OGRODNICTWO ĆWICZENIE 3
Gatunki wielożerne drzew i krzewów użytkowych
(sady, jagodniki, parki)
cz. II
Rząd; MOTYLE - LEPIDOPTERA
Druga pod względem liczebności grupa owadów
Na świecie około 150 tysięcy gatunków
W Polsce ponad 3 tyś. gatunków
Występują na wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy
Najbardziej zaawansowane ewolucyjnie owady
Ich ciało, składające się z segmentów, chroni chitynowy oskórek
Poszczególne segmenty połączone błoniastymi stawami, umożliwiają swobodę ruchu
Oskórek pokrywa warstwa drobnych łusek
Rodzina: Brudnicowate – Lymantriidae
Motyle nocne
Około 2500 gatunków
Najliczniej występuje w Afryce
Motyle średniej wielkości, owłosione
Odwłok samicy zakończony pęczkiem długich włosów
Skrzydła najczęściej jasne
Aparat gębowy znacznie uwsteczniony
Gąsienice owłosione i jasne
Niektóre motyle należące do rodziny brudnicowatych:
białka wierzbówka Leucoma salicis syn. Stilpnotia salicis
brudnica mniszka Lymantria monacha
brudnica nieparka Lymantria dispar
kuprówka rudnica Euproctis chrysorrhosa
kuprówka złotnica Euproctis similis
szczotecznica szarawka Calliteara pudibunda
znamionówka tarniówka Orgyia antiqua
Kuprówka rudnica – Euproctis chrysorrhoea
Motyl pospolity na terenie całego kraju o śnieżnobiałych skrzydłach, których rozpiętość dochodzi do około 40 mm. Odwłok ma zakończony rudymi włoskami (A).
Gąsienice około 30 mm długości, szaroczarne pokryte żółtobrunatnymi włoskami, wzdłuż jej ciała biegną dwie czerwone i białe linie. Gąsienice kuprówki rudnicy pokryte są włoskami, kontakt z którymi powoduje stany zapalne skóry (B)
Gąsienice zimują w dużych gniazdach, znajdujących się na wierzchołkach pędów, zrobione z zaschniętych liści otoczonych przędzą (C). Wiosną w fazie pękania pąków rozpoczynają żerowanie, najpierw na pąkach, a następnie na liściach. Po około 7 tygodniach przepoczwarczają się i już pod koniec czerwca można zaobserwować aktywne wieczorem i w nocy kuprówki.
Samice składają jaja na spodniej stronie liści w ilości do 300 jaj. Około lipca pojawiają się gąsienice, które po krótkim okresie żerowania rozpoczynają budowanie zimowych gniazd.
Objawy:
Gąsienice żerując na liściach i pąkach prowadzą często do gołożerów, a tym samym drzewa mogą się zazielenić dopiero w połowie lata, po rozwinięciu się liści i pąków śpiących.
Zwalczanie:
W okresie pękania pąków aż do fazy zielonego pąka, należy wykonać zabieg chemiczny.
Rośliny podatne: szkodnik około 80 gatunków roślin drzewiastych, m.in. dąb, jabłoń, śliwa, wiśnia, grusza.
Brudnica nieparka - Lymantria dispar
Motyl szeroko rozprzestrzeniony, czasami występuje masowo
Rozpiętość skrzydeł 4-6 cm.,
-samce są jasnobeżowe z ciemnymi plamkami wokół skrzydeł, pękate;
- samice ciemniejsze z jasnymi plamkami wokół skrzydeł
Roi się w sierpniu i wrześniu w lasach i w sadach
Jaja składają w płaskich okrągłych skupiskach na korze pni i konarów w miejscach jasnych i słonecznych
Samica pokrywa złoże jaj kitowatą substancją i brunatnymi włoskami z odwłoka
Zimują gąsieniczki w jajach.
Gąsienice wylęgają się w kwietniu następnego roku
Pozostają gromadnie przez kilka dni w miejscu wylęgu, tworząc tam tzw. lusterko
W razie niedoboru pożywienia snują nici przędzy, z którymi wiatr przenosi je na znaczne odległości, gdzie znów podejmują żer.
Przepoczwarczają się w lipcu i sierpniu przyczepione do podłoża i umieszczone w luźnych oprzędach.
Spoczynek poczwarki trwa 2-3 tygodnie, po czym lęgnie się motyl.
1 pokolenie w roku
Gąsienice są często szkodnikami drzew owocowych i leśnych.
Znamionówka tarniówka – Orgyia antiqua
Występuje na otwartych terenach z zagajnikami, mniej gęstych lasach.
Rozpiętość skrzydeł 22-30 mm.
U samców skrzydła są koloru ciemnobrunatnego z subtelnym paskowaniem, skrzydła z tyłu mają barwę rudo-brunatną.
Samice są żółtoszare, wełniście owłosione, mają silnie zredukowane, białawe skrzydła.
Gąsienice są kolorowe: na grzbiecie od 4-7 segmentu mają pędzelki żółtawych włosków, dwa pędzelki czarnych włosków przy głowie, dwa na bokach 5 segmentu i jeden na 11 segmencie.
Poczwarki są żółtoszare, otoczone jajowatym oprzędem.
Samica składa jaja gromadnie na przygotowanym oprzędzie.
Jaja kremowo-jasnobrązowe, z jaśniejszym wieczkiem z ciemniejszą plamką w środku wieczka.
Gąsienice żywią się różnymi gatunkami drzew liściastych i iglastych.
W Polsce występują dwa pokolenia w ciągu roku; pierwsze pokolenie wylęga się z przezimowanych jaj i występuję na przełomie czerwca i lipca, drugie pojawia się na przełomie sierpnia i września.
Zimują jaja w złożach na korze pni, gałęzi, zaschniętych owocach, na kokonach poczwarek.
Gąsienice legną się w maju i żerują do pierwszych dni sierpnia, wtedy oprzędzają liście, i w nich przepoczwarczają się.
Poczwarki tkwią w kokonikach.
Płodność samicy 200 jaj.
Szkodliwe są gąsienice które żerują na pakach, potem na liściach szkieletując je.
Progiem zagrożenia są 2 gąsienice w 200 rozetach.
Oprysk w fazie różowego pąka Owadofos, inhibitory syntezy chityny Nomolt, Dimilin. Bakteryjne : Dipel, Thuridan, Bacilan,
Rodzina: Barczatkowate – Lasiocampidae
Motyle nocne
Do rodziny tej należy w Polsce 19 gatunków
Skrzydła przednie - szerokie, w zarysie najczęściej trójkątne
Skrzydła tylne - w zarysie najczęściej owalne
Na brzegach bocznych obu par skrzydeł może występować delikatne karbowanie lub ząbkowanie, nieraz posunięte do tego stopnia, że skrzydła przypominają uschnięty liść (A)
Ubarwienie skrzydeł - ma znaczenia maskujące
Jaja składane są przez samicę pojedynczo lub w zespołach, składane grupowo mogą tworzyć różnorodnego kształtu złoża
Samice niektórych gatunków pokrywają złoża jaj kępkami włosków ze swojego odwłoka.
Gąsienice - dorastają do dużych rozmiarów, ich ciało jest najczęściej masywne i gęsto owłosione
Pierścienica nadrzewka - Malacosoma neustria = Prządka nadrzewka
Rozpiętość skrzydeł około 3 cm, a ubarwienie jasnoochrowe do czerwonobrunatnego
Jaja złożone przez samice, ułożone są wokół gałązek na kształt pierścienia w postaci mocno zlepionych obrączek szerokości około 1 cm na jednorocznych lub dwuletnich gałązkach jabłoni i śliw
Wykluwające się z nich następnego roku w okresie pękania pąków gąsienice barwy popielato-niebieskiej w podłużne biało-czerwone pręgi,
tworzą oprzędy, wewnątrz których przebywają tzw. lustra
Żerują na młodych liściach drzew, podczas masowego pojawu doprowadzają do znacznych strat w sadach owocowych - mogą powodować gołożery
Żerują nocami, niszczą rozwijające się pąki oraz młode, a potem starsze liście
Wyrośnięte gąsienice osiągają długość 45 cm
Żerują głównie na jabłoniach, śliwach i dębach
Aby zmniejszyć populację tych szkodników, trzeba zimą zeskrobywać pierścienie jaj, w okresie wiosennego cięcia drzew niszczyć gałązki, na których je znajdziemy, a wiosną niszczyć dobrze widoczne lustra z gąsienicami
Rodzina; Miernikowcowate - Geometridae
rodzina obejmująca kilkanaście tys. gatunków, o niewielkich rozmiarach i delikatnej budowie,
nazwa rodziny pochodzi od sposobu poruszania się gąsienic, które nie posiadają 3 par odnóży odwłokowych, przez co poruszają się wyginając środkową część ciała łukowato w górę i przemieszczając na przemian tył i przód ciała, co sprawia wrażenie odmierzania kolejnych odcinków przebytej drogi,
przedstawicielem miernikowcowatych jest m.in. piędzik przedzimek Operophtera brumata, szkodnik drzew owocowych,
inni przedstawiciele miernikocowatych są szkodnikami drzew
Piędzik przedzimek - Operophtera brumata
zamieszkuje głównie lasy liściaste i sady całego obszaru Europy,
samiec osiąga rozpiętość skrzydeł do 30 mm, ma ubarwienie jasnobrązowe ze słabo zaznaczonym wzorem,
samica znacznie mniejsza o słabo rozwiniętych skrzydłach, szaro ubarwionych,
samice składają jaja jesienią na korze i pędach drzew liściastych,
wylęgające się wiosną gąsienice, barwy brudnozielonej w białe pasy po bokach ciała, żerują na rozwijających się pędach, liściach i zawiązkach owoców uszkadzając je, w przypadku masowych pojawów całkowicie ogałacają drzewo z liści
Jest on aktywny w temperaturze 4-8 stopni C.
Późnojesienny okres występowania i nietypowa budowa samicy związane są ze strategią rozrodczą.
Motyle dorosłe pojawiają się pod koniec jesieni.
Lot godowy samców odbywa się po zapadnięciu zmroku.
W dzień samice ukrywają się przeważnie gdzieś w trawie przy pniu lub w szczelinach drzew. W nocy wspinają się na pnie, a nawet na szczyty drzew. Tam oczekują na samce.
Po zapłodnieniu samice składają jaja, które zimują do wczesnej wiosny. Wtedy z jaj wylęgają się gąsienice.
Pokarmem gąsienic są liście drzew owocowych i liściastych, najczęściej są to dęby i brzozy.
Nieliczne gąsienice zapoczwarczają się pod powierzchnią ziemi. Tam spędzają lato w postaci poczwarki. Dopiero spadek temperatury przyspiesza ich rozwój. Późną jesienią wylęga się następne pokolenie motyli.
Rodzina: Zwójkowate – Tortricidae
motyle drobne o rozpiętości skrzydeł
do ok. 25 mm.
aktywne o zmierzchu i w nocy
gąsienice wielu gatunków
(choć nie wszystkie)
zwijają za pomocą przędzy liście roślin, na których żerują
druga co do liczebności rodzina motyli
w Polsce - do tej pory wykazano występowanie prawie 450 gatunków
Wielożerne szkodniki, które zasiedlają różne gatunki drzew liściastych, w tym także różne gatunki drzew owocowych.
W sadach do gatunków o największym znaczeniu ekonomicznym
należą: zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka, wydłubka oczateczka, płatkówka pstrocineczka i zwójka różóweczka.
Gatunki te występują powszechnie na obszarze całego kraju.
Niektóre z nich są aktywne od wczesnej wiosny do końca lata; są to: zwójka
siatkóweczka, zwójka bukóweczka (mają dwa pokolenia w sezonie wegetacyjnym) oraz wydłubka oczateczka, która ma jedno pokolenie, ale rozciągnięty okres występowania.
Gąsienice żerują na pąkach, liściach, zawiązkach owoców lub na wyrośniętych owocach. W trakcie żerowania mogą tworzyć różnego rodzaju kryjówki w zwiniętych lub sprzędzionych liściach.
Szkodliwość
Obniżenie jakości plonu, a ponadto nawet niewielkie uszkodzenia owoców stanowią miejsca łatwiejszego wnikania patogenów i mogą być przyczyną zwiększonego gnicia owoców w chłodniach i przechowalniach.
Lustracje
Przeglądanie rozet liściowo-kwiatowych w okresie kwiecień - maj oraz przeglądanie długopędów w okresie czerwiec - wrzesień. Szczególnie ważne są dokładne lustracje w okresie wczesnej wiosny, aby uchwycić moment, kiedy na drzewach występują zarówno gąsienice tych gatunków, które zimują w stadium gąsienic, jak i tych, które zimowały w stadium jaj. Takim okresem, kiedy występują małe gąsienice obydwu tych grup gatunków, jest zwykle okres pogranicza zielonego i różowego pąka kwiatowego.
Czynniki ograniczające
Przede wszystkim pasożyty jaj, gąsienic i poczwarek, a w okresie zimowym również ptaki, szczególnie sikory.
Zwalczanie chemiczne
Pierwszy najważniejszy termin zwalczania to koniec zielonego pąka kwiatowego, drugi, w zależności od tego, jakie gatunki dominują, to druga połowa czerwca lub druga połowa lipca, a trzeci to druga połowa sierpnia lub początek września.
Zwójka różóweczka - Archips rosana
gatunek wielożerny, który atakuje także porzeczki
zimują jaja w złożach, na pędach różowatych
gąsienice wylęgają się w końcu kwietnia i na początku maja
żerują one w zwiniętych i sprzędzionych przez siebie liściach, powodując niekiedy szkody w uprawach porzeczek, głównie w matecznikach
w sezonie wegetacyjnym rozwija się jedno pokolenie
opryskiwania przeprowadza się tylko na zagrożonych plantacjach, wiosną, po wylęgnięciu się larw skuteczne są preparaty o działaniu kontaktowym i wgłębnym
Wydłubka oczateczka – Spilonota ocellana
Rozpiętość skrzydeł 12-16mm.
Skrzydła u nasady ciemnoszare, w środkowej części białe a w szczytowej szare z widocznym rysunkiem.
Dorosłe gąsienice dł. 12mm brązowe z ciemną błyszczącą głową o ciele pokrytym brodawkami z których wyrastają włoski.
W roku jedno pokolenie.
Zimują gąsienice ukryte w kokonach, w pobliżu pączków lub rozwidleniu gałązek.
Gąsienice wychodzą w okresie pękania pączków, wgryzają się do nich i tam żerują.
Przepoczwarczenie w czerwcu, trwa około 2 tygodnie.
Samica może złożyć około 80 jaj – po jednym na liściu bądź ogonku liściowym.
Gąsienice wylęgają się w połowie sierpnia, szkieletują liście lub zżerają skórkę owoców.
Gąsienice na zimowanie chowają się w październiku.
Zwalczanie chemiczne; przed pękaniem pąków, w fazie zielonego pąka kwiatowego.
Zwójka porzeczkóweczka – Pandemis ribeana
Gąsienica, żółtawozielona lub zielona, z żółtozieloną gową dorasta do 20 mm.
Stadium zimujące: gąsienice w oprzędach.
Liczba pokoleń: 2 w sezonie wegetacyjnym.
Szkodliwość:
żerujące gąsienice szkieletują liście, wygryzają w nich dziurki, pojedyncze liście zwijają w rulonik, a całe rozety liściowe owijają przędzą. Przy licznym wystąpieniu niszczą znaczącą część lici, kwiaty oraz zawiązki owoców, co ma ujemny wpływ na jakość owoców i plonowanie krzewów.
Zwalczanie; Jaja zwójek są ograniczane przez kruszynka, a gąsienice i poczwarki są skutecznie ograniczane przez błonkówki z rodziny Braconidae i Ichneumonidae.
Ochronę chemiczną prowadzi się tuż przed kwitnieniem lub bezpośrednio po kwitnieniu.
Zwójka sosnóweczka – Rhyacionia buoliana
Motyl roi się w czerwcu i lipcu, samice składają jaja pojedynczo na łuskach pączków, igłach lub korze pędów.
Młode gąsieniczki najpierw minują nasadę igieł, a następnie wgryzają się do wnętrza młodych, najchętniej okółkowych pączków.
W pączkach okółkowych pozostają na zimę, przygotowawszy wcześniej rozpięty między igłami luźny oprzęd, który z czasem okleja żywica.
Następnej wiosny gąsienice wgryzają się w nasadę pączków szczytowych lub w rdzeń młodego pędu, zaatakowane części roślin szybko marnieją lub pozostają trwale kolankowato zgięte.
Inne trwałe uszkodzenia powodowane przez te gąsienice to czarcie miotły, rozdwojenie strzały lub deformacje zwane ptasim gniazdem.
Często dochodzi do uszkodzenia większości, a nawet wszystkich pączków lub młodych pędów w okółku, ponieważ gąsienice przechodzą z jednego do drugiego.
Przepoczwarczenie odbywa się w czerwcu u nasady młodych pędów, z których poczwarka nieco się wysuwa, zanim po trzech tygodniach wylęgnie się motyl.
Najczęściej wybierają drzewka w wieku 6-12 lat.
Generacja roczna.
Owad ten powoduje duże szkody, przede wszystkim w dobrze nasłonecznionych młodnikach sosnowych rosnących na suchych glebach, gdzie częściowo lub całkowicie niszczy pędy szczytowe i boczne drzewek. Zasiedlone pędy należy od połowy maja do połowy czerwca zbierać i palić.
Zapobieganie: zakładanie upraw wielowiekowych, utrzymywanie młodników w pełnym zwarciu, usuwanie rozpieraczy i przerostów. Zwalczanie: Insektycydy kontaktowe (latem) oraz pułapki feromonowe (Archodor).
Rodzina: Trociniarkowate – Cossidae
Cechą charakterystyczną dla rodziny jest uwsteczniony narząd gębowy. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu. Czułki są krótkie, piłkowane, a czasem grzebieniaste. Osiągają duże rozmiary, mają długi odwłok, masywną budowę ciała, skrzydła pierwszej pary znacznie dłuższe od tylnych, o rozpiętości 2-10 cm, gęsto owłosione. Ubarwienie ochronne, szaro-beżowe, brunatne lub brunatno-szare, z deseniem imitującym powierzchnia kory drzewa.
Gąsienice żerują na drewnie drzew i krzewów, mają potężnie rozwinięte narządy gębowe typu gryzącego, głównie w pniach i korzeniach drzew i krzewów, czyniąc niekiedy znaczne szkody w drzewostanie. Rozwój larw trwa przeciętnie 2-4 lata.
Występuje ok. 800 gatunków, najbardziej znanymi są:
Trociniarka czerwica Cossus cossus, której gąsienice atakują drzewa liściaste, głównie drzewa owocowe, wierzby, dęby i topole.
Torzyśniad kasztanówka Zeuzera pyrina, o skrzydłach, osiągających do 65 mm rozpiętości, żyjący głównie na jesionach, klonach oraz wiązach.
Rodzina; Wystrojowate – Lyonetiidae
Wystrój wężowiaczek – Lyonetia clerkella
Motyl długości około 3mm, skrzydła przednie srebrnobiałe z brązowym rysunkiem.
Dorosła gąsienica długości 5mm, zielona o głowie i odnóżach czarnych.
W roku 2-3 pokolenia.
Zimują motyle.
Jaja składane w pobliżu nerwu głównego.
Gąsienice żerują wewnątrz liścia.
Przepoczwarczenie w kokonach zawieszonych w bardzo charakterystyczny sposób na czterech nitkach.
Zwalczanie chemiczne; przed kwitnieniem drzew.
Rodzina; Pochwikowate – Coleophoridae
Pochwiki min.;
-Pochwik plamaczek – Coleophora hemerobiella
-Pochwik modrzewiaczek – Coleophora laricella
Gatunki minujące igły i liście, których gąsienice konstruują z wyciętych fragmentów liści pochewkę, stanowiącą ich schronienie i miejsce rozwoju, szkodniki te tworzą na liściach niewielki miny, ograniczone do wielkości ciała gąsienicy, która żerując, tylko nieznacznie wysuwa się z pochewki, miny pochwików są ciemnobrązowe, najpierw okrągłe, z czasem przyjmują zarys kanciasty ograniczony nerwami liścia, pochwik modrzewowiec żeruje nieco inaczej - jego gąsienice pojawiają się w kwietniu i wyjadają środek igieł.
Pochwik plamaczek – Coleophora hemerobiella
Motyl dł. 6mm, białawy z szaroniebieskim rysunkiem na skrzydłach. Gąsienica żółtawa z czarną głową.
Zimują gąsienice w pochewkach przytwierdzonych w pobliżu pączków lub w rozwidleniach gałęzi.
Motyle pojawiają się w sierpniu.
Samica składa jaja na dolnej stronie liści w pobliżu nerwu głównego.
Gąsienice żerują w tkance liścia tworząc małe miny.
Następnie budują pochewką która w pierwszym roku jest zagięta a w roku drugim prosta.
Rozwój pokolenia trwa dwa lata.
W latach dużego nasilenia mogą spowodować poważne straty wskutek niszczenia pączków i uszkadzania owoców.
Zwalczanie chemiczne; przed kwitnieniem drzew.
Pochwik modrzewiaczek – Coleophora laricella
Występuje niekiedy masowo i uporczywie na modrzewiu.
Lot motyli w maju i początku czerwca.
Samica składa jaja na igłach.
Gąsieniczka minuje igłę tworząc z niej pochewkę, w której zimuje.
Wiosną ze starej osłony i nowej igły robi oprzęd w którym przepoczwarcza się.
Żer obejmuje głównie obrzeże korony.
Generacja roczna.
Rząd: Chrząszcze – Coleoptera
Rodzina: Żukowate – Scarabaeidae
rodzina licząca ok. 20-30 tysięcy gatunków
żukowate charakteryzują się dość znacznym zróżnicowaniem wyglądu, wszystkie jednak mają twardy chitynowy pancerz
przeważnie dużych rozmiarów i silnej budowy
posiadają charakterystycznie wyglądające czułki, krótkie z wachlarzowatą buławką
larwy żukowatych rozwijają się zazwyczaj w nawozie zwierząt
w Polsce występuje ok. 200 gatunków żukowatych, w tym:
Chrabąszcz majowy
Chrabąszcz kasztanowiec
Guniak czerwczyk (A)
Kruszczyca złotawka (B)
Pachnica dębowa (C)
Rohatyniec nosorożec
Chrabąszcz majowy Melolontha melolontha i Chrabąszcz kasztanowiec - Melolontha hippocastani
Oba gatunki są do siebie biologicznie zbliżone
imago wykształca się z poczwarki jesienią (IX)
zimuje w glebie a wiosną udaje się na żer uzupełniający na liściach drzew liściastych (ale także na modrzewiu)
samice wychodzą z gleby później niż samce i po rójce - owady latają po zmierzchu - składa jaja w glebie na głębokości nawet 40cm po czym udaje się na żer regeneracyjny
cykl ten może powtórzyć się 3 razy
rozwój embrionalny trwa 4-6 tygodni po czym młode pędraki rozpoczynają żerować "stadnie" na butwiejących szczątkach roślinnych, a po przezimowaniu na korzeniach drzew i krzewów
na zimę pędraki schodzą nawet na 1m w głąb gleby (C)
generacja 4 - 5-cioletnia
u kasztanowca 5-cioletnia
owad przepoczwarcza sie w VII i VIII
Znaczenie gospodarcze:
larwy niszczą czasem całe uprawy a imago może powodować gołożery
Czynniki sprzyjające występowaniu:
chrabąszcz (częściej kasztanowiec) preferuje przerzedzone drzewostany (halizny, płazowiny i bardzo duże zręby);
bardzo lubi grunty porolne - nieużytki
Czynniki ograniczające:
niskie temperatury;
obfite, częste deszcze w czasie rójki;
bakterie, grzyby pasożytnicze (Bauweria densa);
ptaki owadożerne i ssaki
Prognozowanie: kontrola zapędraczenia gleb
Profilaktyka: polega na bieżącym zalesianiu zrębów, likwidacji płazowin i halizn oraz zakładaniu małych zrębów
Zwalczanie:
podczas rójki stosowanie środków kontaktowych chemicznych, najczęściej stosuje się dezynsekcję gleby na szkółkach i powierzchniach zagrożonych
Ogrodnica niszczylistka – Phyllopertha horticola
Pędraki ogrodnicy niszczylistki do 20 mm, kremowobiały, wygięty w podkówkę´, z brunatną głowąi trzema parami nóg.
Szkodliwość:
Pędraki podgryzają szyjkę korzeniową i niszczą korzenie roślin. Uszkodzone młode rośliny gwałtownie więdną i zasychają, starsze są osłabione, łatwo dają się wyrwać z gleby. Chrząszcze nalatują na plantację i szkieletują licie truskawki w okresie tuż przed zbiorem owoców.
Stadium zimujące: larwy - pędraki oraz dorosłe owady w glebie.
W roku jedno pokolenie.
Zwalczanie:
Plantacje powinno się zakładać na polu wolnym od pędraków, w razie konieczności stosuje się preparaty doglebowe przed założeniem plantacji.
Rodzina: Ryjkowcowate – Curculionidae
chrząszcze o głowie wydłużonej w charakterystyczny ryjek, zakończony gryzącymi narządami gębowymi
długość ryjka jest różna: czasami jest krótki i szeroki, czasami cienki i bardzo długi; wiele gatunków chowa go w bruzdę na przedpiersiu
czułki kolankowato zgięte, zakończone buławką
nogi krępe, u nielicznych gatunków skoczne
pokrywy, a także nie zakryte części ciała nagie lub pokryte różnobarwnymi włoskami (owłosione) tworzącymi określone wzory
samce zwykle mniejsze od samic o krótszym i bardziej urzeźbionym ryjku
larwy beznogie, białawe, zwykle łukowato wygięte, posiadają dobrze wyodrębnioną, okrągłą lub owalną głowę
zarówno larwy jak i imagines są roślinożercami
stadium szkodliwe: imago, larwa lub obie postacie
Rodzaj: Naliściak – Phyllobius sp
Naliściak (Phyllobius) - ryjek stosunkowo krótki , wyraźnie uwypuklone pokrywy. Osiągają długość do 10 mm.
W Polsce występuje ponad 20 gatunków naliściaków, trudnych do odróżnienia, m.in.
naliściak pączkojad Phyllobius oblongus,
naliściak truskawczak Phyllobius calcaratus,
naliściak brzozowiak Phyllobius betulae.
Postacie dorosłe odżywiają się liśćmi, wyjadają w nich nieregularne otwory i strzępią blaszki liściowe.
Larwy zaś żerują na korzeniach drzew liściastych i iglastych.
Rodzaj: Tutkarz – Rhynchites sp
Długość 4-9 mm. Spośród ryjkowcowatych tutkarze wyróżniają się wyprostowanymi czułkami.
Ubarwienie zazwyczaj brązowe, zielone bądź czarne, często z metalicznym połyskiem. Ciało niektórych gatunków pokryte włoskami.
Cechą tutkarzy jest instynkt opieki nad potomstwem, przejawiający się w trosce o jaja, chronione przez samicę w zwiniętych liściach drzew i krzewów. Samice niektórych gatunków nacinają korę, pąki lub owoce i składają tam jaja.
Larwy drążą następnie korytarze, doprowadzając do obumierania części roślin.
Liczne tutkarze są szkodnikami sadów oraz lasów.
W Polsce znanych jest ok. 30 gatunków, najbardziej pospolite są:
- tutkarz bachusek (Rhynchites bacchus), o złotobrązowym ubarwieniu, składający jaja do owoców, głównie śliwek i jabłek,
- tutkarz topolowiec (Byctiscus betulae), zwany też zwijaczem lub zdobnikiem cygarowcem, ubarwiony ciemnozielono, nacinający i zwijający liście brzóz, klonów, topoli i lip.
Rodzaj: Opuchlak – Otiorrhynchus sp
Długości do 11 mm. Pokryty licznymi podłużnymi żeberkami i charakterystycznymi plamkami.
Atakują liście i korzenie ligustru, różaneczników i roślin kubłowych.
Dorosły opuchlak ma ciemne zabarwienie. Żerując wieczorami, po zmroku tworzy zatokowe wyżerki wzdłuż liści.
Najczęściej pojawia się na ligustrze oraz zimozielonych różanecznikach z początkiem mają. Jeśli nie podejmiemy żadnych zabiegów, intensywny żer doprowadzi do intensywnego uszkodzenia rośliny.
Larwy chrząszcza są koloru białego i żyją w ziemi obgryzając korzenie żywych roślin. Bardzo często można je także znaleźć w podłożu roślin doniczkowych.
Zwalcza się głównie chrząszcze strząsając je na tacę pokrytą lepką substancją (oczywiście w godzinach wieczornych), a gdy liczba wyżerek jest bardzo duża najlepiej jest zastosować preparat.
Larwy możemy zauważyć jedynie w czasie przesadzania rośliny, wtedy należy je zabijać przez zgniecenie.
Szeliniak sosnowiec - Hylobius abietis
Osiąga długość 6-14 mm. Ubarwienie pokryw skrzydłowych ciemnobrunatne w jaśniejsze poprzeczne plamy.
Samice szeliniaka sosnowca składają jaja na korzeniach pniaków świerków i sosen, larwy wylęgają się po upływie 2-3 tygodni, żywią się łykiem korzeni wygryzając podłużne chodniki pod korą.
Dorosłe owady żerują wiosną na sadzonkach zjadając korę oraz łyko sosny, świerka, modrzewia, jodły i daglezji, latem mogą uszkadzać gałęzie drzew sosnowych. Żery szeliniaka sosnowca w uprawach mogą powodować znaczne szkody.
Szeliniak sosnowiec jest częstą przyczyną śmiertelności sadzonek wykorzystywanych do nasadzeń drzew iglastych. Zazwyczaj osobniki dorosłe odżywiają się korą z głównych pędów, a gdy uszkodzenia są rozległe i głębokie - młode sadzonki giną.
W zależności od ryzyka i prawdopodobnej intensywności ataku istnieją 3 alternatywne metody działania:
- opóźnienie sadzenia na kolejny sezon
- sadzenie i późniejsza ochrona chemiczna,
- zastosowanie preparatu HYLONEM zawierającego pożyteczne nicienie (Heterohabditis downesi) do zwalczania larw szeliniaka we wrześniu poprzedzającym sadzenie.