konsekwencje stosowania przemocy wobec dziecka

Ofiary przemocy domowej doświadczają lęku, cierpienia, bezsilności, przygnębienia i rozpaczy. Ich ciało i psychika doznają ostrych urazów i podlegają długotrwałemu procesowi niszczącego stresu i zagrożenia.

Skutki przemocy fizycznej są niemal nieodłącznie związane

z różnym stopniem urazów emocjonalnych: trudno wyobrazić sobie, by dziecko mogło doznać „istotnego obrażenia” w rezultacie świadomego aktu przemocy ze strony opiekuna, nie doświadczając jednocześnie szkody psychicznej. Ciężko jest więc wymienić skutki stosowania przemocy wobec dziecka w czystej postaci, dlatego też rozróżnianie traktowane jest umownie, wskazuje ono na to, że ten lub inny rodzaj przemocy był nasilony.

1. Fizyczne i psychiczne skutki przemocy.

Stosowanie przemocy wobec dziecka w większości wypadków nie pozostawia widocznych śladów fizycznych, chyba, że dokonywane jest z dużą brutalnością. Ponadto wiele śladów na ciele, które powstają na skutek przemocy trudno jednocześnie zidentyfikować.

I.Pospiszyl wymienia następujące objawy fizyczne, które powstały na ciele dziecka wskutek przemocy:

- sińce i obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach, pod pachami, po wewnętrznej stronie ud i ramion;

- otarcia naskórka po wewnętrznych stronach kończyn, pod pachami, na żebrach, na plecach;

- krwawe pręgi i regularne przebarwienia skóry na plecach, pośladkach, na nogach, stopach, dłoniach;

- obrzęki na dłoniach i stopach;

- nietypowe ślady po oparzeniach, np. punktowe po gaszeniu papierosa na skórze, oparzenia w innych miejscach niż kończyny, ale także „oparzenia skarpetkowe” na stopach małego dziecka;

- rany cięte i kłute, szczególnie w okolicach innych niż stopy

i dłonie;

- blizny na ciele, blizny za uszami, na głowie, trwałe ubytki włosów (powstałe w wyniku wyrywania włosów razem ze skórą);

- widoczna trudność w chodzeniu lub siadaniu;

- zwiększona wrażliwość na dotyk (szczególnie ramion, pleców, pośladków);

- otwarte rany w nietypowych miejscach, nie leczone skaleczenia, zakażenia, infekcje;

- częste złamania kości;

- ospałość, apatia, brak koncentracji;

- reakcje regresywne, np. brak kontroli fizjologicznej

u dziecka powyżej 4 roku życia (moczenie się, wymioty, torsje);

- reakcje komulsywne, np. ssanie palca, obgryzanie paznokci;

- skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha;

- konieczność częstego korzystania z ubikacji.

Objawy kliniczne fizycznego krzywdzenia dzieci są dość zróżnicowane co do rozległości, i co do ciężkości. Rany zadawane dziecku występują najczęściej na tylnych powierzchniach ciała, od szyi do kolan, albo też na twarzy. Brutalni rodzice maltretują dziecko poprzez zanurzanie go w gorącej wodzie, przypalaniem papierosem, żelazkiem, wskutek czego na skórze dziecka powstają liczne rany, blizny.

W przypadku małych dzieci urazy głowy stwierdzane są

w większości zgonów spowodowanych przemocą wobec dzieci. Obserwuje się u dzieci wszystkie stopnie urazów głowy od łagodnych do ciężkich, aż do zgonów włącznie. Wśród objawów tych urazów wymienić można nudności, wymioty, senność

i śpiączkę. U dzieci, które trzymane za ramiona lub klatkę piersiową było gwałtownie wstrząsane często nie dostrzega się żadnych obrażeń zewnętrznych. Jednakże mózg uderzający

o wewnętrzną powierzchnię czaszki może doznać nawet śmiertelnych uszkodzeń, zwłaszcza u dzieci poniżej drugiego roku życia i u dzieci potrząsanych w powtarzający się sposób. Objawami potrząsania są wymioty, objawy padaczkowe, drgawki, trwałe uszkodzenie mózgu lub śmierć. Małe dzieci, które były intensywnie potrząsane mogą oślepnąć, ogłuchnąć lub zostać upośledzone

w inny sposób. Nawet mniej gwałtowne potrząsanie starszych dzieci może wywołać deficyty neurologiczne, jak również zaburzenia zachowania i uczenia się.

Fizycznymi skutkami bicia dzieci, w każdym okresie ich rozwoju może być kalectwo oraz rożne choroby somatyczne uwarunkowane uszkodzeniami narządów wewnętrznych (nerek, płuc).

Zaniedbania jako skutek braku pożywienia, jedzenia, snu, ciepła, zmienia metabolizm organizmu, powoduje trwałe jego wyniszczanie.

Nadużycia seksualne mogą być przyczyną obrażeń fizycznych. Dziecko, które doznało szkód cielesnych w rezultacie wykorzystywania seksualnego miewa trudności związane

z siedzeniem lub chodzeniem, ma bóle przy oddawaniu moczu

i wypróżnianiu się. Często dziecko skarży się na ból lub świąd

w okolicy genitaliów lub na występowanie upławów. Do innych skutków wykorzystywania seksualnego należą: zachorowanie dziecka na choroby przenoszone drogą płciową (weneryczne), jak również ciąża.

O ile diagnoza większości symptomów przemocy fizycznej nie jest rzeczą łatwą, o tyle trudność wzrasta daleko bardziej, kiedy mamy do czynienia z objawami psychicznymi (emocjonalnymi). Nadużycia emocjonalnej natury wobec dziecka może mieć niszczący charakter. To właśnie urazy psychiczne powodują najkosztowniejsze dla zdrowia, długofalowe następstwa krzywdzenia dzieci: różnorodne choroby psychiczne i somatyczne nie będące bezpośrednim skutkiem przemocy, zaburzenia emocjonalne, nadużywanie substancji – uzależniających, przestępstw, samobójstwa oraz utrwalanie się zjawiska przemocy

w rodzinie.

Konsekwencjami stosowania przemocy są następujące objawy emocjonalne, które charakteryzują krzywdzone dzieci:

- wzrost napięcia emocjonalnego;

- wzmożona czujność, niezdolność do rozluźnienia;

- wzrost lęku, niepokoju, „zamrożony strach”;

- brak żywej reakcji w sytuacjach emotogennych, np. przy okazji skaleczenia czy bolesnego zabiegu medycznego: podkreśla się, że u dzieci – ofiar przemocy często brak jest reakcji

w sytuacjach, które u innych dzieci wywołują płacz;

- tłumiony płacz lub ciche popłakiwanie w ukryciu;

- niska samoocena, obniżone poczucie własnej wartości;

- poczucie odrzucenia, opuszczenia;

- wycofanie, skłonność do izolacji;

- chroniczny smutek, poczucie odrętwienia, depresja;

- wzrost natręctw, tików, przyruchów, zachowań kompulsywnych np. porządkowanie swoich rzeczy, sprawdzanie zapachów, unikanie niektórych pomieszczeń;

- zmienność nastroju (przeskoki od euforii do rozpaczy), płaczliwość, słaba kontrola emocji, impulsywność;

- problemy w rozwoju poczucia własnej tożsamości.

Dokuczanie dziecku bez użycia narzędzi wywołuje u niego wiele negatywnych przeżyć: poczucie niesprawiedliwości

i bezsensu, świadomość braku miłości rodzicielskiej, nerwice, zachowania agresywne. Osoby te mają poczucie winy, niską samoocenę, a także silną potrzebę kontrolowania innych oraz są psychicznie uzależnione od swoich rodziców. Oddziaływanie psychologiczne wykorzystywania seksualnego objawia się

w postaci wycofania, depresji, zaburzeń snu i przyjmowania pokarmu, samookaleczeń, fobii i objawów psychosomatycznych, takich jak bóle głowy i zębów.

Rany w psychice dziecka pozostawiają niezatarty ślad. Usłyszane obelgi i doznane upokorzenia wracają często

w snach dorosłego już człowieka, który nie potrafi zapomnieć nawet gdyby chciał.

2. Bezpośrednie i długotrwałe skutki stosowania przemocy.

Problem skutków przemocy wobec dzieci można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze – analizując bezpośrednio reakcję na przemoc, po drugie – w kontekście długotrwałych rozwojowych skutków przemocy.

Przemoc niesie ze sobą dramatyczne skutki zarówno bezpośrednie, jak tez dalekosiężne, często niewidoczne

w pierwszym kontekście, a jednak prowadzące do stopniowej dezorganizacji psychiki i normalnego funkcjonowania ofiar.

Bezpośrednią reakcją dziecka na krzywdzenia jest płacz, krzyk, groźby, próba zastraszenia opiekuna, wzrost agresji. Dzieci często uciekają do innych pomieszczeń (łazienki, kuchnie, na strych). Dzieci starsze w chwili zagrożenia uciekają z domu, szukają schronienia u krewnych, przyjaciół, sąsiadów, znajomych.

Kiedy dziecko znajduje się w sytuacji dużego stresu,

a niewątpliwie przemoc rodzi taki stres jego organizm stara się sprostać sytuacji i daje objawy na trzech poziomach: objawy somatyczne, objawy psychiczne, zachowania.

- objawy somatyczne: bicie serca, podwyższone ciśnienie krwi, hiperwentylacja, zawroty głowy, dzwonienie w uszach, potliwość, bóle głowy, napięcia, ból i drżenie mięśni, wymioty, bóle żołądka, częste oddawanie moczu;

- objawy psychiczne: trudności w podejmowaniu decyzji, zaburzenia pamięci i uwagi, katastroficzne przewidywania przyszłości, negatywne i krytyczne myślenie o sobie, myślenie irracjonalne, błędne interpretowanie znaczenia zdarzeń;

- objawy w zachowaniu: unikanie sytuacji powodujących lęk, wycofywanie się z kontaktów społecznych, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, hiperaktywności lub apatia, utrata zainteresowania otoczeniem.

Doświadczenia urazowe naruszające możliwości adaptacyjne dziecka w rodzinie zawsze wywołują wystąpienie dolegliwości somatycznych, lęk, zaburzenia nastroju, trudności

w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów społecznych. Dziecko chroniąc za każdą cenę relację z rodzicem, godzi się na stosowanie przez niego formy przemocy. Powstaje konflikt między faktem doświadczenia przemocy a niezbędnością zachowania więzi z jej sprawcą, będącą warunkiem realizacji podstawowych konieczności rozwojowych, jakimi są:

- budowanie poczucia bezpieczeństwa podstawowego,

- rozwijanie własnego „Ja” w relacji z innymi,

- budowanie własnej tożsamości.

Dzieci chronią swoich rodziców poprzez niepamięć, trans, rozszczepienie osobowości, oskarżanie siebie, dziecko zachowuje wyobrażenia opiekuna jako osoby zaspokajającej jego potrzeby.

W efekcie ma ono trudności z utworzeniem zintegrowanego obrazu własnego Ja, a równocześnie psychicznej reprezentacji innych osób, ponieważ rzeczywiste doświadczenia, przemoc nie są zgodne z oczekiwanymi wyobrażeniami modelu reprezentacji psychicznej dziecka. Poczucie bezradności motywuje dziecko do całkowitej lojalności i posłuszeństwa wobec rodziców. Rozwija się niezwykłe przywiązanie do opiekuna zmuszając je do przystosowania się do warunków stałego zagrożenia. Dziecko musi kompensować brak opieki i ochrony za pomocą swojego niedojrzałego systemu obrony psychicznej. Przystosowanie się do warunków stałego zagrożenia wymaga nieustannej czujności i umiejętności dostrzegania znaków ostrzegawczych, stąd charakterystyczna dla tych dzieci jest nadwrażliwość na komunikaty pozawerbalne i nieświadome. Niemożność uniknięcia cierpienia sprawia, że dziecko akceptuje brak możliwości wpływu na zdarzenia, co w konsekwencji doprowadza do:

- negatywnego i krytycznego myślenia o sobie,

- unikania kontaktów społecznych,

- ukształtowania się przekonania, iż nic nie da się zrobić.

Dominującymi przeżyciami dziecka doświadczającego przemocy w rodzinie jest lęk, poczucie nieuchronności zdarzeń.

Do skutków długotrwałych stosowania przemocy zalicza się: mechanizm błędnego koła, uraz psychiczny, bezradność wyuczona, efekt „psychologicznej pułapki”, „syndrom sztokholmski”.

Mechanizm błędnego koła.

Przemoc nie jest problemem tylko ofiary i sprawcy. Jej skutki odbijają się negatywnie na wszystkich uczestnikach rodzinnego dramatu i jest wysoce prawdopodobne, że będą dotkliwie odczuwane przez wiele pokoleń. Dzieci w dorosłym życiu przyjmą agresywne wzory zachowań z rodziny macierzystej. W tych rodzinach toczy się swoista „edukacja” do wchodzenia w rolę zarówno ofiary jak i sprawcy. Rozwija się spirala wadliwej socjalizacji niosąca destrukcyjną naukę, że rodzina jest miejscem sprawowania kontroli i podporządkowania się, nie zaś bezpiecznym miejscem dawania sobie wzajemnego wsparcia, pomocy, miłości. Co więcej, im bardziej czuły się zagrożone we własnej rodzinie,

z tym większą dozą prawdopodobieństwa można się spodziewać, że w rodzinie, którą same stworzą, spróbują zaprowadzić apodyktyczną kontrolę i będą przekonane, że jedynym skutecznym sposobem wpływania na ludzi jest „bat”. Dziecko wychowane

w apodyktycznej, agresywnej rodzinie często nie zada sobie pytania, dlaczego miałoby postępować inaczej. Będzie żyło

w przekonaniu, że tylko trzymanie najbliższych „krótko” gwarantuje sprawne funkcjonowanie jego systemu rodzinnego.

Innym problemem stanie się nadmierny dystans emocjonalny pomiędzy członkami rodziny: nieumiejętność ukazywania sobie wzajemnie czułości, cieszenia się z rosnącej samodzielności dzieci, a wreszcie wiary, że okazywana pomoc może być bezinteresowna.

Uraz psychiczny.

Osoby po przebytym urazie – a niewątpliwie możemy do nich zaliczyć osoby doznające przemocy w rodzinie – doświadczają nadmiernego pobudzenia. Ich system samoobrony pozostaje

w ciągłej gotowości do zmierzenia się z jakimś nieprzewidywalnym niebezpieczeństwem. Występuje nadmierna czujność, koszmary senne i dolegliwości psychosomatyczne. Omawiany stan może przybrać formę chronicznego pobudzenia autonomicznego układu nerwowego.

Wtargnięcia pojawiają się w postaci wspomnień urazowych wdzierających się w świadomość jednostki. Traumatyczny moment zostaje zakodowany w pamięci w patologicznej postaci

i spontanicznie wdziera się w świadomość ofiary zarówno na jawie, w formie powracających scen z przeszłości, jak i we śnie związane z urazem koszmary.

Moment urazu pojawia się nie tylko w myślach i snach, lecz również w działaniu. Bywa, że ludzie świadomie decydują się na odgrywanie traumatycznego zdarzenia – jako swoiste odreagowanie, częściej jednak odtwarzają pewne jego aspekty

w formie zamaskowanej, nie zdając sobie z tego sprawy.

Ponowne przeżywanie pewnych zdarzeń wywołuje gwałtowną burzę uczuć, ofiara urazu, dążąc do uniknięcia tego stanu, stara się tłumić objawy. Konsekwencją jest pogłębienie wstrząsu pourazowego, zawężenie świadomości, wycofanie się z kontaktów

z ludźmi. Zawężenie przejawia się odrętwieniem, rezygnacją

z aktywnego życia, obojętnością na ból, oderwaniem od rzeczywistości, utratą zdolności odczuwania zdarzeń bezpośrednio dotyczących jednostki, oderwaniem myśli od uczuć i ich zamrożeniem. Człowiek zachowuje się jak bierny obserwator nierzeczywistych zdarzeń, zmiana stanu świadomości jest sposobem na odsunięcie zagrożenia.

Ofiara urazu szuka bezpieczeństwa poprzez budowanie codziennych, sztywnych rytuałów, kurczowe trzymanie się utartych ścieżek, minimalizowanie aktywności po to tylko, aby przetrwać. Zburza to jej życie nie dając szans na normalny rozwój.

Bezradność wyuczona.

Konsekwencją stosowania przemocy wobec dziecka jest syndrom wyuczonej bezradności przejawiający się w biernym znoszeniu przez ofiarę zachowań krzywdzących, pomimo pewnej świadomości, że zachowania te są bezprawne, że naruszają prawo osobiste i normy społeczne. Poczucie wyuczonej bezradności jest procesem dynamicznym, obejmującym na początku tylko sytuacje traumatyzujące, natomiast w miarę upływu czasu rozprzestrzeniające się na wszystkie sfery funkcjonowania jednostki, w tym również na sferę aktywności zawodowej.

Efekt „psychologicznej pułapki”.

Aktywnym sposobem akceptacji jednostki do sytuacji krzywdzącej jest wpadanie w pułapkę własnych oczekiwań. Głównym problemem staje się nieumiejętność zmiany strategii lub powstrzymania się od wyczerpujących oczekiwań, które

w istocie nie przybliżają do spełnienia ich. Na początku jednostka podejmuje wiele wysiłku, aby rodzina była szczęśliwa. Kiedy jednak to się nie udaje, wzrasta poczucie winy. Dziecko zaczyna interpretować własne niepowodzenia w rodzinie – gdybym był grzeczny, gdybym odrabiał lekcje, na pewno nie doszłoby do przemocy.

Mechanizmem leżącym u podłoża efektu psychologicznej pułapki jest przyjęcie całkowitej odpowiedzialności za powodzenie podjętych działań, w sytuacji kiedy ich efekt nie zależy tylko od jednostki. Psychologiczna pułapka jest procesem wybitnie niszczącym. Jest jak niekończąca się wędrówka pod górę z ciężkim bagażem.

„Syndrom sztokholmski”.

„Syndrom sztokholmski” jest reakcją obronną, charakteryzującą się pewnego rodzaju fascynacją osobą agresora

i szukaniem ratunku właśnie u niego. Niezwykłość takiej reakcji wynika nie tylko z zaprzeczenia powszechnemu przekonaniu, że człowiek ucieka od źródła zagrożenia, ale i z faktu, że syndrom ten w równym stopniu rozwinąć się może u kobiet, jak

i u mężczyzn.

Z licznych badań wynika, iż objawy „syndromu sztokholmskiego” pojawiają się w wielu przypadkach, których wspólnym mianownikiem jest długotrwałe, całkowite bycie zdanym na łaskę i niełaskę prześladowcy.

Ofiara zaczyna przekonywać siebie, że krzywdzący rodzic był w gruncie rzeczy dobrym człowiekiem, że może nie robił tego

z własnej woli.

Analiza zagadnień dotyczących przemocy domowej,

a szczególnie skutków jej doznawania rozpatrywanych od strony krzywdzonego dziecka nasuwa smutną refleksję. Rządzące tym zjawiskiem prawidłowości są skomplikowane, czasem zaskakujące

i prowadzą zawsze do bardzo głębokich szkód, których czasami nie da się już naprawić.

Bezpośrednią reakcję dziecka na krzywdzenie jest wzrost agresji, niska samoocena, labilność emocjonalna, nieumiejętność wchodzenia w reakcje interpersonalne, wrogość w stosunku do otoczenia przy jednoczesnym przywiązaniu do rodziców – sprawców przemocy. Wynika to z treningu posłuszeństwa, uległości i reakcji na poczucie zagrożenia. Dzieci krzywdzone są niezdolne do rozluźniania, nie przejawiają poczucia humoru, są krnąbrne, przyjmujące postawę zimnego wyczekiwania lub wzmożonej czynności. Niektóre są depresyjne ze skłonnością do izolacji, podejmują czyny samobójcze.

Znęcanie się nad dzieckiem w okresie jego rozwoju powoduje zaburzenia w rozwoju mowy, motoryki, procesów poznawczych, uczenia się, depresję, kompleks niższości i nadpobudliwości.

W następstwie doświadczania przemocy w dzieciństwie daje się wyodrębnić kilka cech osobowości. Ludzie wychowani

w atmosferze przemocy posiadają podstawowe braki socjalizacyjne, a także zaburzenia związane z poczuciem tożsamości, utrudniające im właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie. Trwała jest też nieumiejętność realizacji potrzeb w sposób społecznie akceptowany. Inną cechą jest odwrócenie ról i związanego z nią poczucia odpowiedzialności, co przejawia się w pseudo-dojrzałych postawach w okresie dzieciństwa i infantylizacji społecznej

w wieku dojrzałym. Kolejną cechą jest nieumiejętność dokonywania wyboru i podejmowania decyzji wynikająca z surowego treningu posłuszeństwa, a także niska kontrola emocji.

Skutkami przemocy seksualnej wobec dzieci są stany depresyjne, próby samobójcze dzieci. Charakterystyczne jest też zwiększone zainteresowanie problematyką seksualną.

W późniejszym wieku może się pojawić nieprawidłowa orientacja seksualna, lęk przed jakimkolwiek kontaktem, lub wręcz przeciwnie – nadpobudliwość seksualna i skłonność do prostytucji. Dorosłych – wykorzystywanych seksualnie w okresie dzieciństwa cechuje niższa samoocena, skłonność do uzależnień, złych nastrojów, zaburzeń świadomości, depresji. Bywa też, że dorosłe ofiary wykorzystywania seksualnego wykorzystują własne dzieci robią to szczególnie mężczyźni. Kiedy wykorzystywane dziewczęta dorastają i mają własne córki, to córki te są często również wykorzystywane przez innych. To najbardziej tragiczny skutek tego rodzaju przemocy, bo może się ciągnąć przez kilka pokoleń.

3. Niedostosowanie społeczne jako skutek stosowania przemocy wobec dziecka.

„Do grupy dzieci niedostosowanych społecznie zaliczamy te

z nich, które ulegają demoralizacji i łamiąc obowiązujące normy życia społecznego, często popadają w kolizję z prawem. Są to nieletni, którzy wagarują, uciekają z domu, przerywają naukę, często spożywają alkohol i narkotyzują się”.

Sytuację życiową dzieci niedostosowanych społecznie określają przeżycia i zachowania związane z przemocą w domu rodzinnym.

Sytuacja ta jest dla nich niekorzystna i można ją charakteryzować w następujący sposób:

1. Dzieci niedostosowane społecznie są rzadko lubiane przez inne dzieci jak i dorosłych.

2. Otoczenie społeczne dzieci niedostosowanych uważa ich za podejrzliwych, niezrozumiałych, one same zaś nie mają zaufania do innych ludzi.

3. Dzieci te z trudnością nawiązują kontakty i przyjaźnie, co powoduje, że często czują się one wyobcowane w grupie.

4. Nie mogąc w sposób naturalny zaspokoić swoich potrzeb, dzieci te czynią to w sposób okrężny, najczęściej dla otoczenia nieprzyjemny.

Młodzież z objawami zaburzeń w zachowaniu charakteryzuje się nieadekwatnym do rzeczywistości obrazem samych siebie, zaniżonym samokrytycyzmem, zaspokajaniem potrzeb w sposób egoistyczny. Stwierdza się także u niej niedorozwój uczuć

i zachowań moralnych. Nastawiona jest ona głównie na działania krótkoplanowe i szybkie osiąganie celu, ma własną hierarchię wartości. Zachowaniami najbardziej typowymi dla młodzieży niedostosowanej społecznie są: ucieczki z domu, zaniedbania

w nauce, popadanie w konflikty z prawem, nadużywanie alkoholu, narkomania, homoseksualizm.

Dzieci te bardzo często mają trudności w nauce. Są słabe, bojaźliwe w stosunku do nowych rzeczy i sytuacji, nie wierzą we własne siły, skłonne do rezygnacji.

Trudności w skupieniu uwagi, koncentracji, myśleniu powodują kłopoty w opanowaniu nowych wiadomości, umiejętności; zaniedbane dziecko nie ma warunków do nauki; krzywdzone dziecko myśli, że nikomu nie zależy na jego wynikach

w nauce, brakuje mu motywacji do wysiłku, pracy”.

O słabej więzi dziecka z domem rodzinnym świadczą późne powroty do domu, wałęsanie się, spędzanie poza domem wielu godzin, ucieczki. Dom przestał być schronieniem bezpiecznym, dziecko czuje się w nim zagrożone. Zagrożenie to jest natury fizycznej: awantury, kary cielesne, bądź psychicznej: odrzucanie dziecka niekochanego, zaniedbywanie go. W takich przypadkach konflikt między dzieckiem a osobami z najbliższego otoczenia jest tak silny, iż dziecko nie jest w stanie go dłużej znieść. Ucieczka jest często krokiem desperackim, przeżywanym w stanie silnego lęku nie tylko przed tym, co przeżywa ono w domu, ale również przed tym, co czeka je poza domem. Dlatego ucieczka z domu jest zdeterminowana szczególnie ciężkim przeżyciem lub szokiem, który wyzwala tę niełatwą decyzję opuszczenia domu. Ucieczki są groźne dla dalszego rozwoju społecznego dziecka, wyłączone spod opieki i kontroli domu dostaje się ono najczęściej pod wpływ ulicy, grup innych uciekinierów, nierzadko rówieśników lub starszych bardziej zdemoralizowanych i znajduje tam liczne okazje do dokonywania przestępstw.

Ucieczki z domu są dowodem zerwania emocjonalnego kontaktu z rodzicami, stanowią duże niebezpieczeństwo dla prawidłowego rozwoju socjalizacji dziecka. Zaburzenie życia emocjonalnego, zaburzenie równowagi psychicznej, powoduje zaburzenie dotychczasowych stereotypów w zakresie odczuć, ocen moralnych i społecznych dotyczących zjawisk zewnętrznych

i własnego postępowania. Uczucia społeczne rodzą się i rozwijają na podstawie doświadczeń zdobytych w rodzinie. Im dziecko jest młodsze tym stereotypy jego myślenia i postępowania są mniej utrwalone i na skutek przeżyć traumatyzujących gruntownie ulegają zaburzeniu. Na ich miejscu powstają nowe, oparte już na przebytych doświadczeniach, które im bardziej były raniące

i bolesne, tym silniej budzą poczucie krzywdy, niesprawiedliwości, buntu hamując rozwój postaw prospołecznych. Ślad tego można niejednokrotnie spotkać również u ludzi dorosłych, o psychice trwale ukształtowanej. Nieufność, zamknięcie w sobie, egoizm, agresywność cechują ludzi, którzy w dzieciństwie mieli zaburzone kontakty emocjonalne z domem rodzinnym.

Przemoc w domu rodzinnym oddziaływuje na poziom pobudzenia i agresję dzieci. Agresywni rodzice podżegują

i wzmacniają agresję swoich dzieci. Istotną przyczyną buntowniczych zachowań u dzieci jest odtrącenie ich przez rodziców. Brak czułości, miłości i pozytywnych wzorców wytwarza postawy wrogości i agresji.

Stwierdzono charakterystyczne związki osobowości agresywnej z przejawami niedostosowania społecznego.

W szczególności dotyczy to nadużywania alkoholu oraz przebywania w środowisku zdemoralizowanych rówieśników, gdzie negatywne wzorce są obowiązującą normą. Zachowanie buntownicze młodzieży stanowi dysonans między celami wyznaczonymi przez społeczeństwo a możliwościami sprostania im. Frustracja powstała w efekcie braku znalezienia swojego miejsca

w domu rodzinnym, w społeczeństwie staje się przyczyną buntu, agresji i przemocy. Same zachowania przestępcze wobec trudnej sytuacji rodzinnej braku poczucia bezpieczeństwa, uznania

i akceptacji stanowią atrakcyjną alternatywę dając poczucie zaradności, dojrzałości życiowej i wiary we własne siły.

U młodocianych przestępców rozwija się przerośnięte poczucie własnego ja, czują się wszechmocni, narasta u nich świadomość bezkarności i jednocześnie maleje poczucie winy.

Do najczęściej popełnianych przestępstw przez nieletnich należą: rozboje, wymuszenia rozbójcze, kradzieże mienia, uszkodzenia ciała, gwałty, pobicia, zabójstwa.

Brak pozytywnych stosunków w relacjach rodzice

a dziecko, w sytuacji napięcia emocjonalnego zagrożenia

i niepewności dzieci bardzo często sięgają po alkohol. Dzieci niedostosowane społecznie, ze względu na swój stan psychiczny znajdują się w takich sytuacjach częściej niż inne. Niekiedy stan ten towarzyszy dziecku nieprzerwanie, zwłaszcza wtedy, gdy układ warunków rodzinnych wyzwala uczucie strachu, lęku, niepokoju.

Dzieci, które czują się we własnym domu samotne i obce, nie mają należycie ukształtowanego poczucia przynależności do rodziny są szczególnie predysponowane do popadnięcia

w uzależnienie. Alkohol podnosi w nich niską samoocenę, przełamuje barierę wstydu, nieśmiałości i zagubienia, dodaje odwagi w kontaktach z rówieśnikami.

Jednak działanie alkoholu na procesy nerwowe dziecka

o niepełnowartościowym układzie nerwowym jest szczególnie silne i szkodliwe. Potęguje się dodatkowo, gdy dotyczy młodego, niedojrzałego jeszcze organizmu. Rozwojowo uwarunkowana siła procesów hamowania korowego jest jeszcze niewykształcona,

a alkohol upośledza przede wszystkim jej działanie. Upośledzenie hamulców powoduje, że dziecko staje się drażliwe, wybuchowe, agresywne, a przy tym cechuje go spadek energii, zanik inicjatywy, brak wytrwałości w działaniu, osłabienie pamięci, upośledzenie zdolności myślenia. Zachowanie staje się coraz mniej kontrolowane przez wstyd, nieśmiałość, a uczucia wyższe ulegają stępieniu.

Dzieci niedostosowane społecznie bardzo często sięgają po narkotyki.

„Narkotyk to choroba „braku”, braku miłości, poczucia bezpieczeństwa, braku pewności siebie i pewnych umiejętności, takich jak choćby organizowanie sobie czasu czy poznanie nowych ludzi.”

Dla wielu młodych ludzi narkotyk to znieczulacz, lek który pomaga zapomnieć o przykrościach, wywołuje zobojętnienie, na krótką chwilę odrywa od rzeczywistości, rozluźnia, tłumi uczucia.

Młodzi ludzie biorąc narkotyki niszczą swój organizm, zdrowie.

Do skutków zażywania narkotyków należą: ryzyko zachorowania na AIDS, żółtaczkę, stan zapalny żył, uszkodzenia nerek i wątroby, niewydolność serca, obrzęk płuc, bóle głowy, krwawienie z nosa, niewyraźne widzenie, podwójne widzenie, osłabienie centralnego układu nerwowego, zmiany osobowości, bezsenność, anemia, wzrost agresji, zapaść, kłopoty z koordynacją ruchową i mową, psychoza z silnym lękiem, śmierć.

Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu, narkomania wiąże się ściśle z przestępczością i demoralizacją nieletnich. Nieletni pod wpływem tych używek popełniają szereg przestępstw, zwłaszcza przeciwko życiu i zdrowiu, wchodzą w konflikt

z prawem.

U dzieci wykorzystywanych seksualnie w późniejszym wieku może się pojawić nieprawidłowa orientacja seksualna, zachowują się prowokacyjnie wobec swoich rówieśników, pojawiają się zaburzenia seksualne – homoseksualizm.

Jedną z częstych przyczyn kształtowania się pragnienia homoseksualnego jest nieufność wobec osób odmiennej płci na skutek zranień zadanych przez rodzica, który swoim egocentryzmem uzależniał dziecko od siebie, był manipulujący, nadopiekuńczy, albo odwrotnie: nie zainteresowany sprawami dziecka. Brak aprobaty, ciepła pochwały, czułości i bliskości fizycznej ze strony ojca powoduje u chłopca bardzo poważne zranienia, wewnętrzną pustkę, określana jako „głód ojca”. Młodzi ludzie zaczynają szukać pociechy w ramionach innego mężczyzny.

W ten sposób rodzi się, narasta pociąg homoseksualny. Im częściej nastąpiło porzucenie przez ojca, tym prawdopodobieństwo pojawienia się zainteresowań homoseksualnych jest większe.

U dziewcząt najczęstszymi zranieniami, które sprzyjają rodzeniu się tych zachowań, jest brak miłości i akceptacji ze strony matki oraz bolesne doświadczenia ze strony ojca.

U podstaw homoseksualizmu wśród młodych ludzi leży bunt przeciwko rodzicom. Zachowania homoseksualne są często odreagowaniem gniewu i charakteryzują osoby, których jeden

z rodziców stosował przemoc fizyczną. Wspomnienia z dzieciństwa tworzą w człowieku fałszywe przekonanie o jego skłonnościach

i powodują niechęć do samego siebie.

Następstwem przemocy seksualnej stosowanej wobec dziecka jest trudność w nawiązywaniu kontaktów z płcią przeciwną

i niepowodzenia seksualne. Także w tym przypadku młodzi ludzie przejawiają tendencje do zachowań o charakterze przestępczym oraz do stosowania przemocy, wykorzystywania seksualnego

w życiu dorosłym wobec własnych dzieci.

Niedostosowanie społeczne dziecka, zaburzenia jego zachowania są spowodowane zaburzeniami relacji społecznych

w domu rodzinnym. Rozwój i wyrażanie emocji przez młodych ludzi to efekt kontaktów społecznych. Pierwszymi osobami,

z którymi nawiązują takie kontakty są ich rodzice. Jeśli zaniedbują oni dziecko i przyczyniają się do jego cierpień, proces uczenia się komunikowania rozumiany jako umiejętność rozpoznawania, odczuwania, rozróżniania i wyrażania emocji jest nieprawidłowy.

Konsekwencją stosowania przemocy wobec dziecka jest niedostosowanie społeczne. Dzieci niedostosowane społecznie cechują głębokie zaburzenia emocjonalne. Z trudem nawiązują jakiekolwiek kontakty uczuciowe z ludźmi, są niedojrzałe emocjonalnie, co przejawia się w dominowaniu efektów strachu

i gniewu oraz elementarnych uczuć przyjemności i nieprzyjemności, związanych ze sferą popędową i najprostszymi potrzebami biologicznymi. Warstwa uczuć wyższych – społecznych, intelektualnych, moralnych i estetycznych – nie jest u tych dzieci wykształcona, dlatego nie potrafią okazywać serdeczności, życzliwości i sympatii ani najbliższym członkom rodziny, ani rówieśnikom; nie potrafią też przywiązać się do nikogo w głębszy

i bardziej trwały sposób.

zakończenie

Dzieciństwo postrzegane jest jako czas szczęśliwości, bezgranicznego zaufania do rodziców, radości płynącej

z bezpiecznego poznawania świata.

W okresie tym kształtują się podstawowe zręby osobowości, poczucie tożsamości, obraz własnego „Ja” oraz innych osób. Dziecko rozwijając się w więzi z najbliższymi, tworzy sobie zarówno wyobrażenie siebie, jak i otaczającej go rzeczywistości. Wyobrażenie siebie i innych osób dziecko tworzy

w relacji z obiektem więzi matką, ojcem, którzy poprzez swoje zachowania, modele zaspokajania potrzeb fizycznych

i psychicznych dziecka, a przede wszystkim dostępność psychiczną zapewniają dziecku poczucie bezpieczeństwa. Stopień akceptacji dziecka przez rodziców jest źródłem jego samooceny, spostrzega siebie tak, jak spostrzegają go rodzice. Poczucie ufności do siebie

i innych pozwala na osiągnięcie dojrzałej osobowości.

Warunkiem prawidłowego rozwoju psychicznego jest osiągnięcie przez dziecko poczucia bezpieczeństwa podstawowego

i autonomii, co w normalnych warunkach odbywa się poprzez tworzenie przez nie wewnętrznej, psychicznej reprezentacji godnych zaufania i odpowiedzialnych rodziców.

To szczególnie ważne dla rozwoju dziecka poczucie bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, uznania zostaje zaburzone wówczas, gdy najbliższe mu osoby stosują wobec niego przemoc. Najczęściej polega ona na zaniedbywaniu, znęcaniu się fizycznym bądź psychicznym, molestowaniu seksualnym. Rodzice stosując przemoc nie zaspakajają podstawowych potrzeb psychicznych, fizycznych czy społecznych dziecka, narażając je na ból

i cierpienie.

Przemoc stosowana przez rodziców wobec dziecka przybiera różne formy, jest stosowana z różną częstotliwością i nasileniem.

Przemoc jak każde znaczące doświadczenie odciska ślad

w psychospołecznym funkcjonowaniu jednostki, wpływa niekorzystnie na proces jego rozwoju i funkcjonowania w dorosłym życiu.

Krzywdzenie dziecka szczególnie negatywnie odbija się na jego rozwoju emocjonalnym, pracy jego umysłu, procesie socjalizacji. Skutkiem doznawania przez dziecko przemocy jest dezorganizacja zachowania, myślenia, przeżywania wynikająca z: przewlekłego stresu przekraczającego możliwości adaptacyjne; reakcji bezpośrednich na jednorazowy potężny uraz i odległych następstw; trwałych zmian powstających w związku z kulminacją destruktywnych doświadczeń.

Stosowanie przemocy w rodzinie godzi w jej istnienie, nie służy jej stabilności, osłabia jedność narusza prawa i wolność osobistą dziecka oraz uniemożliwia lub utrudnia prawidłowe funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie. Dziecko zamiast korzystać z bezpieczeństwa osobistego, boryka się z lękiem

i strachem, zamiast spotykać się z szacunkiem, poważaniem, pomocą, doświadcza poniżenie, pogardę i odrzucenie, zamiast cieszyć się ochroną swych praw i wolności, spotyka się z ich pogwałceniem.

Funkcjonowanie dziecka w roli ofiary przemocy niesie ze sobą jeszcze jeden skutek – postępującą izolację społeczną.

Dzieci krzywdzone, przekonane o swojej bezsilności, pozbawione elementarnej wiary w swą sprawność, w ogóle nie podejmują prób aktywnego poszukiwania pomocy dla siebie. Czasem jednak gdy to czynią napotykają na przeszkodę – brak wspierających kontaktów z bliskimi i przyjaciółmi.