10. FORMY NABYCIA TERYTORIUM
Podmiotem nabycia terytorium może być tylko i wyłącznie państwo. Nabycie terytorium we współczesnym prawie międzynarodowym jest dopuszczalne, o ile jest zgodne z jego zasadami. Zakazane wobec tego będzie:
- nabycie w drodze groźby użycia lub użycia siły
- zawłaszczenie wód międzynarodowych
- zawłaszczenie Obszaru, czyli dno morskie i oceaniczne poza granicami jurysdykcji państwowej
- zawłaszczenie przestrzeni kosmicznej, Księżyca i innych ciał niebieskich
- wysuwanie dalszych roszczeń do obszaru Antarktyki.
Nabycie terytorium skutkuje tym, że państwo rozciąga swoje uprawnienia suwerenne wobec nabytego terytorium i może nim dysponować ze skutkami erga omnes.
Możemy wyróżnić umowne i pozaumowne formy nabycia terytorium. Jednym z umownych sposobów jest cesja, która może przybrać następujące formy:
- cesja terytorium w trakcie pokoju jako efekt przegranej wojny
- cesja terytorium w wyniku plebiscytu, np. Górny Śląsk, Szlezwik
- cesja terytorium w wyniku umowy kupna-sprzedaży, np. Rosja sprzedała USA Alaskę, Hiszpania sprzedała Niemcom Karoliny, Mariany i Palau
- cesja w wyniku zamiany terytoriów, np. Polska-ZSRR w 1951r.
Bezumownymi sposobami nabycia terytorium są:
- przyrost terytorium
na skutek działania człowieka, np. osuszanie błot lub zatok morskich
na skutek działania sił przyrody, np. ruchy tektoniczne, wybuchy wulkanów
- zawłaszczenie – gdy państwo przejmuje w sposób fizyczny i mentalny terytorium nienależące do nikogo. Zawłaszczenie może mieć dwie formy:
zawłaszczenie res nul lis, czyli terytorium, które do nikogo nie należało
zawłaszczenie rzeczy porzuconej, czyli terytorium, które należało do państwa, ale zostało porzucone i przez fakt długiego nie wykonywania zwierzchnictwa może być przedmiotem zawłaszczenie przez inny podmiot. Dziś sposób ten traci na znaczeniu.
Zawłaszczenie ponadto musi spełniać pewne warunki:
istnienie przedmiotu zawłaszczenia
zawłaszczający musi mieć zamiar rozciągnięcia swej władzy na to terytorium
zawłaszczający musi rozciągnąć efektywną władzę
proklamacja i notyfikacja innym państwom.
We współczesnym prawie międzynarodowym nie dopuszcza się zawojowania jako formy nabycia terytorium . sposób ten był bardzo popularny do początków XX w. Wyeliminowanie z prawa międzynarodowego ius ad bellum oznacza, że nawet całkowite zwycięstwo nad innym państwem nie stwarza prawa do nabycia jego terytorium.