ŁACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ
ius – prawo, inne znaczenia: system prawa, sąd, nauka prawa, rozprawa, orzeczenie, budynek, dowód
iuris – sytuacja prawna jednostki
quo iure – jakim prawem (jaka podstawa prawna)
ipso iure – z mocy prawa (z samego prawa)
ipso facto – z samego faktu
Ubi societas, ibi ius – gdzie (jest) społeczeństwo, tam (jest) prawo
fontes iuris – źródła prawa
fontes iuris oriundi – źródła powstania prawa
fontes iuris cognoscendi – źródła poznania prawa
ex nihilo – z niczego
mos maiorum – obyczaj przodków
longa consuetudo – długi zwyczaj
consuetudines loci – zwyczaje miejscowe
consuetudines approbatae – zwyczaje przyjęte, aprobowane
consuetudines in scriptis redactae – zwyczaje zapisane (zredagowane) w piśmie
Summum ius – summa iniuria – Najwyższe prawo najwyższą krzywdą (niesprawiedliwością)
Summa summarum – Wszystko razem – Wziąwszy wszystko pod uwagę (Plautus)
in summa – razem, w ogóle, w całości
adiuvandi iuris civilis gratia – pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego
supplendi iuris civilis gratia – pretorskie uzupełnianie istniejących luk w prawie cywilnym
corrigendi iuris civilis gratia – pretorskie poprawianie przepisów prawa cywilnego
Ius publicum – publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat – Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy pomyślności państwa
Ius privatum – privatum ius – quod ad singulorum utilitatem spectat – Prawem prywatnym jest to prawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób
Ius Est ars boni et aequi – prawo jest sztuką dobra I słuszności; prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne (autor: Celsus (II wiek), potem u Ulpiana. Znajduje się na początku Kodeksu Justyniana
In iure – w urzędzie przed obliczem pretora
Ius civile – prawo cywilne, obywatelskie obowiązujące w państwie
Ius canonicum – prawo kanoniczne, prawo stanowione przez zakony
Utriusque iuris – oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris – doktor obojga praw tj. rzymskiego i kanonicznego)
ius cogens – przepisy bezwzględnie obowiązujące, wiążące (prawo ściśle wiążące) ( COGENS DISPOSITIVUM – prawo bezwzględnie wiążące !!!)
ius dispositivum – przepisy względnie obowiązujące (prwo względnie wiążące)
ius universale – prawo powszechne, ogólne
ius particulare – prawo patrykularne, oddzielne (miejscowe, lokalne)
ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
ignorantia iuris non exculpat – nieznajomość prawa nie uwalnia, nie tłumaczy
ignorantia facti non nocet – nieznajomość faktu nie szkodzi
glossa – przypisek, dopisek, komentarz do orzecznictwa sądowego, objaśnienie
glossa marginalis – dopisek na marginesie
gollsa interlinealis – dopisek między wierszami
glossa ordinaria (Accursiusa) – dopisek zgodny z prawe, uporządkowany zbiór najważniejszych dopisków
ius ducale – prawo książęce (lex ducalis – ustawa książęca) zespół uprawnień księcia w stosunku do ludności lub dóbr
forum – agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sąd
forum Romanum – rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum – plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu
loca forensia – miejsce gdzie są rynki, miejsce sprawowania sądu (równoważne z kompetencją sądu)
forum liberum – sąd, który można wybrać (prawo targowe)
census fori – opłata targowa
privilegium fori – przywilej (immunitet) sądu, np. sądów wojskowych, duchownych dla osoby nie podlegającej sądom powszechnym, podobnie Prezydent RP; niezawisłość sądów kościelnych
praescriptio fori – zarzut niewłaściwości sądu; przypisany sąd; zarządzenie Sali sądowej, - domniemanie prawne
actor sequitur forum rei – powód idzie na pozwanego (do sądu), powód musi zanieść tam powództwo gdzie mieszka pozwany dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego
formula processus – formuła procesu
Ecclesia vivat lege Romana – Kościół żyje (posługuje się) prawem rzymskim
causae spirituales – sprawy duchowe, wiary
causae saeculares – sprawy świeckie
Neminem captivabimus nisi iure victum – Nikogo nie więzimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilej nietykalności osobistej nadany szlachcie przez Władysława Jagiełłę)
TERIA PRAWA I CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO
lex perfecta – to norma prawna opatrzona sankcją nieważności
lex plus quam perfecta – to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności
lex minus quam perfecta – to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną)
lex imperfecta – norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji
Preater legem – obok ustawy - o działaniu nie stojącym w przeczności z prawem, ale i nie przewidzianym w prawie; poza prawem
Cotra legem – wbrew ustawie
Iuxta legem – zgodnie z ustawą; zwyczaje zgodne z prawem
Ratio legis – Cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe
ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio – gdzie ten sam cel, tam także takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne
Per analogiam – przez podobieństwo, analogię
Analogia legis – wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprze ustalanie konsekwencji prawnych faktu, który nie jes jeszcze szczegółowo uregulowany w prawie
Analogia iuris – wnioskowanie z całego systemu prawa; wnioskowanie poprzed zastosowanie do stanu rzeczy, analogia prawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczącej podobnego stanu (w prawie cywilnym)
A contrario – z przeciwieństwa (wychodząc) z przeciwległego (założenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem (wnioskowanie w drodze przeciwieństwa ?)
praesumptio facti – domniemanie faktyczne, relacja opiera się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego; na podstawie pewnych faktów o innych, np. domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska)
praesumptio iuris tantum – domniemanie wyłącznie prawne, czyli usuwalne – można je obalić dowodem przeciwnym – np. domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w małżeństwie
praesumptio iuris ac de iure – domniemanie prawne niewzruszalne – nie można go obalić dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie występują wyjątkowo – np. domniemanie znajomości danych wpisanych do KRS
lex generalis – ustawa ogólna
lex specialis – ustawa specjalna, przepis szczegółowy
lex retro non agit – ustawa (prawo) nie działa wstecz
desuetudo – wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie; zaprzestanie
lex posterior derogat legi priori – prawo ustanowione później (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw i tym samym stopniu szczegółowości) należy stosować przed prawej ustanowionym wcześniej
lex posterior generalis non derogat legi priori specialis – przepis ogólny późniejszy nie uchyla przepisy wcześniejszego szczególnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykładni przepisów
lex specialis derogat legi generali – prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy; np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym
de lege lata – o ustawie obowiązującej (komentarz do ustawy, która została wydana)
de lege ferenda – o ustawie, która ma być uchwalona (komentarz do ustawy która ma być wydana)
erga omnes – wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich, np. prawa rzeczowe
inter partes – między stronami, np. zobowiązania z umów
da mihi factum, dabo tibi ius – daj mi fakt, dam Ci prawo; udowodnij fakt, a ja Ci wskaże prawo (a przyznam Ci rację, a wymierzę sprawiedliwość(
iura novit curia – sąd (urząd) zna prawo
sensu stricto – w ścisłym znaczeniu
sensu largo – w szerokim znaczeniu
clara non sunt interpretanda – jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni
ex definitione – (co wynika) z definicji
qui sou iure utitur, neminem leadit – nikogo nie krzywdzi ten ,kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta z prawa
prior tempore potior iure – pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa
expressis verbis – wypowiedziane wyraźnie słowami; dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie
superfluum – coś ponad; np. zbędne powtórzenia Nie wnoszą nowości do systemu prawa
numerus clausus – określona liczba, liczba zamknięta, ograniczona, np. ograniczone prawa rzeczowe
prima facie – na pierwszy rzut oka
genus – rzeczy oznaczone co do gatunku; rzeczy zmienne, rodzajowo oznaczone
species – rzeczy oznaczone indywidualnie, rzeczy odrębnie kwalifikowane ze względu na ich cechy indywidualne (obraz, rzeźba), niezmienne
genus perire non censetur – rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną, gatunek nie ginie
Inter vivos – między żyjącymi np. czynności prawne – umowy
mortis causa – na wypadek śmierci; np. czynności prawne – zapis, testament
causa solvendi – calem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zaplata długu. Powód zwolnienia się
causa Donandi – dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, beż żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna. Powodem jest darowizna.
causa obligandi vel acquirendi – celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż i najem.
Ubi loqui potuit et debuit – gdzie mógł i powinien mówić
ad incertas personas – do niepewnych osób; (oferty) adresowane do nieznaczonego kręgu odbiorców
per facta concludentia – przez zaistnienie pewnych faktów; w sposób dorozumiany
ad solemnitatem – (forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności
ad probationem – (forma czynności prawnej zastrzeżonej) dla cełów zawodowych
ad eventum – (forma czynności prawnej zastrzeżona) dla wywołania określonych skutków prawnych
reservatio mentalis – zastrzeżenie dokonane w myśli, zmieniające treść słów wypowiedzianych głośno; potajemne zastrzeżenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna z oświadczeniem woli.
essentialia negotii – przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej – składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego
naturalia negotii – przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej – składniki treści czynności cywilnoprawnej, które powinny się znależć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą, czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie przepisów dyspozytywnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów
accidentalia negotii – podmiotowi istotne składniko treści czynności prawnej, które nie wpływają na istotę tej czynności jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych. Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna, dodatkowe ważności czynności prawnej
negotium claudicans – „czynność prawna kulejąca”, czynność prawna dokonana przez osobę do tego nie od momentu zawarcia (ex tunc) jeżeli potwierdzi ją osoba (np. opiekun małoletniego lub np. mocodawca rzekomego pełnomocnika), przy odmowie staje się nieważna od momentu zawarcia (ex tunc)
dies a quo – termin początkowy
dies ad quem – termin końcowy
computatio civilis – sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia, w której najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba, tzw.komputacja rzymska
computatio a momento ad momentum (naturalis) – sposób liczenia czasu – sposób bardzo dokładny (określona godzina) – od godziny zdarzenia
ex tunc – od samego początku zawarcia, z mocą wsteczną
ex nunc – od teraz, zaraz, od tej pory
ex contractu – (wynikły) z umowy (kontraktu)
ex delicto – (wynikły) z czynu niedozwolonego (deliktu)
verba legis – brzmienie ustawy
PRAWO RZECZOWE
res omnium communes – rzeczy wspólne wszystkim ludziom
superficies solo cedit – to co jest ponad powierzchnią przypada gruntowi
iura in re aliena – prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe
actio in rem – erga omnes – powództwa o ochronę praw na rzeczy – wobec wszystkich ( ale in personam – inter pares)
ius possidendi – prawo do posiadania rzeczy
ius utendi (abutendi , fruendi)
ius utendi – uprawnia do użytkowania (używania) rzeczy
ius fruendi – uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy
ius abutendi – oprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zużycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy
ius disponendi – prawo rozporządzenia (dysponowania) rzeczą, ius alienandi – prawo wyzbycia się rzeczy
ius infinitium – prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone
nemo plus iuris ad (in) alium transferre potest quam ipse habet – nikt nie może przynieść na drugiego więcej praw niż sam posiada
solo consensu – samym porozumieniem, z samego porozumienia
accessio possessionis – doliczenia posiadania
accessio temporis – doliczenia czasu
in statu usucapiendi – w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia
lege non distinguente – ustana nie czyni różnicowania
dominium directum – własność zwierzchnia (senior)
dominium utile – własność użytkowa (wasal)
condominium pro indiviso – współwłasność niepodzielna
rei vindicatio – cum omni causa – skarga wydobywcza (wystąpienie o zwrot rzeczy) – z każdego powodu, z każdej przyczyny
actio negatoria – skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania prawa własności
non facere pati – znosić nie czynić – ten kto ma grunt obciążony prawem innego
confussio – połączenie (ruchomości z nieruchomościami)
ususfructus – użytkowanie, służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej wszystkich pożytków bez naruszenia jej substancji – bez zużycia
quasi-ususfructus – użytkowanie, którego przedmiotem była rzecz zużywalna, która staje się własnością użytkownika z obowiązkiem zwrotu w takiej samej ilości z jakości po ustaleniu użytkowania)
civiliter – korzystanie z umiarem, oględnie w sposób zgodny z prawem cywilnym; po obywatelsku (np. przy wykonaniu służebności)
– służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ale na zaniechaniu – nieczynieniu
pignus antichreticum –zastaw antychretyczny polegający na możliwości zaspokojenia się zastanika jedynie do pożytków, które przynosi rzecz obciążona – pożytki idą na spłatę kapitału (gre.)
corpus – faktyczne posiadanie, fizyczne władanie rzeczą przez posiadacza (animus – wola posiadania)
animus rem sibi habendi, animus possedendi – wola posiadania dla siebie
nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest – nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadania
possessio vitiosa – non vitiosa – posiadanie wadliwe – nie wadliwe np. siła
animus possedendi pro alieno – wola posiadania dla drugiego
precario dans – accipiens: precario dans – oddający w precarium, precario accipiens – prekarzysta otrzymujący w prekarium; prekarium – umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie
beneficium possessionis – dobrodziejstwo posiadania
cautio damni infecti – kaucja (gwarancja) za szkodę, która będzie wyrządzona – stypulacja o charakterze
gwarancyjno-odszkodowawczym
traditio corporalis – wręczenie (wydanie) rzeczy, jedna z form przeniesienia posiadania
longa Manu traditio – przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania
constitutum possessorium – sposób zniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wręczenia rzeczy (traditio), wyłączenie na podstawie porozumienia stron. Jeśli przynoszący własność zatrzymuje rzecz we władaniu
traditio brevi manu – polega na tym, że następuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzierżyciela mocą samej umowy zawartej między posiadaczem a dzierżycielem, dzierżyciel miał już corpus, teraz mocą samej umowy przechodzi na niego posiadanie
nemini deneganda – nikomu nie można odmówić
conditio sine qua non – warunek bez którego niemożliwe, warunek (wymóg) konieczny
PRAWO SPADKOWE
ex lege – dziedziczenie na podstawie umowy
successio in univesitatem – sukcesja (nabycie praw) w całości, pod tytułem ogólnym, np. przyjecie spadku w całości (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim – spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bono rum empatio! )
nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet – nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada
nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur – mający się narodzić (dziecko poczęte) jest uważany za już narodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści (fikcja prawna). Dla ochorny jego praw można było powołać specjalnego kuratora (curator Ventris).
in capita – według głów (na szczycie, wierzchołku)
in stirpes – według szczepów (u podstawy) np. dzieci dziedziczące zamiast ojca później zmarłego
facultas alternativa – upoważnienie przemienne w przypadku, gdy zobowiązanie opiewa na jedno świadczenie, ale dłużnikowi wolno je zastąpić innym, np. roszczenie o wydanie rzeczy albo w zamian innej
obligatio alternativa – żądanie przemienne, wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia jednego spośród kilku świadczeń, zaś dłużnik powinien spełnić jedno, przezz co następuje wykonanie zobowiązania (uno res in obligatione duo.. – jedna rzecz)
mortis causa – na wypadek śmierci
cum animo testandi – z wolą (zamiarem), myślą testowania
favor testamenti – z przychylnością, dobrodziejstwem (korzyścią) dla testamentu
lucidum intervallum – przebłysk świadomości, np. u chorego psychicznie
sensu stricto|e – w sensie ścisłym
legatum per vindicationem – legat windykacyjny. Zapis prawa cywilnego – ius civ ile polegający na bezpośrednim przekazaniu własności kwirytarnej rzeczy przez testatora i dający legatariuszowi możność wystąpienia z rei vindicatio dla realizacji zapisu, Legatariusz nabywał własność w momencie nabycia spadku przez dziedzica miał prawo do domagania się wydania przedmiotu zapisu za pomocą rei vindicatio od każdego, w czyim władaniu rzecz się znajdowała, np. „spadkobiercą niech będzie Lucius. Tytusowi daję/zapisuję niewolnika Stichiusa”
legatum per damnationem – legat damnacyjny. Zapis dający zapisobiorcy roszczenia przeciw dziedzicowi o przyniesienie własności zapisanej rzeczy lub przysporzenie zapisanej korzyści majątkowej. Legatariusz nabywał roszczenia do dziedzica o wypełnienie treści zapisu. Służyła mu do tego celu action ex testamento. Przedmiote takiego zapisu mogły być rzeczy (również przyszłe) stanowiące własność nie tylko testatora, lecz również dziedzica, a nawet osób trzecich. W tym ostatnim przypadku dziedzic miał obowiązek wystarać się o rzecz zapisaną albo zapłacić zapisobiorcy jej równoważność, np. „Spadkobiercą niech będzie Lucius. Mój spadkobierca niech będzie zobowiązany dać/wydać Tytusowi niewolnika Stuchiusa”
legatum nominis – legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnościami, z tytułu legatu; zapis wierzytelności należący do spadku
legatum liberationis – legat do wyzwolenia; zapis zwalniający zapisobiorcę z długu jaki miał wobec spadkodawcy
transumissio hereditatis – przeniesienie dziedziczenia (gdy dziedzic zmarł zanim otrzymał spadek to spadek ten zyskuje dziedzic dziedzica)
per facta concludentia – przez fakty dorozumiane
cum viribus hereditatis – rzeczy należące do spadku (rzeczy spadkowe)
pro viribus hereditatis – do wysokości tego co jest w spadku
succussio anticipata – spadek wcześniej przejęty
hereditatis petitio – powództwo o wydanie spadku
separatio bonorum – możliwość wydzielenia masy spadkowej spadkodawcy od spadkobiercy
PRAWO RODZINNE
matrimonium non existens – małżeństwo nieistniejące (niezawarte)
impedimentum dirimens – przyczyna zrywająca – uznanie małżeństwa za niezawarte nawet po (nieważność); np. wiek, bigamia, zabicie wcześniej współmałżonka, impotencja, pokrewieństwo do 4 stopnia w linii bocznej, śluby zakonne, celibat
matrimoniale foedus – przymierze małżeńskie (umowa)
consensus matrimonialis – zgoda małżeńska (w prawie rzymskim wymagana przez cały czas trwania, w prawie kanonicznym wymagana jest tylko zgoda początkowa, w prawie polskim istnieje możliwość orzeczenia o skutku zrywającym)
numerus clausus – ograniczona liczna, np. ilość przeszkód zrywających małżeństwo
matrimonia libera esse debent – małżeństwo powinno być wolne (swoboda zawarcia i rozwiązania)
sponsalia – uroczyste zapytanie ojca narzeczonej – zaręczyny (formalne)
matrimonii promissio – przyrzeczenie małżeńskie (nieformalne)
ad reparationem damnorum – do naprawiania szkód, np. po wycofanych zaręczynach
nemo turpitudinem suam allegans audiatur – nikt nie będzie wysłuchany powołując się na swoją niegodziwość, np. rozwód bo ładniejsza sąsiadka
matrimonium ratum et consummatum – małżeństwo zawarte (ważne) i dopełnione – jest nierozerwalne
nulla humana potestas – żadna ludzka władza; nie może rozerwać małżeństwa ważnie zawartego i dopełnionego
separatio quoad torum et mensam – rozdzielone co do łoża i stołu
separatio perpetua – rozłącznie trwałe
separatio temporanea – rozłącznie czasowe
matrimonium non consumatum – małżeństwo niedopełnione
separatio manente vinculo – rozłączenie przy trwającym węźle małżeńskim
mater semper certa est – matka zawsze jest pewna
pater est quem nuptiae demonstrant – ojcem (dziecka) jest ten na kogo wskazuje małżeństwo
ojcem jest mąż matki (domniemanie prawne) – jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od ustania (180 dni po zawarciu – pr. Rzymskie?)
praesumptio iuris tantum – domniemanie zwykłe obalane np. domniemanie ojcostwa (na wykładzie napisał PRAESUMTIO)
praesumptio hominis vel facti – domniemanie faktyczne
impotentia generandi – niezdolność do płodzenia
impotentia coeundi – niezdolność do współżycia
liberi vulgo concepti – dzieci poczęte bez małżeństwa
filii legetimi – dzieci z prawego łoża
filii illegitimi – dzieci nie z prawego łoża
lifii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum – dzieci z nieprawego łoża są legitymowane przez później zawarte (następujące) małżeństwa
exceptio plurium concubentium – wyłączenie, gdy wielu współżyło z matką
matrimonium putativum – małżeństwo mniemane, trwające
adoptio plena – przysposobienie pełne; adopcja pełna zachodziła, gdy adoptującym był krewny wstępny dziecka
adoptio minus plena – przysposobienie niepełne; gdy adoptującym była osoba obca
adoptio plenissima – przysposobienie całkowite; wiąże dziecko z nową rodziną w sposób tak ścisły, jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających
adoptio naturam umitatur – przysposobienie naśladuje (imituje) naturę, np. wiek przysposabianego i przysposabiającego
in vivo – w naturze
in vitro – w szkole (probówce)
ZOBOWIĄZANIA I PRAWO HANDLOWE
vinculum iuris – węzeł prawny
obliga re – zobowiązywać
in natura – w naturze
inter partes – zobowiązania między stronami
obligatio naturalis – zobowiązanie naturalne, dłużnik nie ponosi odpowiedzialności prawnej za swój dług. W konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna w sądzie, chyba, że zostanie uznana. Np. zobowiązania w których roszczenia wierzyciela ulegało przedawnieniu
dare – dać, świadczyć
facere – działać, czynić
non facere – zaniechać
pati – znosić
impossibilium nulla obligatio est – rzeczy niemożliwych nie można się zobowiązać
ius variandi – prawo wyboru świadczeń
genus perire non censetur – (uważa się, że) gatunek nie ginie
species perit ei cui debetur – rzez oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy
damnum emergens – rzeczywista, powstała, poniesiona, wynikła szkoda
lucrum cessans – utracony zysk, korzyści z jakich poszkodowany mógł się spodziewać gdyby szkoda nie nastąpiła
pretium commune – cena rynkowa
pretium singulare – cena jednośtkowa (szczegółowa) cena szczególnej rzeczy
pretium affectionis – cena sentymentalna, związania z przywiązaniem do rzeczy
ius moderandi – prawo relowania np. wycena sędziego
compensatio lucri com damno – potrącenie zysku ze stratą
ius retentionis – prawo zatrzymania rzeczy (np. posągu po rozwodzie)
ius tollendi – zatrzymanie nakładów (użytecznych, zbytecznych)
obligatio alternativa – dłużnik może według swojego uznania zwrócić rzeczy w naturze lub zapłacić sumę oszacowania, jeśli zwrot w naturze był niemożliwy
facultas alternativa – dłużnik ma prawo do jednostronnego zwolnienia się ze zobowiązania przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne
datio in solutum – danie w celu uwolnienia się od zobowiązania, świadczenia w miejsce dopełnienia
negotium mixtum cum donatione – czynność mieszana, w której umowa darowizny zostaje połączona z inną umową odpłatną czy nieodpłatną
via facti – w drodze faktów, drogą faktów (dokonanych) przez fakty dokonane
pactum in favorem tertii – umowa na korzyść osoby trzeciej
lex commissoria – klauzula przypadku, jeżeli dłużnik nie spłaci długu to rzecz przepada na korzyść wierzyciela
contractus innominatus – umowa nienazwana (bezimienna)
pactum de cotrahendo – umowa o zawarciu umowy (umowa przedwstępna)
culpa in contrahendo – niedbalstwo przy zawieraniu umów
pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać
rebus sic stantibus – ponieważ sprawy przybrały taki obrót; klauzula zasadniczej zmiany okoliczności, ustalone warunki obowiązują, o ile okoliczności się nie zmienią, np. siła nabywcza pieniądza
exceptio non adimpleti contractus – zarzut niewypełnionego kontraktu
dolus – wina umyślna, podstęp
culpa – wina nieumyślna, polegająca na zaniedbaniu określonych norm staranności, niedbalstwo
culpa lata – rażące niedbalstwo
culpa levis – lekkie niedbalstwo
culpa in eligendo – niedbalstwo przy wyborze
culpa in custodiendo – wina osoby zobowiązanej do nadzoru
culpa in abstracto – wina polegająca na nie zachowaniu staranności określanej według wzorca abstrakcyjnego
casus – przypadek, sprawa
vis maior – siła wyższa
vis cui humana infirmitas resistere non potest – siła, której słabość ludzka nie może się opierać (causa Est maior vis cui humana infirmatas resistere non potest – siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może)
compensatio – kompensacja, potrącenie, np. długu
novatio – odnowienie, przekształcenie się zobowiązania w drugie (przekształcenie jednej czynności w drugą)
confusio – zmieszanie przez zlanie praw i obowiązków; zlanie się wierzytelności i długu w jednej osobie; zejście się zastawu i własności w jednym ręku, jeżeli się jest jednocześnie użytkownikiem wieczystym i właścicielem to następuje zlanie praw na własność
cessio – przelew wierzytelności
pactum de non cedendo vel non alienando – umowa o niedokonywanie cesji albo niewyzbywanie się
cessio legis – cesja z mocy ustawy
action Pauliana – akcja pauliańska, skarga pauliańska, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela np. wyzbywał się majątku
emptio rei speratae – kupno rzeczy przyszłej, spodziewanej, np. plony
emptio spei – kupno szansy, losu (nadziei)
res extra commercium – rzecz poza obrotem prawnym, wyjęta z obrotu
cuius commodum eius periculum – ten kto ma korzyść (zysk) ponosi ryzyko, np. utrata rzeczy
dicta et promissa – zapewnienie, przyrzeczenie o rzeczy; dicta – nieformalne zapewnienie sprzedawcy o przymiotach i braku wad sprzedawanej rzeczy, zwłaszcza niewolnikowi; promissa – obietnica (formalna)
pactum reservati dominii – umowa z zastrzeżeniem własności, np. zastrzeżenie własności sprzedawanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny
pactum displicentiae – umowa o zwrot rzeczy; np. sprzedaż na próbę, kupujący do określonego czasu może się wycofać z kontraku uznając, że towar mu nie odpowiada
emptio ad gustum – kupno z zastrzeżeniem, ze kupujący może zwrócić rzecz, jeżeli nie będzie mu odpowiadała
pactum de retroemendo – umowa o odkupienie rzeczy od kupującego
locatio conductio operis – najem dzieła
depositum irregulare – depozyt nieprawidłowy, w którym depozytariusz staje się właścicielem rzeczy
negotiorum gestio – prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
condictio indebiti – skarga, roszczenia o zwrot niezależnego świadczenia
indebitum – niezależność świadczenia (dług niezależny)
condictio causa data causa non secuta – przypadek zachodzący wówczas gdy ktoś przeniósł na drugą osobę własność jakiejś rzeczy w oczekiwaniu wzajemnego świadczenia albo zdarzenia które jednak nie nastąpiło
condictio causa finita – odpadnięcie podstawy prawnej; przyczyna, sprawa zakończona
condictio ob causam finitam – gdy przysporzenie początkowo miało podstawę prawną, w pewnym momencie traci ją
conditio sine causa – bezpodstawne wzbogacenie, bezprzyczynowe
condictio ob. turpem vel iniustam causam – skarga z tytułu niegodziwości sprawy; np. skarga o odzyskanie rzeczy uzyskanych w sposób nieetyczny (tur pis causa) lub niezgodny z prawej (iniusta causa)
affectio (animus) societatis – chęć, wola pozostawania w spółce
tempus deliberandi – czas do namysłu, rozważenia
pro viribus patrimonii – do wysokości majątko spadkowego, np. odpowiedzialność za długo spadkowe ograniczona do wartości aktywow
PRAWO CYWILE
iurisdictio voluntaria – jurysdykcja dobrowolna; można wybrać są kompetentny do rozpatrzenia sprawy
lex fori processualis – prawo miejsca położenia sądu – gdzie toczy się proces (sąd powszechny) – prawo które obowiązuje na terenie na którym znajduje się sąd
iudicium – actus trium personarum – sąd – akt (czynność) trzech osób: powoda, pozwanego i sędziego
audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i druga strona
domini litis – dysponenci procesu (sporu)
nemo iudex sine actore – nie ma sędziego bez powoda
vigilantibus iura scripta sunt – dla czuwających (troszczących się) prawo jest pisane
ne eat iudex ultra petita partium – niech nie idzie sędzia poza żądania strony
ante litem natam – przed powstaniem (urodzeniem się) sporu
post litem natam – po powstaniu (narodzenia się) sporu
perpetuatio fori – przedłużenie kompetencji sądu; sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwości, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania
actor sequitur forum rei – powód idzie do sądu pozwanego
qui rem in iudicium ducit – ten, kto wniósł sprawę do sądu
contra quem res in iudicium deducitur – przeciwko temu, kto sprawę do sądu wprowadził
legitimatio ad causam – legitymacja (procesowa) do konkretnej sprawy; uprawnienia danej osoby do występowania w procesie w charakterze strony procesowej w konkretnej sprawie
legitimatio ad processus – legitymacja (procesowa) do całego procesu
successio mortis causa – sukcesja, wejście w spór (następstwo) na wypadek śmierci
succesio inter vivos – sukcesja, wejście w spór (następstwo) między żyjącymi
res iudicata – inter partes – rzecz (sprawa) osądzona – między stronami
res inter alios gesta – sprawa tworzy prawo między stronami (sprawa między osobami trzecimi)
ad quem – do tego terminu
post quem – po ?terminie?
ad momentum – do momentu
post momentum – po momencie
prorogatio fori – umownie ustalenie właściwości sądu
prorogatio iurisdictionis – przedłużenie jurysdykcji; umowa stanowi, że sąd polski będzie właściwy
negatio per positionem alterius – zanegowanie przed przedstawienie innego stanowiska
exceptiones peremptoriae – zarzuty peremptoryjne – uniemożliwiające powodowi skuteczne podchodzenie roszczenia (trwałe) np. przedawnienie
exceptiones dilatoriae – zarzuty dylatoryjne – odraczające na pewien czas są żądanie powoda (przejściowe), np. zwłoka, niewłaściwość sądu
exceptiones declinatoriae – zarzuty zwalniające pozwanego od sporu, odpowiedzi (zarzuty przed wdaniem się w spór)
replicatio – odpowiedź na zarzuty
duplicatio – odpowiedź na replikację (odpowiedź)
triplicatio – odpowiedź na duplikację
onus proferendi – obowiązek wniesienia dowodu – przytoczenia twierdzeń – dla uczestników (ciężar przytoczenia dowodu)
onus probandi – obowiązek udowodnienia (winy oskarżonego, ciążący na oskarżycielu)
ei incumbit probatio qui dicit non qui negat – odowodnienie ciąży na tym, kto mówi, że na tym kto neguje
ne bis in idem – nie dwa razy w tym samym; zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czym zabroniony pod groźbą kary
sententia facit ius inter partes – wyrok tworzy prawo między stronami
reformatio in peuis – apelacja (odwołanie) na niekorzyść odwołującego się jest niedopuszczalne (wyj. Prokurator według kpk)
de minimus non curat preator – błahostkami władza się nie zajmuje
error in iudicando – bład materialny w osądzeniu
error in procedendo – błąd proceduralny w przebiegu procesu
iudex inhabilis – sędzia niezdolny (wyłączony) z mocy prawa np. więzi krwi
iudex suspectus – sędzia niezdolny (wyłączony) na wniosek strony, podejrzany
absolutio ab instantia – uwolnienie od rozpatrzenia sprawy, drogi prawnej (od kary) np. umorzenie sprawy z braku dowodów winy
professio iuris – wyznanie prawa, oświadczenie strony co do tego, jakim prawem się posługuje w związku z zasadą osobowości prawa (średni.)
ad litis ordinationem – dla prowadzenia procesu; habiteur ordinationem - ?, dotyczące prowadzenia procesu
ad litis decidendam – od rozstrzygnięcia procesu (celem wydania wyroku); ad litem - ?, rzeczy dotyczące pr. Materialnego
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE
lex fori – lex loci processus – prawo miejsca, prawo obowiązujące w miejscu urzędowania sądu; prawo miejsca procesu
locus regit formam actus – miejsce rządzi formą czynności prawnej
statuta personalia – statuty osobowe
statuta realia – statuty rzeczowe
statuta mixta – statuty mieszane
lex loci ubi res est – ustawa miejsca, gdzie znajduje się rzecz
statutum comitatur personae – status osobowy przypisany w związku z przynależnością do korporacji, gdziekolwiek dana osoba się znajduje będzie sądzona wg obowiązujących jej przepisów korporacji
ius commune – a) prawo przysługujące szerszemu kręgowi osób b) prawo pospolite, prawo powszechne stanowiące konglomerat zasad prawa rzymskiego, kanonicznego i germańskiego, c) prawo rzymskie średniowieczne
Statuta prohibitiva – statuty wprowadzające zakaz nie znany prawu powszechnemu
Statuta prohibitiva favorabilia – statuty wprowadzające zakazy korzystne dla osób, którego dotyczą (np. zakazy mające na celu ochronę młodocianych)
Statuta prohibitativa odiosa – statuty wprowadzające zakazy niekorzystne dla osób, np. wyłączenie córek z dziedziczenia
Statuta permissiva – statuty przyznające szczególne uprawnienia
comitas gentium – kurtuazja międzynarodowa, kurtuazja ludów; grzeczność międzynarodowa; nie mające charakteru prawa zwyczaje przyjęte w stosunkach międzynarodowych, zwłaszcza dyplomatyczne
lex domicilii – ustawa (prawo) miejsca zamieszkania
mobilia personam sequuntur – rzeczy ruchome towarzyszące osobom
lex loci solutionis – prawo miejsca wykonania zobowiązania
datio in solutum – świadczenie rzeczy w miejsce wyrokowania zobowiązania
lex patriae – prawo ojczyste
animus manendi – wola, chęć pozostawania; czynnik wewnętrzny np. przy zamiarze stałego pobytu
animus retendi – wola powrotu
lex adoptionis – prawo przysposabiającego
lex loci actus – prawo miejsca zawarcia (sporządzenia) czynności prawnej
pactum de lege utenda – umowa o korzystanie z ustawy, o korzystanie z wybranego prawa
ultimum refugium – ostateczna (ostatnia) ucieczka; ostatnie schronienie, stosowane przez sąd np. gdy nie można ustalić miejsca zamieszkania
lex loci contractus – ustawa (prawo) miejsca zawarcia umowy
lex loci celebrationis matrimonii – ustawa (prawo) miejsca zawarcia małżeństwa
lex loci delicti commissi – ustawa (prawo) miejsca popełnienia przestępstwa
lex rei sita – ustawa (prawo) miejsca położenia rzeczy np. nieruchomości
lex fori – ustawa (prawo) miejsca położenia sądu; prawo miejsca siedziby władzy orzekającej
lex causae – prawo właściwe dla danego stosunku prawnego, istoty danej sprawy
lex valutae – lex pecuniae – prawo waluty (pieniądza)
locus gestionis – prawo miejsca działalności gestora (zarządcy)
lex loci laboris – prawo państwa, w którym praca była, jest lub miała być świadczona
lex libri sitae – prawo miejsca położenia ksiąg; prawo miejsca wpisu do rejestru państwowego
situs naturalis – położenie naturalne; naturalne, faktyczne położenie przedmiotu
lex in transitu – ustawa (prawo) odnosząca się do rzeczy przewożonej – znajdującej się w transporcie
lex loci expeditionis – prawo miejsca wysłania przesyłki
lex loci destinationis – prawo miejsca przeznaczenia, dostarczenia przesyłki
lex voluntatis – prawo wybrane przez strony, zgodne z wolą
lex loci protectionis – prawo miejsca, w którym dochodzi się ochrony, np. praw autorskich
lex cartae sitae – prawo miejsca położenia dokumentu, ksiąg rachunkowych
lex successionis – prawo następstwa, prawo właściwe dla sprawy spadkowej
ius cotrahendi (ius contractum) – prawo do zawierania umów
pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać
pacta tertiis non nocent non prosunt – umowy zawierane nie szkodzą osobom trzecim i nie pomagają, pakt nie może rodzić praw ani szkodzić państwom trzecim
res inter alios acta – rzecz (sprawa) dokonana między innymi
in favorem tertii – na korzyść osób trzecich
opinio iuris siye necessitatis – przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem
pro foro interno – dla sądu wewnętrznego
pro foro externo – dla sądu zewnętrznego
dismembratio – rozdzielenie, rozerwanie, rozczłonkowanie, rozbiór państwa
ius postliminii – prawo powrotu z zagranicy, zniewoli; prawo obywatela rzymskiego, który wrócil z niewoli nieprzyjacielskiej na terytorium Rzymu do odzyskania wcześniej posiadanych praw z wykluczeniem stosunków międzynarodowych
tabula rasa – czysta, niezapisana tabliczka, np. Nowe państwo
ius representationis omnimode – prawo reprezentacji ogólnej (zupełnej) państwa w stosunkach międzynarodowych
qui in territorio meo est, etiam meus subditus est ius –kto jest na moim terytorium. Jest także moim poddanym; ktokolwiek znajduje się na terytorium danego państwa, podlegają jego władzy i prawi
quidquid est in territorio, est etiam de territorio – co znajduję się na terytorium, należy także do terytorium; wszystkie rzeczy znajdujące się na terytorium danego państwa podlegają jego władzy i prawu
delictum iuris gentium –przestępstwo (zbrodnia) prawa ludu (narodów), przestępstwo prawa międzynarodowego, np. zbrodnie wojenne, ludobójstwa i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel niewolnikami, kobietami, dziećmi
ius sanguinis – prawo krwi – jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce jest ona zasadą
ius soli – prawo ziemi – jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce ma charakter uzupełniający – stosuje się, gdyby dziecko urodzone na terytorium Polski nie nabywało żadnego innego obywatelstwa
persona non grata – osoba nie mile widziana, niepożądana w danym państwie
PRAWO I POSTĘPOWANIE KARNE
delicja iuris gentium – przestępstwa (czyny niedozwolone) prawa rodów (ludów, narodów)
victima – ofiara przestępstwa
nullum crimen nulla poena – żądna zbrodnia, żądna kara
sine lege poenali anteriori – bez wcześniejszej ustawy karnej
sine lege scripta – bez ustawy pisanej
sine lege certa – bez pewnej ustawy
sine lege praevia – bez ustawy wcześniejszej
lex retro non agit – ustawa nie działa wstecz (zasada nieretroaktywności ustawy)
res iudicata – rzecz (sprawa) osądzona
vis absoluta – siła absolutna; przymus fizyczny wykluczający istnienie woli i czynu zabronionego; np. związany drożnik nie otwiera przejazdu
vis compulsiva – siła uderzająca, nagła; przymus kompulsywny (psychiczny), bojaźń wywołana groźbą, przymus psychiczny połączony z obawą przed realizacją groźby, nie wyłącza on woli i czynu, ale winę sprawcy, np. zmuszenie do popełnienia czynu zabronionego poprzez grożenie bronią
dolus directus – zły zamiar bezpośredni
dolus directus repentinus – zły zamiar nagły
dolus directus praemeditatus – zły zamiar przemyślany, zamierzony
dolus eventualis – zły zamiar ewentualny (godzenie się)
culpa dolo exorta – wina pochodząca ze złego zamiaru, wina kombinowana polegająca na takim połączeniu umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są umyślnością, natomiast następstwa czynu powodujące wyższą karalność – nieumyślnością. Przestępstwa popełnione z winy kombinowanej należą jednak do kategorii przestępstw umyślnych
iter delicti – ścieżka (pochód, droga) przestępstwa; Przestępstwo umyślne może potencjalnie przejść przez 4 etapy: 1) zamiar 2)przygotowania 3)usiłowanie 4)dokonanie. Przygotowanie, usiłowani i dokonanie stanowią forny stadialne popełnienia czynu zabronionego (przygotowanie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przestępstwo nieumyślne można popełnic tylko poprzez dokonanie)
delictum putativum – przestępstwo mniemane, orojone, „sprawca” myśli, że je popełnił, mylnie uważa, że istnieją przepisy wg których jego czyn jest przestępstwem
nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur – nikt rozumny nie karze dlatego, że popełniono przestępstwo (przewinienie), lecz dlatego, aby nie było popełnione; prewencja ogólna i szczególna
in dubio pro reo – w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego; chodzi o nie dające się usunąć wątpliwości; jest to powiązane z zasadą domniemania niewinności
dolus non praesumitur – złego zamiaru (winy umyślnej) nie domniemuje się; podstawowa zasada procesu karnego; jest powiązana z zasadą domniemania niewinności
reformatio in peius iudici appellato non licet – sędziemu apelacyjnemu nie wolno (nie wypada, nie godzi się) zmieniać (wyrok-u) na niekorzyść (odwołującego się)
delicta parentum liberis non nocent – przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom; indywidualizacja odpowiedzialności karnej
reus in exceptione actor est – pozwany, podnosząc zarzut występuje w charakterze powoda (staje się powodem)
ei incumbit prebatio qui dicit non qui negat – ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym. Kto mówi (twierdzi), a nie na tym, kto przeczy; dowieść winien ten, kto twierdzi, nie ten, kto przeczy; wyjątek od zasady stanowią domniemania
quod non est in actis non est in mundo – (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na świecie; np. w dawnym procesie, gdy dla sędziego miarodajna była tylko treść akt. Ten kto twierdzi musi udowodnić
verba volant, scripta manent – słowa ulatują (odlatują, uciekają) pisma pozostają
testis ex auditu – świadek ze słyszenia; nie jest świadkiem z widzenia (testis ex Visu)
nemo iudex in propria (sua) causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie; nikt nie jes stosowanym sędziom we własnej (osobistej) sprawie; np. przepisy wyłączające sędziego z orzekania
forum delicti commissi – miejsce popełnienia przestępstwa
forum praeventionis – miejsce, gdzie przestępstwu zapobierzono
perpetuatio fori – przedłużenie (utrwalenie) kompetencji sądu, przed którym wszczęto postępowanie, nawet gdyby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy
forum connexitatis causarum – miejsce, gdzie miał miejsce zbieg spraw; właściwość szczególna ze względu na złożoność sprawy. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów (np. łączność podmiotowa, przedmiotowa)
causa principalis – sprawa główna
causa accessoria – sprawa wpadkowa (uboczna)
res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną uważa się za prawdziwą
ne bis in idem crimen iudicetur – aby w tej samej sprawie zbrodnia dwa razy nie była sądzona; nie wolno dwa razy osądzać tego samego przestępstwa
confessio est regina probationum – przyznanie się (do winy) jest królową dowodów, np. w procesach inkwizycyjnych
Propter falsa – ze względu na fałszywe dowody (dokumenty); jako przyczyna wznowienia postępowania
Propter nova – ze względu na nowe dowody (dokumenty) nie znane przedtem sądowi; jako przyczyna wznowienia postępowania
PAREMIE
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet – (L 2.23.7) – W prawie podoba się bardziej prostota niz zawiłość; ustawa powinna być pisana językiem prostym
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – (ad D.9.2.32 pr) – Tam gdzie taki sam powód ustawy tam takie samo rozstrzygnięcie ustawy; W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązanie sprawy
Optima est legum interpres consuetudo – (D.1.3.37) – Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustaw (najlepszą wykładnią prawa)
Leges ab omnibus intellegi debent – (C.1.14.9) – Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich (przez wszystkich rozumiane)
Leges bonae ex malis moribus procreantur – (Macrobius, sat. 3.17.10) – Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów
Legem bonam a mala nulla a lis nisi naturae norma dividere possumus – (Cicero, de leg.1.44) – Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury; Ustawa dobrej od złej w żaden inny sposób nie możemy odróżnić jak tylko naturą normy
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem – (D.1.3.17) – Znać ustawy (prawo) to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści I mocy działania
Iura non in singulas personas, sed generaliter contstituuntur – (D.1.3.8) – Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne (poszczególne) osoby, lecz dla wszystkich (dla ogółu)
Satius enim esse impunitum relingui facinus nocentis quam innocentem damnari – (D.48.19.5 pr.) – Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy (nie ukarać winnego) niż skazać niewinnego
Cessante ratione legis, cessat ipsa lex – (ad D.35.1.72.6) – Gdy ustaje powód (przyczyna) wydania (obowiązywania) ustawy, traci moc (wygada) sama ustawa
Vanae vocem populi non sunt audiendae – (c.9.47.12) – Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu – Sędzia nie powinien ulegać naciskom
Non omne quod licet honestum est – (D 50.17.133 pr.) – Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe (uczciwe)
Sententia facit ius inter partes – (ad D5.2.17.1) – Wyrok tworzy prawo między stronami
Libertas inaestimabilis res est – (D.50.17.106) – Wolność jest rzeczą bezcenną
Vim vi repellere licet – (D.43.16.1.27) – Siłę wolno odeprzeć siłą
Male nostro iure uti non debemus – (Gaius 1.53) – Nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa
Nullus idoneus testis in re sua intellegitur – (D.22.5.10) – Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie; Nikt nie może być uważany za zdolnego świadka we wlasnej sprawie
Poena constituitur in emendationem hominum – Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi
Res nullius cedit primo occupanti – Rzecz niczyja przypada pierwszemu zawłaszczającemu; Rzecz niczyja staje się własnością pierwszego, który ją zagarnął
Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt – Czuwającym, a nie śpiącym przychodzą na pomoc prawa
Volenti et scienti non fit iniuria – Chcącemu i wiedzącemu nie dzieje się krzywda
Ignorantia legis neminem excusat – Nieznajomość prawa nikomu nie uwalnia od skutków prawnych
Culpa lata dolo aequiparatur – Wina umyślna jest zawsze ze złym zamiarem
Ex iniuria ius non oritur – Z bezprawia nie rodzi się (nie może wynikać) prawo (uprawnienie)
Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest – (Ulpianus Dig. 50.17.134.1) – Nikt z tytułu przestępstwa (delikatu) nie może uczynić lepszej swej sytuacji (położenia)
Hominum causa omne ius constitutum est – Ze względu na ludzi wszelkie prawo zostało ustanowione
Quid leges sine moribus, vanae proficiunt – Co prawa bez obyczaju niewiele znaczą; Horacy – Cóż warte są prawa bez prawych obyczajów (gdzie obyczaj niewiele znaczy)
Moribus ornes, legibus emendes – Ozdobione obyczaje, naprawione ustawami
Corruptissima re publica plurimae leges – Najbardziej skorumpowana rzeczpospolita wieloma ustawami; Najwięcej praw w skorumpowanym państwie (Tacitus Annales III, 27)
DYFTONGI
AE praetor = pretor
= E aerarium = erarium
OE
I = J
QU = KW quaetor = kwestor
quintus = Kwintus
PH = F philosophus = folisofus
RH = H rhetor = retor
V = W vis = wis
C = K cicero = kikero
C (←A, O, U) = K
C (←E, I) = C cezar = cezar
civis = ciwis
caelibes = celibes
IUS – prawo LEX - ustawa
IUS (l.poj. czasu teraź) , IURIS (bezokol.czasu teraź) LEX, LEGIS
IUS 1.IURA 1. LEX 1. LEGES
IURIS 2.IURIUM 2. LEGIS 2. LEGUM
IURI 3.IUBIBUS 3. LEGI 3. LEGIBUS
IUS 4.IURA 4. LEGEM 4. LEGES
IUS 5.IURIBUS 5. LEX 5. LEGES
IURE 6. LEG 6. LEGIBUS