1. Ekonomia to nauka o społecznych prawach rządzących produkcją, wymianą i rozdziałem dóbr w społeczeństwie; nauka o racjonalnym gospodarowaniu

2. Ekonomia pozytywna:

• Deskryptywna (opisowa) – odpowiada na pytanie typu: „co jest?” -ekonomia opisowa

• Eksplanacyjna (objaśniająca) –odpowiada na pytania „dlaczego tak jest?” – ekonomia teoretyczna (teoria ekonomii, analiza ekonomiczna). Spełniając te funkcje ekonomia zmierza do stworzenia teorii opisowo – objaśniającej,

• Prewidystyczna (przewidywania) –stanowi o praktycznym znaczeniu ekonomii, ponieważ stanowi ona podstawę polityki gospodarczej zwanej też ekonomią stosowaną, (jeżeli zaistnieje A to zaistnieje B, możliwa jest kontrola lub wpływ na pewne zjawiska,

1. Ekonomia normatywna- oparta jest na sądach i ocenach, odpowiada na pytanie „jak być powinno?”

2. Mikroekonomia – zajmuje się badaniem ekonomicznego zachowania poszczególnych podmiotów gospodarki, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, poszczególnych rynków lub dziedzin wytwarzania, bada zachowania indywidualnych podmiotów podejmujących decyzje wyboru i czynniki lub też ich zmianę wpływające na te wybory. Głównym jej problemem jest określenie struktury cen względnych, a podstawową teorią jest w jej ramach teoria popytu i podaży.

3. Makroekonomia - zajmuje się badaniem gospodarki jako całości. Głównym jej problemem jest określenie strumienia dochodu narodowego, a podstawową strukturą jest model okrężnego przepływu dochodu.

4. Ceteris paribus oznacza założenie o niezmienności pozostałych czynników, warunków, elementów, okoliczności itp., które wpływają na badane zjawisko ekonomiczne. Jest to zatem świadome uproszczenie rozumowania, które pozwala na badanie zależności między dwiema zmiennymi. Nie należy przy tym zapominać, że pozostałe, chwilowo pominięte zmienne też mają wpływ na przedmiot badań.

5. Błąd założenia-błąd polegający na tym, że w dyskusji przyjmuje się, często milcząco, fałszywe założenie i próbuje się na jego podstawie dowodzić kolejnych tez. Brak refleksji na temat prawdziwości wszystkich jawnych i ukrytych założeń, grozi budowaniem zawieszonych w próżni rozbudowanych teorii, które w całości falsyfikują się po zniesieniu założenia.

6. Błąd po tym, a wiec na skutek tego-Błąd ten popełniany jest wtedy, gdy wnioskuje się, że A jest przyczyną B, wyłącznie na tej podstawie, że B nastąpiło po A.

7. Subiektywność- to kierowanie się w działaniu oraz w ocenie faktów i zjawisk wyłącznie własnym sposobem widzenia; stronniczość.

8. Zasoby i strumienie -należą do zmiennych ilościowych przedstawiających np. ilość pieniądza,
   ilość danego dobra itd.

-Zasoby-to wielkości ekonomiczne rozpatrywane w danym momencie bez uwzględnienia czasu w którym ukształtowały się.

-Strumienie- wielkości ekonomiczne rozpatrywane w konkretnym przedziale czasu
Zasób stanowi zatem akumulację strumieni, które - dopływając do zasobu lub odpływając z
niego - wpływają na zmianę jego wielkości.

1. Wartość realna (wartość urealniona) to wartość (ekonomiczna) uzyskana po dokonaniu korekty o wskaźnik inflacji odzwierciedlający zmianę poziomu cen.

Wartość nominalna, wartość danego dobra, usługi lub innej rzeczy wyrażona najczęściej w pieniądzu i wyznaczana przez ceny bieżące, bez uwzględnienia wpływu innych czynników, np. inflacji.

1. Model - jest to formalny matematyczny zapis istniejących prawidłowości ekonomicznych. Model ekonometryczny powinien posiadać nie tylko wartość poznawczą z punktu widzenia teorii ekonomii, ale również wartość praktyczną, czyli aby mógł służyć jako narzędzie wnioskowania w przyszłości.

1. Konsumpcja- to zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb. Wynika ona z użyteczności konsumowanego produktu lub usługi.

2. Oszczędności- ta część zarobionych pieniędzy, która nie została od razu spożytkowana na zakup produktów lub usług. Inaczej rzecz ujmując, oszczędności to pieniądze, odkładane na konsumpcję w przyszłości.

3. Inwestycje- nakłady ponoszone dla stworzenia lub zwiększenia środków trwałych, przyczyniające się do wytworzenia dla przyszłego spożycia strumienia dóbr i usług

4. Zakupy państwa-

5. Eksport-wywóz towarów bądź dóbr za granicę, które zostały wyprodukowane na terenie danego państwa. Jeśli handel ten dotyczy państw, które należą do Unii Europejskiej eksportem nazywa się wywożenie towarów do państw, które nie nalezą do wspólnoty europejskiej. W obrębie państw Unii Europejskiej handel ten nazywany jest sprzedażą wewnątrz wspólnotową.

6. Import- przywóz towarów, usług lub kapitału z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym (krajowym). Dla krajów należących do Unii Europejskiej import dotyczy zakupu towarów lub usług w krajach spoza Unii Europejskiej. Zakup towarów w obrębie Unii Europejskiej nie jest importem. Jest to tak zwany zakup wewnątrzwspólnotowy.

7. Podatki to:

• publicznoprawne (wynikające z mocy prawa, nie z umowy),

• nieodpłatne (z tytułu zapłacenia podatku nie przysługuje żadne konkretne świadczenie),

• przymusowe (organy władzy mogą wykorzystywać instrumenty prawne i ekonomiczne w celu wymuszenia płacenia podatku),

• bezzwrotne (kwota należnego i zapłaconego podatku nie podlega roszczeniom o jej zwrot) ,

świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

1. Podatki bezpośrednie- nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy.

22. Podatki pośrednie-nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, ostatecznie płaci konsument.

23. Transfery państwa-

24. Bilans płatniczy kraju- zestawienie transakcji z kraju i do kraju (między rezydentami i nierezydentami) w danym okresie

25. Bilans handlowy kraju-jest zestawieniem dochodów z eksportu (wywozu) dóbr z kraju za granicę i płatności za import (wwóz) dóbr do kraju. Wpływy z eksportu zaznacza się znakiem plus, a płatności importowe oznacza się znakiem minus. Różnica między wpływami z eksportu a płatnościami za import jest nazywana saldem bilansu handlowego. Jeśli eksport przewyższa import, mówimy o nadwyżce w bilansie handlowym, w odwrotnej sytuacji o deficycie.

26. Kurs walutowy – cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy.

27. Produkt Krajowy Brutto (PKB)- obrazuje wartość nowych dóbr i usług wytworzonych przez wszystkie podmioty w gospodarce danego kraju w ciągu pewnego przedziału czasu.

28. Dochody netto z własności za granica -to różnica między dochodami otrzymywanymi przez krajowe czynniki produkcji zlokalizowane za granica i transferowanymi do kraju a dochodami otrzymywanymi przez zagraniczne czynniki produkcji zlokalizowane w danym kraju i transferowanymi za granice.

29. Cena rynkowa-zwana również ceną równowagi - oznacza jej ustalenie na takim poziomie, przy którym dostarczane na rynek, oferowane ilości dobra, równają się ilości zapotrzebowania na te dobra, co oznacza, że cena taka znajduje się w punkcie przecięcia krzywych podaży i popytu.

30. Ceny czynników produkcji - Wzrost cen wykorzystywanych do produkcji (wzrost płac, opłat za energię, czynszów, wzrost cen surowców, wzrost procentów od pożyczonego kapitału) powoduje, ceteris paribus, przesuwanie się krzywej podaży w górę. W sytuacji spadku cen czynników produkcji krzywa przesuwa się w dół.

31. Amortyzacja- Amortyzacja jest to wyrażona w pieniądzu równowartość zużycia środka trwałego.

32. Podatki pośrednie netto - podatki pośrednie bez subsydiów.

33. PKB per capita – to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej). Oblicza się go dzieląc wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa przez liczbę jego mieszkańców.

34. Produkt narodowy brutto (PNB)- miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany
    przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności
    za granicą. Innymi słowy miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.

35. Wartość dodana- przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi. Źródłem wartości dodanej jest praca. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją).

36. Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne); np. maszyny; nabyte przez przedsiębiorstwa.

37. Dochody czynników produkcji-suma płatności dochodowych.

38. Konkurencyjność gospodarki-jest to zdolność gospodarki do rywalizacji na światowych rynkach, a w szczególności do sprzedaży własnych towarów i usług na tych rynkach. Czasem definiuje się ją też jako zdolność do długookresowego wzrostu gospodarczego.

39. Bezrobocie-sytuacja, kiedy ludzie szukający pracy nie mogą jej otrzymać.

40. Cechy bezrobotnego:

-Pozostawanie bez pracy

-Poszukiwanie pracy

-Gotowość do pracy

23. Stopa bezrobocia-bezrobotni do siły roboczej.

24. Wskaźnik (stopa) zatrudnienia- zatrudnieni do ludności w wieku produkcyjnym BAEL: 15 lat i więcej.

25. Współczynnik aktywności zawodowej -aktywni zawodowo do ludności w wieku produkcyjnym.

26. Bezrobocie dobrowolne lub bezrobocie z wyboru – zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy. Powodem dla którego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system socjalny, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tyle wysokich, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.

27. Bezrobocie przymusowe – bezrobocie wynikające z niemożliwości znalezienia pracy pomimo jej poszukiwania.

28. Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne) – poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.

29. Bezrobocie frykcyjne (przejściowe) - wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy w danym regionie. Wiąże się z nieustannym ruchem ludności, przechodzącej z jednego regionu do drugiego (przeprowadzki), z jednej pracy do innej (zmiana pracy na lepszą), z jednej fazy cyklu życia do innej (studenci poszukujący pracy po ukończeniu studiów). Istnieje wystarczająca ilość miejsc pracy dla bezrobotnych frykcyjnych, tyle że te dwie sfery się jeszcze nie spotkały. Bezrobocie frykcyjne zawsze będzie występować w gospodarce i nie jest zjawiskiem negatywnym.

30. Bezrobocie strukturalne - występuje wtedy, kiedy istnieje niedopasowanie podaży pracowników i popytu na nich np.: gdy popyt na pracę jednego typu rośnie, spada na pracę innego typu, a podaż nie dostosowuje się dość szybko. Taki efekt jest obserwowany podczas zmian struktury gospodarki (np. z gospodarki o charakterze rolniczym na gospodarkę napędzaną przemysłem).

31. Bezrobocie klasyczne (bezrobocie naturalne) − oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają. Wynika więc z niedostatecznie elastycznego mechanizmu cenowego rynku pracy. Bezrobocie naturalne może być spowodowane m.in. zbyt wysokim poziomem płac minimalnych, przepłacaniem pracownikó, nie zależy od cyklu koniunkturalnego.

32. Bezrobocie popytowe- powstaje jako wynik niedostatecznego popytu na dobra, które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej.

33. Bezrobocie technologiczne – bezrobocie wynikające z postępu technicznego, który powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. Ma ono charakter tymczasowy, do chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań.

34. Luddyzm współcześnie -przejawia się niechęcia wobec techniki i informatyzacji, wskazując też na uzależnienie pracowników wobec firm i międzynarodowych korporacji. (niechęć wobec wprowadzania nowoczesnej techniki jako powodu zwolnień pracowników).

35. Bezrobocie jawne - kategoria bezrobocia odnosząca się do niepracujących, a ujawniających swoją sytuację poprzez rejestrację w Urzędach Pracy. Poziom bezrobocia jawnego nie jest zgodny ze stanem faktycznym.

36. Bezrobocie ukryte – występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy (zmiana produkcji w firmie związana ze zmianą zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero.

37. Pieniądz – materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

38. Funkcje pieniądza:

• środek wymiany (środek płatniczy)

• jednostka rozrachunkowa (miernik wartości)

• środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

23. Motywy utrzymywania pieniądza:

• transakcyjny popyt na pieniądz - czyli chęć trzymania pieniądza w celu dokonywania przewidywanych zakupów dóbr i usług

• przezornościowy popyt na pieniądz - wiąże się realizacją nieprzewidywanych zakupów dóbr i usług

• spekulacyjny popyt na pieniądz- czyli chęć trzymania pieniądza w celu dokonywania korzystnych zakupów innych aktywów

23. Mnożnik kreacji pieniądza: wartość pokazująca o ile zmieni się podaż pieniądza wraz ze zmianą bazy monetarnej.

m = $\frac{\mathbf{M}\mathbf{1}}{\mathbf{M}\mathbf{0}}$

• Obrót bezgotówkowy: m = $\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{r}}$ (gdzie r to stopa rezerwy obowiązkowej)

• Ludzie utrzymują pieniądz w postaci gotówki: m = $\frac{\mathbf{1}\mathbf{+}\mathbf{c}}{\mathbf{r}\mathbf{+}\mathbf{c}}$ (gdzie c to gotówka jako procent depozytów

23. Popyt na pieniądz - Popyt na pieniądz to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Popyt na pieniądz w ujęciu realnym to ilość dóbr, jaką można kupić za daną kwotę pieniędzy.

24. Podaż pieniądza - ilość pieniądza w obiegu.

25. Równowaga na rynku pieniężnym -zachodzi, gdy popyt na pieniądz w ujęciu realnym jest równy podaży pieniądza w ujęciu realnym.

26. Agregaty pieniężne: są miarą podaży pieniądza w walucie krajowej. W zależności od tego jakie aktywa uznamy za pieniądz mówimy o różnych agregatach pieniężnych. Istnieje kilka powszechnie przyjętych kategorii pieniądza. Agregaty są uszeregowane od najbardziej płynnych do aktywów najmniej płynnych.

27. Baza monetarna-czyli zasób pieniądza wielkiej mocy (Bm, M0, H) - jest to łączna ilość pieniądza fizycznie, bezpośrednio wyemitowanego przez bank centralny. Baza monetarna jest nazywana pieniądzem wielkiej mocy, gdyż jej zwiększenie przynosi wielokrotnie większy wzrost podaży pieniądza w gospodarce.

28. Standardowo przyjmuje się następujące agregaty pieniężne:

• Baza monetarna M0 - obejmuje gotówkę i rezerwy gotówkowe banków.

• Podaż pieniądza M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo wkłady na żądanie

• Podaż pieniądza M2 - oprócz agregatu M1 obejmuje dodatkowo wkłady terminowe

• Podaż pieniądza M3 - oprócz pozycji z M2 obejmuje papiery dłużne

23. Inflacja- wzrost przeciętnego (ogólnego) poziomu cen w gospodarce, który pociąga za sobą spadek wartości (siły nabywczej) pieniądza.

24. Deflacja-przeciwieństwo inflacji. ograniczenie podaży pieniądza na rynku powodujące wzrost siły nabywczej pieniądza. Potoczne określenie spadku przeciętnego poziomu cen, w sytuacji kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz więcej dóbr towarów i usług.

25. Dezinflacja - to spadek tempa inflacji. Dezinflacja oznacza, że ceny nie wzrastają tak szybko jak w poprzednim okresie, nadal jednak rosną, a inflacja trwa.

26. Wskaźnik cen towarów i usług- Obliczany jest  w oparciu o wyniki:
    -  badania cen towarów i usług konsumpcyjnych na rynku detalicznym,
    - badania budżetów gospodarstw domowych, dostarczającego danych o przeciętnych wydatkach na towary i usługi konsumpcyjne; dane te wykorzystywane są do opracowania systemu wag.

Wskaźnik cen reprezentanta w rejonie badania cen wynika z odniesienia jego średniej ceny miesięcznej do średniej ceny rocznej z roku poprzedniego.

23. Deflator - wskaźnik ekonomiczny wyrażający procentowy stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do dochodu narodowego w ujęciu realnym (ceny stałe). Deflator jest wskaźnikiem inflacji, rozumianej jako procentowa zmiana cen wszystkich dóbr, wchodzących w skład PKB, pomiędzy rokiem bazowym, a bieżącym.

24. Inflacja antycypowana – dająca się przewidzieć /rząd ogłasza poziom inflacji na dany rok

• Nie ma kosztów inflacji

• Występują straty efektywności

23. Inflacja zrównoważona – ceny wszystkich dóbr i usług rosną w tym samym tempie.

24. Koszty zdartych zelówek- Społeczny koszt inflacji, wynikający z dodatkowego wysiłku podmiotów poszukujących szansy nabycia towarów po niższej cenie. Nazwa pochodzi od zdartych zelówek ludzi, chodzących od sklepu do sklepu w poszukiwaniu miejsca, gdzie ceny wzrosły wolniej i do banku po gotówkę.

25. Koszty zmiany menu-wydatki do których inflacja zmusza przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Pod wpływem inflacji należy bowiem zmienić ceny produktów, uzasadnić ich zmianę, przykleić produktom nowe ceny, zebrać informacje o cenach konkurentów itp. Pochłania to sporą część zysku.

26. Cykl koniunkturalny oznacza występujące naprzemian okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego.

27. Ożywienie (faza wzrostu, boom)- nagły wzrost koniunktury, szybki, ale nietrwały rozkwit życia gospodarczego.

28. Recesja –znaczne zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego, skutkujące nawet spadkiem produktu krajowego brutto.

29. Klasyczny cykl koniunkturalny-składa się z 4 faz:

• faza kryzysu

• faza depresji

• faza ożywienia

• faza rozkwitu

Oraz 2 punktów zwrotnych:

• dno

• szczyt

Wzrostowy cykl koniunkturalny-

23. Lepkość, sztywność cen – powszechne zjawisko polegające na opóźnionym dostosowywaniu się cen do sił podaży i popytu; przykład niedoskonałości rynku. Niedostosowanie cen może być spowodowane kosztami zmiany cen, brakiem informacji oraz kosztem ich uzyskania.

24. Warunek równowagi w krótkim okresie- W krótkim okresie firmy nie mogą opuszczać rynku i zachowują się jak monopoliści. Oznacza to, że dla każdego producenta jego zysk jest zmaksymalizowany gdy przychód krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu. Zysk ekonomiczny każdej z firm może być dodatni, ujemny lub wynosić zero.

25. Długi okres w gospodarce- to czas wystarczająco długi do tego, aby zmieniać nakłady wszystkich czynników. Wystarczająco długi, aby przedsiębiorstwo zbudowało drugą fabrykę czy zainstalowało nowe maszyny. Długi okres to czas niezbędny do pełnego dostosowania się nabywców do zmiany cen. Długość tego okresu zależy od rodzaju procesów dostosowawczych. Na przykład; popyt na czekoladę może zareagować na zmiany ceny w ciągu paru miesięcy, pełna reakcja na zmianę cen benzyny czy papierosów może potrwać parę lat.

26. Konwergencja- hipoteza konwergencji, formułuje twierdzenie że gospodarki biedniejsze, tj. zaczynające rozwój z niższym poziomem kapitału i produktu na 1 mieszkańca, osiągają wyższe stopy wzrostu i tym samym niwelują opóźnienia w stosunku do krajów bogatszych. Hipoteza ta opiera się na modelu wzrostu gospodarczego.

27. Dywergencja- czyli rozbieżność, to sytuacja gdy linia trendu wyznaczona na dwóch maksimach (lub minimach w trendzie spadkowym) wykresu ceny ma inny kierunek niż linia wyznaczona na minimach(lub maksimach) wskaźnika. Zazwyczaj zapowiada odwrócenie trendu.

28. Produkcja potencjalna -to określenie wielkości produkcji, którą mogłaby wytworzyć gospodarka, gdyby wszystkie czynniki wytwórcze były optymalnie wykorzystane. Ta nieobserwowalna zmienna reprezentuje pożądany lub docelowy poziom jaki powinna osiągnąć produkcja rzeczywista. Niekiedy definiuje się produkcję potencjalną jako produkcję skorygowaną o wahania cykliczne.

29. Pełne zatrudnienie, stan na rynku pracy, w którym wszyscy akceptujący ustaloną na nim płacę mogą znaleźć zatrudnienie. Pełne zatrudnienie oznacza, że przy określonym poziomie płacy wielkość podaży pracy równa Jest wielkości popytu na nią - rynek pracy jest w równowadze.

30. Ścieżka wzrostu zrównoważonego (dynamiczna równowaga) -to stan gospodarki, w którym produkcja zwiększa się w tempie wyznaczonym przez przyrost demograficzny i równym stopie wzrostu zasobu kapitału. Oznacza to, że wielkość produkcji per capita nie zmienia się. Na stałym poziomie utrzymuje się też techniczne uzbrojenie pracy czyli kapitał na 1 pracownika.

31. Luka produkcji (PKB) - różnica pomiędzy PKB potencjalnym a PKB realnym, wynikająca z niepełnego zatrudnienia (zatrudnienia poniżej poziomu bezrobocia naturalnego). Wyrażana jest w procentach. (wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego, spada PKB).

32. Budżet państwa- Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

1) organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;

2) sądów i trybunałów.

2. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej „rokiem budżetowym”.

3. Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym. (Art. 95 ufp)

23. Saldo budżetowe - jest to nadwyżka lub deficyt w budżecie państwa, tj. nadwyżka dochodów względem wydatków budżetu w danym roku lub odwrotnie- nadwyżka wydatków nad dochodami.

24. Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie państwa są wyższe niż jego dochody.

25. Nadwyżka budżetowa - suma dochodów budżetowych przewyższająca wydatki budżetowe.

26. Dług publiczny- suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

27. Handel zagraniczny- to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa.

28. Funkcja alokacyjna państwa – polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych.

29. Funkcja redystrybucyjna - polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

30. Funkcja stabilizacyjna - polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów jak: osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, stabilizację rynku pieniężnego (aby stopa% kredytu nie była zbyt wysoka), możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

31. Funkcja legislacyjna-oznacza, że państwo tworzy porządek prawny oraz porządek instytucjonalny

32. Dobra publiczne to dobra, które charakteryzują się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Pierwszy warunek oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

33. Efekty zewnętrzne – Efekt zewnętrzny powstaje wtedy, kiedy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób.

• Działania w sytuacji efektów korzystnych

• Działania w sytuacji efektów niekorzystnych

• Prawa własności

23. Konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją)-jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku. Jej cechy to:

• Jednorodne dobra

• Duża liczba podmiotów

• Brak zmów pomiędzy podmiotami

• Swoboda wejścia i wyjścia

• Pełna informacja o cenach

23. Zasady w systemie finansów publicznych:

• Jawności- Zapewnienie obywatelom i organizacjom działającym w ich imieniu swobodnego dostępu do informacji publicznej

• Przejrzystości- Sytuacja, w której sektor publiczny jest wyraźnie oddzielony od reszty gospodarki, znane i dostępne są zasady podziału odpowiedzialności za decyzje w sprawach finansowych oraz znane i dostępne są zasady podejmowania tych decyzji

• zasada pomocniczości (subsydiarności)- zasada, według której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa. Ludzie powinni akceptować interwencjonalizm państwowy jeśli jest on słuszny i prowadzi do odpowiednich rozwiązań.

• Zasada domniemania kompetencji gmin oznacza że:

1. gminy nie działają na podstawie kompetencji ale mogą być aktywne na różnych polach.

2. gminy nie mają obowiązku ograniczania swej działalności do zadań wyraźnie nałożonych przez prawo ale mogą również podejmować inne nowe zadania publiczne

3. gmina nie może wkraczać w strefę zadań wcześniej już zastrzeżonych dla innych władz publicznych

23. Decentralizacja zadań publicznych – taki ich podział, by jak największa ich część była wykonywana przez władze lokalne, a w przypadku wielopoziomowej struktury władz lokalnych, najbliższy obywatelowi szczebel, który może zadanie wykonywać efektywnie.

24. Finanse publiczne- obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
    1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
    2) wydatkowanie środków publicznych;
    3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
    4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
    5) zarządzanie środkami publicznymi;
    6) zarządzanie długiem publicznym;
    7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

25. Sektor publiczny- zbiorowość instytucji, które:

• Są podległe organom władzy publicznej,

• Wykonują na zasadach niekomercyjnych zadania publiczne.

23. Niesprawności rynku- negatywne następstwa funkcjonowania rynku jako regulatora procesów gospodarczych; zawodność rynku.

• Aspekty mikroekonomiczne:

-Założenia konkurencji doskonałej

-Kompletność rynku: efekty zewnętrzne i dobra publiczne, brak rynków natychmiastowych i terminowych (koszty transakcji, asymetryczna informacja, niepewność i ryzyko)

• Aspekty makroekonomiczne:

-Niestabilność gospodarki (fluktuacje)-(inflacja, bezrobocie)

23. Niesprawności państwa- reprezentacja grup społecznych, problemy pełnomocnictwa: polityczny cykl koniunkturalny, biurokracja.

Zawodność państwa w ekonomii jest analogią zawodności rynku na polu sektora publicznego i występuje w sytuacji, gdy alokacja dóbr lub zasobów dokonywana przez władze publiczne jest nieefektywna.

23. Fundusze celowe – fundusze stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie gromadzonych w nich dochodów. Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych.

24. Jednostka budżetowa – jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która nie posiada osobowości prawnej. Wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto – pełnymi kwotami).

25. Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.

26. Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej- wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna. Tworzone są przez kierowników jednostek budżetowych po otrzymaniu zgody od organu, który utworzył daną jednostkę budżetową.

27. Samorząd terytorialny- organizacja społeczności lokalnej (gmina, powiat) lub regionalnej (województwo samorządowe) i jednocześnie forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium i dozwolonych samorządowi przez ustawy, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej.

28. Samorząd wojewódzki- wyodrębniony (zasiedlający określone terytorium) w strukturze państwa związek społeczności regionalnej funkcjonujący w randze województwa, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań. Samorząd województwa posiada możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, a także stanowienia prawa miejscowego. Organ stanowiący: sejmik województwa . Organ wykonawczy: zarząd województwa.

29. Samorząd gminny- Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Wyróżniamy trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko–wiejskie i wiejskie. Rada gminy może w obrębie gminy tworzyć mniejsze jednostki administracyjne (tzw. jednostki pomocnicze gminy). Organ stanowiący: rada gminy. Organy wykonawcze: wójt, burmistrz lub prezydent.

30. Samorząd powiatowy- wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej funkcjonujący w randze powiatu, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych mu zadań.

Samorząd powiatowy stanowi drugi szczebel samorządu terytorialnego w Polsce obok samorządu gminnego i samorządu województwa. Organ stanowiący: rada powiatu. Organ wykonawczy: zarząd powiatu.

23. Organy wykonawcze państwa: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów (wraz z Prezesem Rady Ministrów) oraz organy administracji rządowej. Organem wykonawczym jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz Państwowa Komisja Wyborcza. Organy stanowiące-Sejm i Senat.

24. Subwencja ogólna -jest formą zasilania polskich jednostek samorządu terytorialnego z budżetu państwa. Składa się z pięciu części: * podstawowej,

* oświatowej* wyrównawczej * rekompensującej *drogowej.

23. Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego-źródła dochodów:
    podatki,
    opłaty (tylko gmina),
    subwencja ogólna,
    dotacje celowe,
    dochody z majątku własnego,
    dochody jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych,
    odsetki od środków gromadzonych na rachunkach bankowych,

24. Dotacje celowe - są to środki przeznaczone na:
    1) finansowanie lub dofinansowanie:
    a. zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,
    b. ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,
    c. bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,
    d. zadań agencji wykonawczych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b,
    e. zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym,
    f. kosztów realizacji inwestycji;
    2) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnych ustawach.
    3) realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 pkt 6, wydatkowane przez podmioty realizujące te programy, inne niż państwowe jednostki budżetowe;
    4) realizację projektów pomocy technicznej finansowanych z udziałem środków europejskich i środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b;
    5) finansowanie lub dofinansowanie zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty, ze środków przekazywanych przez jednostki, o których mowa w art. 9 pkt 5, 7 i 14;
    6) realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. c i d;
    7) współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

25. Zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego- to te, których wykonywanie leży w interesie nie tyle samych tylko mieszkańców jednostek, co raczej w interesie ogólnopaństwowym lub takie, które leżą w kompetencji innego podmiotu, lecz ich wykonywanie ze względów pragmatycznych zostało powierzone danym jednostkom samorządu terytorialnego.

26. Zadanie własne jednostek samorządu terytorialnego- to zadanie publiczne, które ustawodawca przypisał danemu szczeblowi samorządu terytorialnego i za którego realizację ta jednostka samodzielnie odpowiada.

27. Składka na ubezpieczenie - zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Oblicza się ją od podstawy wymiaru. W zależności od tytułu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w różny sposób ustala się podstawę wymiaru składki zdrowotnej.

28. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (oficjalny skrót: ZUS) – państwowa instytucja publicznoprawna realizująca zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych w Polsce.

29. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (w skrócie KRUS) - instytucja państwowa odpowiedzialna za ubezpieczenie społeczne rolników.Prowadzi zadania z zakresu (m.in.): przyznawania i wypłaty świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń: emerytalno-rentowego oraz wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, prowadzenia działalności prewencyjnej na rzecz upowszechniania zasad bezpieczeństwa pracy w gospodarstwach rolnych oraz eliminowania zagrożeń w miejscu pracy i życia rolników, prowadzenia dobrowolnej, nieodpłatnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych do świadczeń KRUS, zagrożonych niezdolnością do pracy, bądź trwale lub okresowo całkowicie niezdolnych do pracy w gospodarstwie rolnym.

30. Funkcje Banku Centralnego:

* Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych państwach również rządowi)[1]. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.

* Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

* Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

Funkcje stabilizująco-kontrolne:

* Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

* Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.

* Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.

* Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

23. Najważniejszymi narzędziami polityki pieniężnej są:
    - stopa rezerw obowiązkowych, - stopa redyskontowa, -operacje otwartego rynku.