Psychospołeczne uwarunkowania zdrowia

Definicja zdrowia wg Światową Organizację Zdrowia z 1948r. kiedy to została powołana do życia:

Zdrowie to całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania.

Dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny jest raczej celem, niż często spotykaną rzeczywistością. Niemniej definicja ŚOZ w dużym stopniu przyczyniła się do holistycznego ujmowania zagadnień zdrowotnych.

Uwarunkowania zdrowia człowieka

Czynniki genetyczne

Człowiek

Homeostaza i jego zdrowie

Środowisko zewnętrzne

Holistyczny model „pól zdrowia” Lolanda 1974

1Czynniki biologiczne 4organizacja opieki zdrowotnej

zdrowie

3Style życia 2czynniki środowiskowe

Środowiskowe oddziaływania na zdrowie człowieka

Środowisko zewnętrzne człowieka (powietrze, woda, żywność gleba, odpady, uwarunkowania psychospołeczne)

Czynniki biotyczna czynniki abiotyczne czynniki psychospołeczne

Czynniki chemiczne czynniki fizyczne styl życia

głównymi determinantami zdrowia

53% - styl życia

21% - czynniki środowiskowe

16% - czynniki genetyczne

10% - opieka zdrowotna

Czynniki ryzyka zdrowotnego

1. Czynniki biologiczne

2. Czynniki środowiskowe (czynniki behawioralne)

3. Styl życia

4. Czynniki psychospołeczne

5. Opieka zdrowotna

Czynniki psychiczne jako problem społeczny

Zdrowie psychiczne wg Dąbrowskiego „to brak zaburzeń psychicznych” i stanowi zaprzeczenie dawnego określenia „w zdrowym ciele zdrowy duch”, gdyż nie ma on zadnych podstaw naukowych gdyż stronie psychicznej zostaje podporządkowana stronie somatycznej.

Wg Dąbrowskiego uważa, że wzmożona pobudliwość i większość nerwic i psychonerwic nie są chorobami, lecz niezbędnym warunkiem zdrowia psychicznego. Inaczej ujmuje ten problem f.g. Zimbardo, twierdząc że stres jest nieodłącznym towarzyszem ludzkiego życia, stanowi reakcję organizmu na stawiane mu wymagania.

Doktor Thomas Holmes w 1970 roku skonstruował skalę określającą wielkość stresu mierzonego w „jednostkach zmian życiowych” LCU life change units – wg Holmesa istnieje ryzyko wystąpienia w ciągu 2 lat poważnej choroby u ludzi których suma punktów przekroczyła 300 pkt

zdarzenie	liczba punktów określająca obciążenie
śmierćwspółmałżonka	100
rozwód	75
ślub	50
utrata pracy	47
pogodzenie się ze współmałżonkiem	45
reorganizacja przedsiębiorstwa	39
zmiana pracy	36
zmiana godzin lub warunków pracy	20
Urlop	13
Święta	12

Zaburzenia psychosomatyczne

Badania nad czynnikami psychologicznymi i ich związkiem z choroba somatyczną wywodzą się z obserwacji klinicznych dwóch amerykańskich kardiologów: M. Friedmana i R. M. Rosemana.

Przedstawili oni syndrom zachowania, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby niedokrwiennej serca – wzór postępowania A.

Rozpatrując ten typ zachowania należy zwrócić uwagę jego rolę w powstawaniu chorób somatycznych. Zauważamy że niektóre osoby o wzorach A choruja na różne choroby np. schorzenia układu pokarmowego, chorobę niedokrwienną czy inne.

CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE

1. Umiejętność radzenia sobie z reakcja stresową

2. Wykształcenie

3. Stosunki społeczne (w rodzinie środowisku, miejscu pracy, całym społeczeństwie)

4. Posiadanie pracy i satysfakcja z niej

5. Warunki mieszkaniowe

6. Dochody osobiste

- żywność, ubranie, higiena, kultura, rozrywki

1. Poczucie bezpieczeństwa

- w domu, miejscu zamieszkania, kraju, świecie

głównymi determinantami zdrowia

53% - styl życia

21% - czynniki środowiskowe

16% - czynniki genetyczne

10% - opieka zdrowotna

Czynniki środowiskowe kształcące stan zdrowia

1. Makrośrodowisko

1. Czynniki materialne, czyli wszystkie czynniki ,które tworzą ekologiczne ramy bytowania człowieka.

2. Środowisko społeczne: cechy ustroju społeczno-politycznego, wielkość dochodu narodowego przypadająca na 1 mieszkańca, system edukacyjny, system opieki zdrowotnej, dostępność pracy, polityka społeczna państwa, procesy urbanizacyjne, ochrona środowiska, wzorce kulturowe i styl życia, stosunki międzyludzkie, a szezegółnie społeczna gotowość do wzajemnej pomocy i współdziałania; obecność ogólnie jednoczących wartości.

B. Środowisko indywidualne

I. Czynniki związane z pozycją społeczno-zawodową: wykształcenie, rodzaj i warunki pracy, dochody, warunki mieszkaniowe i ogólnobytowe.

2a. Zachowania o znaczeniu zdrowotnym: sposób odżywiania się, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, narko- i lekomania, umiejętność wypoczywania i radzenia sobie ze stresem, aktywność fizyczna, higiena osobista, zachowania w sferze seksualnej, zachowania wpływające na higienę i bezpieczeństwo pracy, przestrzeganie przepisów drogowych i in.

2b. Czynniki wpływające na zachowania o znaczeniu zdrowotnym: wiek, płeć, aktualny stan zdrowia, wykształcenie, poziom kultury zdrowotnej, istniejące więzi społeczne (podtrzymujące lub destrukcyjne), stabilizacja rodzinna, system wyznawanych wartości, posiadanie wyraźnych celów życiowych, indywidualne cechy osobowościowe i charakterologiczne.

czynniki natury społecznej

Otoczenie społeczne ma ogromne, a w wielu przypadkach decydujące znaczenie w kształtowaniu zdrowia populacji ludzkiej.

W żadnym kraju nie uda się stworzyć wyspy szczęśliwości dla wszystkich, jednak ważne jest, aby istniały warunki do rozwoju jednostki w granicach jej uzasadnionych aspiracji. Warunki takie stwarza przede wszystkim sprawny i dostępny system edukacyjny oraz dostępność pracy. Równocześnie ponoszone przez jednostkę wysiłki powinny być kompensowane możliwościami wyraźnej poprawy jej bytu. W przeciwnym razie nasilają się procesy frustracji i występuje zjawisko stresu psychospołecznego, które wywiera bezpośredni i pośredni (przez zachowania antyzdrowotne) negatywny wpływ na zdrowie.

Kryteria społeczne

Człowiek spełnia różnorodne role społeczne, wynikające z przynależności do określonej rodziny, środowiska zawodowego, organizacji społecznych, grona przyjaciół/ znajomych itp.

Mówi o znaczeniu zdrowia w życiu człowieka. Pojawienie się ostrej choroby powoduje nagłe ograniczenie zdolności pełnienia przyjętych ról. Z kolei choroba przewlekła często zmienia sposób funkcjonowania jednostki, narzuca pewne rygory lub powoduje wycofanie się z pewnych rodzajów aktywności. Wpływ choroby na pełnienie ról społecznych stanowi na ogół bardzo istotną cechę, uwzględnianą przy kwalifikowaniu stanu zdrowia.

Dość często się zdarza, że człowiek chce wycofać się z pełnienia dotychczasowej roli. Choroba jest na ogół wygodnym pretekstem. Dotychczas tolerowane dolegliwości nabierają szczególnego znaczenia i powstaje zjawisko nazywane „ucieczką w chorobę”

Stan zdrowia jednostki i populacji

Współczesne pojmowanie zdrowia skłania do wszechstronnego spojrzenia na różne jego aspekty. Przy odpowiednim doborze mierników można dokonać charakterystyki stanu ustroju wg skali rozciągającej się od najpoważniejszych niedoborów zdrowia aż do odpowiednio dużych zasobów adaptacyjnych.

Jednostkowe badania stanu zdrowia służą przeważnie potrzebom diagnostycznym, mającym na celu dokonanie wyboru i ukierunkowanie leczenia. Ponadto badania takie są niezbędne do kontroli stanu zdrowia podejmowanej w różnych innych celach, np. doboru kandydatów do prac wymagających wysokich kwalifikacji zdrowotnych.

Obok badań jednostkowych ocena stanu zdrowia jest dokonywana w odniesieniu do całej populacji lub jej części. Przeprowadzenie takich ocen ma na celu ujawnienie zagrożeń stanu zdrowia ludności i wyznaczanie na tej podstawie warunków działań zapobiegawczych. monitorowanie efektów zaprogramowanej działalności na rzecz zdrowia.

Ocena zdrowotności populacji ma zasadnicze znaczenie w zapobieganiu chorobom i promocji zdrowia w szerszym wymiarze.

Mierniki stanu zdrowia populacji można podzielić na negatywne i pozytywne. Największe znaczenie ma pierwsza grupa mierników. Mieszczą się w niej współczynniki i wskaźniki oparte na statystyce zgonów, chorób i inwalidztwie. Ten zestaw danych umożliwia charakterystykę bieżącej sytuacji zdrowotnej na podstawie dychotomicznego podziału: zdrowie-choroba (lub nieszczęśliwy wypadek) i jej niepomyślne następstwa. System gromadzenia informacji o zdrowiu ludności nastawiony jest głównie na ten rodzaj mierników.

Mierniki pozytywne są bliższe ujmowaniu zdrowia jako zasobu zdolności przystosowawczych wobec działania różnych czynników środowiskowych. Do takich mierników należą różne parametry określające wydolność fizyczną i neuropsychiczną człowieka. Szeroko wykorzystuje się je przy kwalifikacji zdolności do zawodów o szczególnych wymaganiach w zakresie sprawności psychofizycznej. Jednak w ocenie stanu zdrowia populacji mierniki pozytywne nie znalazły dotychczas szerszego zastosowania. Wyjątkiem są tu, należące do tej samej kategorii, mierniki somatyczne, określające rozmiary i masę ciała. Znajdują one częste zastosowanie do oceny stopnia rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży.

BLE BLE BLE … po prostu chodzi o to, że badania pozwalają kontrolować zdrowie a kontrola ma też wpływ na to czy wyzdrowiejemy.

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych:

• Wpływ na nasze zachowania zdrowotne ma nasze położenie społeczne, czyli usytuowanie na drabinie warstw/ klas społecznych: od najniższej do najwyższej

• Pojęcie stratyfikacji: hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, wyróżnionych ze względu na zakres władzy, prestiż i bogactwo. Poziomy te zwie się warstwami (łac. stratum –posłanie, warstwa)

• Emirycznie przynależność do nich ustala się na podstawie kryteriów mierzalnych (wysokości dochodów, wykształcenia, prestiżu zawodu)

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych – prawidłowości:

Im niższa warstwa/ klasa społeczna, tym gorsze wejście w różne układy społeczne (źródła informacji, świadczenia socjalne).

Im wyzsza klasa społeczna , tym większa podatność na oświatę zdrowotną, tym częstsze wystepowanie pozytywnych zachowań profilaktycznych ( tym bardziej prozdrowotny styl życia).

Im niższa warstwa/ klasa społeczna tym większa tolerancja na obiawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie z usług medycznych.

Osoby o niskim statusie, w porównaniu z osobami o wysokim statusie, maja większą inklinację do szybkiego szukania pomocy lekarzy po postrzeżeniu objawów choroby.

Im niższa klasa społeczna, tym mniejszy lęk przed chorobą, tym mniejsza wiedza o profilaktyce z nią związanej, tym mniejsza liczba szczepionych dzieci (tu: przypadek darmowych szczepień przeciw chorobie Heinego – Medina)

Pacjenci z warstw/ klas wyższych wykazują mniejszą tolerancję na pojawienie się problemów emocjonalnych i zaburzeń w sferze zdrowia psychicznego i sami inicjują leczenie szpitalne.

Pozycja społeczna zajmowana przez jednostkę jest czynnikiem determinującym sposób dostania się do psychiatry. Dwie najwyższe (spośród pięciu) klas rzadziej niż przedstawiciele klas najniższych stykają się z psychiatrą w sposób drastyczny (za pomoca karetek, policji, pod przymusem)

Im wyższa warstwa/ klasa społeczna, tym wyższe wymagania jej członków dotyczące opieki medycznej.

Sposób leczenia pacjentów psychiatrycznych powiązany jest z zajmowaną przez nich pozycją społeczną (im niższa pozycja, tym częściej neurotycy są hospitalizowani; psychoterapii częściej poddawani są ludzie z klas wyższych, i to niezależnie, czy wchodzi tu w grę czynnik ekonomiczny, odpłatności czy nie).

Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie skłonność do uzależnienia korzystania z pomocy medycznej od charakteru dolegliwości.

Im wyższe wykształcenie, tym bardziej krytyczne sądy pod adresem opieki medycznej i większa skłonność do uzyskania porad kilku lekarzy.

Wnioski końcowe:

Znaczenie środowiska w kształtowaniu stanu zdrowia jednostkowego i zbiorowego jest na ogół doceniane, chociaż wobec wielu działających czynników ujawnienie istniejących powiązań bywa niekiedy utrudnione. Z kolei znajomość wpływów środowiskowych i wynikającego z nich ryzyka zdrowotnego jest niezbędna do podejmowania racjonalnie uzasadnionych działań w zapobieganiu chorobom i promocji zdrowia.

Psychospołeczne uwarunkowania zdrowia Próba określenia roli pielęgniarki w profilaktyce środowiskowych problemów zdrowotnych

1. Socjomedyczne i środowiskowe aspekty zdrowia.

Funkcjonowanie człowieka w środowisku sprowadza się do wzajemnego oddziaływania wszystkich elementów tego środowiska z psychofizyczną strukturą jednostki: cechy psycho, - bio i socjogenne jednostki wchodzą w złożoną interakcję, z systemem społeczno – kulturowym środowiska. Aby funkcjonować właściwie, ludzie muszą przystosować się w zakresie swoich indywidualnych możliwości psychobiologicznych nie tylko do wymogów stawianych przez środowisko fizyczno – przyrodnicze, ale także wymogów wynikających z konieczności życia w warunkach współzależności społecznych. Przystosowanie to należy uznać za relację odpowiedniości między jednostką i jej cechami psychofizycznymi a miejscem i rolą, jaką odgrywa w społeczeństwie, oraz kulturą, w której uczestniczy. Nieprzystosowanie w ujęciu socjologiczno – medycznym może dotyczyć sfery psychofizycznej, wyznaczającej nie tylko możliwości i rodzaj odgrywania ról społecznych, ale także sfery wartości i motywacji, czyli gotowości do odgrywania danej roli społecznej. Wszelkiego rodzaju obciążenia działające na organizm: fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychospołeczne zmuszają go do nieswoistych lub swoistych reakcji przystosowawczych, które mogą przebiegać trójfazowo (reakcja alarmowa, faza odporności, stadium wyczerpania) lub ograniczyć się do pierwszej lub drugiej fazy.

2. Socjopsychosomatyka i zaburzenia psychosomatyczne.

Socjopsychosomatyka jest niewątpliwie częścią medycyny społecznej, gdyż uwzględnia sytuacje społeczną pacjenta jako potencjalne źródło choroby, wiąże się też z teorią systemów ogólnych ujmujących człowieka jako osobowość funkcjonującą w ramach układu społeczno – kulturowego. Zdrowie psychiczne w ujęciu socjologicznym sprowadza się do następujących kryteriów: brak objawów dysfunkcji psychicznych, porównywalny stan psychiczny do tych osób, które stanowią większość społeczeństwa, umiejętność przystosowania się do wymogów stawianych przez kulturę, w której się żyj, zdolność do utrzymania pomyślnej egzystencji indywidualnej i rozwinięcia w pełni swoich możliwości, a także prawidłowe spostrzeganie realnej rzeczywistości, zdolność do realizacji własnych celów, rozumienie i kontrolowanie swego zachowania. Zaburzenia psychosomatyczne obejmują liczną grupę objawów czynnościowych ze strony różnych narządów i układów, objawy konwersyjne oraz tzw. psychosomatozy, czyli choroby psychosomatyczne w węższym znaczeniu. Zespoły czynnościowe charakteryzują się objawami psychicznymi (np. niepokój, napięcie, stany lękowe, zaburzenia snu, obniżenie nastroju) i somatycznymi (np. spastyczne skurcze, parestezje, zaburzenia oddychania, zaburzenia czynności układu sercowo – naczyniowego). Są one przeciwieństwem objawów konwersyjnych (dysocjacyjne) są wtórnymi reakcjami somatycznymi w następstwie konfliktu nerwicowego, mają charakter symboliczny i można je rozumieć jako próbę rozwiązania tego konfliktu.

3. Stany lękowe i zaburzenia somatyzacyjne.

Ścisły związek z oddziaływaniem negatywnych bodźców środowiskowych wykazują stany lękowe. Wyróżnia się pięć typów zaburzeń lękowych: zespół lęku napadowego, w którym lęk jest bardzo nasilony, brak czynnika wyzwalającego, a początek napadu leku jest nagły; zespół lęku uogólnionego, charakteryzujący się obecnością wolno płynącego, nie ukierunkowanego, przewlekłego lęku; fobie – cechujące się irracjonalnym lękiem, przed niektórymi substancjami, miejscami, przedmiotami oraz przymusem do ich unikania: zespół natręctw, w którym występują natrętne, obsesyjne myśli, impulsy lub wyobrażenia, a także kompulsywne powtarzania zachowania o charakterze stereotypowym. Do zaburzeń lękowych zalicza się również zaburzenia stresowe pourazowe, w których lęk ma swoją przyczynę w przebytym ciężkim urazie psychicznym.

4. Zaburzenia nerwicowe.

Nerwice, będące psychogennymi zaburzeniami czynnościowymi, często przebiegają z zaburzeniami w różnych układach i narządach (układzie sercowo – naczyniowym, oddechowym, pokarmowym, czuciowo – ruchomym, moczowo – płciowym, wegetatywnym, neurohormonalnym). Charakterystyczne – obok czynnościowych dolegliwości somatycznych – są zaburzenia przeżywania, stany lękowe, stany wzmożonego napięcia emocjonalnego, niepokój, zakłócona reaktywność, trudności w koncentrowaniu uwagi, czynnościowe zaburzenia pamięci. Mogą występować także zaburzenia percepcji i myślenia, polegające na zakłóceniu schematów poznawczych, dominacji strefy wyobrażeniowej, myśleniu życiowym, myśleniu katatymicznym. Dość często spotykanym objawem w nerwicach jest aleksytymia – zaburzenie przeżywania, polegające na niezdolności do wyciągnięcia wniosków z faktów psychologicznych oraz społecznych, co powoduje między innymi niemożność uchwycenia problemów własnego funkcjonowania w środowisku.

5. Samobójstwa

W większości zachowań samobójczych, niezależnie od ich etiologii i uwarunkowań, można wyróżnić kilka faz: okres wstępny, tzw. zespół przedsamobójczy, będący zawsze przejawem kryzysu psychologicznego, w którym mogą zrodzić się myśli o treści samobójczej, będące rozmyślaniem o śmierci albo wyrazem pragnienia śmierci w obliczu sytuacji trudnej lub kryzysowej. W dalszym etapie myśli takie mogą przyjąć postać tendencji samobójczych; zaznacza się wtedy wyraźna chęć zrealizowania zamiaru pozbawienia życia, podejmowane są czynności przygotowawcze do aktu samobójczego, silniejsze staje się pragnienie śmierci i ucieczki tą drogą od trudności.

6. Uzależnienia

1. uzależnienia od substancji psychoaktywnych (z wyłączeniem alkoholu) obejmuje przeważnie osoby w wieku od kilkunastu do 40 lat. Ważnym problemem medycznym, narastającym w naszym kraju w latach dziewięćdziesiątych jest współwystępowanie uzależnienia bądź używania substancji psychoaktywnych z zaburzeniami psychicznymi. Używanie niektórych substancji psychoaktywnych preferowanych przez młodzież w ostatnich latach, takich jak amfetamina, kanabinole czy LSD, może odgrywać rolę mechanizmu spustowego dla ujawnienia się psychozy endogennej, np.: schizofrenii. Używanie środków psychoaktywnych wiąże się z wieloma chorobami nie tylko psychicznymi, ale i somatycznymi. Szacuje się, że z powodu powikłań somatycznych, występujących wskutek używania substancji psychoaktywnych oraz z powodu stylu życia, w którym stosuje się przemoc, śmiertelność osób uzależnionych od opiatów jest do dwudziestu razy większa niż w populacji ogólnej.

2. uzależnienia od alkoholu spełnia wszystkie kryteria nałogu, powodując wysoką zależność fizyczną i psychiczną, ostre objawy zespołu odstawienia oraz tolerancję. Objawy zespołu uzależnienia od alkoholu to: silna potrzeba (głód) spożycia alkoholu, niesprawna funkcja nadzorowania picia alkoholu (rozpoczęcie, zakończenie), spożywanie alkoholu do likwidacji skutków zespołu odstawienia, motywowane przekonaniem o celowości takiego postępowania.

3. nikotynizm. Dym tytoniowy zawiera ponad 4000 substancji chemicznych, z których większość została zidentyfikowana jako związki toksyczne, a blisko 40 jako związki o działaniu rakotwórczym. Podczas palenia tytoniu dochodzi do wielu procesów fizykochemicznych, takich jak: destylacja, sublimacja, kondensacja, redukcja, utlenianie i piroliza. Procesy te warunkują skład dymu tytoniowego.

Próba określenia roli pielęgniarki w profilaktyce środowiskowych problemów zdrowotnych.

1. rozpoznanie sytuacji zdrowotnych, społecznych danej jednostki, rodziny, grupy społecznej, środowiska

2. planowanie i realizacja opieki

3. motywacja

4. formy promowania zdrowego stylu życia działania prowadzimy z podopiecznym jaki i jego rodziną, środowiskiem zachęcanie do wykonywania badań profilaktycznych

5. współpraca z jednostkami działającymi w zakresie problemów środowiskowych (np.: Biuro ds. Narkomanii, Alkoholu).