Ekonomia – kolokwium

Pojęcia:

1. gospodarowanie – działalność polegająca na uzyskiwaniu jak najwięcej, z tego co mamy

2. dobro rzadkie – coś jest dobrem rzadkim, jeśli mówimy o tym, że mamy go zbyt mało

3. koszt alternatywny – najkorzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując konkretnego wyboru

4. koszt pieniężny – koszt rzeczywisty wyprodukowania dobra

5. korzyści komparatywne – jeden podmiot produkuje jakieś dobro po niższych kosztach alternatywnych niż inny

6. zjawisko rzadkości – decydując się na jakąś rzecz musimy rezygnować z innej

7. dobra wolne – dobra ogólnodostępne dla wszystkich

8. dobra luksusowe – dobra, które nie są powszechne, dostępne tylko dla wybranych ludzi

9. zjawisko zamienności – musimy z jakiegoś celu zrezygnować aby osiągnąć jakiś inny cel

10. konsumpcja – proces zużywania dóbr i usług w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb

11. dobra – rzeczy fizyczne

12. usługi – „kategoria ulotna, abstrakcyjna”; przykłady: edukacja, opieka medyczna, działalność bankowa, pocztowa, transportowa

13. produkty – dobra i usługi

14. czynniki wytwórcze – ziemia, praca, kapitał i przedsiębiorczość

15. zasoby naturalne – dary natury

16. zasoby ludzkie – praca wykonywana przez ludzi

17. kapitał fizyczny – autostrady, budynki, samoloty, linie produkcyjne, fabryki

18. kapitał ludzki – umiejętności i wiedza nabyte przez człowieka

19. kapitał finansowy – dzięki niemu firmy finansują swoją działalność, zdobywając go emitując obligacje lub akcje

20. przedsiębiorczość – umiejętność zatrudnienia pozostałych czynników wytwórczych

21. dobra produkcyjne – zasób kapitału fizycznego

22. dobra konsumpcyjne – używane „zaraz” po ich wyprodukowaniu

23. produkcja – proces, w którym zatrudnione są czynniki wytwórcze i dzięki któremu zostają wytworzone dobra oraz usługi w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich

24. specjalizacja – producent wytwarza jeden rodzaj dóbr lub usług w ilościach większych niż sam potrzebuje dla siebie

25. podział pracy – nazywamy metodę wytwarzania dóbr i usług polegającą na podziale produkcji na wiele wyspecjalizowanych zadań

26. wymiana – dobrowolne przekazanie dobra lub świadczenie usług przez producenta, czyli sprzedającego, na rzecz konsumenta, czyli kupującego po uzgodnionej cenie

27. gospodarstwo domowe – grupa ludzi mieszkających razem

28. firma – organizacja, która produkuje i sprzedaje dobra lub usługi w celu osiągnięcia zysku

29. gospodarka – mechanizm prowadzący do alokacji czynników wytwórczych

30. dystrybucja dóbr i usług – podział wszystkiego, co zostało wyprodukowane między członków społeczeństwa, zależy od dystrybucji dochodu i majątku

31. gospodarka tradycyjna – produkcja od lat niezmienna

32. gospodarka rynkowa – dominacja prywatnej własności i wolność wyboru, kierowanie się własnym interesem

33. gospodarka centralnie kierowana – o działalności gospodarczej decydują rządy

34. gospodarki mieszane – sektor prywatny i publiczny

35. mikroekonomia – decyzje podejmowane przez poszczególne podmioty gospodarujące

36. makroekonomia – funkcjonowanie gospodarki jako całości

37. inflacja – utrzymujący się wzrost cen

38. bezrobocie – niemożność znalezienia pracy

39. wzrost gospodarczy – podnoszenie stopy życiowej ludzi żyjących w danej gospodarce

40. fluktuacje gospodarcze – cykl koniunkturalny

41. ekonomia pozytywna – ekonomiści nie wartościują co jest dobre, a co nie

42. ekonomia normatywna – ekonomiści dokonują wyboru, co jest słuszne, a co nie

43. zmienna niezależna – taka zmienna, która wpływa na zachowanie się innej zmiennej

44. zmienna zależna – to taka zmienna, której zachowanie zależy od innej zmiennej (niezależnej)

45. zależność pozytywna – charakter zależności zależy od tego, w jaki sposób zmienia się zależna w odpowiedzi na wartości zmiennej niezależnej.

46. zależność negatywna – wzrostowi niezależnej X towarzyszą malejące wartości zmiennej zależnej Y

nachylenie $\mathbf{=}\frac{\mathbf{\text{zmiana\ Y}}}{\mathbf{\text{zmiana\ X}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{\text{Δy}}}{\mathbf{\text{Δx}}}$

$$\frac{\mathbf{\text{Δy}}}{\mathbf{\text{Δx}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{y2 - y1}}{\mathbf{x2 - x1}}$$

$$\frac{\mathbf{\Delta}\mathbf{y}}{\mathbf{\Delta}\mathbf{x}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{0}}{\mathbf{x}}\mathbf{= 0}$$

$$\frac{\mathbf{\Delta}\mathbf{y}}{\mathbf{\Delta}\mathbf{x}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{y}}{\mathbf{0}}$$

1. Rynek jest instytucją umożliwiającą wymianę dóbr, usług i czynników wytwórczych

2. Zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają siłę monopolową

3. Monopol – rynek na którym występuje tylko jeden sprzedawca

4. własność prywatna – zagwarantowanie prawa do posiadania rzeczy i swobodnego nimi dysponowania

5. konflikt – każda ze stron zawierających transakcję dąży do przeciwnego celu

6. konkurencja – kupujący i sprzedający konkurują ze sobą

7. popyt – zachowanie się kupujących na rynku

8. wielkość popytu – jest to ilość dobra (lub usługi) jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie

9. cena danego dobra – suma pieniędzy, jaką należy zapłacić za jego jednostkę

10. efekt substytucyjny – gdy cena danego dobra rośnie, kupujemy go mniej

11. efekt dochodowy – na wskutek wzrostu cen stajemy się biedniejsi

12. substytuty – takie dobra, które mogą się nawzajem zastępować

13. dobra komplementarne – to takie dobra, które są konsumowane razem

14. dochód – suma pieniędzy przeznaczonych na zakupy na danym rynku w danym okresie oraz na oszczędności

15. gusta, moda i postęp cywilizacyjny mają wpływ na to co ludzie kupują

16. na wielkość zakupów na rynku ma wpływ liczba konsumentów

17. inne czynniki , które mają wpływ na kupno dóbr

PRAWO POPYTU głosi, że wyższym celom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli że wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu, a niższym cenom – większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu

KRZYWA POPYTU pokazuje ilości dobra i usługi, jakie ludzie chcą kupić (czyli wielkość popytu) przy każdym poziomie ceny w danym okresie

Ceteris paribus – w tych samych, niezmienionych warunkach, okolicznościach

Wielkość popytu na dane dobro zmienia się zawsze wtedy, gdy zmienia się wyłącznie cena tego dobra

Ze zmianą popytu mamy do czynienia wtedy, gdy zmienia się któryś z pozostałych czynników determinujących popyt

WZROST POPYTU: wzrost dochodów konsumentów, cen innych dóbr czy zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zwiększająca zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na to dobro rośnie przy każdej cenie. Wzrost krzywej popytu na prawo.

Popyt – banany i brzoskwinie:

1. Na wzrost popytu na banany (przykładowo oczywiście) wpłynie:

• wzrost ceny brzoskwiń, będących substytutem bananów

• spadek ceny bitej śmietany, która jest zazwyczaj jedzona razem z bananami (dobro komplementarne!)

• odkrycie medycyny, że banany są bardzo zdrowe

• znakomita kampania reklamowa importerów bananów

SPADEK POPYTU: spadek dochodów konsumentów, cen innych produktów lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zmniejszającego zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na to dobro maleje przy każdej cenie. Spadek popytu jest przedstawiany jako przesunięcie krzywej popytu na lewo.

1. Spadek popytu – banany:

• spadek dochodów ludzi jedzących banany;

• spadek cen innych owoców będących substytutami bananów;

• wzrost cen mąki, cukru, cynamonu i innych składników niezbędnych do wypieku ciasta bananowego (dobra komplementarne!)

• odkrycie medycyny, że jedzenie bananów może spowodować zachowanie na raka.

PODAŻ jest zestawieniem ilości dóbr, jakie producenci są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy danej cenie i przy określonym czasie.

WIELKOŚĆ PODAŻY jest to ilość dobra (lub usługi), jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie i w danym okresie.

1. Podaż produktu zależy od:

• ceny danego dobra

• ceny czynników wytwórczych

• dostępność czynników wytwórczych

• technologia

• ceny innych dóbr

• liczba producentów na danym rynku

• pozostałe czynniki

• PRAWO PODAŻY głosi, że wyższej cenie dobra odpowiada większa ilość dostarczanego dobra

• KRZYWA PODAŻY pokazuje ilości dobra lub usługi, czyli produktów, jakie producenci chcą dostarczyć na rynek (wielkość podaży) przy każdym poziomie w danym okresie.

• WZROST PODAŻY zmniejszenie kosztów produkcji, ulepszenie technologii lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zachęcająca do wzrostu produkcji powoduje, że wielkość podaży danego dobra rośnie przy każdej cenie. Wzrost podaży jest przedstawiany jako przesunięcie krzywej podaży na prawo.

1. Na wzrost podaży bananów wpłynie:

• ograniczenie kosztów ponoszonych na czynniki wytwórcze, co umożliwia zwiększenie produkcji i czyni ją bardziej zyskowną

• zwiększenie dostępności czynników wytwórczych

• postęp technologiczny

• otrzymanie dofinansowania ze strony rządu

SPADEK PODAŻY wzrost kosztów produkcji, pogorszenie warunków produkcji lub zmiana innego czynnika mającego negatywny wpływ na ofertę powoduje, że wielkość podaży dobra maleje przy każdej cenie. Spadek podaży jest przedstawiany jako przesunięcie krzywej podaży na lewo.

Istnienie konfliktu i konkurencji doprowadza do tego, że mechanizm rynkowy działa.

• Nadwyżka – wielkość podaży jest większa od wielkości popytu.

• Niedobór – oznaczający, że wielkość popytu przewyższa wielkość podaży

CENA RÓWNOWAGI jest to jedyna cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży. Przy tej cenie na rynku nie pojawiają się ani nadwyżki, ani niedobory i transakcje mogą być zrealizowane.

Wielkość tych transakcji w warunkach, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży, jest WIELKOŚCIĄ RÓWNOWAGI.

Mechanizm rynkowy ustala cenę produktu, po jakiej będzie on sprzedawany i kupowany oraz ilość produktu w równowadze.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU mierzy reakcje wielkości popytu na dobro, spowodowane ceny tego dobra.

$$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Procentowa\ zmiana\ wielkosci\ popytu}}{\mathbf{\text{Procentowa\ zmiana\ ceny}}}$$

Jeśli cena dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, czyli procentowa zmiana ceny jest dodatnia, a procentowa zmiana wielkości popytu jest ujemna.

$$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Q}}{\mathbf{Q}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{P}}{\mathbf{P}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{10}}{\mathbf{5}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{10}}{\mathbf{45}}\mathbf{= 9}$$

Zróżnicowanie elastyczności popytu

• Łatwość, z jaką dobra mogą się zastępować, czyli dostępność substytutów

• Udział w dochodzie wydatków na dane dobro

• Dobra niezbędne i luksusowe

• Czas

DOCHODOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU mierzy reakcję wielkości popytu na dobro spowodowaną zmianami dochodów otrzymywanych przez gospodarstwa domowe.

$$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Procentowa\ zmiana\ wielkosci\ popytu}}{\mathbf{\text{Procentowa\ zmiana\ dochodu}}}$$

MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU mierzy reakcję wielkości popytu na dane dobro wywołaną zmianami ceny jakiegoś innego dobra.

$$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Procentowa\ zmiana\ wielkosci\ popytu\ na\ jedno\ dobro}}{\mathbf{\text{Procentowa\ zmiana\ ceny\ innego\ dobra}}}$$

ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY mierzy reakcje wielkości podaży danego dobra spowodowane zmianami ceny tego dobra.

$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Procentowa\ zmiana\ wielkosci\ podazy}}{\mathbf{\text{Procentowa\ zmiana\ ceny}}}$

Zróżnicowanie elastyczności:

• Warunki technologiczne określające produkcję

• Możliwość wykorzystania niezatrudnionych czynników wytwórczych

• Istnienie zapasów produktów

• Czas niezbędny do produkcji

Mianem KONKURENCJI DOSKONAŁEJ określamy funkcjonowanie rynku idealnie, doskonale konkurencyjnego, na którym podstawowe siły rynkowe mogą działać w pełni efektywnie.

Założenia dla rynków doskonale konkurencyjnych:

• Wielu kupujących

• Wielu sprzedających

• Identyczność produktów

• Swoboda wejścia na rynek i wyjścia z rynku

• Doskonała informacja

PRZYCHODY CAŁKOWITE (TR) stanowią wartość sprzedanych produktów przez firmę, a oblicza się je mnożąc ilość sprzedanych produktów przez ich cenę.

Q – wielkość produkcji

P – cena rynkowa produktu

TR = Q × P

• Przychody przeciętne AR – ang. average revenue

• Przychody krańcowe MR – ang. marginal revenue

PRZYCHODY PRZECIĘTNE (AR) są to przychody uzyskane przez firmę ze sprzedaży pojedynczej jednostki produktu

$$\mathbf{AR =}\frac{\mathbf{\text{TR}}}{\mathbf{Q}}$$

AR = P

PRZYCHODY KRAŃCOWE (MR) jest to przyrost przychodów całkowitych wywołany wzrostem sprzedaży o jednostkę, czyli:

$$\mathbf{MR =}\frac{\mathbf{TR}}{\mathbf{Q}}$$

Cena produktu równa się przychodom przeciętnym i krańcowym

P = AR = MR

KRZYWA PODAŻY DOSKONAŁEJ FIRMY KONKURENCYJNEJ pokazuje, jakie wielkości produkcji, przy której zyski są maksymalizowane, odpowiadają poszczególnym poziomom ceny produktu.

KRZYWA PODAŻY RYNKU pokazuje zależność między całkowitą wielkością podaży wszystkich firm produkujących na danym rynku a ceną produktu.

Mianem MONOPOLU określamy rynek, na którym znajduje się tylko jeden, jedyny sprzedawca.

1. Cechy monopolu:

• Jeden sprzedający

• Brak bliskich substytutów

• Cenotwórstwo

• Zablokowane wejście

• RÓWNOWAGA MONOPOLU jest osiągalna przy takiej wielkości produkcji, przy której monopolista maksymalizuje zyski, a dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównują się z przychodami krańcowymi, czyli MC = MR

ZYSK PRZECIĘTNY JEDNOSTKOWY jest to wielkość zysku przypadająca na każdą sprzedaną jednostkę produktu lub każdą wyświadczoną usługę, czyli $\frac{\mathbf{TR - TC}}{\mathbf{Q}}$

ZYSK CAŁKOWITY jest to różnica między przychodami całkowitymi a kosztami całkowitymi, czyli TR − TC

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA odnosi się do tych rynków, na których swoją działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących na sprzedaż podobne, ale nie identyczne produkty.

Cechy charakterystyczne konkurencji monopolistycznej:

• Względnie duża liczba sprzedających

• Zróżnicowanie produktów

• Konkurencja nie cenowa

• Warunki wejścia na rynek

RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA W KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ jest osiągana przy wielkości produkcji, przy której firma maksymalizuje swoje zyski, czyli wtedy gdy MR = MC

KONKURENCJA OLIGOPOLISTYCZNA odnosi się do tych rynków, na których swoją działalność gospodarczą prowadzi niewiele przedsiębiorstw, wytwarzających produkt jednorodny lub zróżnicowany. Najważniejszą cechą tego rynku jest współzależność, co oznacza, że oligopoliści są wzajemnie od siebie uzależnieni, gdyż decyzje podejmowane przez każdego z nich oddziałują na wszystkich pozostałych.

WSPÓŁCZYNNIK KONCENTRACJI jest miernikiem, pokazującym położenie danego rynku między skrajnymi strukturami konkurencji doskonałej i monopolu. Przedstawia on stopień kontroli, jaką mała liczba firm posiada nad rynkiem.

Cecha charakterystyczna	Konkurencja doskonała	Konkurencja monopolistyczna	Oligopol	Monopol
Ilość firm na rynku	Wiele	Wiele	Kilka	Jeden
Bariery na wejściu	Żadne	Pewne	Poważne	Niemożność wejścia
Rodzaj produktu	Identyczny	Zróżnicowany	Identyczny lub zróżnicowany	Brak bliskich substytutów
Kontrola cen	Żadna	Pewna	Znaczna	Znaczna
Współczynnik koncentracji od 0 do 100%	0%	Niski	Wysoki	100%
Przykłady	Produkcja pszenicy	Produkcja odzieży	Produkcja samochodów	Zaopatrzenie w gaz i prąd

Obliczanie współczynnika koncentracji:

dane:

Firma ABC 200 000 zł miesięcznie

Firma XYZ 300 000 zł na miesiąc

Spółka TOP 150 000 zł miesięcznie

Spółka BIG 150 000 zł miesięcznie

Łączna wartość ich sprzedaży wynosi 800 tys. zł

Wartość sprzedaży pozostałych 11 firm z tego rynku osiąga 400 tys. zł

$$\frac{\mathbf{800\ tys.\ zl}}{\mathbf{800\ tys.\ zl + 400\ tys.\ zl}}\mathbf{\times 100\% = 67\%}$$

Niski współczynnik koncentracji wskazuje na duży stopień konkurencyjności na rynku, a wysoki współczynnik na brak sił konkurencji.

EFEKTYWNOŚĆ TECHNICZNA oznacza, że niemożliwe jest zwiększenie ilości wytwarzanych produktów bez zwiększenia zatrudnienia czynników produkcyjnych.

EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA oznacza, że zostały osiągnięte najniższe z możliwych koszty dla danej wielkości produkcji.

STAWKA PŁAC jest kosztem alternatywnym czasu wolnego, gdyż oznacza, z jakiego dochodu, a więc z jakiej ilości dóbr i usług, trzeba zrezygnować na rzecz przyjemności uzyskiwanej z godziny czasu wolnego.

KRZYWA INDYWIDUALNEJ PODAŻY PRACY pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac w danym okresie.

KRZYWA PODAŻU PRACY NA RYNKU otrzymujemy przez poziomem zsumowanie krzywych indywidualnej podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawka płac a wielkością podaży pracy całego rynku w danym okresie.

PRZYCHODY KRAŃCOWE Z CZYNNIKA PRODUKCYJNEGO (MRP) jest to przyrost przychodów całkowitych osiągnięty przez firmę ze sprzedaży produktów wytworzonych przez dodatkową jednostkę czynnika produkcyjnego, w tym wypadku pracy (dodatkowego pracownika), czyli:

$$\mathbf{MRP =}\frac{\mathbf{TR}}{\mathbf{L}}$$

KOSZTY KRAŃCOWE CZYNNIKA PRODUKCYJNEGO (MFC) jest to w wypadku pracy przyrost kosztów całkowitych spowodowany wzrostem zatrudnienia o jednostkę pracy (dodatkowego pracownika), czyli:

WYKAZ SKRÓTÓW:

MR – przychody krańcowe (marginal avenue)

TR – przychody całkowite (total revenue)

MRP – przychody krańcowe z czynnika produkcji (marginal revenue product)

L – praca (labour)

MR – przychody krańcowe (marginal revenue)

• AR – przychody przeciętne (average revenue)

Dochód Zyzi	Wielkość wydatków konsumpcyjnych
A 0	40
B 100	120
C 200	200
D 300	280
E 400	360
F 500	440

Lata	Inflacja cpi	Produkcja r=PNB
1981	90,9	3249
1982	96,5	3166
1983	99,6	3279
1984	103,9	3501
1985	107,6	3608
1986	109,6	3713
1987	113,6	3821

Tabela 3.1
Ceny (w tys. za sztukę)
Cena początkowa	9,5	P0
Cena po podwyżce	10,5	P1
Różnica cen	1,0	P=P1−P0
Cena średnia	10,0	$$\mathbf{P =}\frac{\mathbf{P}_{\mathbf{0}}\mathbf{+}\mathbf{P}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{2}}$$
Procentowa zmiana ceny	10%	$$\frac{\mathbf{p}}{\mathbf{p}}\mathbf{\times 100\%}$$
Ilości (w tys. sztuk)
Początkowa wielkość popytu	41	Q0
Wielkość popytu po podwyżce	39	Q1
Różnica wielkości popytu	2	Q0−Q1
Średnia wielkość popytu	40	$$\mathbf{Q =}\frac{\mathbf{Q}_{\mathbf{O}}\mathbf{-}\mathbf{Q}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{2}}$$
Procentowa zmiana wielkości popytu	5%	$$\frac{\mathbf{Q}}{\mathbf{Q}}\mathbf{\times 100}$$
Cenowa elastyczność popytu	0,5	$$\mathbf{E =}\frac{\mathbf{Q}}{\mathbf{Q}}\mathbf{\div}\frac{\mathbf{P}}{\mathbf{P}}$$