 26 ust. 2),

  • Francją (art. 5 ust. 3)

  • Kubą (art. 25 ust. 3)],

• albo prawo tej strony konwencji, przed której sądem toczy się postępowanie –

  • art. 26 ust. 2 zd. 2 konwencji z b. Czechosłowacją,

  • art. 27 ust. 2 zd. 2 konwencji z Białorusią,

  • art. 26 ust. 2 zd. 2 konwencji z Litwą,

  • art. 28 ust. 2 zd. 2 konwencji z Łotwą,

  • art. 25 ust. 2 zd. 2 konwencji z Rosją,

  • art. 30 ust. 2 zd. 2 konwencji z Rumunią,

  • art. 24 ust. 2 konwencji z Wietnamem, jeżeli małżonkowie nie zamieszkiwali na terytorium tej samej strony konwencji;

• w braku ostatniego miejsca zamieszkania na terytorium jednej ze stron konwencji (a więc gdy małżonkowie nigdy nie mieszkali jednocześnie na terytorium jednej ze stron) konwencja polsko- węgierska (art. 32 ust. 3) przewiduje właściwość prawa tej strony, w której zawisł spór;

• oddzielne kolizyjne uregulowanie majątkowych umów małżeńskich zawierają konwencje podpisane przez Polskę z Francją i Austrią.

Konwencja polsko-francuska:

• Według art. 6 ust. 1 konwencji polsko-francuskiej przesłanki ważności i skutki majątkowych umów małżeńskich określa prawo tej strony, które wybrali małżonkowie.

• W braku wyraźnego wyboru prawa stosuje się w powyższym zakresie prawo tej strony, na której terytorium umowa została zawarta (art. 6 ust. 2).

• Jednakże zdolność stron podlega prawu tej strony, której dana osoba jest obywatelem (art. 2 w zw. z art. 6 ust. 3).

• W zakresie formy właściwe jest prawo strony, na której terytorium umowa została zawarta (art. 6 ust. 4).

Konwencja polsko-austriacka:

• Zgodnie z art. 26 ust. 1 konwencji polsko-austriackiej majątkowa umowa małżeńska (dopuszczalność rodzaju i treści oraz skutki) podlega zasadniczo prawu strony, której obywatelami są małżonkowie w chwili zawarcia umowy.

• Jeżeli jednak każdy z małżonków jest obywatelem innej strony - w myśl art. 26 ust. 2 - „rodzaj i treść [...] umowy [...] są dopuszczalne, gdy odpowiadają prawu jednej [...] ze stron [...]”; skutki zaś ocenia się „według prawa [...] strony, które małżonkowie przyjęli za podstawę przy zawieraniu umowy”.

• Umowa „[...] jest ważna co do formy, jeżeli forma ta odpowiada prawu jednej ze stron lub prawu miejsca zawarcia umowy” (art. 26 ust. 3).

Konwencja haska:

• od 23 sierpnia 1972 r. Polska wypowiedziała 10 czerwca 1969 r. Konwencję haską z 17 lipca 1905 r., dotyczącą kolizji ustawodawstw co do skutków małżeństwa w dziedzinie praw i obowiązków małżonków w ich stosunkach osobistych i majątkowych

• Należy wspomnieć, że w wykonniu tzw. Programu haskiego, przyjętego na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniu 5 listopada 2004 r. (Dz.Urz. UE z 2005 r., C 53/1), został przygotowany projekt rozporządzenia określającego prawo właściwe dla majątkowych stosunków małżeńskich

1. Zakres zastosowania prawa właściwego

art. 51 ustawy z 2011 r:

• ocena ogółu kwestii określanych mianem stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami.

  • osobiste uprawnienia i obowiązki małżonków,

  • ewentualny obowiązek wspólnego zamieszkania,

  • reżim wspólności lub rozdzielności majątkowej,

  • zarząd majątkiem wspólnym,

  • upoważnienia do działania za drugiego małżonka,

  • odpowiedzialność za długi.

  • podział majątku w razie ustania wspólności majątkowej, bez względu na to, co było tego przyczyną.

Statutowi majątkowej umowy małżeńskiej podlega:

• ocena przesłanek jej ważności (z wyjątkiem zdolności i formy),

• zakresu swobody stron przy kształtowaniu jej treści,

• jej zmiany lub rozwiązania.

Przyporządkowywanie umów:

• Trzeba się liczyć z trudnościami w przyporządkowaniu poszczególnych umów zawieranych przez małżonków albo

  • do majątkowych umów małżeńskich,

  • do umów obligacyjnych zawieranych przez osoby, które - tak się przypadkowo składa - są również małżonkami.

• Chodzi tu o umowy prowadzące do przesunięć pomiędzy majątkami osobistymi małżonków albo przesunięć pomiędzy majątkiem wspólnym a majątkami osobistymi.

ROZWIAZANIE MAŁŻEŃSTWA I SEPARACJA

1. Prawo właściwe dla rozwiązania małżeństwa

Unormowania kolizyjne rozwodu:

• Najczęściej w charakterze podstawy określnika nominalnego łącznika występuje wprawdzie obywatelstwo,

  • Różnie jednak ujmowany jest dopełniacz określnika nominalnego.

    • prawo ojczyste męża,

    • prawo ojczyste powoda,

    • prawo ojczyste tego z małżonków, który ma obywatelstwo państwa fori,

    • ostatnie wspólne prawo ojczyste małżonków,

    • prawa ojczyste obojga małżonków w takim zakresie, w jakim są zgodne,

    • wspólne prawo ojczyste z chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu.

• Rzadziej pojawia się w roli samodzielnego łącznika w omawianym zakresie domicyl.

  • Niektóre systemy prawne przewidują dla rozwodu właściwość legis fori (często kryterium wyznaczającym jurysdykcję bywa wówczas domicyl).

art. 54 ust. 1 i 2:

• PRZEWIDUJE DLA ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA WŁAŚCIWOŚĆ WSPÓLNEGO PRAWA OJCZYSTEGO MAŁŻONKÓW Z CHWILI ŻĄDANIA ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA (UST. 1); W RAZIE BRAKU WSPÓLNEGO PRAWA OJCZYSTEGO MAŁŻONKÓW STOSUJE SIĘ PRAWO PAŃSTWA, W KTÓRYM OBOJE MAŁŻONKOWIE MAJĄ (W OWEJ CHWILI) MIEJSCE ZAMIESZKANIA, A GDY MAŁŻONKOWIE NIE MAJĄ MIEJSCA ZAMIESZKANIA W TYM SAMYM PAŃSTWIE - WŁAŚCIWE JEST PRAWO PAŃSTWA, W KTÓRYM OBOJE MAŁŻONKOWIE MIELI OSTATNIO MIEJSCE WSPÓLNEGO ZWYKŁEGO POBYTU, JEŻELI JEDNO Z NICH MA W TYM PAŃSTWIE NADAL MIEJSCE ZWYKŁEGO POBYTU (UST. 2). DOPIERO W BRAKU OKOLICZNOŚCI ROZSTRZYGAJĄCYCH O WŁAŚCIWOŚCI PRAWA WEDŁUG ART. 54 UST. 1 I 2, DO ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA STOSUJE SIĘ PRAWO POLSKIE (ART. 54 UST. 3).

podwójne obywatelstwo:

• W razie podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa jednego lub obojga małżonków ustalenie, czy małżonkowie mają wspólne prawo ojczyste, powinno nastąpić przy wykorzystaniu wskazówek zawartych w art. 2 ust. 3 ustawy z 2011 r.

Uchodźca:

• W stosunku do uchodźców spełniających przesłanki określone w art. 3 ust. 2 należy w miejsce prawa ojczystego stosować prawo wskazane w tym przepisie (prawo miejsca zamieszkania, a w jego braku - prawo miejsca zwykłego pobytu uchodźcy).

Niejednolite prawo wspólne:

• Zastosowaniu wspólnego prawa ojczystego nie powinno stanąć na przeszkodzie to, że prawo to jest niejednolite.

• w art. 9 ustawy z 2011 r. w stosunku do apatrydy lub osoby, której obywatelstwa nie da się ustalić na mocy art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r., stosuje się prawo jego miejsca zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania - prawo miejsca zwykłego pobytu. To samo rozwiązanie należy przyjąć, gdy nie da się ustalić treści prawa ojczystego (art. 3 ust. 1).

• Wydaje się, że przesłanka wspólnego prawa ojczystego nie jest spełniona, gdy małżonek będący apatrydą ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w państwie, którego obywatelem jest współmałżonek.

  • W takiej sytuacji należy poszukiwać prawa właściwego dla rozwiązania małżeństwa na podstawie art. 54 ust. 2 ustawy z 2011 r., a więc ustalać, czy małżonkowie mieli miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie.

Wspólne legis domicilii:

• dojdzie bez względu na to, czy małżonkowie mieszkają wspólnie, czy też wprawdzie oddzielnie, ale na obszarze tego samego państwa. Przy ocenie miejsca zamieszkania należy brać pod uwagę rzeczywiste miejsce zamieszkania małżonków. Nie odegra więc żadnej roli miejsce zamieszkania przypisywane sztucznie przez prawo jednemu z małżonków (np. żonie jako zamieszkałej przy mężu).

Odesłanie zwrotne:

• tylko odesłanie zwrotne (art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

• norma kolizyjna (miarodajna dla rozwiązania małżeństwa) systemu prawnego wskazanego przez art. 54 ust. 1 posługuje się łącznikiem obejmującym okoliczności dotyczące tylko jednego z małżonków (np. przewiduje właściwość prawa miejsca zamieszkania męża), nie wydaje się bowiem, by należało mechanizm odesłania korygować za pomocą klauzuli porządku publicznego.

• prawo wskazane przez art. 54 ust. 1 przyjmuje w zakresie rozwodu właściwość legis fori, jednocześnie zaś okoliczności decydujące według prawa wskazanego o jurysdykcji krajowej zlokalizowane są w naszym państwie.

Polska jest stroną Konwencji o uznawaniu rozwodów i separacji, sporządzonej w Hadze 1 czerwca 1970 r.

Konwencje bilateralne:

• rozwód podlega prawu tej strony konwencji, której obywatelami są małżonkowie w chwili wszczęcia postępowania

  • Austrią (art. 28 ust. 1),

  • Bułgarią (art. 24 ust. 1 zd. 3),

  • b. Czechosłowacją (art. 27 ust. 1),

  • Francją (art. 8 ust. 1),

  • KRL-D (art. 19 ust. 1),

  • Kubą (art. 26 ust. I zd 4),

  • Litwą (art. 27 ust. 1),

  • Łotwą (art. 29 ust. 1),

  • Estonią (art. 28 ust. 1),

  • Rosją (art. 26 ust. 1),

  • Rumunią (art. 30 ust. 1 w zw. z art. 31),

  • Ukrainą (art. 26 ust. 1),

  • Węgrami (art. 33 ust. 1),

  • Wietnamem (art. 26 ust. 1);

• jeżeli jednak małżonkowie będący obywatelami jednej strony konwencji mają miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony - wówczas stosuje się prawo tej drugiej strony (czyli prawo miejsca zamieszkania);

  • z Białorusią (art. 28 ust. 3 zd. 2);

• gdy każdy z małżonków jest obywatelem innej strony danej konwencji, unormowania są zróżnicowane:

  • sąd rozpoznający sprawę stosuje własne prawo, np. konwencja z Kubą (art. 26 ust. 2, dodajmy, że powództwo może być wytoczone w takim przypadku w każdym z państw-stron konwencji);

  • jeżeli oboje małżonkowie mieszkają na obszarze tej samej strony konwencji, właściwe jest prawo tej strony:

    • b. Czechosłowacją (art. 27 ust. 2 zd. 1),

    • Białorusią (art. 28 ust. 2),

    • Litwą (art. 27 ust. 2 zd. 1),

    • Łotwą (art. 29 ust. 2 zd. 1),

    • Rosją (art. 26 ust. 2 zd. 1),

    • Rumunią (art. 30 ust. 2 zd. 1 w zw. z art. 31),

    • Estonią (art. 28 ust. 2 zd. 1),

    • Ukrainą (art. 26 ust. 2);

• w niektórych konwencjach postanowiono, że stosuje się prawo strony konwencji, na której obszarze małżonkowie mają lub mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania

  • Bułgarią (art. 24 ust. 2),

  • Francją (art. 8 ust. 2),

  • KRL-D (art. 19 ust. 2 zd. 1),

  • Węgrami (art. 33 ust. 3);

  • konwencja polsko-austriacka odwołuje się zaś do łącznika miejsca „stałego pobytu” lub pobytu, który małżonkowie mieli ostatnio (art. 28 ust. 2);

• jeżeli miejsce zamieszkania każdego z małżonków (mających odmienne obywatelstwo) znajduje się na obszarze innej strony konwencji, właściwe jest prawo tej strony, której organ rozpoznaje sprawę;

  • b. Czechosłowacją (art. 27 ust. 2 zd. 2),

  • Białorusią (art. 28 ust. 2 zd. 2),

  • Litwą (art. 28 ust. 2 zd. 2),

  • Łotwą (art. 29 ust. 2 zd. 2),

  • Rosją (art. 26 ust. 2 zd. 2),

  • Rumunią (art. 30 ust. 2 zd. 2 w zw. z art. 31),

  • Estonią (art. 28 ust. 2 zd. 2),

  • Ukrainą (art. 26 ust. 2 zd. 2),

  • Węgrami (art. 33 ust. 4, postanowienie to omawianą regułę rozciąga także na sytuację, gdy małżonkowie nigdy podczas trwania małżeństwa nie mieszkali na obszarze tej samej strony);

  • KRL-D (art. 19 ust. 2 zd. 2).

W konwencji z b. Jugosławią w zakresie rozwodu przewidziano rozwiązania identyczne z przypadkiem unieważnienia małżeństwa.

Warto też zwrócić uwagę na art. 28 ust. 3 konwencji polsko-austriackiej, w myśl którego reguły określone w art. 28 ust. 1 i 2 konwencji nie naruszają prawa jednej ze stron, zgodnie z którym orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy przyczyna rozwodu przewidziana jest również w prawie tej strony.

W dniu 10 czerwca 1969 r. ze skutkiem od 1 czerwca 1974 r. (oświadczenie rządowe z 22 września 1969 r., Dz.U. Nr 29, poz. 231) Polska wypowiedziała Konwencję haską z 12 czerwca 1902 r., dotyczącą uregulowania kolizji ustawodawstw i jurysdykcji w zakresie rozwodu i rozłączenia co do stołu i łoża

Program haski:

• Na szczycie Rady Europejskiej w dniach 4 i 5 listopada 2004 r. został przyjęty Program haski: wzmocnienie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej.

• Zapowiedziano w nim przygotowanie i przyjęcie do 2011 r. instrumentów zawierających wspólnotowe normy kolizyjne obejmujące m.in. rozwody.

Zielona księga:

• Datę 14 marca 2005 r. nosi Zielona Księga poświęcona rozwodom [COM (2005) 82 final].

• Postawiono w niej m.in. pytanie, czy harmonizacją należy objąć także separację i unieważnienie małżeństwa (pytanie 4) oraz czy w rozważanym zakresie dopuścić wybór prawa (pytania 6-9).

• Już 6 grudnia 2005 r. odbyło się posiedzenie podsumowujące odpowiedzi na pytania Księgi, a na dzień 17 lipca 2006 r. datowany jest projekt rozporządzenia [COM (2006) 399final] modyfikującego rozporządzenie nr 2201/2003 dotyczące właściwości organów i prawa właściwego w sprawach małżeńskich (tzw. Rzym III).

• Zaproponowano uzupełnienie art. 3 przez dodanie art. 3 bis, dopuszczającego prorogację w sprawach o rozwód lub separację (ma to pogłębić bezpieczeństwo prawne i przewidywalność dla współmałżonków) oraz dodanie rozdziału II bis, regulującego właściwość prawa dla rozwodu i separacji.

Rozłam w programie haskim:

• 2008 r. doszło do zablokowania przez jedno z państw członkowskich procedury zmierzającej do przyjęcia rozporządzenia regulującego właściwość prawa dla rozwodu i separacji

• Na posiedzeniu w Luksemburgu w dniach 5-6 czerwca 2008 r. Rada stwierdziła, że: „istnieją niemożliwe do przezwyciężenia trudności, które sprawiają, że ani w danej chwili, ani w bliskiej przyszłości osiągnięcie jednomyślności nie jest możliwe”. Był to początek niepokojącego rozłamu w realizacji Programu haskiego.

• grupa 15 państw członkowskich poinformowała Radę, że zamierza ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w dziedzinie prawa właściwego w sprawach małżeńskich. Rada decyzją z 12 lipca 2010 r. nr 2010/405/UE odniosła się przychylnie do tej inicjatywy, a 20 grudnia 2010 r. przyjęła rozporządzenie nr 1259/2010 w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej.

• Rozporządzenie to jest stosowane w państwach członkowskich uczestniczących we wzmocnionej współpracy od 21 czerwca 2012 r.

• Polska nie znalazła się w grupie państw inicjujących wzmocnioną współpracę.

Regulacje PL:

• W naszym kraju w zakresie rozwodów i separacji w dalszym ciągu znajdą zastosowanie normy kolizyjne krajowego prawa prywatnego międzynarodowego.

• Trzeba się też liczyć z normami konwencyjnymi, które mają pierwszeństwo przed normami krajowymi

1. Zakres zastosowania statutu rozwiązania małżeństwa

Rozwód w rozumieniu przepisów polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oznacza konstytutywne orzeczenie sądowe powodujące rozwiązanie małżeństwa.

• podobnie tez wyrażenie to rozumiane jest w wielu obcych systemach prawnych.

• różnice:

  • systemy, które przewidują w omawianym zakresie bądź kompetencję innego organu państwowego (niż sąd), bądź wręcz organu niepaństwowego działającego jedynie z upoważnienia państwa.

  • systemy, gdzie możliwe jest rozwiązanie małżeństwa w drodze jedno- lub dwustronnej czynności prawnej, dokonanej przez samych małżonków.

„rozwiązanie małżeństwa”

• zakres normy kolizyjnej obejmuje nie tylko rozwód w znaczeniu przyjętym w prawie polskim, lecz także inne sposoby rozwiązania małżeństwa

• przy interpretacji tego wyrażenia należy uwzględnić wszystkie wymienione wyżej sytuacje = RODZAJ ZDARZENIA POWODUJĄCEGO ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA (SPOSÓB ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA)

• Jednakże sąd polski, jeśli tylko uzasadniona jest jego jurysdykcja, może w zasadzie działać także wówczas, gdy obce prawo właściwe (na podstawie art. 54 ust. 112) przyznaje kompetencję w zakresie rozwodów innemu organowi państwowemu niż sąd lub sądowi wyznaniowemu.

Rozwiązanie małżeństwa przez czynność prawną:

• Jeżeli rozwiązanie małżeństwa następuje przez czynność prawną, prawem właściwym dla tej czynności prawnej jest prawo wskazane przez normę z art. 54 ustawy z 2011 r. Według postanowień tego prawa należy więc oceniać

  • dopuszczalność takiej czynności prawnej

  • jej ważność

  • skutki

• Wymagania dotyczące formy takiej czynności prawnej podlegają prawu wskazanemu przez normy kolizyjne z art. 25 ustawy z 2011 r. Przy ocenie zdolności do dokonania czynności prawnej tego rodzaju trzeba brać pod uwagę ewentualne szczególne wymagania dotyczące zdolności, przewidziane w statucie rozwiązania małżeństwa, jednakże to, jaką w ogólności zdolność do czynności prawnych dana osoba posiada, należy ustalać zgodnie z prawem wskazanym przez normę z art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r.

Rozwiązanie małżeństwa przez orzeczenie sądu:

• Jeżeli rozwiązanie małżeństwa ma nastąpić w drodze orzeczenia sądu, statut rozwiązania małżeństwa rozstrzyga w pierwszej kolejności o dopuszczalności rozwiązania małżeństwa. Jeżeli jednak obce prawo rodzinne stoi na gruncie nierozwiązalności małżeństwa, nie jest wykluczona ingerencja klauzuli porządku publicznego (w kierunku dozwalającym).

• Wg statutu rozwiązania małżeństwa ustala się uprawnionych do wytoczenia powództwa oraz przesłanki (podstawy) rozwiązania małżeństwa. Statut ten rozstrzyga nie tylko o tym, jakimi cechami powinien odznaczać się fakt zaliczony do katalogu przyczyn orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa, ale także o tym, czy wymaganą przez postanowienia tego statutu przyczynę stanowi zaistniały fakt. Decyduje on również o okolicznościach, które pozbawiają znaczenia wcześniej zaistniałe fakty.

• Według postanowień statutu rozwiązania małżeństwa należy oceniać znaczenie winy.

GŁÓWNY SKUTEK ORZECZENIA ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA W POSTACI ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA PODLEGA STATUTOWI ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA

Uboczne skutki rozwiązania małżeństwa:

• kwestia zmiany nazwiska w związku z rozwodem (art. 15 ust. 2 ustawy z 2011 r.). STATUT ROZWIĄZANIA MAŁŻEŃSTWA

  • Na tle ustawy z 1965 r. broniony był w naszej literaturze pogląd o właściwości w tej mierze prawa ojczystego osoby zmieniającej nazwisko, z powołaniem się na art. 9 § 1 ustawy z 1965 r.

• wpływ rozwiązania małżeństwa na stosunki majątkowe powstałe w trakcie trwania małżeństwa STATUT STOSUNKÓW OSOBISTYCH I MAJĄTKOWYCH MAŁŻONKÓW

Orzekanie z urzędu (PL):

• niektóre kwestie dotyczących stosunków między rodzicami i dziećmi,

  • władza rodzicielska

  • obowiązek alimentacyjny.

• Jednakże rozstrzygnięcie w powyższych sprawach powinno być oparte na prawie dla tych spraw właściwym

Dziedziczenie małżonka:

• Możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia w sytuacji, gdy istniały podstawy do rozwodu, lecz rozwód za życia nie został orzeczony, należy oceniać według postanowień statutu spadkowego.

• Statut ten rozstrzyga również o tym, czy rozwód wywiera wpływ na powołanie małżonka do dziedziczenia opartego na testamencie sporządzonym przed orzeczeniem rozwodu.

analogiczne stosowanie:

• art. 18 ustawy z 1965 r. postulat analogicznego stosowania tego przepisu do sytuacji niemieszczących się w jego zakresie

  • Przykład stanowiło skazanie jednego z małżonków na karę dożywotniego pozbawienia wolności, powodujące - według prawa niektórych stanów USA - ustanie małżeństwa ipso iure. Użyty w art. 54 ustawy z 2011 r. zwrot „rozwiązanie małżeństwa” dopuszcza zaliczenie tego rodzaju sytuacji do zakresu zastosowania normy kolizyjnej z art. 54. Możliwe stało się wiec stosowanie wprost do wspomnianych sytuacji przepisu art. 54 ustawy z 2011 r.

Kwestie procesowe w zakresie rozwiązania małżeństwa podlegają właściwości legis fori processualis.

1. Separacja

Separacja spotykana jest w niektórych systemach prawa rodzinnego.

stosunek do rozwodu:

• konieczna przesłankę rozwodu (np. w prawie brazylijskim)

• ułatwia jego uzyskanie (np. w prawie włoskim i hiszpańskim)

• dwie niezależne (odrębne) instytucje prawa rodzinnego (np. przez prawo belgijskie, holenderskie i szwajcarskie).

Separacja w PL:

• Wprowadzając do polskiego systemu prawnego instytucję separacji mocą ustawy 423 z 21 maja 1999 r. ustawodawca zdecydował się na równoczesne odpowiednie uzupełnienie art. 18 zd. 1 ustawy z 1965 r. (obok rozwodu pojawiła się w tym przepisie separacja). Nie było to konieczne. Mimo braku wyraźnej wskazówki w ustawie z 1965 r. w doktrynie uznawano za oczywiste, że przy poszukiwaniu prawa właściwego dla separacji należało stosować art. 18 ustawy z 1965 r. normujący właściwość prawa dla rozwodu.

• Potrzeba poszukiwania prawa właściwego dla separacji istniała wszak także przed jej wprowadzeniem do polskiego prawa rodzinnego. Co więcej, znaczna część doktryny słusznie dopuszczała możliwość orzeczenia separacji przez sąd polski (mimo braku tej instytucji w polskim prawie merytorycznym), jeśli tylko przewidywało ją obce prawo właściwe i były spełnione określone w tym prawie przesłanki do jej orzeczenia.

wzmiankę o separacji zawiera konwencja polsko-francuska (art. 8 ust. 3).

art. 54 ust. 4 ustawy z 2011 r. przepisy art. 54 ust. 1-3 należy bowiem stosować odpowiednio do separacji.

POCHODZENIE DZIECKA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICIELSKA

Ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka

1. Prawo właściwe

art. 55 ust. 1 ustawy z 2011 r.:

USTALENIE I ZAPRZECZENIE POCHODZENIA DZIECKA PODLEGAJĄ PRAWU OJCZYSTEMU DZIECKA Z CHWILI JEGO URODZENIA

art. 55 ust. 2,:

JEŻELI PRAWO OJCZYSTE Z CHWILI JEGO URODZENIA NIE PRZEWIDUJE SĄDOWEGO USTALENIA OJCOSTWA, DO SĄDOWEGO USTALENIA OJCOSTWA STOSUJE SIĘ PRAWO OJCZYSTE DZIECKA Z CHWILI USTALENIA POCHODZENIA.

• Jeżeli również to prawo nie przewidywałoby ustalenia ojcostwa, należałoby rozważyć możliwość posłużenia się klauzulą porządku publicznego, wyłączenia na jej podstawie zastosowania prawa obcego i zastąpienia tego prawa prawem polskim.

• skutek pozytywny klauzuli porządku publicznego (por. § 14).

wielorakie obywatelstw o:

• art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.

  • Jeżeli osoba, której prawo ojczyste miałoby być stosowane, jest apatrydą lub gdy nie można ustalić obywatelstwa tej osoby albo gdy nie można ustalić treści prawa ojczystego na podstawie art. 3 ust. 1, należy sięgnąć w pierwszej kolejności do łącznika miejsca zamieszkania, a w razie braku takiego miejsca - do miejsca zwykłego pobytu osoby, o którą chodzi.

  • W przypadku uchodźców spełniających przesłanki określone w art. 3 ust. 2 ustawy zamiast prawa ojczystego stosuje się prawo miejsca zamieszkania uchodźcy, a w braku miejsca zamieszkania - prawo miejsca jego zwykłego pobytu.

  • Ze względu na występowanie w obcych systemach prawnych odmiennych rozwiązań kolizyjnych trzeba się liczyć w rozważanym zakresie z odesłaniem zwrotnym (art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

1. Zakres zastosowania prawa właściwego

art. 55 ust. 1 obejmuje wszystkie sposoby ustalenia lub zaprzeczenia pochodzenia

• z wyjątkiem uznania dziecka, które uregulowane jest w art. 55 ust. 3 i 4.

statut pochodzenia:

• ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa,

• ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa

  • Bez znaczenia jest, czy dziecko pochodzi z małżeństwa, czy też jest dzieckiem pozamałżeńskim.

  • W razie zastosowania omawianej reguły do ustalenia pochodzenia dziecka urodzonego w małżeństwie prawu właściwemu podlega:

    • domniemanie pochodzenia z małżeństwa (jego charakter i przesłanki, zagadnienie zbiegu dwóch domniemań),

    • kwestia dopuszczalności powództwa o ustalenie pochodzenia

    • zasadniczy skutek ustalenia ojcostwa w postaci więzi rodzinnoprawnej pomiędzy mężem matki jako ojcem dziecka a dzieckiem. Jednym z elementów tej więzi jest stosunek pokrewieństwa. Trzeba tu jednak pamiętać o odrębnym uregulowaniu władzy rodzicielskiej (por. art. 56 ustawy z 2011 r. i wskazane w nim przepisy).

  • Problem ważności małżeństwa stanowi w takim przypadku kwestię wstępną, którą należy rozstrzygać zgodnie ze wskazówkami

zaprzeczenie ojcostwa:

• krąg osób uprawnionych do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa,

• legitymacji biernej,

• materialnoprawnych przesłankach zaprzeczenia,

• domniemaniach prawnych wpływających na ciężar dowodu,

• ograniczeniach czasowych zaprzeczenia.

ustalenie ojcostwa:

• legitymacja czynna i bierna,

• ewentualny wymóg zgody dziecka na wytoczenie powództwa przez osobę, której służy legitymacja czynna,

• dopuszczalność sądowego ustalenia ojcostwa po śmierci dziecka,

• ocena natury prawnej powództwa o ustalenie ojcostwa i jego przesłanki,

• domniemania prawne,

• dopuszczalność i przesłanki exceptionis plurium concumbentium

• zasadniczy skutek sądowego ustalenia ojcostwa (powstanie stosunku pokrewieństwa między ojcem a dzieckiem

macierzyństwo:

• To, co powiedziano wyżej o ustaleniu i zaprzeczeniu ojcostwa, można odnieść odpowiednio do ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa.

Uznanie dziecka

1. Prawo właściwe

art. 55 ust. 3. UZNANIE DZIECKA PODLEGA PRAWU OJCZYSTEMU DZIECKA Z CHWILI JEGO UZNANIA. W RAZIE GDY PRAWO TO NIE PRZEWIDUJE UZNANIA DZIECKA, STOSUJE SIĘ PRAWO OJCZYSTE DZIECKA Z CHWILI JEGO URODZENIA, JEŻELI TO PRAWO UZNANIE PRZEWIDUJE

• Gdyby jednak i to prawo uznania nie przewidywało, uzasadnione będzie sięgnięcie do KLAUZULI PORZĄDKU PUBLICZNEGO i po wyłączeniu zastosowania prawa obcego oparcie się na prawie polskim pozytywne zastosowania klauzuli porządku publicznego

Uznanie nasciturusa:

• art. 55 ust. 4 WŁAŚCIWE JEST W TYM ZAKRESIE PRAWO OJCZYSTE MATKI Z CHWILI UZNANIA

• Nawet gdyby się odwoływać do spodziewanego obywatelstwa dziecka poczętego, rezultat byłby niepewny.

„chwila uznania”:

• chwila złożenia oświadczenia o uznaniu przez dokonującego uznania w sposób przewidziany przez prawo właściwe

podwójne obywatelstwo:

• art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.

• Jeżeli dziecko lub matka są bezpaństwowcami lub gdy nie można ustalić treści prawa ojczystego, należy postąpić zgodnie ze wskazówką z art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r. i zastosować w miejsce prawa ojczystego prawo miejsca zamieszkania tych osób, a w razie braku miejsca zamieszkania - prawo miejsca ich zwykłego pobytu.

uchodźcy:

• Por. też art. 3 ust. 2 ustawy z 2011 r. nakazujący w stosunku do uchodźców spełniających przesłanki określone w tym przepisie w miejsce prawa ojczystego stosowanie prawa miejsca zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania - prawa miejsca zwykłego pobytu.

odesłanie zwrotne:

• Nie można wykluczyć zastosowania w rozważanym zakresie odesłania zwrotnego (art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

1. Zakres zastosowania statutu uznania

statut uznania:

• kwalifikacje personalne wymagane po stronie uznającego,

• charakter prawny uznania, prawną doniosłość wad oświadczenia woli,

• wymóg zgody matki,

• zgody ustawowego przedstawiciela dziecka lub samego dziecka,

• treść aktu uznania,

• dopuszczalność uznania dziecka po jego śmierci,

• przesłanki nieważnienia lub odwołania uznania.

• powstanie stosunku pokrewieństwa pomiędzy ojcem a dzieckiem

zdolność po stronie uznającego lub osoby wyrażającej zgodę na uznanie:

• zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z 2011 r. - należy ustalać na podstawie prawa państwa, któremu uznanie podlega (statutu uznania).

• O tym jednak, jaką zdolność ma dana osoba, rozstrzyga jej statut personalny (art. 11 ust. 1 ustawy i 2011 r.).

nazwisko dziecka:

• Statutowi uznania podlega nabycie lub zmiana nazwiska dziecka w wyniku uznania 434 (art. 15 ust. 2 ustawy z 2011 r.).

forma uznania:

• Wymagania dotyczące formy uznania podlegają prawu wskazanemu przez normy z art. 25 ustawy z 2011 r.

podobne zdarzenia:

• Przepis art. 55 ust. 3 zd. 1 ustawy z 2011 r. może być wykorzystany przy poszukiwaniu łącznika do innych podobnych do uznania zdarzeń wpływających na prawne stanowisko dziecka względem rodziców

  • do legitymacji dziecka skutkiem zawarcia przez rodziców małżeństwa po urodzeniu się dziecka, jeśli taki sposób ustalenia przewiduje właściwe prawo merytoryczne).

• Podstawę takich poszukiwań stanowi art. 67 ustawy z 2011 r.

Odpowiedzialność rodzicielska. Środki ochrony dziecka

1. Uwagi wstępne

art. 56 PRAWA WŁAŚCIWEGO DLA SPRAW Z ZAKRESU WŁADZY RODZICIELSKIEJ, ŚRODKÓW OCHRONY DZIECKA I KONTAKTÓW Z NIM NALEŻY POSZUKIWAĆ, STOSUJĄC KONWENCJĘ O JURYSDYKCJI, PRAWIE WŁAŚCIWYM, UZNAWANIU, WYKONYWANIU I WSPÓŁPRACY W ZAKRESIE ODPOWIEDZIALNOŚCI RODZICIELSKIEJ ORAZ ŚRODKÓW OCHRONY DZIECI, SPORZĄDZONĄ W HADZE 19 PAŹDZIERNIKA 1996 R.

• sprawy te nie należą do zakresu zastosowania prawa właściwego do oceny pochodzenia dziecka na podstawie art. 55 ustawy z 2011 r.

Konwencja haska:

• powołano się na Konwencję o prawach dziecka, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. (ustawa ratyfikacyjna z 21 września 1990 r.) oraz konieczność rewizji Konwencji o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich, sporządzonej w Hadze 5 października 1961 r., do której Polska przystąpiła 26 maja 1993 r.

• W omawianej Konwencji haskiej z 1996 r. posłużono się pojęciem „odpowiedzialności rodzicielskiej”, którą w art. 1 ust. 2 zdefiniowano następująco: „ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICIELSKA OZNACZA WŁADZĘ RODZICIELSKĄ LUB WSZELKI INNY PODOBNY STOSUNEK WŁADZY, KTÓRY OKREŚLA PRAWA, UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI RODZICÓW, OPIEKUNÓW LUB INNYCH PRZEDSTAWICIELI USTAWOWYCH W STOSUNKU DO OSOBY LUB MAJĄTKU DZIECKA”.

Środki ochronne wobec osoby lub majątku dziecka objęte Konwencją mogą - zgodnie z art. 3 Konwencji haskiej z 1996 r. - odnosić się do:

• przyznania, wykonywania oraz częściowego lub całkowitego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej, jak również do jej przekazywania;

• pieczy włącznie z opieką nad osobą dziecka i w szczególności prawem do decydowania o jego miejscu pobytu, jak również prawa do osobistej styczności włącznie z prawem do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce aniżeli miejsce zwykłego pobytu;

• opieki, kurateli i podobnych instytucji;

• wyznaczenia i zakresu zadań osoby lub jednostki, która jest odpowiedzialna za osobę lub majątek dziecka, reprezentuje je lub udziela mu pomocy;

• umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczej albo opieki nad nim przez kafala lub podobną instytucję;

• nadzoru organów publicznych nad opieką nad dzieckiem przez każdą osobę, która jest odpowiedzialna za dziecko;

• zarządzania, zabezpieczania lub dysponowania majątkiem dziecka.

Art. 2 Konwencję haską z 1996 r. stosuje się do dzieci począwszy od ich urodzenia aż do ukończenia 18. roku życia.

1. Jurysdykcja

art. 5-14 Konwencji haskiej z 1996 r. określają jurysdykcję organów sądowych i administracyjnych w omawianych sprawach.

• art. 5 ust. 1 Konwencji haskiej z 1996 r. właściwe do podejmowania środków zmierzających do ochrony osoby lub majątku dziecka są organy państwa, w którym dziecko ma zwykły pobyt.

• art. 10 Konwencji haskiej z 1996 r. wiąże jurysdykcję do podejmowania środków ochrony osoby lub majątku dziecka z jurysdykcją do rozpoznania sprawy o rozwód lub separację rodziców lub o unieważnienie ich małżeństwa.

Sądy, którym przysługuje jurysdykcja w tych ostatnich sprawach, mogą podejmować wspomniane środki ochronne, pod warunkiem że jest to zgodne z prawem ich państwa:

• jeżeli w chwili wszczęcia postępowania jedno z rodziców ma zwykły pobyt w państwie i jeżeli jednemu z nich przysługuje odpowiedzialność rodzicielska za dziecko;

• jeżeli jurysdykcja tych organów do podjęcia takich środków została uznana przez rodziców, jak również przez każdą inną osobę, której przysługuje odpowiedzialność rodzicielska za dziecko, i jeżeli jurysdykcja ta zgodna jest z dobrem dziecka.

Jurysdykcja, o której mowa, ustaje z chwilą, gdy orzeczenie uwzględniające lub oddalające powództwo o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa stało się ostateczne lub gdy postępowanie zakończyło się z innego powodu.

jurysdykcja w przypadkach niecierpiących zwłoki:

• art. 11 ust. 1 Konwencji haskiej z 1996 r. organy państwa, na którego terytorium znajduje się dziecko lub majątek do niego należący, są właściwe do podjęcia koniecznych środków ochrony.

• Środki takie podjęte w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w innym państwie konwencyjnym pozostają w mocy do czasu, gdy organy właściwe na mocy art. 5-10 Konwencji haskiej z 1996 r. podejmą środki wymagane sytuacją.

• Środdki podjęte na podstawie art. 11 ust. 1 Konwencji haskiej z 1996 r. w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji tracą moc w każdym z państw konwencyjnych z chwilą uznania w nim środków zgodnych z wymogami sytuacji, podjętych przez organy innego państwa.

charakter tymczasowy:

• art. 12 Konwencji haskiej z 1996 r. reguluje jurysdykcję do podejmowania środków ochrony osoby dziecka lub jego majątku o charakterze tymczasowym.

• Łącznikiem uzasadniającym jurysdykcję jest miejsce „znajdowania się” dziecka lub jego majątku.

• Środki zastosowane w zakresie tak uzasadnionej jurysdykcji są skuteczne tylko na terytorium tego państwa, w którym je zastosowano.

• Nie mogą one być niezgodne ze środkami podjętymi wcześniej przez organy mające jurysdykcję na podstawie art. 5-101 Konwencji haskiej z 1996 r.

• Tracą też moc w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w innym państwie konwencyjnym, gdy organy mające jurysdykcję na podstawie art. 5-10 Konwencji haskiej z 1996 r. orzekły o środkach ochrony, których może wymagać sytuacja (art. 12 ust. 2 Konwencji haskiej z 1996 r.).

• Natomiast środki o charakterze tymczasowym podjęte w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną Konwencji tracą moc w państwie konwencyjnym, w którym zostały podjęte, z chwilą uznania w nim środków zgodnych z wymogami sytuacji, podjętych przez organy innego państwa.

Kolizja jurysdykcji organów państw konwencyjnych:

• art. 13 Konwencji haskiej z 1996 r., posługując się kryterium pierwszeństwa złożenia wniosku o zastosowanie środków ochronnych.

• Zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka prowadzi do zmiany jurysdykcji (art. 5 ust. 2 Konwencji haskiej z 1996 r.).

Rozruchy w kraju:

• W odniesieniu do dzieci uchodźców lub dzieci, które wskutek rozruchów w ich kraju zostały przemieszczone za granicę, jurysdykcję wyznacza łącznik miejsca przebywania dzieci w wyniku przemieszczenia (art. 6 ust. 2 Konwencji haskiej z 1996 r.).

Uprowadzenie / zatrzymanie dziecka:

• Szczegółowe unormowanie jurysdykcji w razie uprowadzenia lub zatrzymania dziecka znajduje się w art. 7-9 Konwencji haskiej z 1996 r. Przepisy te starają się harmonijnie rozgraniczyć jurysdykcję organów państwa, w którym dziecko miało zwykły pobyt przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, z jurysdykcją organów państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym zostało zatrzymane

1. Prawo właściwe

art. 15 ust. 1 Konwencji haskiej z 1996 r. PRZY WYKONYWANIU JURYSDYKCJI OKREŚLONEJ W PRZEPISACH WCZEŚNIEJSZYCH ORGANY PAŃSTWA - STRONY KONWENCJI STOSUJĄ WŁASNE PRAWO. WŁAŚCIWA JEST WIĘC LEX FORI.

Wyjątki:

• art. 15 ust. 2 Konwencji haskiej z 1996 r., jeżeli ochrona osoby lub majątku dziecka tego wymaga, organy państwa konwencyjnego mogą wyjątkowo zastosować lub wziąć pod rozwagę prawo innego państwa, z którym dana sytuacja ma ścisły związek.

• art 16 ust 1.:

  • poddaniu prawu państwa zwykłego pobytu dziecka:

  • powstania i ustania odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego

• art. 16 ust 2 powstania i ustania odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy porozumienia (umowy) lub jednostronnej czynności prawnej, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego (właściwe jest prawo miejsca zwykłego pobytu dziecka z chwili, gdy porozumienie lub czynność jednostronna stają się skuteczne),

• art. 17 zd. 1 wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej

W Konwencji haskiej z 1996 r. rozstrzygnięto liczne kwestie szczegółowe związane ze zmianą statutu.

art. 15 ust. 3 Konwencji haskiej z 1996 r. W RAZIE ZMIANY MIEJSCA ZWYKŁEGO POBYTU DZIECKA NA POBYT W INNYM PAŃSTWIE KONWENCYJNYM, PRAWO TEGO INNEGO PAŃSTWA, OD CHWILI NASTĄPIENIA ZMIANY, OKREŚLA WARUNKI STOSOWANIA ŚRODKÓW PODJĘTYCH W PAŃSTWIE DAWNEGO ZWYKŁEGO POBYTU DZIECKA.

• Konwencja nie reguluje sytuacji, gdy dziecko zmienia miejsce zwykłego pobytu na zwykły pobyt w państwie niekonwencyjnym

• art. 56 ust. 2 ustawy i 2011 r., stanowiąc (w podobny sposób jak czyni to art. 15 ust. 3 Konwencji haskiej z 1996 r.), że to państwo niebędące stroną konwencji, w którym dziecko uzyskało zwykły pobyt, określa warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

zmienia się miejsce zwykłego pobytu dziecka:

• odpowiedzialność rodzicielska istniejąca według prawa państwa zwykłego pobytu dziecka trwa także po zmianie zwykłego pobytu dziecka na inne państwo (art. 16 ust. 3 Konwencji haskiej z 1996 r.),

• przyznanie z mocy prawa odpowiedzialności rodzicielskiej osobie, której odpowiedzialność dotychczas nie przysługiwała, podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu dziecka (art. 16 ust. 4 Konwencji haskiej z 1996 r.).

ochrona dobrej wiary:

• Ochronę dobrej wiary osoby, która dokonała czynności prawnej z osobą działającą w charakterze przedstawiciela ustawowego, przewiduje art. 19 Konwencji haskiej 21996 r.

Uniwersalny zasięg:

• uniwersalny zasięg konwencyjnych uregulowań kolizyjnych, stanowiąc, że przepisy kolizyjne tej Konwencji stosuje się także wtedy, gdy prawem przez nie wskazanym jest prawo państwa niebędącego stroną Konwencji.

• jeśli prawem wskazanym przez konwencyjne normy kolizyjne jest prawo państwa będące stroną konwencji, , to wówczas - w myśl art. 21 ust. 1 Konwencji haskiej z 1996 r. - wyrażenie „prawo” oznacza ogół przepisów obowiązujących w tym państwie, z wyłączeniem jednak norm kolizyjnych. Tym samym więc w tym zakresie wykluczone jest odesłanie

• na podstawie art. 16 Konwencji haskiej z 1996 r. ma być stosowane prawo państwa niebędącego stroną Konwencji (prawo państwa B). Wówczas należy w pierwszej kolejności sięgnąć do norm kolizyjnych państwa, którego prawo zostało wskazane przez art. 16 Konwencji haskiej z 1996 r. (czyli państwa B). Jeżeli normy kolizyjne tego państwa wskazują jako właściwe prawo innego państwa również niebędącego stroną Konwencji (państwa C), należy zbadać, czy normy kolizyjne tego innego państwa (państwa C) przewidują właściwość własnego prawa (prawa państwa C). W razie uzyskania odpowiedzi twierdzącej na to pytanie należy zastosować prawo merytoryczne tego innego państwa (prawo państwa C). Dojdzie więc wówczas do tzw. odesłania dalszego przyjętego (por. § 10).

• Natomiast w razie odpowiedzi negatywnej (a więc gdy normy kolizyjne państwa C nie przewidują dla rozpatrywanego przypadku właściwości własnego prawa) należy zastosować prawo wskazane przez art. 16 Konwencji haskiej z 1996 r. (czyli prawo państwa B).

odstąpienie od stosowania prawa:

• W Konwencji dopuszczono możliwość wyjątkowego odstąpienia od zastosowania prawa obcego, gdy jego stosowanie jest wyraźnie sprzeczne z porządkiem publicznym, przy uwzględnieniu dobra dziecka” (art. 22 Konwencji haskiej z 1996 r.).

Unormowania w konwencjach bilateralnych

Bilateralne konwencje:

• większość przyjęła dla stosunków prawnych między rodzicami a dzieckiem (co niekiedy obejmuje także kwestię pochodzenia) właściwość prawa tej strony konwencji, której obywatelem jest dziecko.

  • Bułgarią (art. 26),

  • b. Jugosławią (art. 28),

  • Kubą (art. 28 ust. 1 i 2),

  • KRL-D (art. 20 ust. 1),

  • Białorusią (art. 30 ust. 1 i 2),

  • Wietnamem (art. 28),

  • Węgrami (art. 34 z zastrzeżeniem, że jeżeli dziecko zamieszkuje na obszarze drugiej strony, stosuje się prawo tej strony, gdy jest ono korzystniejsze dla dziecka)

  • b. Czechosłowacją (z zastrzeżeniem jednak, że w sytuacji gdy obywatelstwo dziecka jest nieznane, stosuje się prawo tej strony konwencji, na której terytorium dziecko ma miejsce zamieszkania, art. 29 ust. 1).

• konwencja polsko-rumuńska (art. 33 KUB ust. 1). Do oceny pochodzenia dziecka od określonej osoby oraz uznania dziecka nakazuje ona stosować prawo tej strony konwencji, której obywatelem było dziecko w chwili urodzenia (art. 33 ust. 2 zd. 1). Wystarczy jednak zachowanie wymagań dotyczących formy uznania dziecka przewidzianych przez prawo strony konwencji, na której terytorium uznanie ma być lub zostało dokonane (art. 33 ust. 2 zd. 2).

• konwencja z b. Czechosłowacją - odrębnie uregulowano ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka, poddając je prawu tej strony konwencji, której obywatelem jest matka dziecka w chwili jego urodzenia. Jeżeli obywatelstwo matki jest nieznane, stosuje się prawo tej strony konwencji, na której terytorium dziecko się urodziło. Wystarczy jednak zachowanie formy uznania przewidzianej przez prawo tej strony, na której terytorium uznanie ma być lub było dokonane (art. 29 ust. 2).

• konwencja polsko-rosyjskiej - stosunki między rodzicami i dziećmi poddano prawu tej strony konwencji, na której terytorium osoby, o których mowa, mają miejsce zamieszkania (art. 28 ust. 1). Jeżeli jednak którykolwiek z rodziców lub dziecko mają miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony, to stosunki, o których mowa, podlegają prawu tej strony, której obywatelem jest dziecko (art. 28 ust. 2).

• konwencja polsko-ukraińska - stosunki między rodzicami i dziećmi (w tym roszczenia alimentacyjne na rzecz dzieci) poddaje prawu tej strony konwencji, której obywatelem jest dziecko (art. 28 ust. 1) Jednakże według niej ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka od określonej osoby podlega prawu tej konwencji, obywatelem jest matka dziecka (art. 28 ust. 2 zd. 1). Wystarczy zachowanie formy uznania dziecka przewidzianej przez prawo tej strony konwencji, na której terytorium uznanie ma być lub było dokonane (art. 28 ust. 2 zd. 2).

• konwencja polsko-łotewska (art. 31 ust. 1 i 2) i polsko-litewska

• konwencja polsko-francuska - stosunki między rodzicami a dziećmi podlegają prawu tej podlegają prawu tej strony czy konwencji, na której terytorium mają oni miejsce zamieszkania (art. 10 ust. 1). Jeżeli rodzice lub jedno z rodziców zamieszkują na terytorium jednej strony, a dziecko na terytorium drugiej, ich stosunki podlegają prawu tej strony, której obywatelem jest dziecko (art. 10 ust. 2). Stosunki prawne między dzieckiem pozamałżeńskim a jego ojcem i matką podlegają prawu tej strony konwencji, której obywatelem jest dziecko.

• konwencja polsko-austriacka (art. 29) poddaje pochodzenie dziecka z małżeństwa prawu strony, obywatelstwo posiadali małżonkowie (lub byli małżonkowie) w czasie urodzenia się dziecka. Jeżeli w tym czasie nie byli oni obywatelami tej samej strony, właściwe jest prawo strony, której obywatelstwo posiadali ostatnio. Dla ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego właściwe jest prawo tej strony, której obywatelstwo posiadała matka w czasie urodzenia się dziecka.

  • Z kolei stosunki prawne między rodzicami a dzieckiem pochodzącym z małżeństwa podlegają prawu strony, której obywatelstwo posiadają rodzice. Prawo to stosuje się również, gdy jedno z rodziców utraciło to obywatelstwo, a drugie i dziecko obywatelstwo to posiadają. Jeżeli rodzice nigdy nie byli obywatelami tej strony, wówczas roszczenia dziecka o utrzymanie podlegają prawu strony, na której obszarze dziecko posiada miejsce stałego pobytu.

  • stosunki prawne między rodzicami a dzieckiem pozamałżeńskim podlegają prawu strony, której obywatelstwo posiadają matka i dziecko. Jeżeli matka utraciła to obywatelstwo, a dziecko je posiada, właściwe jest prawo strony, której obywatelem jest dziecko.

  • ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego podlega prawu tej strony konwencji, której obywatelem była matka w czasie urodzenia się dziecka.

PRZYSPOSOBIENIE

1. Prawo właściwe

Unormowanie właściwości prawa w zakresie przysposobienia jest na świecie zróżnicowane.

• ŁĄCZNIK OBYWATELSTWA istnieją rozbieżności co do tego, czyje obywatelstwo ma decydować:

  • obywatelstwo przysposabiającego

  • obywatelstwo przysposabianego.

    • rozwiązania kompromisowe:

      • zmierzają do ustanowienia rozdzielnej właściwości prawa ojczystego przysposabiającego i przysposabianego,

      • w szerszym lub węższym zakresie przyjmują kumulatywną właściwość obu praw ojczystych.

• DOMICYL – rzadko

• WŁAŚCIWOŚĆ LEGIS FORI, przy czym jurysdykcję krajową wyznacza łącznik domicylu lub zwyczajnego pobytu wnioskodawcy, często jednak z zastrzeżeniem wyjątków na rzecz prawa personalnego przysposabiającego lub przysposabianego.

• Rozwiązania szczegółowe rozróżniające właściwość prawa w zależności od różnych okoliczności, np. od tego, czy chodzi o obywateli własnych czy obcych. Można również napotkać oddzielne prawidła dotyczące przysposobienia wspólnego.

ustawa z 2011 r.:

PRZYSPOSOBIENIE PODLEGA PRAWU OJCZYSTEMU PRZYSPOSABIAJĄCEGO (ART. 57 UST. 1), NIE MOŻE JEDNAK NASTĄPIĆ BEZZACHOWANIA PRZEPISÓW PRAWA OJCZYSTEGO OSOBY, KTÓRA MA BYĆ PRZYSPOSOBIONA, DOTYCZĄCYCH ZGODY TEJ OSOBY, ZGODY JEJ PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO ORAZ ZEZWOLENIA WŁAŚCIWEGO ORGANU PAŃSTWOWEGO, A TAKŻE OGRANICZEŃ PRZYSPOSOBIENIA Z POWODU ZMIANY DOTYCHCZASOWEGO MIEJSCA ZAMIESZKANIA NA MIEJSCE ZAMIESZKANIA W INNYM PAŃSTWIE (ART. 58).

przysposobienie wspólne przez małżonków.

• art. 57 ust. 2 podlega ono wspólnemu prawu ojczystemu małżonków. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym I państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

ograniczenia przez zmianę miejsca zamieszkania:

• art. 114 k.r.o. Na mocy art. 58 ustawy z 2011 r. przepis ten należy stosować w sytuacji, gdy cudzoziemiec pragnie przysposobić dziecko mające polskie obywatelstwo.

Bezpaństwowiec:

• Jeżeli przysposabiający lub przysposobiony jest bezpaństwowcem (lub gdy obywatelstwa tych osób nie da się ustalić), stosuje się w miejsce prawa ojczystego prawo miejsca zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania - prawo państwa miejsca zwykłego pobytu osoby, o którą chodzi (art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

• Przepis art. 3 ust. 1 stosuje się odpowiednio do uchodźców spełniających przesłanki określone w art. 3 ust. 2 ustawy z 2011 r.

Wspólne prawo ojczyste przysposabiających:

• Zwraca uwagę dążenie naszego ustawodawcy do zapewnienia, w przypadku przysposobienia wspólnego dokonywanego przez małżonków mających obywatelstwo różnych państw, właściwości jednego systemu prawnego.

• Trzeba też przypomnieć, że przesłanka wspólnego prawa ojczystego małżonków jest spełniona, gdy jeden z małżonków ma podwójne obywatelstwo. Dotyczy to także sytuacji, gdy to jego obywatelstwo, takie samo jak obywatelstwo współmałżonka, w świetle art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r. nie powinno być brane pod uwagę.

• Zasada wspólnego prawa ojczystego ma na mocy art. 2 ust. 3 pierwszeństwo przed zamieszczonymi w art. 2 ust. 1 i 2 regułami określającymi sposób rozstrzygania kolizji wielorakiego obywatelstwa.

Odesłanie zwrotne:

• możliwe

konwencje multilateralne dotyczące przysposobienia:

• Europejskiej konwencji o przysposobieniu dzieci, sporządzonej w Strasburgu 24 kwietnia 1967 r. (weszła w życie w stosunku do Polski 22 września 1996 r)

• Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, sporządzonej w Hadze 29 maja 1993 r. (weszła w życie w stosunku do Polski 1 października 1995 r. -

bilateralne konwencje:

• REGUŁA 1: przysposobienie podlega prawu strony konwencji, której obywatelem jest przysposabiający,

• REGUŁA 2: jeżeli przysposobiony jest obywatelem drugiej strony konwencji, prawo tej strony powinno być brane pod uwagę, gdy przewiduje wymóg zgody osoby, która ma być przysposobiona, zgody jej przedstawiciela ustawowego lub właściwego organu państwowego,

• REGUŁA 3: jeżeli przysposobienia dokonują małżonkowie, z których jedno jest obywatelem Mm a drugie B obywatelem drugiej strony konwencji, wówczas przysposobienie powinno odpowiadać wymaganiom przewidzianym w prawach (powinno być dokonane zgodnie z prawem) obu stron konwencji.

• Rosją (art. 30),

• Węgrami (art. 36),

• b. Czechosło-wacją (art. 31),

• Rumunią (art. 35),

• Kubą (art. 21),

• KRL-D (art. 21),

• Białorusią (art. 32),

• Bułgarią (art. 28),

• Litwą (art. 31),

• Łotwą (art. 33)

• Ukrainą (art. 30).

• REDAKCJA WYMIENIONYCH POSTANOWIEŃ NIE JEST JEDNOLITA:

  • łącznik obywatelstwa przysposabiającego nie dochodzi do głosu, gdy przysposabiający, będący obywatelem jednej strony konwencji, ma miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony konwencji. Przysposobienie podlega wówczas prawu miejsca zamieszkania przysposabiającego.

    • Rosją (art. 30 ust. 1 zd. 2),

    • Rumunią (art. 35 ust. 1 zd. 2),

    • Białorusią (art. 32 ust. 1 zd. 2)

    • Litwą (art. 31 ust. 1 zd. 2),

    • Łotwą (art. 33 ust. 1 zd. 2)

    • Ukrainą (art. 30 ust. 1 zd. 2).

  • W niektórych konwencjach regułę 2 uzupełniono jeszcze o ograniczenia przysposobienia z powodu zmiany miejsca zamieszkania przysposabianego na miejsce zamieszkania w innym państwie.

    • Rosją (art. 30 ust. 2),

    • Ukrainą (art. 31 ust. 2),

    • Białorusią (art. 32 ust. 2),

    • Litwą (art. 31 ust. 2),

    • Łotwą (art. 33 ust. 2),

    • Rumunią (art. 35 ust. 2).

  • Największe różnice dotyczą sposobu ujęcia reguły 3, obejmującej przysposobienie dokonane przez małżonków, z których każdy jest obywatelem innej strony konwencji. Występujące w omawianych konwencjach sformułowania można ująć w następujące dwie grupy:

    • „przysposobienie powinno być dopuszczalne” (konwencja polsko-węgierska), „muszą być spełnione wymagania” (konwencje z b. Czechosłowacją, Białorusią, Litwą, Łotwą, Rosją, Rumunią i Ukrainą) lub „dopełnione warunki” (konwencja polsko-bułgarska) albo też „przysposobienie powinno być zgodne z wymaganiami obu stron konwencji” (konwencje z Kubą i Wietnamem),

    • przysposobienie powinno być dokonane (konwencja Polska - KRL-D) zgodnie z prawem obu stron konwencji.

We wszystkich wymienionych przypadkach mamy do czynienia z kumulatywną właściwością dwu różnych systemów prawnych.

• zakres kumulatywnego stosowania obu wchodzących w grę systemów prawnych należy we wszystkich przypadkach ujmować jednakowo, czy też możliwe są tu jakieś różnice.

• Przepisy wymienione w pkt 1 ograniczają zakres kumulatywnego stosowania dwu systemów prawnych jedynie do przesłanek adopcji.

  • Sam stosunek przysposobienia mógłby podlegać jednolitemu statutowi adopcyjnemu. Brak jednak wskazówek, na podstawie jakich czynników (okoliczności) taki jednolity statut adopcyjny ustalać. Pozostaje więc do wykorzystania postanowienie wyrażające regułę 1, która do jednolitości nie prowadzi, gdyż odwołuje się do obywatelstwa adoptującego, a w omawianych sytuacjach chodzi przecież o dwoje przysposabiających, mających w dodatku różne obywatelstwo.

• Postanowienia konwencyjne ujęte w pkt 2 zmuszają do kumulatywnego stosowania dwu różnych systemów prawnych - na podstawie reguły 3 - nie tylko do oceny przesłanek przysposobienia, lecz również samego stosunku przysposobienia.

  • Orzekając o przysposobieniu i nadając odpowiedni kształt stosunkowi przysposobienia, sąd musi stosować normy często różniące się, należące do różnych systemów prawnych.

• konwencja polsko-austriacka W myśl art. 30 ust. 1 zd. 2, jeżeli przysposobienia dokonują małżonkowie, z których jeden jest obywatelem jednej strony, drugi zaś obywatelem drugiej strony konwencji, wówczas właściwe jest prawo tej strony, na której obszarze adopcja następuje. Co do pozostałych kwestii, w konwencji znalazły się postanowienia odpowiadające wymienionym wyżej regułom 1 i 2.

• jeżeli małżonkowie mają miejsce zamieszkania na terytorium konwencji, do przysposobienia stosuje się prawo tej strony konwencji (tak art. 30 ust. 3 polsko-rosyjskiej, art. 30 ust. 3 konwencji polsko-ukraińskiej, art. 31 ust. 3 zd. 2 konwencji polsko-litewskiej i art. 33 ust. 3 zd. 2 konwencji polsko-łotewskiej).

• konwencja polsko-francuska. skutki przysposobienia podlegają prawu [...] strony, na której terytorium zamieszkują przysposabiany i przysposabiający lub małżonkowie wspólnie przysposabiający”. „Jeżeli lub małżonkowie wspólnie przysposabiający zamieszkują na terytorium jednej [...] strony przysposabiany - na terytorium drugiej strony, warunki i skutki przysposobienia podlegają prawu [...] strony, na której terytorium następuje przysposobienie" (art. 12 ust. 3).

• Polskę z b. Jugosławią. „jeżeli przysposabiający jest obywatelem jednej [...] strony, przysposabiany zaś obywatelem drugiej [...] strony, dla przysposobienia i jego rozwiązania konieczne jest zachowanie materialnych warunków przewidzianych przez prawo obu [...] stron”.

1. Stosunek normy z art. 57 do normy z art. 58

czy przepis art. 58 wyłącza - w zakresie przez siebie formowanym - art. 57 ust. 1, czy też wprowadza dodatkową kompetencję prawa przez siebie wskazanego - niezależnie od tego, jakie w tej mierze stanowisko zajmuje prawo wskazane przez normę z art. 57

• art. 58 ustawy z 2011 r. obejmuje swym zakresem tylko niektóre przesłanki przysposobienia po stronie przysposabianego, a mianowicie:

  • wymóg jego zgody,

  • wymóg zgody jego przedstawiciela ustawowego,

  • zezwolenia właściwego organu państwowego

  • ograniczenia przysposobienia związane ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w innym państwie.

• Stanowi on, że przysposobienie nie może nastąpić bez zachowania przepisów prawa ojczystego osoby, która ma być przysposobiona, przewidujących wymienione w nim wymagania lub ograniczenia.

• INNE PRZESŁANKI przysposobienia dotyczące osoby, która ma być przysposobiona, niewymienione w art. 58 (np. wiek przysposabianego, jego stan cywilny), będą wymagane wyłącznie wtedy, gdy przewiduje je statut adopcyjny (art. 57 ust. 1).

POWIĄZANIE. Natomiast w zakresie przestanek wymienionych w art. 58 należy brać pod uwagę zarówno stanowisko legis adoptionis (prawa wskazanego przez normę z art. 57 ust. 1), jak i prawa wskazanego przez normę z art. 58. Oznacza to, że oba systemy prawne rozstrzygają, która spośród wymienionych przesłanek jest wymagana w danym przypadku (wystarczy, te jedno z wchodzących w grę praw ustanawia odpowiedni wymóg), a także o tym, czy przesłanka, o którą chodzi, została spełniona. Mamy tu więc do czynienia z RÓWNOLEGŁĄ (i tylko w tym sensie kumulatywną) właściwością dwu systemów prawnych, stosowanych jednak oddzielnie. W procesie stosowania prawa nie dochodzi w omawianych przypadkach do tworzenia syntezy norm należących do różnych systemów prawnych, tak jak gdyby pochodziły od jednego ustawodawcy, lecz normy każdego z tych systemów stosowane są samodzielnie (zachowują więc swoją odrębność).

Rola art. 58:

• Nie wydaje się, by normie z art. 58 ustawy z 2011 r. należało przyznawać jedynie rolę normy uzupełniającej, która dochodzi do głosu w sytuacji, gdy statut adopcyjny ustalony na podstawie art. 57 ust. 1 nie przewiduje wymagań, o których mowa w 58, ani też by norma z art. 58 w zakresie przez siebie regulowanym - wyłączała zastosowanie normy z art. 57 ust. 1.

1. Zakres statutu adopcyjnego

„przysposobienie” :

• wszystkie instytucje, których celem jest doprowadzenie do powstania pomiędzy zainteresowanymi osobami stosunku podobnego do tego, jaki istnieje pomiędzy rodzicami a dziećmi, jednakże stosunku nieopartego na pochodzeniu

• również instytucje różniące się znacznie od instytucji przysposobienia w ujęciu prawa polskiego.

  • przysposobienie, do którego dochodzi w wyniku zawarcia umowy (a więc nie na podstawie orzeczenia sądu)

  • przysposobienie osoby pełnoletniej.

• instytucje spełniające wyłącznie funkcje opiekuńcze, bez względu na swą nazwę, należą do zakresu przepisów, o których informuje art. 59 ustawy z 2011 r.

Statut adopcyjny:

• dopuszczalność przysposobienia.

  • czy dopuszczalne jest przysposobienie wspólne

  • kto może wystąpić w roli przysposabiających wspólnie (czy tylko małżonkowie, czy także osoby powiązane innymi więzami osobistymi).

Klauzula porządku publicznego:

• Niewykluczona jeśli wspólnie pragną przysposobić osoby powiązane więzami sprzecznymi z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.

wykonanie przysposobienia:

• podlega statutowi adopcyjnemu ustalonemu według chwili w jakiej do przysposobienia dochodzi (w tym zakresie mamy więc do czynienia ze statutem niezmiennym).

• Podobnie też chwilę miarodajną dla określenia prawa ojczystego przysposabianego, które dochodzi do głosu na podstawie art. 58 ustawy i 2011 r., stanowi chwila przysposobienia.

wzajemne prawa i obowiązki stron:

• (treść stosunku przysposobienia) podlegają w zasadzie każdoczesnemu (aktualnemu) statutowi adopcyjnemu.

• Nie są tu jednak wykluczone wyjątki uzasadnione szczególnymi okolicznościami konkretnego przypadku.

rozwiązanie przysposobienia:

• Rozwiązanie przysposobienia należy ocenić według statutu adopcyjnego z chwili rozwiązania

Sposób przysposobienia:

• =rodzaj zdarzenia powodującego powstanie stosunku przysposobienia

• drodze orzeczenia sądu wszystkie kwestie dotyczące postępowania podlegają legifori processualis.

• kompetencja w zakresie przysposobienia innemu organowi państwowemu niż sąd, przysposobienie w Polsce może nastąpić tylko na podstawie orzeczenia sądowego

materialno prawne przesłanki przysposobienia:

• statutowi adopcyjnemu podlegają materialnoprawne przesłanki przysposobienia wymagane zarówno po stronie przysposabiającego, jak i po stronie przysposabianego.

  • kto może przysposobić:

    • wiek przysposabiającego,

    • jego stan cywilny,

    • staż małżeński przysposabiających wspólnie małżonków

    • inne kwalifikacje osobiste wymagane od kandydatów na przysposabiających),

  • kogo można przysposobić,

  • jaka powinna istnieć różnica wieku między przysposabiającymi i przysposabianymi,

  • czy istniejący między nimi węzeł pokrewieństwa nie stoi na przeszkodzie przysposobieniu,

  • czyja zgoda jest wymagana,

  • cel, któremu przysposobienie ma służyć.

Pełna zdolność do czynności prawnych:

• Jeżeli statut przysposobienia przewiduje, że przysposobić może jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, to ustalenie, czy przesłanka ta zachodzi powinno nastąpić na podstawie prawa wskazanego przez normę kolizyjną miarodajną do zdolności (art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

Wspólne przysposobienie małżonków:

• W sytuacji gdy statut przysposobień zezwala na wspólne przysposobienie jedynie małżonkom do oceny czy między osobami pragnącymi przysposobić istnieje tego typu węzeł stosuje się prawo merytoryczne wskazanego przez normy kolizyjne

Wymóg bezdzietności:

• brać pod uwagę stanowisko prawa wskazanego przez normy kolizyjne z art. 55.

Typ przysposobienia:

• Statutowi adopcyjnemu podlega ocena typu przysposobienia

  • rozwiązalne

  • nierozwiązalne

  • pełne

  • niepełne

    • pokusa, by w kwestii rozwiązywalności przysposobienia brać pod uwagę stanowisko statutu adopcyjnego | chwili dokonania przysposobienia. Taki punkt widzenia nie jest jednak pozbawiony wątpliwości

Statut adopcyjny:

• zagadnienia związane ze zmiana nazwiska (lub takie imienia) przysposobionego ego ocenie należy

• wpływ przysposobienia na więzy łączące przysposobionego z rodziną naturalną

• treść stosunku przysposobienia

Skutki przysposobienia:

• czy przysposobienie stanowi przeszkodę do zawarcia małżeństwa, rozstrzyga prawo wskazane przez normę z art. 48 ustawy 12011 r

• czy do kręgu spadkobierców ustawowych po przysposabiającym (łub jego krewnych) należy przysposobiony (i jego zstępni)« decyduje zasadniczo STATUT SPADKOWY (lex successionis). Jeżeli statut spadkowy przewiduje wyraźne dziedziczenie przysposobionego (lub jego zstępnych), kwestia, czy dana osoba jest przysposobionym (lub jego zstępnym), stanowi kwestię wstępną którą należy rozstrzygnąć w sposób wyżej wskazany (por. rozdz. 111 f 9). Gdy natomiast w prawie właściwym dla dziedziczenia brak jest wyraźnych przepisów dotyczących dziedziczenia przysposobionych (np. dlatego, że prawu tętnu przysposobienie jest nieznane), powstaje kwestia, jak należy rozumieć występujące w tych przepisach postanowienia dotyczą« dziedziczenia dzieci, czy dziecko w rozumieniu tych przepisów oznacza także dziecko przysposobione. Chodzi tu więc w istocie rzeczy o ocenę równoważności pojęć (tzw. substytucję pojęć lub instytucji prawnych). Na tej drodze może dojść do powołania do dziedziczenia przysposobionego lub jego zstępnych Jest to jednak wyłącznie problem odpowiedniej interpretacji legis successtonis

• czy przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych, decyduje w zasadzie statut spadkowy, w tym bowiem wypadku chodzi o określenie kręgu osób powołanych do dziedziczenia po przysposobionym. Jeżeli stan spadkowy nie przewiduje dziedziczenia przysposabiającego (i jego krewnych) po przysposobionym (i jego zstępnych), należy to uszanować.

• dziedziczenie przysposobionego po krewnych naturalnych. W gruncie rzeczy chodzi tu bowiem o pytanie, czy przysposobienie spowodowało całkowite, czy też jedynie częściowe zerwanie więzów przysposobionego z jego rodziną naturalną. Ta kwestia zaś podlega zasadniczo STATUTOWI ADOPCYJNEMU

Rozwiązanie przysposobienia w drodze umowy:

• w sytuacji gdy statut adopcyjny przewiduje dokonanie lub rozwiązanie przysposobienia w drodze umowy, należy brać pod uwagę - przy ocenie zdolności i formy - prawo wskazane przez miarodajne w tej mierze normy kolizyjne (art. 11 i 25 ustawy z 2011 r.).

ALIMENTACJA

1. Prawo właściwe

Ustawa z 1965

Prawo właściwe zostało uregulowane tylko w przypadku roszczeń alimentacyjnych opartych na:

• węźle pokrewieństwa

• powinowactwa

węzeł małżeństwa – brak uregulowań dotyczących prawa właściwego

Ustaw z 1965 – statuty

• wzajemne uprawnienia i obowiązki alimentacyjne małżonków w czasie trwania statut stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami

• wzajemne uprawnienia i obowiązki alimentacyjne małżonków rozwiedzionych statut rozwodowy

• Wzajemne uprawnienia i obowiązki osób w unieważnionym małżeństwie statut unie­ważnienia małżeństwa (także gdy prawo właściwe przewidywało w tej sytuacji przepisy o rozwodzie)

• Roszczenia alimentacyjne oparte na węźle przysposobienia -> statut adopcyjny

Akty prawne dotyczące alimentacji

• Multilateralna konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyj­nych za granicą (Nowy Jork, 20 czerwca 1956)

  • Polska jest stroną

  • Duże znaczenie w praktyce

  • Ułatwia dochodzenie roszczeń alimentacyjnych za granicą bez względu na rodzaj podstawy roszczenia.

  • Konwencja nie reguluje bez­pośrednio właściwości prawa w omawianym zakresie.

  • Zawiera wskazówkę: „przy rozstrzyganiu wszelkich spraw o alimenty oraz wszelkich kwestii wynikających w związku z tym, należy stosować prawo państwa, do którego należy zobowiązany, włącznie z przepisami międzynarodowego prawa prywatnego tego pań­stwa” (art. 6 ust. 3).

• oświadczenie rządowe z 7 stycznia 1961 r.

Osoba uprawniona do zgłoszenia roszczenia alimentacyjnego przeciwko osobie zobowiązanej, przebywającej za granicą, może złożyć wniosek w tej sprawie w sądzie okręgowym swego miejsca zamieszkania.

• Polska jest stroną 2 konwencji o alimentacji:

  • Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, sporządzonej w Hadze 2 października 1973 r.

  • Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych, sporządzonej w Hadze 2 października 1973 r.

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orze­czeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych

  • radykalnie zmieniło kwestię alimentacji

  • Przypomina o tym ary. 63 i 81 polskiej ustawy PPM

  • od chwili wejścia w życie na­jeży postępować zgodnie ze wskazówkami zamieszczonymi w rozporządzeniu i przepi­sach, do których rozporządzenie się odwołuje.

• Konwencja bilateralna z Rosją

  • normy o stosunkach rodzicie dzieci obejmą także roszenia alimentacyjne

    • Właściwe jest w pierwszej kolejności prawo tego państwa (strony konwencji), na którego terytorium rodzice i dzieci mieszkają.

    • Gdy którekolwiek z rodziców lub dzieci ma miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony konwencji, właściwe jest prawo tego państwa (strony konwencji), którego obywatelem jest dziecko.

  • Art. 29 konwencji – sprawy alimentacyjne

    • przewiduje właściwość prawa tej strony konwencji, na której terytorium ma miejsce zamieszkania strona ubiegająca się o alimenty.

• Konwencja polsko-białoruska

  • roszczenia alimentacyjne dzieci względem rodziców poddaje prawu strony konwencji, której obywatelem jest dziecko (art. 30 ust. 1).

  • Dla innych roszczeń alimentacyjnych właściwe jest prawo tej strony konwencji, na której terytorium ma miejsce zamieszkania „osoba ubiegająca się o alimenty” (art. 31 ust. 1).

• Podobne unormowania zawierają konwencje podpisane z:

  • Litwą

  • Łotwą

  • Ukrainą

  • Rumunią

Rozporządzenie 4/2009

• Szeroki zasięg

• art. 1 ust. 1 - ma ono zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa.

• Pkt 11 preambuły - pojęcie „zobowiązania alimentacyjnego” po­winno być - na użytek rozporządzenia - interpretowane w sposób niezależny (kwa­lifikacja autonomiczna).

• Pkt 21 preambuły - wskazane w rozporządzeniu normy kolizyjne określają wyłącznie prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych.

• Brak wskazania prawa właś­ciwego dla stosunków rodzinnych, z których wynikają zobowiązania alimentacyjne.

• Ustalenie stosunków rodzinnych w dalszym ciągu (po rozpoczęciu stosowania rozpo­rządzenia) podlega prawu wskazanemu przez normy kolizyjne krajowej części prawa prywatnego międzynarodowego.

Rozporządzenie 4/2009 a konwencja

• art. 69 ust. 1 - rozporządzenie nr 4/2009 nie uchybia stosowania bilateralnych lub multilateralnych konwencji, których stroną (w chwili przyjęcia rozporządzenia) jest jedno lub kilka państw członkowskich, a które dotyczą dziedzin regulowanych rozporządze­niem.

• art. 69 ust. 2 - rozporządzenie nr 4/2009 ma pierw­szeństwo w stosunkach między państwami członkowskimi przed konwencjami, które dotyczą dziedzin regulowanych w rozporządzeniu i których stronami są państwa członkowskie Unii.

• art. 15 rozporządzenia nr 4/2009. prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych należy ustalać zgodnie z Protokołem haskim z 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz.Urz. UE 2009 L 331/19).

Protokół haski z 23 listopada 2007 roku

DE­CYZJA RADY Z 30 LISTOPADA 2009 r. w sprawie zawarcia przez Wspólnotę Europejską Protokołu haskiego z 2007 r.

• Ważne kwestie dotyczące stosowania Protokołu haskiego

• Art. 1 decyzji w imieniu Wspólnoty Europejskiej zatwierdzono Protokół haski z 2007 r.

• Art. 3 - państwa członkowskie Wspólnoty będą zwią­zane Protokołem na skutek zawarcia go przez Wspólnotę Europejską.

• wskazówki dotyczące prawa właściwego w spra­wach roszczeń alimentacyjnych odnoszących się do okresu poprzedzającego wejście w życie lub rozpoczęcie tymczasowego stosowania Protokołu haskiego z 2007 r.

ZASIĘG PRZEDMIOTOWY PROTOKOŁU HASKIEGO

jest ujęty podobnie jak za­sięg rozporządzenia nr 4/2009.

CHWILA ROZPOCZĘCIA STOSOWANIA PROTOKOŁU HASKIEGO

• zbiega się z chwilą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia nr 4/2009.

• Data - 18 czerwca 2011 r.

• Art. 22 protokołu - ustanawia normę intertemporalną,

• protokołu nie stosuje się do zobowiązań alimentacyjnych dotyczących okresu poprzedzającego jego wejście w życie.

• Odstępstwa - zawarte w decyzji rady

POPRZEDNIE KONWENCJE - protokół haski z 2007 je zastępuje:

• Konwencję haską z 2 października 1973 r. o prawie właściwym dla zo­bowiązań alimentacyjnych

• Konwencję haską z 24 października 1956 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych wobec dzieci (art. 18).

• NORMY KOLIZYJNE PROTOKOŁU HASKIEGO

• stanowią regulację uniwersalną.

• art. 2 - Stosuje się je niezależnie od tego, czy wskazują one jako właściwe prawo państwa członkowskiego UE, czy też państwa trzeciego

• Wyłączają więc one stosowanie norm kolizyjnych krajowego prawa prywatnego międzynarodowego.

PRZEPISY DOPUSZCZAJĄCE WYBÓR PRAWA WŁAŚCIWEGO:

• art. 7– regulacja wyboru prawa na użytek konkretnego postępowania

  • ust. 1

    • wyłącznie na użytek konkretnego postępowania w danym państwie wierzyciel alimentacyjny i dłużnik mogą wybrać jako właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego prawo tego państwa.

    • Wybór musi być wyraźny.

    • Ogranicza się on tylko do legis fori.

  • ust. 2

    • Jeżeli wyboru dokonują strony przed wszczęciem postępowania wyboru dokonuje się w drodze umowy podpisanej przez obie strony, w formie pisemnej lub utrwalonej w inny sposób, tak by istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych.

• art. 8 – regulacja wyboru prawa na użytek innych sytuacji

  • ust.1

wierzyciel alimentacyjny i dłużnik mogą w każdej chwili wybrać jedno z następujących praw jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego:

1. prawo państwa, którego obywatelem jest jedna ze stron w chwili wyboru

2. prawo państwa, w którym jedna ze stron ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru

3. prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo faktycznie stosowane do ich stosunków majątkowych

4. prawo wybrane przez strony jako właściwe lub prawo faktycznie stosowane do ich rozwodu lub separacji.

• ust. 2

• wybór prawa następuje w drodze umowy podpisanej przez strony

• forma pisemna lub utrwalona w inny sposób, tak by istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych

• ust. 3 – przesłanka negatywna dopuszczalności wyboru

• przepisy dotyczące wyboru prawa nie mają zastosowania do zobowiązań alimentacyjnych wobec osoby, która:

  • nie ukończyła 18 roku życia

  • wobec osoby dorosłej, która ze względu na zaburzenia lub ograniczenia osobistych nie jest w stanie zadbać o swoje interesy.

• ust. 4

przyznaje prawu miejsca zwykłego pobytu wierzyciela w chwili wyboru kompetencję do określenia, czy wierzyciel może zrzec się prawa do roszczeń alimentacyjnych.

WŁAŚCIWOŚĆ PRAWA W PRZYPADKU BRAKU WYBORU PRAWA

• Unormowania ogólne art. 3 protokołu

  • ust. 1

zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, chyba że z dalszych postanowień Protokołu wynika co innego.

• ust. 2

kwestia zmiany statutu alimentacyjnego w przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu wierzyciela stosuje się prawo nowego miejsca zamieszkania wierzyciela od chwili, w której ta zmiana nastąpiła.

• Kilka przepisów szczegółowych protokołu

  • art. 4 i następne - przewidują właściwość prawa dla zobowiązań alimentacyjnych w przypadku:

1. rodziców na rzecz ich dzieci;

2. osób innych niż rodzice na rzecz osób, które nie ukończyły 21 lat, z wyłączeniem zobowiązań wynikających ze stosunków, o których mowa w art. 5; oraz

3. dzieci na rzecz ich rodziców

LEGIS FORI

• art. 4 ust 2

jeśli wierzyciel nie może na mocy prawa, o którym mowa w art. 3, uzyskać świadczeń alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się prawo miejsca organu orzekającego w sprawie

• art. 4 ust. 3

Lex fori stosuje się także jeśli wierzyciel wytoczył powództwo przed właściwym organem państwa, w którym dłużnik ma miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli jednak wierzyciel nie jest w stanie uzyskać na mocy tego prawa świadczeń alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się prawo państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu

LEGIS PATRIAE

• art. 4 ust 4

jeśli wierzyciel nie jest w stanie uzyskać na mocy prawa, o którym mowa w art. 3 i w art. 4 ust. 2 i 3 świadczeń alimentacyjnych od dłużnika, stosuje się prawo państwa ich obywatelstwa, jeśli mają wspólne (właściwość wspólnego prawa ojczystego).

PRAWO WŁAŚCIWE DLA ZOBOWIĄZAŃ ALIMENTACYJNYCH MIĘDZY MAŁŻONKAM, BYŁYMI MAŁŻONKAMI LUB STRONAMI UNIEWAŻNIONEGO MAŁŻEŃSTWA

• art. 5 że przepis art. 3 w powyższym zakresie nie ma zastosowania, jeśli:

1. jedna ze stron się temu sprzeciwi i

2. jeśli prawo innego państwa, w szczególności państwa ostatniego wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, ma ściślejszy związek z ich małżeństwem.

W takim przypadku zastosowanie ma prawo tego innego państwa. Jest to przypadek uzależnionej od sprzeciwu właściwości prawa państwa ostatniego wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, jeśli ponadto prawo to ma ściślejszy związek z małżeństwem stron.

SPRZECIW

• art. 6 w przypadku:

  • zobowiązań alimentacyjnych innych niż zobowiązania na rzecz dzieci wynikające ze stosunków między rodzicami i dziećmi oraz

  • innych niż zobowiązania, o których mowa w art. 5,

dłużnik może sprzeciwić się żądaniu wierzyciela z uwagi na fakt, że takie zobowiązanie nie istnieje zarówno w prawie państwa miejsca zwykłego pobytu dłużnika, jak i w prawie państwa obywatelstwa stron, jeśli mają wspólne.

WŁAŚCIWOŚĆ PRAWA DLA DOCHODZENIA PRZEZ INSTYTUCJĘ PUBLICZNĄ ZWROTU ŚWIADCZEŃ WYPŁACONYCH PRZEZ NIĄ WIERZYCIELOWI ALIMENTACYJNEMU ZAMIAST ŚWIADCZEŃ ALIMENTACYJNYCH.

• art. 10 - Uprawnienia instytucji publicznej podlegają prawu, któremu podlega ta instytucja.

USTALANIE WYSOKOŚCI ŚWIADCZEŃ ALIMENTAYCJNYCH

• art. 14 przy określaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych bierze się pod uwagę potrzeby wierzyciela i możliwości majątkowe dłużnika oraz wszelkie świadczenia, które wierzyciel otrzymał zamiast okresowo wypłacanych świadczeń alimentacyjnych.

KLAUZULA PORZĄDKU PUBLICZNEGO

• art. 8 ust. 5 prawa wybranego przez strony nie stosuje się, jeśli jego zastosowanie mogłoby prowadzić do oczywiście niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków dla jednej ze stron, chyba że w chwili wyboru prawa strony były w pełni poinformowane i świadome skutków swojego wyboru.

• art. 13 można odmówić stosowania prawa wskazanego na mocy niniejszego protokołu jedynie w zakresie, w jakim skutki jego zastosowania byłyby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym miejsca organu orzekającego.

ODESŁANIE

• art. 12 Normy kolizyjne zamieszczone w Protokole haskim z 2007 wskazują wyłącznie prawo merytoryczne. W tym zakresie wyłączone jest więc odesłanie (art. 12)

NIEJEDNOLITE PRAWO

• art. 16 i 17 - Przepisy te wyłączają więc odpowiednie regulacje krajowego prawa prywatnego międzynarodowego

Protokół haski a rozporządzenie 4/2009

Akt ten nie uchybia stosowaniu konwencji, których stroną jest jedno lub kilka państw członkowskich. Zgodnie jednak z art. 69 ust. 2 rozporządzenie ma pierwszeństwo w stosunkach między państwami członkowskimi przed konwencjami, które dotyczą dziedzin regulowanych jego przepisami i których stronami są państwa członkowskie.

1. Zakres stosowania prawa właściwego

W myśl art. 11 Protokołu haskiego z 2007 r. prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa m.in.:

1. czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych;

2. zakres, w jakim wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz;

3. podstawę obliczania wysokości świadczeń alimentacyjnych i ich indeksacji;

4. kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, z wyjątkiem kwestii dotyczących zdolności sądowej i zastępstwa procesowego;

5. termin przedawnienia lub termin wniesienia powództwa;

6. zakres obowiązku alimentacyjnego dłużnika, gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń alimentacyjnych.

ocena roszczenia alimentacyjnego

Prawo, któremu podlega ocena roszczenia alimentacyjnego, rozstrzyga o:

1. jego przesłankach

2. rozmiarze i sposobie określenia wysokości świadczeń alimentacyjnych (z zastrzeżeniem art. 14 Protokołu) .

Zgodnie z tym prawem należy ustalać kolejność zobowiązanych do alimentacji .

Dostosowanie

Jeżeli obowiązki alimentacyjne różnych osób względem określonej osoby, opierające się na odmiennych podstawach, podlegają różnym (i różniącym się) systemom prawnym, mogą pojawić się trudności przy stosowaniu prawa właściwego, np. na tle odmiennego ujęcia kolejności zobowiązanych do alimentacji. Trudności te należy usuwać w drodze zabiegów noszących miano „dostosowania”

OPIEKA I KURATELA

Wprowadzenie

• Określony a art. 59 ust.1 ustawy PPM z 2011

• prawo właściwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze 19 października 1996 r.

Konwencja haska 1996

• Preambuła

  • powołano się na Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r.

  • Stwierdzono też konieczność rewizji Konwencji z 5 października 1961 r. o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich

• Zastąpienie poprzednich konwencji:

  • zastępuje Konwencję z 5 października 1961 r. o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich

  • Konwencję dotyczącą uregulowania opieki nad małoletnimi, podpisaną w Hadze 12 czerwca 1902 r.

Relacja konwencji haskiej 1996 do innych konwencji

• art. 50 Konwencja haska z 1996 r. nie narusza Konwencji z 25 października 1980 r.

dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, w stosunkach między stronami obydwu konwencji, jednakże nie ma przeszkód, by postanowienia Konwencji haskiej z 1996 r. były powoływane w celu uzyskania powrotu dziecka, które zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane, lub w celu zorganizowania prawa do osobistej styczności

• art. 52 określa relacje pomiędzy tą konwencją a innymi konwencjami. Stanowi on, że

konwencja haska z 1996 r. nie narusza porozumień międzynarodowych, których umawiające się państwa są stronami, a które zawierają postanowienia w dziedzinach uregulowanych przez Konwencję haską z 1996 r., chyba że odmienne oświadczenie zostanie złożone przez państwa związane tymi porozumieniami.

pojęcie odpowiedzialności rodziecielskiej

• pojęcie odpowiedzialności rodzicielskiej oznacza nie tylko władzę rodzicielską, ale także wszelki inny stosunek władzy, określający prawa, uprawnienia i obowiązki opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby i majątku dziecka.

• Konwencję stosuje się do dzieci, począwszy od ich urodzenia aż do ukończenia przez nie 18. roku życia (art. 2 Konwencji haskiej z 1996 r.).

• W art. 3 Konwencji haskiej z 1996 r. określono środki, które mogą być podjęte dla ochrony osoby lub majątku dziecka.

Polska usta PPM z 2011 – uzupełnienie luki w konwencji

• myśl art. 59 ust. 2 ustawy z 2011 r. w razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną Konwencji z 1996 r., prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

• W ustawie z 2011 r. uregulowano też sprawy opieki i kurateli dla:

  • osoby pełnoletniej (art. 60 ust. 1 i 2),

  • dla osób prawnych (art. 61)

  • kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy.

właściwość prawa ojczystego

• Zgodnie z art. 60 ust. 1 ustawy z 2011 r. ustanowienie opieki albo kurateli łub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

Jeżeli sąd polski orzeka o środkach, o których mowa w art. 60 ust. 1, w stosunku do cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje się prawo polskie (art. 60 ust. 2 ustawy z 2011 r.). Natomiast wykonywanie środków, o których mowa w ust. 1, podlega prawu państwa, na którego terytorium ma miejsce zwykłego pobytu osoba, której te środki dotyczą (art. 60 ust. 3 ustawy z 2011 r.).

Przepis art. 1107 § 2 k.p.c. stanowi, że sądy polskie mogą w razie potrzeby wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli co do położonego w Polsce majątku cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli okaże się to konieczne w interesie tego cudzoziemca. Z kolei według art. 1107 § 3 k.p.c. sądy polskie mogą wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli również w przypadkach innych niż wymienione w § 1 i 2, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym lub jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, który przebywa w Polsce, mającemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą.

Dla przypadków opisanych w art. 1107 § 2 i 3 k.p.c. przepis art. 60 ust. 4 ustawy z 2011 r. przewiduje właściwość prawa polskiego i stwierdza, że to samo dotyczy wykonywania orzeczonych środków.

I wreszcie uregulowano w nowej ustawie właściwość prawa dla kurateli dla SJ osoby prawnej lub do załatwienia poszczególnej sprawy.

Według art. 61 ustawy z 2011 r. do kurateli dla osoby prawnej stosuje się prawo państwa, któremu osoba ta podlega (czyli prawo wskazane przez art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.). Z kolei zgodnie z art. 62 dla kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy stosuje się prawo państwa, któremu sprawa ta podlega (właściwość legis causae).

Rozbudowane postanowienia dotyczące opieki i kurateli zawierają bilateralne konwencje podpisane przez Polskę z: Rosją (art. 31-33), Węgrami (art. 37-39), Rumunią (art. 36-38), Bułgarią (art. 30-34), b. Jugosławią (art. 22-24), Francją (art. 15-18), Austrią (art. 31-35), Kubą (art. 30), KRL-D (art. 22-23), b. Czechosłowacją (art. 32-34), Białorusią (art. 33-35), Litwą (art. 32-34), Łotwą (art. 34-36), Ukrainą (art. 31), Estonią (art. 33-35) i Wietnamem (art. 34-36).

Większość wymienionych konwencji zawiera oddzielne uregulowanie ubezwłasnowolnienia; tak w szczególności konwencje z: Rosją (art. 20-22), Węgrami (art. 40-43), Rumunią (art. 25-27), Bułgarią (art. 17-20), b. Jugosławią (art. 21), Kubą (art. 20-22), KRL-D (art. 16), b. Czechosłowacją (art. 21-23), Wietnamem (art. 33), Ukrainą (art. 22), Łotwą (art. 23-25), Litwą (art. 21-23), Estonią (art. 22-24) i Białorusią (art. 22-24).

Należy jeszcze wspomnieć o przygotowanej przez Konferencję Haską Prawa Prywatnego Międzynarodowego Konwencji o międzynarodowej ochronie dorosłych z 13 stycznia 2000 r. (tekst w języku francuskim i angielskim oraz przekład na język polski P. Mostowika i P. Symołona zostały ogłoszone w KPP 2002, nr 2, s. 463-499).

Warto też wspomnieć o uchwale z 2 października 1991 r., III CZP 92/91, OSP 1992, nr 5, poz. 105 (z glosą E. Holewińskiej-Łapińskiej), w której Sąd Najwyższy udzielił następującej (trafnej) odpowiedzi na pytanie prawne: „Sąd Opiekuńczy może na podstawie art. 109 § 2 k.r.o. powierzyć wykonywanie bieżącej pieczy nad dzieckiem obywatelom państwa obcego.” W uzasadnieniu powołał się m.in. na konwencję praw dziecka.