EPOKA BRĄZU

W naturze braz i miedz razem nie występują, trzeba się wiec było wymieniac a to z kolei przyspieszylo rozwój, w poczatkowej fazie epoki duze zróżnicowanie kulturowe, powsawaly liczne osrodki metalurgiczne, rozwinal się transport rzeczny.

Początki brązu wiążą się z kulturami egejskimi:

Kultura minojska (Kreta)

Kultura mykeńska (Stały Ląd)

Kultura cykladzka (wyspy Morza Egejskiego): zwarta, nieregularna zabudowana osad, 2000-1700 p.n.e.: kompleksy (pałace) budynków, kilkupiętrowe, freski na ścianach, sceny batalistyczne, powstawaly pieczęcie, grobowce arystokracji obok cytadel, pismo linearne typu B (wzorowane na A), społeczeństwo pod władzą urzędników

Kultura Maruszy: środkowa i dolna Cisa, groby popielnicowe i bezpopielnicowe

Kultura madziarowska:

południowo-zachodnia Słowacja, pochówki w obrębie osad, pochówki w dużych naczyniach

Kultura Otomani: 2000-1600 p.n.e
górna Cisa i dopływy, osady obronne; wały i fosy, suche mury bez zaprawy, formy odlewnicze muszkowe (negatyw przedmiotu wykuty w kamieniu), broń:czekany, miecze, groty włóczni, ozdoby,zmarli chowani niespaleni na boku, ornamenty jak z kultury mykeńskiej

Kultura panońska: ceramika inkrustowana

Kultura unietycka: obszar oddziaływania: Europa środkowa i zachodnia, fazy: starounietycka, przejściowa, klasyczna, rolnictwo, hodowla, domy słupowe, ziemianki,groby książęce z nasypem kurhanowym, osady otwarte, ceramika, metalurgia, obrządek szkieletowy, pozycja skulona, trumny lub z obstawa, osadnictwo wlasciwe.

Ziemie Polskie – od ok. 2100 p.n.e.

Starounietycka – południe od Wrocławia

Przejściowa – rozwój osadnictwa, od południowego Wrocławia do wielkopolski

Klasyczna – berła sztyletowe; nie palono zmarłych (chowani na boku, podkurczeni, głowa na wschód); kurhany, wzrost bogactwa, groby z wyposażeniem.

Kultura iwieńska: górna i środkowa Noteć, Mazowsze, gród z Biskupina (!!!)

wyroby kamienne i krzemienne, hodowla,

chowano w obstawach.

Kultura mierzanowicka: 2400-2200 p.n.e
górna Wisła, wyżyna Sandomierska, gospodarka oparta na hodowli, obróbka krzemienna, cmentarzyska wokół osad; groby płaskie, trumny z kłosy (ciało zawijano w maty z patyków, mężczyzn układano na prawy bok, kobiety na lewy), kolie z paciorków z fajansu, wyroby kamienne, kościane, zausznice w kształcie wierzbowego liścia, eksploatacja górnicza.

Kultura strzyżowska: tradycje czerpano m.in. z kultury amfor kulistych, uprawa ziem, hodowla, groty z włóczni, zmarli niespaleni, groby z obstawami kamiennymi, pozycja wyprostowana.

Zespół kultur Trzciniec-Komarów-Sośnica (podobieństwo w ceramice)

Kultura trzciniecka

Kultura wschodniotrzciniecka

Kultura komarowska- najbogatsza w wyroby brazowe.

Kultura sośnicka (duże i małe osady; zróżnicowana gospodarka,kurhany, zmarli chowani na waleta)

Kultura wietrzowska: osady obronne, brak cmentarzy- dorosłych chowano w jakach odpadkowych, a dzieci w naczyniach, rozprzestrzenianie się kultur mogiłowych.

Krąg kultur pól popielnicowych

faza wczesna (okres ekspansji); faza środkowa (II okres epoki brązu – stabilizacja, rozwój); faza późna (III okres epoki brązu); faza przejściowa (mogiłowo-popielnicowa)

kurhany na planie koła; z ziemi lub kamieni

pojawia się ciałopalenie, składano zmarłych w odświętnych strojach, z biżuterią i innymi ozdobami,duże cmentarzyska; czasem w grobach znajdowało się kilka pochówków

małe osady, groty oszczepów, siekierki, czekany, noże, sierpy, szpile z różnymi główkami,bransolety, naramienniki, tarcze. Pojawia się ciałopalenie.

(kultura pilińska; środkowodunajska kultura pół popielnicowych – pochówki ciałopalne, popielnicowe lub jamowe; bogate ciałopalne groby pod kurhanami; południowoniemiecka kultura pól popielnicowych; kultura zachodniohalsztacka – gospodarka rolniczo-hodowlana, osady otwarte i palafitowe, kurhany i groby płaskie, ciałopalne popielnicowe pochówki; dolnoreńska kultura pól popielnicowych; południowofrancuska grupa kultur pól popielnicowych)

Kultura przedłużycka

I faza starsza (II okres epoki brązu – kurhany, pojedyncze groby szkieletowe); II faza klasyczna (środkowy i młodszy brąz – stabilizacja, rozszerzenie zasięgu, powstanie lokalnych grup); III faza młodsza (II/III okres epoki brązu). Osady otwarte, ozdoby z brazu, zaczyna się ciałopalenie, cmentarzyska plaskie i rozlegle, szkieletowy obrządek pogrzebowy

rozwój miejscowego ośrodka metalurgii – szpile z różnymi główkami, bogato zdobione główki,osady otwarte, grody na wyżynach

cmentarzyska płaskie i rozległe; groby ciałopalne, jamowe, bezpopielnicowe

Kultura łużycka: rozwijała się od ok. 1300r.

charakterystyczna odmiana kultury pól popielnicowych na ziemiach polskich

obejmowała dorzecza Wisły i Odry, ale też północne Czechy, Saksonię, Łużyce i Branderburgię

dominowały groby popielnicowe, płaskie, obrządek ciałopalny, gospodarka rolniczo-hodowlana, budownictwo drewniane, struktury osadnicze

ceramika z geometryczną ornamentyką

wyroby brązowe: siekierki, sierpy, brzytwy i ozdoby, kultura ta jest bardzo zróżnicowana – nie była to zwarta jednostka etniczno-polityczna, ale szereg jednostek regionalnych pozostających ze sobą w luźnym związku i połączonych jedynie wspólnotą duchową.

Powstawały grupy lokalne kultury łużyckiej (Śląska, sasko-łużycka, górnośląsko-małopolska, brandenbursko-lubuska, Zachodniopomorska, Wschodnia, Tarnobrzeska, Kaszubska, Warmińsko-mazurska). 2 CHORYZONTY CHRONOL.:

- wcześniejszy: wiele grup przyjęło ceramike guzowata

-pozniejszy: najpierw ceramika ostro profilowana, potem zdobiona ukosnym kanelowaniem, wzrost liczby ludności, kolonizacja nie zasiedlonych obszarow, pierwsze osady obronne w Polsce chroniące przed najazdem Kimmerów, zajmowano się glownie uprawa roslin, gospodarka wypaleniskowa, orka sprzezajna.

EPOKA ZELAZA

ORES HALSZTACKI

- pojawia się przez osłabienie, rozbicie kultur pól popielnicowych

- Europa: środkowa Francja, dorzecza górnego i środkowego Renu, Dunaju, wybrzeża Adriatyku po północną Italię, północno-wschodnie dorzecze Odry i Łaby

- unifikacja kulturowa, wzrost znaczenia konia w walce

- zróżnicowanie społeczne

- bogato wyposażone groby wojowników i wodzów; drewniane komory grobowe, kurhany, czasem wozy konne i rydwany zakopane w kurhanach

- rozwój wytwórczości metalurgicznej i garncarstwa

- styl halsztacki w ceramice: malowana na czarno, wzory geometryczne

- długie miecze z brązu i żelaza (z rękojeściami)

- fazy: C i D

Rozpada się na:

Kultura zachodniohalsztacka

Kultura wschodniohalsztacka

Południowowschodnia kultura halsztacka

Halsztat C

grupa śląska kultury łużyckiej – duże znaczenie, pośrednictwo w handlu bursztynem, wyroby w stylu halsztackim: naczynia, ornamenty, symbol trójramiennej swastyki, dominuje ciałopalenie, ale funkcjonują również groby szkieletowe. Scytowie zniszczyli te kulture :P Scytowie to koczownicy przybyli gdzies z Azji, wojowniczy charakter, mieli duzo zlota.

Halsztat D

-rozwój kultury zachodniohalsztackiej: dorzecze górnego Dunaju, Austria, zachodnie Niemcy(grupy lokalne),ciałopalenie, kurhany, komory drewniane, różne wyposażenie grobów,widoczne zróżnicowanie społeczne

architektura śródziemnomorska, grody obronne, w Polsce grupa śląska kultury łużyckiej traci na znaczeniu, metalurgia, ceramika inkrustowana białą masą, postacie ludzkie i zwierzęce. Mieli kontakty ze Scytami, eksploatacja soli, regularna zabudowa domow z paleniskiem pośrodku i duza izba.

Kultura pomorska

Powstala na bazie Kaszubskiej Grupy Kultury Luzyckiej, groby skrzynkowe, wielopopielnicowe, popielnice z oczkami na wieku, na pd-wsch groby podkoszowe.

OKRES LATEŃSKI (przedrzymski)

- początki wiązane z terenami kultury zachodniohalsztackiej, najwcześniej: Ren i Mozela

- nowy styl w inwentarzach grobów książęcych

- pochówki w drewnie, kurhany, obrządek szkieletowy, chowano na wozie dwukołowym

- w grobach naczynia z brązu

- bogate wyroby z metali szlachetnych

Kultura przeworska

Kultura jastforska: obszar dorzecza dolnej Łaby z lokalnymi odmianami w Dolnej Saksonii, Meklemburgii, Brandenburgii

od VI do I w.p.n.e., wpływy Celtów (widoczne zwłaszcza w stylach ozdób)

umiejętność wytopu i obróbki żelaza

obrządek ciałopalny popielnicowy

groby bogato wyposażone (ozdoby, szpile)

wysoki status społeczny wojownika

OKRES RZYMSKI

Kultura przeworska: cmentarzyska ciałopalne, jamowe, pochówki psów w naczyniach

istotne znaczenie kowala

dymarki – piece hutnicze; rozwój hutnictwa

pozyskiwano rudę darniową

ceramika ręcznie lepiona, z meandrem, proste garnki

Kultura wielbarska

pochówki szkieletowe w trumnach, brak wyrobów żelaznych w grobach

Kultura luboszycka

wiązana z plemieniem Burgundów

OKRES WĘDRÓWEK LUDÓW

Duzo zlota wiec to dobry okres dla ludow barbarzyńskich.
Kultura Praska: nawczesniej w pd Polsce

Typ Korczak: wsch cz obszaru kultury Praskiej

Kultura Pieńkowska: laczona ze słowiańskimi Antami

Kultura Kołoczin: nieduze, otwarte osady, ubogie, nieliczne, jamowe, ciałopalne pochowki, ceramika prosta recznie lepiona, chaty z paleniskiem w rogu, hodowla, łowiectwo, rybolostwo, zbieractwo, Malo ozdob i przyrządów metalowych, groby slabe pojedyncze. Ta kultura wczesnych Slowian wymieszala się potem z Awarami, którzy ich podbili.