TEORIE WYJAŚNIAJĄCE POCHODZENIE AGRESJI
Geneza agresji
Istnieje wiele kontrowersyjnych poglądów
dotyczących:
genezy agresji
mechanizmu przebiegu agresji
Przyjmuje się jednak, że są dwie podstawowe grupy teorii:
Biologiczne teorie agresji
Psychospołeczne teorie agresji
Biologiczne teorie agresji
Neurofizjologiczne i organiczne podłoże agresji (Sheldon 1949; Lindsley 1967; Jacobs, McClemont 1965)
Agresja jako instynkt, popęd:
- hormizm McDougalla 1926
- psychoanaliza Freuda 1959, 1984
- koncepcja ewolucyjno-ekologiczna K. Lorenza 1973
Neurofizjologiczne i organiczne podłoże agresji
Teorie biologiczne wyjaśniające agresję:
wrodzonymi cechami organizmu
strukturą lub funkcjami neurologicznymi czy fizjologicznymi
Konstytucjonalizm Sheldona:
Budowa człowieka – podstawowy wyznacznik jego zachowania, jest „obiektywną manifestacją osobowości”.
Przestępcę charakteryzuje określony fenotyp – mężczyzna wysoki, dobrze zbudowany lub o mezomorficznej konstytucji cielesnej.
Teorie genetyczne
Agresja jako skutek zaburzeń struktury chromosomalnej (anomalie chromosomów X lub Y)
Agresja jako instynkt, popęd
Agresja powstała na drodze ewolucji i jest potrzebna do utrzymania gatunku – jako napęd działania ( Freud, Lorenz).
Jest zachowaniem wrodzonym, nieuchronnym i pojawia się wówczas, gdy istnieje potrzeba rozładowania negatywnej energii.
Nie musi być wyzwalana, ma charakter spontaniczny.
Energia agresywna odtwarza się samoistnie i co jakiś czas musi być rozładowana.
Jest mało podatna na wpływy zewnętrzne, nie podlega zmianom pod wpływem uczenia się.
Jeśli okaże się nagradzająca, może stać się zachowaniem poszukiwanym.
Człowiek jest zwolniony z kontroli swojego zachowania, agresja nie zależy ona od jego świadomości.
Podsumowanie
Nie da się udowodnić wyłącznego determinizmu konstytucjonalnego, genetycznego czy fizjologicznego agresywnego zachowania
Słaba metodologia badań
Wpływ czynników społecznych
Są plemiona całkowicie pozbawione agresywności:
Plemię Arapeszów z Nowej Gwinei
Plemię Pigmejów zamieszkujących Kongo
Psychospołeczne teorie agresji
Teoria „frustracja-agresja” (klasyczna forma Dollarda, Millera z 1939 roku; jej modyfikacje Rosenzwieg 1938; Berkowitz 1962-1967)
Agresja jako wyuczona dyspozycja (Frączek, Pufal-Struzik 1996)
Agresja nawykowa – efekt klasycznej teorii uczenia się (Buss 1961; Łukaszeski 1971)
Społeczne uczenie się zachowań agresywnych (Bandura 1969, 1971, 1973; Bandura, Warters 1963, Bronfenbrenner 1970, 1979, 1986)
Teoria „frustracja-agresja”
Główną przyczyną agresji jest doznawany stan frustracji (J. Dollard, N.E. Miller).
Wszelka frustracja rodzi skłonność do agresji.
Agresja jest tym większa:
- im bardziej wartościowy jest cel
- im bardziej frustracja uniemożliwia osiągnięcie celu
- im bardziej zablokowane są działania zmierzające do realizacji celu
Wyrażanie agresji hamuje strach przed karą. Jeżeli strach jest duży – następuje zmiana postaci agresji (pojawiają się reakcje zastępcze). Taki sposób rozładowania frustracji pociąga za sobą mniejsze konsekwencje. Gdy brak reakcji na frustrację, można uznać, że przyjęły one forma ukrytą czyli myśli i wyobrażenia o zemście.
Najważniejsze prawa sformułowane przez J. Dollarda:
Siła pobudzenia do agresji jest uzależniona od stopnia frustracji.
Akty agresji mogą być zahamowane pod wpływem kary.
Zachowania agresywne mogą ulec przeniesieniu.
Akty agresji otwartej, szybciej i skuteczniej niż agresji ukrytej, zmniejszają napięcie frustracyjne.
Podsumowanie
Teoria ma słabe ogniwa:
- nie każda frustracja prowadzi do agresji;
- obok agresji mogą występować: regresja, fiksacja czy wycofywanie się z kontaktów, nadmierne jedzenie, ucieczka w
alkohol, zaburzenia somatyczne;
Sama frustracja nie wystarcza do wywołania agresji. Potrzebne są „sygnały wywoławcze” (Berkowitz 1965) czyli dostrzeżenie w sytuacji sygnałów wywołujących zachowanie agresywne.
Teoria przeszła ewolucję:
Frustracja prowadzi jedynie do wzrostu pobudzenia emocjonalnego. Dopiero interpretacja sytuacji przez jednostkę spowoduje określoną reakcje na nią. Czynniki sytuacyjne czyli „spustowe” mają ogromne znaczenie dla pojawienia się niepożądanego zachowania.
Teoria społecznego uczenia się agresji
Agresja jest rezultatem uczenia się (A. Bandura, R.H. Walters 1968).
Wyjaśnia ją proces warunkowania instrumentalnego – jeśli po zachowaniu nastąpi nagroda, jest duże prawdopodobieństwo wystąpienia go w przyszłości.
Wachlarz nagród nasilający agresję jest bogaty: pozycja społeczna, uznanie u innych, stan posiadania, dominacja.
Nagrody psychologiczne: wzrost poczucia własnej wartości, poczucie kontroli nad sytuacją, poczucie władzy nad innymi (Wojciszke 2000).
Ludzie uczą się agresji poprzez gromadzenie doświadczeń, w kontaktach społecznych, przez obserwowanie i modelowanie.
Bandura ( 1968) podaje trzy rodzaje następstw modelowania prowadzącego do uczenia się agresji:
człowiek, obserwując zachowanie innych, poznaje nieznane dotąd wzorce zachowania agresywnego;
obserwacja skutków cudzej agresji może osłabić, zahamować lub nasilić wyuczone wcześniej reakcje agresywne u jednostki;
samo obserwowanie zachowania niepożądanego u innych wywołuje, podobnie jak u agresora, określone emocje i przez to zachęca obserwatora do podobnych reakcji.
Nagrodzona agresja modela powoduje wzrost agresji u obserwującego; ukarana – spadek.
Stopień identyfikacji z modelem zależy od jego znaczenia dla jednostki.
Podsumowanie
Jedynie ostatniej koncepcji nie dało się zakwestionować.
Trudno dyskutować z tezą, że zachowania agresywne są nabywane w toku rozwoju osobniczego.
Mogą one być wywoływane, utrzymywane i redukowane.