Praca semestralna z przedmiotu Ergonomia
Ergonomiczne rozwiązania
na rzecz poprawy warunków pracy,
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
By móc analizować ergonomiczne rozwiązania na rzecz poprawy warunków pracy, bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, należy przede wszystkim uzmysłowić sobie co to jest ergonomia i jakie są jej zadania.
Według Encyklopedii Powszechnej PWN jest to „dyscyplina wiedzy zajmująca się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy, jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy.”1
Słowo ergonomia pochodzi od greckich słów: ergon – praca, dzieło i nomos – prawo, zasada. Ergonomia jako nauka o przystosowaniu człowieka do pracy i pracy do człowieka istniała od zarania dziejów: rolnicy, sklepikarze, inżynierowie starali się w jakiejś mierze ułatwić sobie pracę wymyślając coraz przyjaźniejsze narzędzia pracy a także wybierając dla siebie pracę, która była dla nich bardziej odpowiednia. Natomiast określenie dyscypliny naukowej termin „ergonomia” zostało po raz pierwszy użyte przez wybitnego polskiego przyrodnika – profesora W. B. Jastrzębowskiego – w roku 1857, w którym to ogłosił rozprawę zatytułowaną „Rys ergonomii, czyli nauki o pracy”. Dopiero prawie sto lat później termin ten został ustalony w Wielkiej Brytanii, gdzie w 1949 roku powstało Ergonomiczne Towarzystwo Naukowe. Ergonomia jest więc dyscypliną młodą – w „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej" PWN hasło ergonomia pojawiło się dopiero w 1970 roku. Od tego czasu następuje powolne, lecz systematyczne przenikanie do świadomości społecznej jej roli oraz coraz większe zrozumienie celów i zadań stojących przed tą interdyscyplinarną wiedzą w obecnych czasach. Z pewnością ma na to wpływ rosnąca liczba chorób cywilizacyjnych i zawodowych, wynikających z monotypowości i monotonności procesu pracy.
Ergonomiczne rozwiązania na rzecz poprawy warunków pracy w początkowej fazie miały głównie na celu poprawę bezpieczeństwa pracy czyli redukcję wypadków przy pracy. W latach 70-tych XX wieku nastąpiło systematyczne poszerzenie rozumienia pojęcia „warunki pracy”. I tak na przykład w systemie pracy taśmowej pojawiły się postulaty rotacji stanowisk, scalania prac, do koncepcji BHP i reorganizacji stanowisk pracy doszło pojecie kompleksowego środowiska pracy w wielu nowych wymiarach: psychologicznym, społecznym, ekonomicznym, czy też politycznym. Podniesiona także została kwestia jakości życia w pracy (QWL – quality of worklife).
Według Edwarda Franusa2 pierwotnie ergonomię interesowała tylko praca oraz dostosowanie urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych, w okresie powojennym było to dostosowanie maszyn, otoczenia i organizacji pracy, a obecnie dostosowanie całej techniki do człowieka i odwrotnie i to nie tylko w pracy, ale też w domu, w szkole, w transporcie itd..
Ergonomia współczesna przedstawia rozwiązania zarówno konstrukcyjne, technologiczne, jak i organizacyjne które pozwalają uzyskiwać znacznie więcej korzyści poprzez zwiększenie efektywności pracy (ilość i jakość) i zmniejszenie jej uciążliwości – np. poprzez ograniczenie zmęczenia, zmniejszenie absencji chorobowej, liczby chorób zawodowych czy wypadków.
Jak dotychczas zadania swoje ergonomia spełnia bardzo dobrze. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, iż społeczeństwo nasze się starzeje, a co za tym idzie – coraz więcej będziemy mieli starszych i mniej sprawnych pracowników. Z pewnością też, konieczne będzie, w większym niż dotąd wymiarze, zatrudnianie osób niepełnosprawnych, czy kobiet w ciąży i dostosowanie do nich warunków pracy. Tak więc rozwiązania ergonomiczne w tym zakresie polegać będą miedzy innymi na ograniczaniu obciążenia fizycznego związanego z pracą.
Coraz częściej prace do tej pory wykonywane wyłącznie przez mężczyzn przejmowane są przez tak zwana „słabą płeć”. Ponieważ zgodnie z naszymi przepisami bhp kobieta może przewozić na wózku 2-, 3- i 4-kołowym jedynie 80 kg (w tym masa wózka), naturalnym efektem takiej restrukturyzacji zatrudnienia jest oczywiście konieczność wymiany tradycyjnych ręcznych wózków paletowych na mechaniczne – zazwyczaj elektryczne. Coraz powszechniej stosuje się także różne stacjonarne urządzenia ułatwiające transport ręczny – tradycyjne dźwigi i suwnice. Ale oprócz nich na halach produkcyjnych pojawiają się podnośniki wykorzystujące podciśnienie znakomicie zwiększające operatywność pracowników – zmniejszające obciążenie fizyczne przy większej łatwości manewrowania przemieszczanymi obiektami. Także małe mobilne dźwigi stanowią wyraz stosowania współczesnej ergonomii przy czym ich podstawowe funkcje (podnoszenia) rozszerzane są o wiele dodatkowych – np. obracania przedmiotu, pozycjonowanie do pakowania itp. Szczególną zaś uwagę należy zwrócić na takie dźwigi stosowane w szpitalach. Poza prostą funkcją podnoszenia i przewożenia pacjenta, niektóre modele wyposażone są w funkcje rehabilitacyjne – np. wspomagania wstawania.3
Ergonomiczne rozwiązania stosuje się nie tylko ulepszając maszyny, dźwigi, czy inne skomplikowane urządzenia, ale także w organizacji pracy biurowej. Wielkość i wysokość biurka oraz krzesła, kolor mebli i ścian, a także oświetlenie i jakość powietrza – wszystkie te elementy mają wpływ na wysoką jakość zdrowia i motywacji pracownika a także efektów jego pracy. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki socjalnej mówi, że pracownik powinien mieć co najmniej 2 m2 wolnej podłogi w miejscu pracy, która nie jest zajęta przez sprzęt i inne rzeczy. Natomiast wysokość pomieszczenia gdzie pracuje więcej niż czterech pracowników nie może być niższa niż 3m. Wszystko to swoim pracownikom zobowiązany jest zapewnić pracodawca. Również w przypadku oświetlenia istnieją przepisy (normy) regulujące jego jakość w poszczególnych pomieszczeniach i ilość zastosowanych źródeł światła.
Wszystkie urządzenia jakimi posługuje się pracownik na co dzień powinny być w zasięgu jego rąk. Podobnie jak fotele także biurka powinny być wyposażone w elementy pozwalające na regulację. Wysokość i wielkość biurka i fotela musi być dostosowana indywidualnie do każdego pracownika. Wszystkie te ergonomiczne rozwiązania dbają o zdrowie pracownika i jego lepsze samopoczucie, a tym samym podnoszą jego zadowolenie z pracy i wydajność.
Jak widać głównym zadaniem ergonomii jest projektowanie takich warunków fizycznego otoczenia lub takie jego zmienianie, by jak najlepiej odpowiadały fizycznym i psychicznym cechom człowieka poprawiając jego warunki pracy, zasady bezpieczeństwa i zdrowia.