INFLACJA I BEZROBOCIE

Istota i skutki inflacji

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen w jakimś okresie, powodujący spadek wartości pieniądza - za tą samą cenę można kupić teraz mniej towarów niż wcześniej.

Zjawiskiem odwrotnym do inflacji jest deflacja, czyli spadek cen i kosztów.

Rodzaje inflacji:

Pełzająca – nie przekracza 5% rocznie.

Umiarkowana (krocząca) – oscyluje w granicach 5-10% rocznie.

Galopująca – roczny wzrost cen według stopy dwu- lub trzycyfrowej, od 50% w górę.

Hiperinflacja – miesięczny wzrost cen przekracza 150%.

Sposoby pomiaru inflacji

Wskaźnik cen konsumpcyjnych CPI (consumer price index). CPI mierzy koszt pewnego rynkowego koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych. CPI waży każde dobro zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym w całej sumie wydatków konsumpcyjnych.

Np. CPI chleba = Pt chleba/Po chleba * 100 * udział chleba w koszyku dóbr (Pt cena chleba w roku t; Po cena chleba w roku bazowym; „udział chleba” to część całkowitych wydatków konsumpcyjnych przeznaczona na chleb w danym roku).

Wskaźnik cen zbytu PPI (producer price index). Służy do mierzenie cen w miejscach pierwszej sprzedaży dóbr i jest użyteczny ze względu na swoją szczegółowość.

Delator PNB, czyli stosunek PNB nominalnego do PNB realnego. Obejmuje ceny wszystkich dóbr i usług wchodzących do PNB.

Przyczyny inflacji

• Czynniki szczegółowe przyczyniające się do wzrostu inflacji:

Nadmierna emisja pieniędzy, nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego.

Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży.

Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce.

Niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy).

Przyczyny inflacji

• Przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo).

Ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

Import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen).

Długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem).

Monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę).

Przyczyny inflacji

• Trzy ogólne czynniki wywołujące inflację:

Inflacja inercyjna - stopa inflacji, która jest oczekiwana i która niejako zostaje wbudowana w umowy i nieformalne porozumienia, nazywa się inercyjna stopą inflacji.

inflacja kosztowa - występującej w sytuacji, kiedy następuje wzrost kosztów produkcji, które przekładają się na wzrost cen.

Inflacja popytowa – spowodowanej przez nadmierny wzrost popytu w gospodarce.

Skutki inflacji

Złudzenie inflacyjne: ludzie ulegają złudzeniu inflacyjnemu wtedy, gdy mylą zmiany realne ze zmianami nominalnymi.

Ludzki dobrobyt zależy zaś od zmian realnych.

Złudzenie inflacyjne występuje wówczas, gdy konsument bierze pod uwagę jedynie wzrost cen produktów, nie uwzględniając wzrostu płac rekompensujących skutki inflacyjne.

Przy ocenie kosztów inflacji trzeba odpowiedzieć sobie na 2 pytanie:

Czy inflację udało się w pełni przewidzieć?

2. Czy instytucje państwowe pozwalają ludziom w pełni dostosować się do inflacji?

Ad. Koszty inflacji, gdy udało się ją w pełni przewidzieć:

a) Koszty „zdzieranych zelówek”. Koszty zdzieranych zelówek obrazują tu cały dodatkowy czas i wysiłek wkładany przez ludzi w zawierania transakcji wówczas, gdy próbują oni poradzić sobie za pomocą mniejszych realnych zasobów pieniądza.b) Koszty zmienianych jadłospisów („koszty menu”). Koszty zmienianych jadłospisów odpowiadają realnym zasobom zużywanym po to, aby wydrukować nowe etykiety (w sklepach, restauracjach itp.) z cenami wówczas, gdy te wzrastają lub spadają.

Ad. Koszty inflacji, gdy jest ona bezbłędnie przewidziana, ale instytucje państwowe nie są w stanie w pełni się do niej dostosować:

a) Koszty kontroli stopy %. Skutkiem chronicznej inflacji jest to, że ludzie domagają się zmian instytucjonalnych od państwa, które umożliwiłyby dostosowanie się zmiennych nominalnych do poziomu inflacji (ciągłe zmiany stopy %).

b) Wpływ na podatki. Wzrost realnych wpływów podatkowych wywołany inflacją zwiększa dochody nominalne i sprawia, że niektórzy ludzie zostają zaliczeni do wyższych przedziałów podatkowych.

Ad. Koszty inflacji, gdy jest ona nieoczekiwana:

a) Redystrybucja. Kiedy ceny wzrastają nieoczekiwanie, tracą kredytodawcy (np. banki), a zyskują kredytobiorcy (dłużnicy).

b) Problem „starych” vs. „młodych”. „Starzy’” tracą, a młodzi zyskują na inflacji (patrz. spłacanie kredytów).

c) Niepewność co do wysokości inflacji. Nieoczekiwana inflacja powoduje negatywne skutki psychologiczne, jak stres, nadmierne ryzyko, skomplikowanie podejmowania decyzji ekonomicznych przez brak możliwości przewidzenia wielkości inflacji.

ZWALCZANIE INFLACJI

„(…) trzeba jej ukręcić łeb… oczywiście inflacji, a nie Pani Prezes (…)”.

Istnieją 2 główne sposoby przeciwdziałania inflacji.

Po pierwsze, aby utrzymać inflację pod kontrolą, należy zastosować zdecydowane środki polityki gospodarczej.

Po drugie, należy zmienić przepisy prawne i instytucje w taki sposób, aby inflacja nie mogła się łatwo pojawić.

W długim okresie stopa inflacji będzie niska, jeżeli niskie będzie tempo wzrostu ilości pieniądza.

Aby ten cel osiągnąć konieczne może być zastosowanie dość restrykcyjnej polityki fiskalnej, co pozwoli na utrzymanie deficytu budżetowego na niskim poziomie.

Należy też przystosować się do życia z inflacją (pewien jej poziom jest nieunikniony).

BEZROBOCIE

Wysokie bezrobocie oznacza, że gospodarka nie produkuje tyle, ile mogłaby produkować, gdyby wszyscy mieli pracę.Oznacza to często nędzę, społeczne i psychologiczne niepokoje oraz brak nadziei dla bezrobotnych.

Zasób siły roboczej obejmuje wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako bezrobotni, czyli chcą i są w stanie podjąć pracę.

Stopa aktywności zawodowej to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o wejściu w skład siły roboczej.

Stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.

Rodzaje bezrobocia

Bezrobocie frykcyjne: normalny poziom bezrobocia w gospodarce, w której struktura siły roboczej oraz liczba oferowanych miejsc pracy zmieniają się nieustannie.

Bezrobocie strukturalne: dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaj oferowanej pracy.

Bezrobocie popytowe: bezrobocie typu keynsowskiego – powstaje przez niedostatek popytu w gospodarce.

Bezrobocie klasyczne: oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu równowagi, przy którym krzywa popytu i podaży na pracę zrównują się.

Naturalna stopa bezrobocia

Linie LD, LF i AJ na rys. 2 pokazują, odpowiednio, popyt na pracę, wielkość zasobu siły roboczej i liczbę pracowników skłonnych podjąć pracę przy różnych stawkach płacy realnej w.

AJ przebiega na lewo od LF, ponieważ niektórzy z wchodzących do zasobu siły roboczej zmieniają właśnie pracę i/lub optymiści polują jeszcze na nowe oferty pracy.

Kiedy rynek pracy znajduje się w równowadze E, odcinek EF oznacza naturalną stopę bezrobocia, czyli stopę bezrobocia, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze.

Jeśli siła związków zawodowych wystarcza do utrzymania stawki płac w2 w długim okresie, to rynek pracy osiąga punkt A i odcinek AC, będący miarą naturalnego poziomu bezrobocia, wskazuje wielkość bezrobocia wybranego kolektywnie przez siłę roboczą forsującą płacę w2.

Sposoby walki z bezrobociem

• Aktywne metody walki z bezrobociem:

Programy państwowe – np. tworzenie miejsc pracy,Subsydiowanie zatrudniania,Szkolenia zawodowe.

Stymulowanie rozwoju – np. małych i średnich przedsiębiorstw przez sprzyjanie działalności gospodarczej. Równoważenie rynku pracy – aktywna działalność wojewódzkich i regionalnych organów zatrudniania.

Pasywne metody walki z bezrobociem:

Zasiłek dla bezrobotnych. Zasiłki z funduszu pomocy społecznej.

Jednorazowe odszkodowania – dla osób zwolnionych z pracy.

Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.

Przepisy umożliwiające przejście na wcześniejszą emeryturę (ograniczenie podaży).

• Pasywne metody walki z bezrobociem:

Praca w niepełnym wymiarze (np. na pół etatu).

Worksharing – dzielenie pracy między większą liczbę bezrobotnych przez ograniczenie godzin nadliczbowych i/lub skracanie czasu pracy.

Wydłużanie czasu urlopów, nauki.

Zakaz podejmowania pracy przez cudzoziemców (np. Niemcy, Japonia).

Przepisy ułatwiające wyjazdy za granicę.

Prywatny i społeczny koszt bezrobocia

Koszty materialne – znaczące pogorszenie statusu materialnego gospodarstwa domowego.

Koszty psychologiczne – istotne naruszenie dobrostanu psychospołecznego człowieka bezrobotnego.

Koszty ogólnospołeczne – ogromne marnotrawstwo zasobów i spadek dochodu narodowego.

Krzywa Philipsa

Użyteczny sposób przedstawiania odwrotnie proporcjonalnego związku między inflacją i bezrobociem zaproponował Alban Philips, konstruując krzywa Philipsa.

Krótkookresowa krzywa Philipsa dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i na odwrót.

Sugeruje to, że możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie.

Stopa inflacji = stopa wzrostu płac – stopa wzrostu wydajności

Krzywą Philipsa najlepiej rozpatrywać jako krótkookresową zależność między inflacją i bezrobociem w sytuacji, gdy łączny popyt przesuwa się, a łączna podaż nadal zmienia się według stopy wyznaczonej inercyjną stopą inflacji.

Krzywa Philipsa nie jest jednak prostym „coś za coś” – gdy zmienia się poziom inercyjnej (oczekiwanej) stopy inflacji, przesunięciu ulega tez krzywa Philipsa.

Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie na krótką metę, a nie zależność długookresową wprowadzili do ekonomii Edmund Phelps oraz Milton Friedman.

Proponowali oni rozróżnienie na krótko – i długookresowa krzywą Philipsa.

Na dłuższa metę mamy do czynienie z minimalnym poziomem bezrobocia odpowiadającym stałej inflacji – jest to najniższa stopa bezrobocia (NAIRU – non accelerated inflation rate of uneyployment).

NAIRU to stopa bezrobocia, przy której siły działające na inflację cen i płac równoważą się.

Przy NAIRU inflacja jest stabilna i nie wykazuje tendencji ani do przyspieszania ani do zwalniania.

W każdy momencie gospodarka ma odziedziczoną, daną inercyjną lub oczekiwaną stopę inflacji.

eśli nie ma nadwyżki popytu i nie występują wstrząsy po stronie podaży, to faktyczna inflacja będzie przebiegać wg inercyjnej stopy inflacji.

Oznacza to, że bezrobocie znajdować się będzie na poziomie trwałym, przy którym presja na wzrost płac spowodowana istnieniem wolnych miejsc pracy jest dokładnie równoważona naciskiem bezrobocia spychającym płace w dół.

W sytuacji, gdy zajdą jakieś wstrząsy popytowe lub podażowe, to przy bardzo niskim bezrobociu, inflacja będzie wypychana do poziomu wyższego niż stopa inercyjna, w miarę przesuwania się w górę po krótkookresowej krzywej Philipsa.

Natomiast kiedy bezrobocie wzrasta znacznie powyżej trwałej stopy, inflacja będzie spadać, w miarę jak gospodarka przesuwać się będzie w dół po krótkookresowej krzywej Philipsa.

Kiedy faktyczna inflacja wzrośnie ponad poziom inercyjny, ludzie zaczną się do tego przyzwyczajać i zaczną nawet oczekiwać wyższej inflacji.

Zależność między inflacją i bezrobociem jest stabilna tak długo, jak długo nie ulegnie zmianie inflacja inercyjna (oczekiwana).

Kiedy jednak zmienia się stopa inercyjna, krótkookresowa krzywa Philipsa przesuwa się.

Gdy stopa bezrobocia odbiega od jego najniższej trwalej stopy, występuje tendencja do zmiany stopy inflacji.Tylko wtedy, gdy bezrobocie jest na poziomie stopy naturalnej, inflacja będzie stabilna;

Długookresowa krzywa Philipsa musi więc, zgodnie z ta teorią, mieć przebieg linii pionowej, wznoszącej się w punkcie NAIRU.

Krótkookresowa krzywa Phillipsa ilustruje jedynie przejściową zależność tych zmiennych, pokazując, w jaki sposób bezrobocie i inflacja dostosowują się do gwałtownych zmian poziomu popytu globalnego. Wstrząsy podażowe prowadzą do wyższej inflacji oraz do wyższego bezrobocia w sytuacji, gdy proces dostosowania się  płac i cen jest powolny.

Długookresowa krzywa Phillipsa przebiega pionowo.

Jeżeli ludzie są w stanie w pełni dostosować się do inflacji, to nie wywiera ona żadnego wpływu na zmienne realne.

Gospodarka powraca do swej naturalnej stopy bezrobocia, niezależnie od stopy inflacji.

Wysokość, na której przebiega krótkookresowa krzywa Phillipsa zależy przede wszystkim od tempa wzrostu ilości pieniądza oraz oczekiwań inflacyjnych.

Z analizy krzywej Philipsa, zarówno w krótkim, jak i długim okresie wynika kilka wniosków dla polityki gospodarczej.

stnieje pewien minimalny poziom bezrobocia, który gospodarka jest w stanie utrzymać na dłuższą metę.

Kraj może poruszać się po krótkookresowej krzywej Philipsa – rząd może stosować politykę pieniężną i fiskalną w celu zepchnięcia bezrobocia poniżej trwałej stopy, a kraj przez jakiś czas będzie cieszył się niskim bezrobociem (ale za cenę rosnącej inflacji).

DEFLACJA

Deflacja to ograniczenie podaży pieniądza na rynku powodujące wzrost siły nabywczej pieniądza.

Potoczne określenie spadku przeciętnego poziomu cen, sytuacji, kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz więcej dóbr towarów i usług.

Przeciwieństwem deflacji jest inflacja.

Przyczyny deflacji:

Brak proporcjonalnej do wzrostu gospodarczego emisji pieniądza.

Nadmierne oprocentowanie lokat terminowych czyniących opłacalną tezauryzację pieniądza – zjawisko powszechnie wykorzystywane do walki z inflacją, powoduje jednak wzrost ilości pieniądza poza rynkiem tzw. "balon inflacyjny„.

Spłata zobowiązań kredytowych przy braku emisji pieniądza i wstrzymaniu akcji kredytowej.

Skutki deflacji:

Zmniejszenie opłacalności produkcji.

Wzrost siły nabywczej pracującej części społeczeństwa.

Konsumpcja i zamówienia przemysłu są odsuwane w czasie (w oczekiwaniu na niższe ceny), co napędza recesję.

Jeśli pieniądz powiązany jest z jakimś ograniczonym dobrem (np: złoto, choć nie jest to immanentnie związane ze zjawiskiem deflacji) niemożliwa jest nadmierna ekspansja kredytowa ze strony banków.

STAGLACJA

Stagflacja (ang. stagflation, stagnacja + inflacja) – zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i stagnacji gospodarczej.Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji.

BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa opisuje, jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić.

Gdy wydatki przekroczą wielkość wpływów podatkowych, występuje deficyt budżetowy.

Gdy wpływy podatkowe przewyższają wydatki, występuje nadwyżka budżetowa.

Deficyt budżetowy = G – NT (wzór 18)

Stan budżetu państwa określony przez trzy wielkości:

Stopę podatkową t.

Wydatki państwa G.

Dochód Y.

rzy danej stopie podatkowej wzrost G będzie powodował zwiększenie dochodu zapewniającego równowagę, co będzie wpływało na wzrost wpływów podatkowych.

Wzrost wydatków państwa na dobra i usługi prowadzi do zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę.

Przy danej stopie podatkowej wpływ podatkowe wzrastają.

Mimo to powiększa się deficyt budżetowy (lub spada nadwyżka budżetowa).

Wzrost stopy podatkowej powoduje przesuniecie krzywej popytu globalnego w dół.

Dochód w punkcie równowagi mu się się obniżyć, a dochód rozporządzalny zmniejsza się zarówno z powodu spadku dochodu narodowego, jak i podwyżki stopy podatkowej.

Przy danym poziomie wydatków państwa G wzrost stopy podatkowej powoduje zmniejszenie zarówno produkcji w punkcie równowagi, jak i deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej państwa

Czy wielkość deficytu budżetowego jest dobrą miarą charakteru polityki fiskalnej państwa?

Deficyt budżetowy sam w sobie nie jest dobrą miarą charakteru polityki fiskalnej państwa: deficyt może się bowiem zmieniać z powodów, które mają z nią niewiele wspólnego.

Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej państwa

Jak można wykorzystać deficyt budżetowy w ocenie polityki fiskalnej państwa?

Jednym ze sposobów jest wykorzystanie deficytu odpowiadającego pełnemu zatrudnieniu (budżetu naturalnego/budżetu skorygowanego o wpływ wahań koniunkturalnych).

Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej państwa

Kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że deficyt budżetowy nie jest najlepszym wskaźnikiem charakteru polityki fiskalnej państwa jest konieczność rozróżnienia realnej i nominalne stopy %, czyli korekta wielkości deficytu o wpływ inflacji.

W sytuacji, gdy występuje wysoka inflacja i w związku z tym realna i nominalna stopa % odbiegają znacznie od siebie, bardziej zasadne byłoby uwzględnienie po stronie wydatków państwa, jako elementu bezpośrednio wpływającego na rozmiary deficytu, tylko iloczynu realnej stopy % i pozostającego do spłaty długu narodowego.

Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej państwa

Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PNB na wstrząsy.

Wstrząsami (zaburzeniami, szokami) nazywamy takie zdarzenia, jak np. wojna czy wzrost cen surowców.

Ważnymi automatycznymi stabilizatorami są podatek dochodowy, podatek VAT czy zasiłki dla bezrobotnych.

Automatyczne stabilizatory mają jedna wielką zaletę – jak mówi nazwa, działają automatycznie, nikt nie musi decydować o ich uruchomieniu.

3 istotne ograniczania aktywnej polityki fiskalne rządu:

Opóźnienia czasowe – rozpoznanie zmian łącznego popytu wymaga czasu, np. zebranie wiarygodnych danych na temat PKB może zająć ponad pół roku. Nawet wtedy zmiany polityki fiskalnej nie dokonują się od razu – ujawnienie się efektów określonej polityki fiskalnej może tez potrwać i mieć wielofazowy przebieg.

Niepewność – dotyczy ona dwóch kwestii: po pierwsze nie wiadomo dokładnie, jak jest wartość podstawowych wielkości w gospodarce, np. mnożnika. Po drugie, ponieważ skutki polityki fiskalnej sa przesunięte w czasie, rząd może przewidywać wielkość popytu globalnego dopiero wtedy, kiedy w pełni ujawnią się efekty tej polityki.

Efekty pobudzone w popycie autonomicznym – zmiany polityki fiskalnej mogą wywoływać przeciwstawne zmiany innych składników popytu autonomicznego. Rząd zatem często nie prowadzi ekspansywnej polityki fiskalnej, nawet mimo trwale utrzymującego się bezrobocia, bo tez np. czasem ekspansywna polityka budżetowa może powiększyć deficyt.

DŁUG PUBLICZNY

Dług publiczny to całkowite, pozostające do spłacenia zadłużenia państwa.

Dług publiczny wzrasta zawsze wówczas, gdy w sektorze publicznym występuje deficyt, w związku z czym trzeba zaciągać nowe pożyczki, aby pokryć nadwyżkę wydatków nad dochodami.

Powiększający się dług publiczny jest bardzo groźnym zjawiskiem w gospodarce.

Jeśli dług staje się zbyt wielki w stosunku do PKB, to niezbędna staje się podwyżka stopy opodatkowania, aby pokryć zwiększone koszty obsługi długu.

Z kolei wysoka stopa podatkowa może być antybodźcem dla działalności gospodarczej, a nawet wywołać zaburzenia w gospodarce.

Jeśli rząd nie może lub nie chce podnieść podatków, narastający dług publiczny może pociągnąć za sobą powiększony deficyt, który państwo będzie musiał sfinansować zaciągając kolejne pożyczki i tak wpadając w spiralę zadłużenia.