Konflikty w rodzinie

Socjologia albo przedstawia rodzinę jako funkcjonalne i harmonijne stadło, albo jako dysfunkcjonalne i patologiczne środowisko, w którym dochodzi do przemocy w stosunku do słabszych jej członków (zazwyczaj kobiet i dzieci). Problem w tym, że w każdej rodzinie spotykają się ludzie, których interesy są w pewnej mierze współbieżne i te same jednostki, których indywidualne interesy są różne. Członkowie rodziny maja różne genotypy, co samo w sobie decyduje o rozbieżności interesów. Jest to pierwsza z przyczyn konfliktów wewnątrzrodzinnych. Drugim ze źródeł konfliktów w rodzinie jest zdecydowana różnica między interesami reprodukcyjnymi kobiet a interesami mężczyzn. Innymi słowy przyczyną konfliktów rodzinnych jest tzw. „wojna płci”. Wojna ta decyduje o sporach wokół zasobów rodzinnych i opieki nad dziećmi. To ona przesądza o rozstaniach kończących funkcjonowanie rodziny. Najogólniej mamy do czynienia z trzema rodzajami konfliktu w rodzinie:

1. Konflikt między kobietami a mężczyznami, czyli konflikt między rodzicami.

2. Konflikt między rodzicami a dziećmi.

3. Konflikt między rodzeństwem.

Międzypokoleniowa rodzinna solidarność oraz chęć niesienia wszelakiej pomocy krewnym nie powoduje, że członkowie rodzin nie zmagają się z wewnątrzrodzinna niezgodą, rywalizacją między pokoleniami albo otwartym konfliktem między kobietami i mężczyznami. Konflikt w każdej rodzinie koegzystuje z ładem, stabilnością i współpracą między jej członkami , co wynika z faktu, że każdy z nich ma odmienne interesy. Dodatkowo, te odmienne interesy mogą być rezultatem okoliczności historycznych, w których przyszło żyć różnym pokoleniom, co sprawia, że dziadkowie, rodzice i wnuki hołdują innym wartościom i przestrzegają innych norm. Dlatego członkowie rodziny mogą się ze sobą nie zgadzać co do rozmaitych kwestii: osobistych nawyków i potrzeb, stylów życia, praktyk związanych z opieką nad dziećmi, przekonań politycznych, religijnych czy ideologicznych, stosunku do pracy, do pieniędzy oraz do ich wydatkowania, stosunku do podziału władzy w rodzinie, stylu prowadzenia gospodarstwa domowego, a także różnic w stylach interakcyjnych i komunikacyjnych. Wszystkie te sfery domowego życia powodują konflikty, niejednokrotnie zażarte i często zakończone rozpadem rodziny. Jakość życia rodzinnego, w tym jakość relacji między małżonkami, to efekt balansowania między dopasowaniem, satysfakcją z życia małżeńskiego czy poczuciem szczęścia a niezgodą, kłótniami i konfliktem, w którym używa się przemocy. Z czasem małżeństwa tracą chęć do prowadzenia domowych wojen.

Większość badań nad dynamiką konfliktów w rodzinie wskazuje na spadek natężenia rodzinnych sporów i małżeńskich kłótni wraz z rosnącym stażem małżeńskim. Pierwszym wyjaśnieniem takiej sytuacji jest to, że partnerzy z dłuższym stażem stają się bardziej tolerancyjni, więcej sobie wzajemnie wybaczają, łatwiej dochodzą do zgody. Po prostu są do siebie przyzwyczajeni. Następuje rutynizacja pożycia- małżonkowie znają swoje zwyczaje i unikają sytuacji, w których mogliby urazić drugą osobę.

Drugim wyjaśnieniem tego zjawiska jest odpowiedni etap w cyklu życia. Konflikty są częstsze i gwałtowniejsze kiedy w domu są małe dzieci i dzieci dorastające. Ludzie skupiają wtedy swoją negatywną energię emocjonalną na partnerze, zamiast „wyżywać się na dzieciach”. Mniejsze natężenie konfliktów u starszych par związane jest na ogół z odejściem dzieci z rodzinnego domu. Źródłami konfliktów, oprócz dzieci, mogą być też rozmaite wydarzenia w cyklu życia: zwolnienie jednego z małżonków z pracy, obniżenie zarobków czy utrata zdrowia.

Trzeci ze sposobów wyjaśniania spadku nasilenia konfliktów w rodzinach to wyjaśnienie związane z faktem starzenia się. Proces starzenia może mieć wpływ na obniżanie ochoty do konfliktów, wpływa też tonująco na ewentualne użycie radykalnych środków w czasie kłótni (młodzi ludzie podczas kłótni: krzyczą, rzucają przedmiotami, trzaskają drzwiami, itp.).

Czwartym konceptem jest wyjaśnienie związane z cechami statystyki wiekowej. Mniejsze nasilenie konfliktów wśród starszych par względem młodych może być efektem różnic między pokoleniami. Starsze kohorty wiekowe hołdują bardziej tradycyjnym wartościom i przestrzegają ściślejszych norm odnośnie do ról płciowych. Piąty i ostatni sposób wyjaśnienia fenomenu spadku napięcia w małżeństwie z upływającym czasem zwany jest koncepcją „przetarcia” selekcyjnego. Starsze pary przeszły już swego rodzaju selekcję- sito rozstań i rozwodów. Przez to sito selekcyjne przechodzą jedynie pary zgodne, dlatego mamy do czynienia z ludźmi, którzy generalnie się nie kłócą

Konflikt wokół emocji

Rodzinę, tak jak wszystkie inne formy organizacji społecznej, postrzega się dzisiaj często jako sieć, w której ramach codziennie zachodzą rozmaite transakcje między jej członkami rodziny a światem zewnętrznym. Szczególnie istotne jest emocjonalne zaplecze tych transakcji związane z cechami charakterologicznymi poszczególnych domowników albo pewien „emocjonalny plecak”, który członkowie rodziny przynoszą z instytucji zewnętrznych do domu. Reed W. Larson i David M. Almeida opisują tego rodzaju transakcję jako emocjonalną reakcję łańcuchową. Stres jednego członka rodziny przenosi się w przewidywalny sposób na drugiego. Transakcja emocjonalna zachodzi wtedy, kiedy emocje jednego z członków rodziny mają związek z przyszłymi, dającymi się przewidzieć emocjami lub/i zachowaniami innego członka rodziny. Zdaniem Larsona i Almeidy, silne emocje negatywne mogą zakłócać sposób, w jaki rodzice postrzegają własne dzieci, jeśli te są nadaktywne i sprawiają kłopoty wychowawcze. Negatywne emocje blokują wtedy konstruktywne działania wychowawcze i wzmagają skłonność do ostrego karania dzieci.

Drugim pod względem częstości pasmem transmisyjnym dla emocji są kontakty rodziców z dziećmi. Kiedy między rodzicami pojawiają się napięcia potęgujące stres, przenoszą się na ojciec – dziecko i matka – dziecko, a także na relację między rodzeństwem. To ojciec jest słabym ogniwem emocjonalnym w systemach rodzinnych. Głównym źródłem emocji w rodzinie jest praca rodziców, najczęściej ojców. Matki są buforami emocjonalnymi, które starają się chronić dzieci przed skutkami napięć małżeńskich. Nieco inna sytuacja zachodzi w tych rodzinach, w których dzieci wychowywane są przez samotne matki. Tam wszelkie emocje matek szybko przenoszą się na dorastające dzieci, ale emocje tych dzieci nie przenoszą się na matki.

Istnieją pewne czynniki intensyfikujące lub blokujące transmisje emocjonalne w rodzinie. Te czynniki nazywamy moderatorami emocjonalnymi. Należą do nich zwyczaje i nawyki domowników, ich choroby psychiczne np. depresja, alkoholizm, ich płeć i liczba dowolnych istotnych zasobów, jakie są w ich indywidualnym posiadaniu.

Rodzina w świetle teorii wymiany i racjonalnego wyboru:

Najważniejszym przedstawicielem teorii wymiany w odniesieniu do rodziny i życia rodzinnego jest amerykanin F. Ivan Nye. Oto główne założenia jego modelu:

1. Rodzina to zbiór jednostek kierujących się swoimi własnymi interesami.

2. Zrozumienie i przewidywanie zjawisk zachodzących w rodzinie wynika ze zrozumienia motywacji jednostek.

3. Rodziny mają dla jednostek charakter nagradzający.

Rodzina w ujęciu Nye’a oparta jest na swego rodzaju kontrakcie między jednostkami wchodzącymi w jej skład. W ramach tego kontraktu jednostki wzajemnie dostarczają sobie nagród przy jednoczesnym wzajemnym obniżeniu kosztów. Trudno w życiu rodzinnym, stwierdza Nye, realizować jedynie własne, prywatne interesy i potrzeby. Dlatego ludzie uczą się podnosić zyski innych jednostek będących członkami rodziny, żeby jednocześnie podnieść swoje własne.

Natomiast głównym przedstawicielem teorii racjonalnego wyboru zjawisk związanych z rodziną jest amerykański noblista Gary Becker. Jego koncepcja nazywana jest często neoklasyczną ekonomiczną teorią rodziny, jego główne założenia to:

1. Rodzina to zestaw jednostkowych strategii podejmowanych przez poszczególnych jej członków.

2. Ludzie dysponują zasobami, które są ograniczone i tym samym muszą ustawicznie decydować, na jakie cele najlepiej je przeznaczyć.

3. Jednostki dokonują wyborów związanych z życiem rodzinnym, kierując się zasadą maksymalizacji użyteczności.

4. Istnieje w każdej jednostce wyraźna hierarchia potrzeb i preferencji.

5. Dążenie do zawarcia małżeństwa i do posiadania dzieci jest uniwersalne.

Stosując ten model Becker wytłumaczył zróżnicowanie między ludźmi w zakresię takich decyzji, jak założenie rodziny czy posiadanie dziecka

Konflikt wokół zasobów i podziału pracy:

W każdej kulturze i w każdej społeczności, obojętnie jak ukształtowany jest dom rodzinny , obojętnie jak wygląda gospodarstwo domowe i jak sprawiedliwie dzielą między siebie pracę zamieszkujący to gospodarstwo mężczyźni i kobiety, dochodzi na tle tego podziału do konfliktów. Kobiety mają na ogół niższą pozycję społeczną, a co za tym idzie, mniejszy udział w sferze publicznej i większy udział w pracy domowej.

Scott Coltrane zauważył, że jeśli w jakimś społeczeństwie kobiety kontrolują użycie i dystrybucję własności, a mężczyźni partycypują w opiece nad dziećmi, to takie społeczeństwo są generalnie mniej skłonne do wymagania od kobiet, by okazywały podległość mężczyznom przez jakieś zrytualizowane zachowania np. obsługiwanie męża przy stole, przynoszenie mu ugotowanego obiadu a potem kawy. Nic dziwnego, że przedstawicielki teorii feministycznej, zainspirowane myślą marksistowską, uznały, że mężczyźni czerpią z pracy domowej kobiet wymierne zyski i że taki patriarchalny podział pracy jest im na rękę. Mężczyźni są w domach klasą panującą, a kobiety klasą pracującą. Kiedy jednak kobiety poszły do pracy, poczucie niesprawiedliwości w podziale pracy domowej, podziale czasu i przestrzeni zaczął narastać konflikt między płciami. Konflikt ten zaowocował z czasem większym udziałem mężczyzn w obowiązkach domowych, ale ten męski udział jest nadal uzależniony od wielu czynników: lokalnej kultury i tradycji, siły wsparcia np. ekonomicznego lub prawnego ze strony państwa, natury lokalnego rynku pracy.

Jedną z przyczyn nasilonych konfliktów domowych na tle podziału pracy jest zaangażowanie w zabierającą wiele czasu pracę zawodową po obu stronach, przy znacznej dysproporcji zarobków.

Przemoc w rodzinie

Kiedy tylko wybuchają konflikty w parze lub w rodzinie ludzie starają się je oczywiście załagodzić. Każda rodzina ma wypracowane własne sposoby radzenia sobie w wbudowaną w życie rodzinne sprzecznością interesów. Style rozwiązywania konfliktów w parach kształtują się już w pierwszym roku życia małżeńskiego i są silnie związane z cechami psychicznymi małżonków. Zdecydowana większość małżeństw i rodzin radzi sobie z konfliktami bez odwoływania się do środków drastycznych np do bezpośredniej przemocy fizycznej. W pierwszej chwili termin przemoc domowa nasuwa myśl mężów bojących żony za to, że zupa była za słona. Tymczasem przemoc domowa może być wielokierunkowa, oznacza to, że ofiarami ataków przemocy niekoniecznie muszą być żony. Przemoc domowa to przede wszystkim przemyślany atak agresji, który ma na celu skrzywdzenie innej osoby, może być skierowany w stosunku do dzieci, małżonków, partnerów seksualnych, rodziców. Wynika z tego, że przemocy domowej nie nadużywają tylko mężowie, ale także i żony, dzieci wobec rodziców i siebie nawzajem, wnuki wobec dziadków.
Dzisiaj przyjmuje się, że przemoc w stosunku do dzieci to nie tylko ich bicie, czyli otwarta przemoc, ale także wykorzystywanie psychiczne i seksualne oraz zaniedbywanie ich zdrowia. Bardzo często formy przemocy przeplatają się ze sobą i ściśle wiążą.

Przemoc małżeńska to akty agresji wymierzone we współmałżonka i partnera seksualnego. Wykorzystuje się tu agresję słowną, krzyk, terror psychiczny, popychanie, rzucanie przedmiotami, policzkowanie, uderzanie pięściami, kopanie, użycie broni np. noża. W przemoc małżeńska zalicza się też wykorzystywanie seksualne kobiet i gwałt małżeński.

Michael P. Johnson-badacz przemocy domowej wyróżnił 4 typy przemocy małżeńskiej:

1. Przemoc zwyczajna w parze-pojawia się okazjonalnie zarówno w wykonaniu kobiety, ja i mężczyzny i jest wyłącznie przedłużeniem argumentów w czasie kłótni.

2. Terroryzm intymny-stałe stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej do sprawowania kontroli nad partnerem, pozostawia poważne uszczerbki na kondycji psychicznej ofiar. Jest on niemal wyłącznie stosowany przez mężczyzn w stosunku do swoich żon. Taki terroryzm polega na tym, że partnerzy używają siły fizycznej do wymuszenia posłuszeństwa.

3. Przemoc w odpowiedzi na przemoc-to samoobrona przed przemocą ze strony partnera. Stosują ją niemal wyłącznie kobiety, co kończy się bardzo często śmiercią męża z uwagi na użycie np. noża kuchennego.

4. Wzajemna kontrola za pomocą przemocy-zarówno mąż, ja i żona starają się wzajemnie kontrolować swoje działania za pomocą aktów przemocy, jest to jednak bardzo rzadkie.

Podział męskich sprawców ataków w ramach terroryzmu intymnego na 2 typy: kobry i pitbule. Kobry atakują na zimno i nawet jeśli ich ataki wyglądają na gorące, takie które są motywowane silnymi emocjami uruchamianymi w konkretnej chwili, wewnątrz pozostają chłodni. Pitbule natomiast terroryzują swoje partnerki na gorąco, z emocjonalnym zaangażowaniem, w odpowiedzi na rzeczywiste, a częściej niezwiązane ze stanem faktycznym powody do zazdrości bądź wściekłości, jakie dają w ich mniemaniu kobiety, zazwyczaj ich ojcowie bili swoje żony, oni sami natomiast są uzależnieni emocjonalnie od swoich partnerek, co na ogół nie występuje w wypadku kobr.

Przez długi czas badacze mieli znaczne kłopoty z oszacowaniem częstotliwości przemocy domowej. Problem ten wynikał z faktu, że większość tego rodzaju wypadków, jeśli nie dojdzie w nich do bardzo krwawych scen albo zabójstw, pozostaje w domowym zaciszu. Podobno 2 miliony kobiet w Stanach Zjednoczonych, a setki tysięcy w Polsce, cierpi w milczeniu z powodu regularnego terroru intymnego stosowanego wobec nich przez domowych partnerów.

Z badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że co ósma badana osoba(12%) przyznaje się do bycia ofiarą przemocy domowej, do tego przynajmniej raz została uderzona przez partnera czy współmałżonka. Niewiele mniej osób(11%) przyznaje się do tego, że przynajmniej raz uderzyło swojego partnera bądź współmałżonka. Agresji słownej w domu doświadczyło 27% Polaków, w tym 5% doświadcza jej często. Przemocy seksualnej ze strony współmałżonka doświadcza w sposób nieregularny nieco ponad 3% mężczyzn i 5% kobiet.

Przemoc domową tłumaczy wiele teorii. Pierwszą była teoria dostępności zasobów. Wynika z niej że ci, którzy rozporządzają najmniejszymi zasobami, najczęściej stosują otwartą przemoc fizyczną. Np. mężowie tracą środki finansowe z powodu utraty pracy, zaczynają stosować wobec swoich żon przemoc. Z tą teorią wiąże się druga teoria-teoria wymiany. Za przemoc w myśl tej teorii odpowiedzialne są elementarne mechanizmy wymiany społecznej, to znaczy kalkulacja kosztów i zysków. Przemoc jest wtedy, kiedy zyski z jej użycia są wyższe niż koszty. Koszty są bowiem niewielkie, skoro nikt się o nich nie dowie. Mąż zwolniony z pracy traci pieniądze dające mu kontrolę nad żoną, zaczyna kalkulować czy użycie innych środków kontrolnych mu się opłaca. Jeśli dojdzie do wniosku, że o biciu żony nikt się nie dowie, bije ją. Trzecim sposobem wyjaśniania przemocy jest teoria wskazująca na patriarchalizm tkwiący w kulturze. Za przemoc wobec kobiet odpowiadają charakterystyczne dla danej kultury tradycje i długa historia władzy mężczyzn nad kobietami. Patriarchalizm w kulturze usprawiedliwia przemoc, a wcześniej do niej prowadzi. Czwartym sposobem wyjaśniania w socjologii przemocy jest model systemowo-ekonomiczny. Za przemoc odpowiedzialne jest bezrobocie albo nisko opłacalna praca. Ludzie wyładowują w ramach przemocy domowej swoje frustracje spowodowane przemianami strukturalnymi.

Ciekawe jest to, że na przemoc wobec kobiet ma nie tylko wysokość zarobków mężczyzny, ale rodzaj wykonywanej pracy. Jedna z hipotez formułowanych w odniesieniu do potencjalnych związków wykonywanej pracy z przemocą domową mówi, że praca pełna przemocy, produkuje przemoc domową. Przemoc w zawodach takich jak policjant, żołnierz jest prawnie i społecznie usprawiedliwiona, dlatego też mężczyźni wykonujący takie zawody mogą szukać podobnych usprawiedliwień bijąc swoje żony. Druga z hipotez mówi, że przemoc może mieć charakter uzupełniający i jest to przemoc kompensacyjna czyli mężczyźni, którzy czują się w swojej pracy niedowartościowani, ktoś nimi pomiata , częściej sprawują nad swoimi żonami kontrolę za pomocą przemocy. Trzecia hipoteza odnośnie do związków roli zawodowej mężczyzn z przemocą domową mówi, że stosują ją wobec swoich partnerek mężczyźni pracujący w zawodach zdominowanych przez kobiety. Z hipotez wynika, że: mężczyźni pracujący w zawodach zdominowanych przez mężczyzn(mechanicy, budowlańcy) wcale częściej nie biją swoich żon od mendżerów czy kierowników. Mężczyźni pracujący w zawodach, w których na co dzień stykają się z przemocą faktycznie mają większą skłonność do stosowania przemocy w domu. Mężczyźni pracujący w środowiskach zdominowanych przez kobiety najczęściej ze wszystkich badanych kategorii zawodowych stosują przemoc wobec żon. Mężczyźni bezrobotni stosują przemoc domową tak samo często jak policjanci czy żołnierze.

Socjalizacja w środowisku, w którym stosuje się przemoc, powoduje że dzieci narażone są na stosowanie jej w dorosłym życiu-nosi to nazwę cyklu przemocy w rodzinie. Oglądanie przemocy domowej w dzieciństwie zwiększa ryzyko także doświadczenia takiej przemocy także w późniejszym życiu.