Łacińska terminologia prawnicza

Przy opracowaniu przedmiotu uwzględniono:

Wykłady z prof. dr hab. J. Zajadło – Uniwersytet Gdański;

Regulae Iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu
Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, pod. red. W.
Wołodkiewicza, Warszawa 2006;

K. Burczak, A. Dębiński, M. Jońca, Łacińskie sentencje i
powiedzenia prawnicze, Warszawa 2007;

Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. 100 podstawowych
pojęć, pod red. J. Zajadło, Warszawa 2007;

W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokala, Verba Iuris. Reguły i kazusy
prawa rzymskiego, Toruń 2007;

http://pl.wikipedia.org.

Lex – ustawa, prawo w sensie ustawowym, prawo pisane. Cechy lex:



scripta – pisane



stricta – ścisłe



certa – pewne (trwałe)



previa – wcześniejsze, dotyczy zdarzeń po wydaniu prawa.

IUS – prawo (idea porządku), przepis prawny, zespół norm tworzących gałąź
prawa (wieloznaczne, np. ius civile), uprawnienia (np. wynikające z prawa

własności - dominium).

IUS  LEX

Łacińska terminologia prawnicza:

Przysłowia, sentencje, złote myśli (Proverbia, Adagia,
Aurea dicta)

formułowane przez filozofów, i wcale nie mają

przełożenia na prawo, lecz się z nimi ściśle łączą;

Paremie prawnicze (Paraemiae iuris)

- zwroty, które mają

duże znaczenie prawne i łączą się z prawem; tworzą zasady; mają

znaczenie uniwersalne;

Terminy i wyrażenia (Termini et locutiones)

zwroty,

niektóre mają znaczenie uniwersalne, inne prawnicze, np. de facto;

Słownik (Glossarium)

słowa, które nie mają tłumaczeń na język

polski, np.: w języku prawa karnego - CULPA-wina;

Polskie terminy prawnicze pochodzenia łacińskiego

słowa, które są spolszczone.

Wykład I

28-09-2008

Paremie prawnicze znajdujące się

na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego



IURIS PRUDENTIA EST DIVINARUM ATQUE HUMANARUM

RERUM NOTITIA, IUSTI ATQUE INIUSTI SCIENTIA (21)

Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co

sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe

Spotykane tłumaczenie: Mądrość prawnicza jest znajomością spraw boskich i

ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe

Fragment z księgi 1 regularum Ulpiana, przekazany w 1 tytule 1 księgi Digestów
justyniańskich, w których zawarta jest definicja nauki prawa i w którym

określone zostały zadania nauki prawa. Prawnik powinien znać się na
zagadnieniach sakralnych, mieć realistyczne spojrzenie na stosunki społeczne, a

jego wiedza i doświadczenie powinny mu pozwolić odróżniać sprawiedliwe od
niesprawiedliwego. Takie ujęcie jurysprudencji miało na celu nadanie jej

charakteru quasi- sakralnego, a nie tylko techniczno – biurokratycznego. A zatem
taka koncepcja zakorzeniała naukę prawa w ogólniejszym moralnym porządku

społeczności, której prawnicy służą na wzór kapłanów sprawiedliwości (iustitia).
Przypomnieć należy, że aż od początku III w. p.n.e. kapłani mieli monopol na

wiedzę prawniczą. Dopiero około połowy III w. p.n.e. pojawia się w Rzymie
postać prawnika. Nauka i nauczanie prawa staje się fragmentem obywatelskiej

wiedzy związanej z najwyższą rodową arystokracją rzymską. Następuje wówczas
profesjonalizacja działalności prawniczej i jej oddzielenie od funkcji kapłańskich.

Tradycja rzymska wiązała początek tego procesu z wystąpieniem (ok. 250 r.)
Tiberiusa Coruncaniusa, pierwszego plebejskiego pontifex maximus

. Udzielanie

porad prawnych (responsa) łączył on z ogólną nauka prawa.
W okresie późnej republiki funkcje interpretatorów przejęli świeccy prawnicy

(iuris consulti) zwani veteres. Zajmowali się oni głównie działalnością praktyczną:
układaniem formularzy aktów prawnych (cavere), pomocą w procesie przez

układanie formularzy procesowych (agrere), udzielaniem porad prawnych
(respondere). Za twórcę jurysprudencji jako nauki prawa uważa się Sextusa

Aeliusa Paetusa Catusa, autora Tripertita (ok. 200 r. p.n.e.). Najświetniejszym
okresem rozwoju jurysprudencji rzymskiej (tzw. klasyczny okres) jest koniec

republiki i okres pryncypatu. Występowali wówczas najwybitniejsi rzymscy
juryści: Labeo, Proculus, Capito, Sabinus, Iulianus, Pomponius, Gaius,

Papinianus, Paulus, Ulpianus, Modestinus. Poczynając od cesarza Oktawiana
Augusta niektórzy juryści zaczęli uzyskiwać prawo udzielania wiążących opinii

Pontifex Maximus (łac. Pontifex, -icis = kapłan, maximus,-a,-um = najwyższy) – najwyższy w hierarchii

kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików. Jak podaje tradycja,
kolegium kapłańskie wraz z jego przewodniczącym miał utworzyć Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu.

Najwyższy kapłan zajmował się sprawami kultu państwowego. Tym samym podlegał mu kalendarz i kolegium
westalek. Od 12 roku p.n.e. do 379 roku n.e. tytuł Pontifex Maximus dzierżył każdy kolejny cesarz. Cesarze

pełnili swą sakralną funkcję podczas licznych świąt pogańskich. Tytuł ten wskazywał także na opiekuńczą
funkcję cesarza w stosunku do wszystkich religii w cesarstwie. Cesarz mógł więc ustanawiać kapłanów i

kalendarz świąt wszystkich religii cesarstwa. Z tytułu tego oficjalnie zrezygnował w 379 roku cesarz Teodozjusz
I Wielki wraz z uznaniem chrześcijaństwa za jedyną religię państwową. Nie oznacza to jednak, iż od tego czasu

cesarze zrezygnowali z interwencji w sprawy kościelne. Od VI w. za sprawą Grzegorza Wielkiego Pontifex
Maximus wszedł do oficjalnej tytulatury papieży. Grzegorz chciał w ten sposób podkreślić nadrzędne stanowisko

biskupów Rzymu.

prawnych (ius respondendi ex auctoritate principis). Cesarz Teodozjusz II II w
konstytucji z 426 r. postanowił, że moc obowiązującą dla sądu mają jedynie

pisam pięciu jurystów klasycznych. W najważniejszej części kodyfikacji
justyniańskiej - w Didestach – zostały zgromadzone fragmenty pism jurystów

okresu klasycznego.



IUS EST ARS BONI ET AEQUI (35)

Prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne

Spotykane tłumaczenia: Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i
słuszne

W: Taki powinien być cel pracy prawnika.

Definicja sformułowana przez Celsusa. Życie społeczne w Rzymie ulegało

komplikacji i wymagało nowego podejścia do prawa. Poszukiwanie kompromisu
między odwiecznym porządkiem rzeczy a potrzebami zmieniającego się w czasie

życia społecznego było możliwe dzięki odwołaniu się do zasad słuszności.
Rozstrzyganie w oparciu o takie zasady zapewnia uwzględnienie nowych potrzeb,

przy jednoczesnym zachowaniu równowagi społecznej i uznaniu tradycyjnych
wartości życia społecznego. Ten sposób określenia prawa nie mówi nam wprost

czym jest prawo, lecz podaje kryterium, które musi być użyte do uzyskania
normy prawnej oraz z którym norma prawna musi być zgodna. Problem polega

jedynie na tym, czy owo kryterium jest czymś wobec prawa zewnętrznym, a więc
kategorią filozoficzno – moralną niezależna od prawa, tzn. metaprawną, czy też

jest kategorią operującą wewnątrz porządku prawnego, czy słusznie rozwiązanie
uzyskuje się, stosując metody rozumowania właściwe danemu porządkowi

prawnemu, bez uwzględniania wartości moralnych czy pojęć filozoficznych.
Według Arystotelesa aequitas oznaczało wczucie się sędziego w rolę prawodawcy,

gdy napotyka on lukę prawną, i wyczucie (intuicyjne) takiego rozstrzygnięcia,
jakie podjąłby ustawodawca, gdyby go postawiono przed koniecznością

unormowania takiej sytuacji. Podejście to niesie w sobie jednak zagrożenie dla
pewności prawa. Taka koncepcja dąży do tworzenia normy dla konkretnego

nieprzewidzianego przypadku i czyni to nie przez interpretację ustawy, lecz przez
sięgnięcie do ducha ustawodawcy, choć nacechowanego łagodnością i

pobłażliwością. Jest ponadto zasadą etyczną, którą identyfikuje się ze
sprawiedliwością wyższego rzędu, metaprawną, której nie należy jednak

utożsamiać z prawem naturalnym. Bez wątpienia rzymska aequitas, ograniczając
się do sfery sądowej, miała na celu zapewnienie możliwie precyzyjnego

rozwiązania pojedynczego konkretnego przypadku, jej wpływ wykraczał poza ów
pojedynczy przypadek (lukę w prawie), jednakże nie może być równana z

koncepcją Arystotelesa. Zarówno jedna, jak i druga, stanowiły rozwiązanie
problemu, podstawowego dla każdego porządku prawnego, dostosowania normy

ogólnej i abstrakcyjnej do konkretnych szczególnych właściwości pojedynczego
przypadku; chodziło tu jednak o dwa rozwiązania wyraźnie różne i absolutnie

nieprzystające do siebie.
Słuszność nie wyraża dążenia prawa do dobra moralnego, lecz realizuje się w

odpowiedniości między prawem i „naturą rzeczy”. Prawnik rzymski nie poszukuje
rozwiązania w swojej świadomości, lecz w pozytywnym porządku prawnym i

własnej technicznej zdolności do interpretacji porządku społecznego
ustanowionego przez prawo.



DURA LEX, SED LEX (41)

Twarde prawo ale prawo.

W: Obowiązek posłuszeństwa wobec prawa – prawo daje nam poczucie
bezpieczeństwa.

Reguła została sformułowana na marginesie wypowiedzi Ulpiana, w której

wyjaśnia on zakres przedmiotowy zakazu wyzwalania niewolników przez kobietę
oskarżona o przestępstwo zdrady małżeńskiej. Zakaz taki przewidywała ustawa

Augusta regulująca odpowiedzialność za zdradę małżeńską. Zakaz ten
obowiązywał kobietę w ciągu 60 dni od wszczęcia procesu o adulterium. Dotyczył

on również alienowania niewolników. Wprowadzono go z przyczyn
proceduralnych, chodziło bowiem o możliwość wykorzystania niewolników jako

świadków w procesie przeciwko oskarżonej. Zdaniem Ulpiana zakaz ten rozciągał
się również na niewolników przebywających w prowincjach i ogólnie poza

bezpośrednią kontrolą kobiety. Choć bowiem ratio legis nie obejmowała tych
ostatnich, to jednak ustawa nie przewidywała w odniesieniu do nich żadnego

wyjątku. Średniowieczny glosator stwierdził że w oparciu o milczącą ratio ustawy
nie możemy modyfikować jej brzmienia w odniesieniu do tych kwestii, które

zostały formalnie przesądzone – sformułował zatem ważna dyrektywę
interpretacyjną, która wyraża podobną ideę, jak reguła clara non sunt

interpretanda.
Przeciwstawieniem powołanej paremii jest powiedzenie summum ius summa

iniuria (vide nast. paremia).



SUMMUM IUS SUMMA INIURIA (43)

Najwyższe prawo najwyższym bezprawiem

Spotykana modyfikacja: Ius summum saepe summa est malitia – Często

najwyższe prawo jest największym złem

W: prawo może być źródłem rażącej niesprawiedliwości – prawo wówczas jest
źródłem bezprawia.

Rzymskie przysłowie, wyrażające przekonanie, ze przepis prawny nie zawsze

odpowiada poczuciu sprawiedliwości, a jego bezwzględne stosowanie może
usprawiedliwiać bezprawie. Paremia ta stanowi również uzasadnienie instytucji

nadużycia prawa podmiotowego.

Przeciwieństwem jest paremia Dura lex, sed lex (vide powyżej).



LEX INIUSTA NON EST LEX

Ustawa niesprawiedliwa nie tworzy prawa

Spotykane tłumaczenia: Ustawa niesłuszna nie jest ustawą

W: Prawo jako idea – IUS – y było prawem dobrym musi być bezpieczne, a
zatem pisane, musi być celowe oraz sprawiedliwe.

BEZPIECZEŃSTWO + CELOWOŚĆ + SPRAWIEDLIWOŚĆ = DOBRE PRAWO
Musi wiec być zachowana harmonia, jeśli równowaga miedzy powyższymi

wartościami zostanie zakłócona i jest konflikt – stosuje się dura lex, sed lex. Jeśli
jednak konflikt wynika z prawa łamiącego zasadę sprawiedliwości – osiągnięty

zostaje taki stopień „perwersji”, że trudno je traktować jako prawo (lex).

A zatem ideą prawa jest to, że (cechy prawa):
1. Prawo jest pisane

2. Musi służyć jakiemuś celowi
3. Prawo jest sprawiedliwe.

Nawet jeśli prawo prowadzi do rozstrzygnięcia niesprawiedliwego, prawnik dąży

do sprawiedliwości. Chyba, że konflikt między prawem a sprawiedliwością jest
celowy i rażący należy stosować prawo (np. ustawodawca celowo dokonał

regulacji niesprawiedliwej).

Spotykana modyfikacja:



LEX INIUSTISSIMA NON EST LEX

Prawo rażąco niesłuszne nie jest prawem

Spotykane tłumaczenia: Przepisy prawa które są rażąco, w najwyższym stopniu
sprzeczne z zasadami sprawiedliwości nie obowiązują

Tzw. Formuła Radbrucha, na podstawie której udało się pociągnąć do

odpowiedzialności zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze. Federalny Trybunał
Konstytucyjny odwołał się do niej także w procesach dotyczących zbrodni

popełnionych w byłej NRD (np. w głośnych sprawach tzw. strzelców na murze).
Trybunał Konstytucyjny RP opowiada się za pozytywistyczną koncepcją

pojmowania prawa.

Znana w prawoznawstwie łacińska zasada, z której bierze źródło instytucja tzw.

cywilnego nieposłuszeństwa.



IUSTITIA EST CONSTANS ET PERPETUA VOLUNTAS IUS SUUM

CUIQUE TRIBUENDI (49)

Sprawiedliwość to trwała i niezmienna wola zagwarantowania każdemu jego
praw co mu się należy

Spotykane tłumaczenia: Sprawiedliwość jest to stała i trwała wola oddawania

każdemu tego, co mu się należy

Ulpian podaje tu dla celów dydaktycznych, definicję sprawiedliwości

dystrybutywnej. Dla Justyniana definicja ta wyrażała bezwzględną wartość normy
prawnej, z której wynika obowiązek wymierzania sprawiedliwości. W prawie

justyniańskim prawo pozytywne było traktowane jako dogmat, którego bnie
można komentować.

Celem codziennej praktyki prawnej Rzymian było dążenie do sprawiedliwego
prawa, aby słuszne oddzielić od niesłusznego, dozwolone od niedozwolonego.

Prawoznawstwo staje się „prawdziwą filozofią”, gdy zasady aksjologiczne
porządku prawnego zostaną oparte na następujących założeniach: uczciwego

życia, nieszkodzenia innym, przyznawania każdemu co mu się należy.
Próbę zdefiniowania, czym jest sprawiedliwość, w oparciu o kryterium

materialne, w odróżnieniu od charakterystycznego dla rozważanej definicji
kryterium formalnego, podjął Arystoteles. Centralnym punktem pojęcia

sprawiedliwości u Arystotelesa jest równość, rozumiana jednak nie w sposób
numeryczny, lecz proporcjonalny, geometryczny. Równy oznacza środek między

za dużo i za mało. Prawo jest więc czymś proporcjonalnym, ponieważ proporcja
jest środkiem, a więc i słuszne jest proporcją (np. kara musi być dostosowana do

wagi przestępstwa). Arystoteles odróżniał dwa rodzaje sprawiedliwości, w
których równość wyraża się na dwa różne sposoby:

a) iustitia commutativa – sprawiedliwość wyrównawcza, oznacza absolutną

równość świadczeń wzajemnych, ustanowioną prawem (np. towar-cena,

szkoda-odszkodowanie). Oznacza ona w prawie prywatnym
synalagmatyczną wymianę świadczeń;

iustitia distributiva – sprawiedliwość rozdzielcza, oznacza równe
traktowanie grupy osób, czyli przydzielanie praw i obowiązków według
pewnych kryrteriów, np. godności, talentu, potrzeb, np. różne ciężary

podatkowe w zależności od dochodów, awanse według kwalifikacji i
zasług. Ten rodzaj sprawiedliwości kryje się właśnie pod określeniem

suum cuique tribuere. Poprzedza ona sprawiedliwość wyrównawczą.

Constans et perpetua voluntas oznacza, że bez uznania, że prawo stanowi

atrybut społeczeństwa, państwa I poszczególnych obywateli, za pomocą którego
będą oni rozwiązywali wzajemne spory, nie może istnieć dobrze funkcjonujące

państwo. Wola tworzenia i przestrzegania prawa powinna zatem znamionować
działanie władzy, zawodowych prawników i obywateli. Pozwala to usunąć

przemoc i samowolę ze stosunków społecznych, które w ten sposób stają się
trwałe i przewidywalne.

Przydzielenie praw i obowiązków (ius tribuere) odbywa się na dwóch
płaszczyznach. Jedną stanowi tworzenie prawa. Jeżeli przyjmiemy koncepcję

ustawodawcy, który kreuje prawo wedle własnego upodobania, wówczas definicja
podana przez Ulpiana okaże się jedynie formalnym kreśleniem, nie pozwalającym

na wyprowadzenie z niej pryncypiów prawa ani też zabezpieczeń przed
woluntaryzmem ustawodawcy. Druga płaszczyzna, to stosowanie prawa, jego

realizacja poprzez organy powołane do rozstrzygania sporów. W tym przypadku
istnieje już zaprogramowany porządek, w którym prawa i obowiązki wedle

kryteriów historycznych zostały rozdzielone. Uznanie i zabezpieczenie
istniejącego porządku to główne zadanie wymiaru sprawiedliwości.

Prawdopodobnie taką sytuacje miał na uwadze Ulpian, odwołując się do
określenia sprawiedliwości jako cuique ius suum tribuere (reddere).



NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST (50)

Nie wszystko co dozwolone jest uczciwe.

W: Są jeszcze inne normy społeczne, które winniśmy przestrzegać, np. w ramach

prawa cywilnego są normy generalne.

Myśl Paulusa, który chciał wyrazić, że przepisy prawa dozwalające pewne
zachowania nie zawsze mogą być oceniane jako słuszne z punktu widzenia zasad

etycznych



SALUS POPULI SUPREMA LEX ESTO (59)

Dobro rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem

Inne tłumaczenia: Ocalenie ludu najwyższym prawem; najwyższym prawem jest
dobro ludzi, dobro publiczne, dobro wspólne.

Fragment wypowiedzi Cycerona, w którym mówi on o władzy urzędników

rzymskich, dla których najwyższym prawem i obowiązkiem powinno być dobro
kraju. Określenie Populus Romanus oraz Res publica Romana były stosowane

zamiennie.



QUID EST ENIM CIVITAS NISI IURIS SOCIETAS CIVIUM (52)

Czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli.
Inne tłumaczenie: Czymże innym jest państwo niż związkiem ludzi z prawem.

Fragment dzieła Cycerona „O państwie”, w którym omawia on rozróżnienie

między ustrojem monarchicznym a republikańskim. W pierwszym z nich gdy
wśród obywateli jeden albo kilku góruje nad ogółem zamożnością i wpływami, to

ich zuchwałość i pycha prowadzi do uzurpacji, bo tchórze i głupcy ustępują
bogatym zuchwalcom płaszcząc się przed nimi. Inaczej jest w drugim ustroju:

gdy wszyscy obywatele zachowują uprawnienia i sprawują kontrolę nad prawem,
sadami , wojskiem, pokojem, sojuszami , ludzkim życiem i majątkiem.

Omawiając wyższość ustroju republikańskiego Cyceron wskazał, iż Najłatwiej
zachować jedność w rzeczpospolitej, jeżeli wszyscy zmierzają ku tym samym

celom. Niezgoda powstaje z odmiennego pojmowania korzyści, gdy każdy forsuje
własny pogląd. Gdy wąska elita przejmowała władzę, trwałość ustroju stała

zawsze pod znakiem zapytania. O wiele trudniej osiągnąć stabilność w monarchii,
gdzie wedle słów Enniusza nie ma >>ani świętej wspólnoty, ani wzajemnej

ufności<<. Jeżeli zatem prawo jest najważniejszym spoiwem obywatelskiej
wspólnoty i obowiązuje wszystkich jednakowo, jaka ustawa pozwoli utrzymać

więzi społeczne, gdy uprawnienia obywateli nie są równe? Skoro nie życzymy
sobie równego podziału dóbr materialnych, skoro rozmaite bywają zdolności, to

przynajmniej niech wszyscy obywatele danego państwa maja równe prawa.
Czymże bowiem jest społeczeństwo, jeśli nie wspólnotą jednoczoną prawem”.



UBI SOCIETAS, IBI CIVITAS IBI IUS

Gdzie społeczeństwo, tam państwo, tam prawo

Społeczność musi być zorganizowana w państwo, a państwo musi być

zorganizowane prawem. Nie ma państwa bez prawa. Państwo jest wtórne do
prawa.



SILENT LEGES INTER ARMA (55)

W szczęku oręża milkną prawa

Inne tłumaczenie: Pośród oręża milczą ustawy

W: Prawo może zostać złamane w wyniku wyższej konieczności, gdy zagrożone
jest dobro publiczne.

Cyceron – prawa można łamać w stanie wyższej konieczności. Często ww.
paremię wykorzystuje się w walce z terroryzmem – konstytucyjne prawa sa

łamane, ograniczane, jeśli jest się w stanie wojny. Oczywiście współcześnie nie
można interpretować tejże paremii w sposób dosłowny, tj. że w wojnie prawa

milczą całkowicie – np.. w ramach ochrony praw człowieka są wyznaczane
granice tych „wyłączeń”.

Przykład:

Art. 228 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze
zm):

W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może
zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski

żywiołowej.

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia,

które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i

prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa.

Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z

ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.



LEGE BONAM A MALA NULLA ALIA NISI NATURAE NORMA

DIVIDERE POSSUMUS (53)

Dobre prawo od złego odróżniamy z punktu widzenia zgodności z prawem

naturalnym.
Inne tłumaczenie: Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury

Fragment dzieła Cycerona „O prawach”, w którym zajmuje się on stosunkiem

prawa pozytywnego do prawa naturalnego. Cicero upatruje podstawy odróżnienia
prawa dobrego od złego w naturalnym porządku rzeczy. Porządek ten zawiera

bowiem kryteria oceny ludzkich działań i postaw, a tym samym pozwala odróżnić
sprawiedliwość od niesprawiedliwości. Sprawiedliwość jest wiec zakorzeniona w

samej naturze, a nie zależy od ludzkich ustanowień: Gdyby można nieprawość
zmienić w praw, czy zło nie stałoby się dobrem? Z tego wniosek, ze prawo dobre

od złego możemy odróżnić wyłącznie przez odwołanie się do naturalnego
porządku, co umożliwia nie tylko odróżnienie sprawiedliwości od

niesprawiedliwości, lecz także szlachetności od hańby, zgodnie bowiem z

ogólnym przekonaniem, które ułatwia nam ocenę faktów i pozwala się w nich
rozeznać, czyny szlachetne wynikają z męstwa, a podłe z wad”.



HOMINUM CAUSA OMNE IUS CONSTITUTUM SIT (60)

Człowiek jest ostateczną podstawą prawa
Inne tłumaczenie: Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na

człowieka

W: Prawo, które nie stawia człowieka w centrum uwagi jest złym prawem.

Paremia pochodzi z opracowania o charakterze podręcznikowym autorstwa
Hermogeniana, jurysty z drugiej połowy III wieku n.e. Wymieniona paremia

uzasadnia systematykę jego opracowania. W pierwszej kolejności, jego zdaniem,
należy przedstawić prawa określające status osób, bo to im jako podmiotom

prawa przysługują wszystkie pozostałe prawa, które zostaną przedstawione w
dalszej części wykładu zgodnie z porządkiem przyjętym w edykcie pretorskim.

Układ ten nawiązywał prawdopodobnie do systematyki przyjętej przez Gaiusa (II
w n.e. – Institutiones). Gaius podzielił prawo na trzy zasadnicze działy: personae

(osoby), res (rzeczy), actiones (powództwa), które stanowiły punkt wyjścia
dalszych systematyzujących podziałów.

Rozumiana in abstracto, w oderwaniu od kontekstu, reguła wyraża myśl, że
prawo powinno być tworzone na miarę ludzkich możliwości, potrzeb i oczekiwań.

Podkreśla zatem pragmatyczny charakter prawa.

W prawie polskim: Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela (art. 30 Konstytucji).



PACTA SUNT SERVANDA (61

)

Umów należy przestrzegać

Umów należy dotrzymywać

W: Spisując umowę tworzymy swoiste prawo pomiędzy stronami, dotyczy
również umów międzynarodowych.

Sentencja nawiązująca do wypowiedzi Ulpiana (libro quarto ad edictum). Zasada

sformułowana w średniowiecznym prawie kanonicznym, w oparciu o interpretację
tekstu Ulpiana.

W polskim prawie Źródłem zobowiązania jest każda umowa, której treść lub cel

nie sprzeciwia się naturze stosunku, ustawie i zasadom współżycia społecznego.

(art. 353

Kodeksu cywilnego stanowi, iż strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według

swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani

zasadom współżycia społecznego).

Paremia została sformułowana w nawiązaniu do fragmentu księgi 4 komentarza
ad edictum Ulpiana, zamieszczonego w tytule 14 księgi 2 Digestów justyniańskich

(De pactis). Jurysta cytuje słowa edyktu, zapowiadające udzielenie ochrony

prawnej nieformalnym porozumieniom, o ile nie naruszały one przepisów prawa
ani też nie były wynikiem podstępu.

W prawie rzymskim nie funkcjonowała zasada swobody umów w jej

współczesnym kształcie. Ochrona prawna przysługiwała tylko takim
porozumieniom, które mieściły się w katalogu umów nazwanych (tzw.

nominalizm kontraktowy). Tego rodzaju zaskarżalne porozumienia określano
terminem contractus. Juryści rzymscy wyodrębniali cztery kategorie umów

nazwanych: 1. werbalne, zwieranew formie pytania i odpowiedzi zawierających
ten sam czasownik; 2. literalne, powstające przez wpis do księgi rachunkowej, 3.

realne, które wywoływały skutki prawne tylko wówczas, gdy towarzyszyło im
wydanie rzeczy, 4. konsensualne, w których do powstania zobowiązania

wystarczyło osiągnięcie przez strony porozumienia co do istotnych postanowień
(essentialia negotii), charakteryzujących umowę danego typu. Każda z

powyższych kategorii obejmowała zamknięty katalog umów, którym
przysługiwała ochrona procesowa.

Terminu pactum, w odróżnieniu od contractus, używano w odniesieniu do
porozumień nie mieszczących się w katalogu umów nazwanych, a zatem

niezaskarżalnych, Przedmiotem tego rodzaju porozumień była zazwyczaj
nieformalna obietnica jednostronnego działania bądź zaniechania. W Edykcie de

pactis

pretor przyznał ograniczoną ochronę prawną nieformalnym

porozumieniom, których przedmiotem było umorzenie lub odroczenie spłaty

długu (pactum de non petendo). Ochrona sprowadzała się do udzielenia
pozwanemu zarzutu procesowego, prowadzącego do oddalenia żądań powoda. W

drodze interpretacji ochronę rozciągnięto także na inne rodzaje nieformalnych
porozumień, zmierzających do modyfikacji obowiązków stron wynikających z

wcześniej zawartych kontraktów. Tego rodzaju dodatkowe zastrzeżenia umowne
określa się terminem pacta adiecta. Jeśli były one dodane do umowy w

momencie jej zawarcia, wówczas były traktowane jako część tej umowy i
podlegały ochronie za pomocą odpowiedniej skargi kontraktowej. Jeśli natomiast

były dodawane do umowy ex post, wówczas udzielano na ich podstawie zarzutu
procesowego (exceptio) stronie, której zakres zobowiązań kontraktowych został

zmniejszony za pomocą pactum. Nie miały natomiast ochrony prawnej
nieformalne porozumienia dodane do umowy po jej zawarciu i mające na celu

zwiększenie zakresu obowiązków jednej ze stron, podobnie jak porozumienie
samoistne, nie związane z żadna umową.

Zapowiedź pretora pacta conventa servanda w pierwotnej wersji dotyczyła więc
jedynie ochrony pacta adiecta, i to tylko w ograniczonym, tj. sprowadzającym się

do udzielenia zarzutu procesowego. W żadnym razie natomiast nie wprowadzała
zasady swobody umów, tj. zaskarżalności wszelkiego rodzaju nieformalnych

porozumień.
Z biegiem czasu niektóre pacta nuda, tj. porozumienia samoistne, nie dodane do

żadnego kontraktu, uzyskały zaskarżalność w prawie pretorskim (pacta
preatoria) oraz na podstawie konstytucji cesarskich (pacta legitima).

Nadal utrzymano odrębną terminologię dla pactum oraz contractus Sposób
zawarcia pactum był identyczny jak w przypadku umów konsensualnych -

wystarczyło nieformalne porozumienie stron, jednakże obowiązek wynikający z
niego miał zawsze charakter jednostronny. Kontrakty konsensualne natomiast

rodziły zobowiązania dwustronne równocześnie (za wyjątkiem zlecenia –
mandatum). Wzajemne interesy stron były w takim przypadku zrównoważone:

dla każdej z nich świadczenie oczekiwane od kontrahenta stanowiło causa jej
własnego zobowiązania. Każdy kontrakt konsensualny miał sobie właściwą causa,

którą wyznaczała typowa treść ekonomiczna kontraktu danego rodzaju. Tak
rozumiana causa stanowiła warunek zaskarżalności umowy nieformalnej. Wobec

powyższego nie powinno dziwić, ze pactum, będące tego rodzaju nieformalnym
porozumieniem, które rodziło obowiązek tylko jednej ze stron, a zatem

pozbawione causa, nie mogło uzyskać pełnej zaskarżalności.
Tak więc porozumienia zawierane solo consensu uzyskiwały zaskarżalność

wówczas, gdy spełniały kumulatywnie dwa warunki, tj. 1. były oparte na
wzajemności świadczeń, 2. miały stypizowana treść ekonomiczną (wymóg

typowości był przy tym traktowany dość rygorystycznie, szczególnie w pierwszej
fazie okresu klasycznego.

Od początków II w. n. E. Zaczęto przyznawać zaskarżalność umowom
wzajemnym, nie mieszczącym się w schemacie żadnego z kontraktów typowych,

o ile jedno ze świadczeń wzajemnych zostało już wykonane. Dawało to początek
nowej kategorii kontraktów, określonej jako kontrakty realne nienazwane. Z

drugiej strony stopniowo w prawie pretorskim, a następnie w konstytucjach
cesarskich, zaczęto nadawać zaskarżalność paktom, tj. takim porozumieniom,

które nie spełniały co prawda wymogu wzajemności, przewidywały bowiem
świadczenie tylko jednej ze stron, ale występowały w obrocie na tyle często, że

nabrały typowego charakteru. Prawo rzymskie nigdy jednak nie przyjęło w pełni
zasady swobody umów.

W średniowieczu pod pojęciem pactum rozumiano wszelkiego rodzaju
porozumienia, bez względu na to, czy ich treść stanowiło świadczenie

jednostronne, czy też wzajemne. Pactum stało się więc synonimem umowy.
Zasada ta w wiekach średnich awansowała do rangi jednej z podstawowych

zasad sprawiedliwości, zapewniających prawidłowe funkcjonowanie życia
społecznego.



LEX RETRO NON AGIT (63)

Prawo nie działa wstecz

Inne tłumaczenie: Ustawa nie działa wstecz

Sentencja porzymska, sformułowana jednak na podstawie źródeł prawa
rzymskiego. Konstytucja cesarza Teodozjusza i Walentyniana: jest oczywiste, ze

ustawy i konstytucje mają zastosowanie tylko do działań przyszłych; nie odnoszą
się do przeszłych, chyba że wyraźnie zastrzeżono również, (że dotyczą)

czynności zawisłych jeszcze z okresu przeszłego.
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego niedziałanie prawa wstecz wskazuje

się jako jedną z podstawowych zasad państwa prawa.
W Konstytucji RP z 1997 r. zasada nieretroaktywności prawa (poza interpretacja

pojęcia „demokratycznego państwa prawnego”, wyrażonego w art. 2 Konstytucji)
została sformułowana w art. 42 pkt 1 w odniesieniu do odpowiedzialności karnej

(Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie
jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego)

Została ona ograniczona

w odniesieniu do przestępstw stanowiących zbrodnię przeciwko ludzkości
(„przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego”). Zasada nieretroaktywności

prawa jest również wyrażona w art. 1 § 1 Kodeksu karnego z 1997 r.

(Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia)

i w art. 3 Kodeksu cywilnego

(Ustawa nie ma mocy

wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu)

, z zastrzeżeniem możliwości wyjątków

od niej).

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, zasada ta
stanowi istotny element państwa demokratycznego. TK wyjaśnił, iż ustawa działa

z mocą wsteczną, kiedy początek jej stosowania ustalony został na czas
wcześniejszy aniżeli ten, w którym ustawa stała się obowiązująca, to jest, w

którym została prawidłowo ogłoszona. Treścią zasady lex retro non agit jest
bowiem zakaz nadawania prawu mocy wstecznej. Zakaz ten dotyczy zwłaszcza

przepisów normujących prawa i obowiązki obywateli, jeżeli prowadzi to do
pogorszenia ich sytuacji w stosunku do stanu poprzedniego. Przyjmując tę

zasadę za podstawę porządku prawnego, TK nie wyklucza jednak możliwości
odstąpienia od niej w szczególnie uzasadnionych okolicznościach.

Paremia występuje wyłącznie w polskiej praktyce i doktrynie prawnej.

W przypadku gdy nowa ustawa odnosi się do zdarzeń przeszłych, nie narusza to
zasady lex retro non agit, która dotyczy innej sytuacji, a mianowicie gdy

początek stosowania aktu normatywnego ustalony został na czas wcześniejszy
aniżeli ten, w którym stał się on obowiązujący. Dopuszczalna jest natomiast

nowa ocena zdarzeń z przeszłości w aspekcie nabycia nowych uprawnień, czyli
możliwe jest ustalenie reguły prawnej określającej wiązanie innych niż

dotychczas skutków prawnych ze zdarzeniami z przeszłości. Tym samym pojęcie
retroaktywności nie oznacza wstecznej mocy obowiązującej nowego aktu

normatywnego, a jedynie wiązanie od chwili wejścia jego w życie pewnych
skutków prawnych ze zdarzeniami, które miały miejsce przed jego wejściem w

życie.

Uwaga: Lex severior retro non agit – ustawa surowsza nie działa wstecz. Zasada
łacińska, w myśl której nie można pogorszyć sytuacji sprawcy w związku z

wprowadzeniem nowego, surowszego, ustawodawstwa. W polskim prawie
karnym zasadę tę wyraża art. 4 §1 Kodeksu karnego:

Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje

ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę
obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.



LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI (85)

Ustawa późniejsza (o tej samej randze prawnej) uchyla ustawę wcześniejszą

Uwaga: w materiale od prof. jest PRRIORI...chyba jest literówka bo
sprawdzałam w różnych źródłach i powinno być PRIORI

Paremia prawna oparta na fragmencie z księgi 2 excusationum Modestyna,

przekazana w 4 tytule 1 księgi Digestów justyniańskich.
Antyczna koncepcja porządku prawnego zakładała niezmienność prawa. Prawo

w zasadzie nie mogło być tworem arbitralnym i nie utożsamiano go z rozkazem
władcy. Przywiązywano ogromną role do tradycji – prawa przekazywanego

i zachowywanego. Jednakże w okresie późniejszego pryncypatu (początek III
w n.e.) w hierarchii źródeł zaczynają dominować akty prawne wydawane przez

cesarza, który coraz bardziej koncentruje w swoim ręku działalność
prawotwórczą. Proces ten wiąże się – z jednej strony – z rozwojem cesarskiej

biurokracji, z drugiej zaś – z zanikiem republikańskich instytucji, dotychczas
wpływających na proces powstawania prawa. W tych warunkach powstała

potrzeba uzgadniania wcześniejszych zarządzeń cesarzy z nowo wydawanymi

normami. Należało zatem przyjąć zasadę, że nowa regulacja, jeśli jest sprzeczna
z dotychczas obowiązującą, uchyla tę ostatnią.

U Modestyna maksyma ostrożnie przybiera sformułowanie: nowa norma nie
uchyla, lecz więcej znaczy niż dotychczasowa (plus valet). Średniowieczny

komentator ujął to w sposób dosadny: ustawa późniejsza uchyla ustawę
wcześniejszą.

Zasada ta odgrywa ogromną rolę we współczesnej technice legislacyjnej. W
warunkach etatystyczno-biurokratycznej koncepcji państwa, w którym prawo

pełni rolę narzędzia administrowania społeczeństwem, aktywność prawotwórcza
organów państwa jest ogromna. W tej masie norm z konieczności zachodzą

sprzeczności, ujawniające się w procesie orzekania. Powołana maksyma jest
jednym z instrumentów pozwalających sądowi ustalić jaka norma obowiązuje.

Reguła kolizyjna o charakterze chronologicznym.



LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI

Ustawa szczegółowa uchyla przepis ogólny

Sformułowana przez jurystów średniowiecznych reguła kolizyjna o charakterze

merytorycznym (reguła porządku treściowego). Stanowi ona wskazówkę, jak
należy stosować przepisy ogólne i specjalne w przypadku ich kolizji.

Obecnie np.

421 Kodeksu Cywilnego:

Art. 417 § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu

władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna
osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce
samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi

ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Art. 417

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można

żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą.

§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej
naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się

to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu
normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania
przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu

niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania

przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o
naprawienie szkody.

Art. 417

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie,

poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za

doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie
położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Art. 421.

Przepisów art. 417, art. 417

i art. 417

nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę

wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych.

Art. 15 ustawy z 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z

2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.):

Art. 11. Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo
przed takim prawem nieujawnionym w księdze.

Art. 12. 1. O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila,
od której liczy się skutki dokonanego wpisu.

2. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo.

Art. 13. 1. Ustanawiając ograniczone prawo rzeczowe, które ma być wpisane w księdze wieczystej, właściciel
może zastrzec pierwszeństwo przed tym prawem lub równe z tym prawem dla innego prawa.

2. Zastrzeżenia można dokonać także po ustanowieniu prawa, za zgodą osoby, której to prawo przysługuje.
3. Do zastrzeżenia pierwszeństwa ograniczonego prawa rzeczowego niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.

Art. 14. Jeżeli przed wpisaniem prawa, dla którego było zastrzeżone pierwszeństwo, zostało wpisane inne

prawo, do wpisu prawa z zastrzeżeniem pierwszeństwa nie jest potrzebna zgoda osoby, której to inne prawo
przysługuje, chyba że prawo, dla którego zastrzeżono pierwszeństwo, miałoby być wpisane w szerszym

zakresie, niż to wynika z zastrzeżenia pierwszeństwa.

Art. 15. Przepisy art. 11-14 nie naruszają pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych
określonego w przepisach szczególnych.



LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI

Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę rangi niższej

Jeżeli przepisy są sprzeczne, to obowiązuje przepis zawarty w normie wyższego

rzędu

Porzymska reguła kolizyjna o hierarchicznym charakterze.

Art. 8 Konstytucji:

1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.



LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI

SPECIALI

Ustawa póżniejsza ogólna nie znosi wcześniejszej szczególnej

Uwaga: w materiale od profesora jest GENERALI.. w książce Winczorka jest jak podałam

wyżej, podobnie jak w innych źródłach.



SENTENTIA FACIT IUS INTER PARTES (78)

Wyrok tworzy prawo między stronami

W: Wyrok ma powagę prawa. W systemie kontynentalnym nie uznajemy

stanowienia prawa przez sądy, inaczej jest w systemie common law, tj. prawie
precedensowym (Anglia, USA). W Polsce zaczyna się mówić o funkcji

prawotwórczej Sądu Najwyższego – jednakże w Polsce wyroki obowiązującą
strony postępowania.

Paremia oparta na fragmencie z lib. 2 quaestionum Paulusa, przekazanym w 2

tytule 5 księgi Digestów justyniańskich.

Wykład II

04-10-2008

Wypowiedź Paulusa, na marginesie której sformułowano cytowaną regułę,
dotyczyła konstytucji Aureliusza i Komodusa, zgodnie z którą wyrok obalający

testament, wydany pod nieobecność spadkobiercy testamentowego, nie wiązał
legatariuszy ani nie wpływał na ważność wyzwoleń testamentowych. Konstytucja

ta wprowadzała wyjątek od zasady, że obalenie testamentu na drodze querela
inofficiosi testamenti powodowało automatycznie nieważność wszystkich zapisów

częściowych, a tym samym pozbawiało zapisobierców legitymacji procesowej.
Zasada powyższa została ograniczona do sytuacji, w której spadkobierca

wyznaczony w testamencie wdał się w spór. W przeciwnym razie legatariusze
mogli nadal wnosić skargi o wykonanie zapisów, a wyzwoleńcy pozostawali wolni,

mimo że testament został uznany za nieważny. Paulus zaznacza, ze w takim
przypadku nie uważa się, aby wyrok tworzył prawo, jest on bowiem skuteczny

jedynie przeciw stronie, która się nie stawiła. Określenia Sententia facit ius
używano w źródłach rzymskich w tych przypadkach, gdy wyrok był skuteczny

wobec szerszego kręgu osób niż strony, czyli tam gdzie miała zastosowanie
reguła res iudicata pro veritate accipitur.

Paremia jest przeciwieństwem do reguły: res iudicata pro veritate accipitur.

Art. 365 KPC:

§ 1.

Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne

organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne

osoby.
§ 2. Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w

postępowaniu karnym.



LEX PROSPICIT, NON RESPICIT

Prawo patrzy w przyszłość, a nie wstecz

Inne sformułowanie reguły lex retro non agit.



NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA (66)

Nikt nie może być sędzią w swojej sprawie

W: Sędzia ma być bezstronny, nie może być powiązania własnego, rodzinnego,

materialnego ze sprawą (np. jeśli uczestniczył w poprzednich

czynnościach).

Paremia prawna znajdująca swe oparcie w konstytucji cesarzy Walensa, Gracjana

i Walentyniana z 376 r., przekazana w 5 tytule 3 księgi Kodeksu

justyniańskiegpo. (Ne quis in sua causa iudicet vel sibi ius dicat).

Konstytucja ta wyraża zasadę, że sędzia nie może rozstrzygać w sprawie, która

go bezpośrednio nie dotyczy. Niesłuszne jest bowiem zezwolenie komuś na
wydawanie wyroku we własnej sprawie. Interes wymiaru sprawiedliwości może

być zabezpieczony tylko wówczas, gdy istnieją formalne przesłanki bezstronności
sędziego. Nie może kierować się on emocjami przyjaźni lub nienawiści do stron.

W tej sytuacji jest psychologicznie prawdopodobne, ze osoba rozstrzygająca
sprawę, w której grę wchodzą jej własne interesy, będzie stronnicza na własna

korzyść i nie powinniśmy nawet oczekiwać, żeby było inaczej. Sędzia powinien
być ponad emocjonalnym i majątkowym zaangażowaniem strony.

Art. 48 Kodeksu postępowania cywilnego:

§ 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik
sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do
czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w

sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w

sprawach, w których występował jako prokurator.
§ 2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub

kurateli.
§ 3.

Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej

skargi.

Art. 40 Kodeksu postępowania karnego:

§ 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela

ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi

rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki
lub kurateli,

4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze
świadka lub występował jako biegły,

5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo
prowadził postępowanie przygotowawcze,

brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

(uchylony),

9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)

prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia,

przysposobienia, opieki lub kurateli.
§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w

trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.



NULLUS IDONEUS TESTIS IN RE SUA INTELLEGITUR (75)

Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie

Fragment z księgi 1 ab Sabinum Pomponiusa, przekazany w 5 tytule 22 księgi

Digestów justyniańskich (De testibus).

Paremia ta przypomina powszechnie znaną prawdę, że zeznania
zainteresowanego wynikiem sprawy winny być traktowane z dużą dozą

ostrożności.

W prawie polskim: w postępowaniu administracyjnym i cywilnym będący stroną
czy uczestnikiem może być przesłuchany jedynie w tym charakterze (art. 86

Kodeksu postępowania administracyjnego:

eżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty istotne do

rozstrzygnięcia sprawy, organ administracji publicznej dla ich wyjaśnienia może przesłuchać stronę. Do
przesłuchania stron stosuje się przepisy dotyczące świadków, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu;

Art. 299 Kodeksu postępowania cywilnego:

Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów zarządzi dowód z przesłuchania stron.

W procesie karnym oskarżony składa wyjaśnienia: Art. 175 § 1 Kodeksu
postępowania administracyjnego:

§ 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na
poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć.

§ 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu.



IGNORANTIA IURIS NOCET, IGNORANTIA FACTI NON NOCET

(84)

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi

Ignorantia facti non nocet – nieznajomość faktu nie szkodzi

W: Jeżeli ktoś działa pod wpływem błędu lub błędnego przekonania, nie może
być skazany.

Premia prawna oparta na liber singularis di iuris et facti ignorantia Paulusa,

przekazana w 5 tytule 22 księgi Digestów justyniańskich.

Paremia nie wyrażona w polskim prawie expressis verbis, pojawia się
wielokrotnie w orzecznictwie sądów polskich, w szczególności Naczelnego Sądu

Administracyjnego, w dalszej kolejności Trybunału Konstytucyjnego i Sądu
Najwyższego.

TK w uchwale z dnia 7.3.1995 r. zaprezentował następujący pogląd:

Funkcjonowanie prawa, zwłaszcza w demokratycznym państwie prawnym, opiera
się na założeniu, ze wszyscy adresaci obowiązującej normy prawnej – a więc

zarówno podmioty obowiązane do jej przestrzegania, jak i organy powołane do
jej stosowania – znają jej właściwą treść (tzw. fikcja powszechnej znajomości

prawa) i że nikt nie może uchylić się od ujemnych skutków naruszenia tej normy
na tej podstawie, że normy tej nie znał lub rozumiał ją opacznie (ignorantia iuris

nocet).

Rozróżnienie między skutkami nieznajomości prawa i faktu było wielokrotnie
formułowane w źródłach prawa rzymskiego. Na oznaczenie nieznajomości prawa

lub faktu używane były zamiennie dwa terminy – ignorantia i error. Powoływanie
się na nieznajomość prawa było niedopuszczalne. Prawo rzymskie znało jednak

szereg wyjątków od zasady ignorantia iuris nocet. Mogły one wynikać z tendencji
do chronienia pewnych kategorii osób: niedoświadczenie życiowe małoletnich,

słabość płci kobiet, wykonywanie zawodu lub działalności nie sprzyjającej
wysiłkowi intelektualnemu.

Ograniczenie zasady ma miejsce np. w art. 9 kodeksu postępowania

administracyjnego:

Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o

okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących
przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące

w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych
wyjaśnień i wskazówek.

Inne podobne paremia: Ignorantia facti, non iuris excusat (Usprawiedliwia

nieznajomość faktu, nie prawa); Ignorantia iuris non excusat.

Przykład z Kodeksu karnego:

Art. 28. § 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej
jego znamię.

§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza
się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu

zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.

Art. 29. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym
przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest

nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości
jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne

złagodzenie kary.



PRIOR TEMPORE POTIOR IURE (77)

Pierwszy w czasie, lepszy w prawie

W: Prawo wymaga od nas aktywnej postawy. Czasami musimy działać szybko,
by mieć pewne prawa, np. nieruchomość a księga wieczysta i wpis hipoteki – kto

wpisany jest jako pierwszy , ten ma pierwszeństwo jako wierzyciel przed
pozostałymi wpisanymi wierzycielami.

Część fragmentu konstytucji cesarza Karakalli z roku 213, przekazanego w 17

tytule 8 księgi Kodeksu justyniańskiego.

Zasada ta jest jedną z serii reguł dotyczących rozstrzygania sporów o
przysługiwanie prawa między kilkoma pretendentami do niego. Pozycja

uprzywilejowana zostaje przyznana temu, którego prawo powstało wcześniej.
Zasada powyższa odnosi się do ograniczonych praw rzeczowych i ma znaczenie

wówczas, gdy kilka praw rzeczowych obciążających rzecz nie może być
równocześnie wykonywanych. W prawie rzymskim sytuacja ta mogła powstać

przede wszystkim w przypadku zastawu umownego (hipoteka). Fakt, że tego
rodzaju zastaw nie wymagał wydania wierzycielowi rzeczy, która pozostawała we

władaniu wierzyciel, pozwalał na obciążanie jej wieloma hipotekami. Pojawił się
wówczas problem pierwszeństwa, który rozstrzygała omawiana reguła. Była ona

oparta na założeniu, że tylko pierwsza hipoteka obciąża prawo własności rzeczy,
każda następna natomiast za przedmiot ma już istniejącą hipotekę. Stąd

privilegium exigendi – przywilej prowadzenia egzekucji przysługujący
wierzycielowi, którego hipoteka powstała wcześniej. W konstytucji, z której

pochodzi paremia, cesarz potwierdza skuteczność reguły przeciwko hipotekom
powstałym później, nawet o charakterze publicznym. Z wielością hipotek

obciążających tę samą rzecz wiąże się również instytucja zwana ius offerendi,
polegająca na możliwości przesunięcia się w kolejności prawa do zaspokojenia z

hipoteki poprzez zaoferowanie poprzedzającemu wierzycielowi wartości jego
wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Współczesny Kodeks cywilny uznaje zarówno zasadę prior tempore potior iure:
Art. 249 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być
wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo).

§ 2. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny;

jak i pewną wersję ius offerendi

Art. 250 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione. Zmiana nie narusza praw mających
pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje

pierwszeństwo ustępującego prawa.
§ 2.

Do zmiany pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo

ma ustąpić pierwszeństwa, a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli chociaż
jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi wieczystej.

§ 3. Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

Reguła jednak doznaje wyjątków w związku z istnieniem rejestrów i przyjęciem
zasady, iż prawa wpisane do rejestrów mają pierwszeństwo przed niewpisanymi,

ale o pierwszeństwie praw wpisanych znów decyduje pierwszeństwo w czasie.
Ten wykonuje prawo, kto pierwszy złożył wniosek o jego wpisanie do rejestru.

Wyjątek statuuje też art. 310 Kodeksu cywilnego:

Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały

później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze.

Wprowadzający pierwszeństwo zastawu przed powstałym wcześniej

ograniczonym prawem rzeczowym.



EI INCUMBIT PROBATIO QUI DICIT, NON QUI NEGAT

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy

W: Jeśli powód zarzuca konieczność zwrotu przez pozwanego pieniędzy, musi
udowodnić, że była pożyczka i że pozwany jej nie zwrócił.

Niemożliwy jest dowód na NIE, logiczny jest dowód na TAK.
Np. w stosunkach rodzinnych jest domniemanie że ojcem dziecka jest mąż matki.

Oczywiście ww. domniemanie może być obalone. W Rzymie dodatkowo było
domniemanie, że ojcem dziecka kobiety niezamężnej jest ten, którego matka

dziecka wskaże.
Jeżeli prokurator nam stawia zarzut a my temu zaprzeczamy, to musi udowodnić

że popełniliśmy ten czyn, my nie musimy dowodzić swojej niewinności.

Fragment lib. 69 ad edictum Paulusa, przekazany w 3 tytule 22 księgi Digestów
justyniańskich.

Paremia wyrażająca w sposób najogólniejszy zasadę rozkładu ciężaru dowodu w

procesie. Odwołuje się ona zarówno do strony formalno – procesowej, wskazując
osobę, na której spoczywa obowiązek przedstawienia dowodu, jak i do strony

materialnoprawnej, określając, która ze stron poniesie konsekwencje
nieprzeprowadzenia dowodu, a więc kto ponosi ryzyko procesowe. Stanowi ona

uogólnienie zasad, szczegółowiej opisujących obowiązek przeprowadzenia
dowodu. Tytułem przykładu można wymienić regułę Actor probare debet. Zasada

ta ukształtowała się w procesie windykacyjnym i miała zastosowanie do
wszystkich procesów o tym charakterze. We wszystkich tych sprawach

występowało poprzedzające postępowanie, którego celem było ustalenie rów w
przyszłym procesie. Temu służyło też postępowanie interdyktalne, ustalające kto

jest posiadaczem rzeczy. Strona, której przypadła rola powoda, musiała
przeprowadzić dowód uzasadniający jej roszczenie. W okresie klasycznym zasada

ta była stosowana także w innych sprawach , jeżeli nie zachodziły szczególne
powody, aby zmienić rozkład ciężaru dowodu. W nawiązaniu do intentio formułki

procesowej, w której powód ujmował swoje roszczenie, można było sformułować
powołaną zasadę.

Podobna reguła: Reus in exceptione actor est.

Przykłady:

Art. 6 Kodeksu cywilnego:

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Art. 74 Kodeksu postępowania cywilnego:

Każdy ze współuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierać sprawę. Na posiedzenie sądowe wzywa się

wszystkich tych współuczestników, co do których sprawa nie jest zakończona.



NE EAT IUDEX ULTRA PETITA PARTIUM (74)

Niech nie wychodzi sędzia poza żądania stron

W: sąd się przygląda temu, co zrobią strony. Sąd jest bezstronny i obserwuje co
zrobią stromny, a jeśli wnosza żądanie – mają dowodzić swojej racji.

Paremia znajdująca oparcie qwe fragmencie lib. 2 epistularum Javolena,

przekazany w 3 tytule 10 księgi Digestów justyniańskich (Communi dividundo).
Nicolas Everardi, powołując się na dekret Grtiana, formułuje tę zasadę w

następujacy sposób: Sententia debet esse conformis libello (wyrok powinien być
zgodny z [żądaniem] pozwu). Paremia dotyczy określenia zakresu uprawnie sądu

do rozstrzygania o stosunkach prawnych między stronami procesu. Zgodnie z jej
trescia, objęte wyrokiem moga byc tylko te sprawy, które zostały ujęte przez

strony w pozwie lub odpowiedzi na niego.

Obecnie w KPC:

Art. 19. § 1. W sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana
kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.

§ 2. W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość
przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych.

Art. 321. § 1. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad

żądanie.

Art. 325. Sentencja wyroku powinna zawierać wymienienie sądu, sędziów, protokolanta oraz prokuratora,
jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, wymienienie stron i

oznaczenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron.



UBI EADEM LEGIS RATIO IBI EADEM LEGIS DISPOSITIO (4)

W takich samych okolicznościach należy stosować te same rozwiązania prawne

W: takich samych sprawach powinno być to samo rozstrzygnięcie. W systemie
anglosaskim sądy pełnią funkcję prawdtwórczą. W Polsce sądy korzystają z

orzecznictwa SN oraz NSA, choc nie są związane orzeczeniami tychże sądów.

Paremia sformułowana przez S.Oldradus de Ponte w średniowiecznym
komentarzu do fragmentu z księgi 7 ad edictum Gaiusa, zamieszczonego w tytule

2 księgi 9 Digestów justyniańskich (ad legem Aquiliam).
Paremia bardzo często wykorzystywana w orzecznictwie jako fragment

argumentacji uzasadniającej zastosowanie analogii , opartej na celu ustawy
(ratio legis). Ponieważ analogia oznacza wyjście poza zakres normowania

przewidziany ustawą (luka w prawie), odwołanie się do łacińskiej paremii
umożliwia sądowi na wskazanie ugruntowanej w tradycyjnych przekonaniach

prawnych reguły słusznościowej, której nakazem jest podobne traktowanie

sytuacji podobnych. Do takiego rozumienia reguły odwołuje się Sąd Najwyższy
expressis verbis w uchwale 7 sędziów z 3.12.1998 r.: Orzekanie na podstawie

analogii opiera się nazałożeniu, że zblkiżone (podobne) pod względem
merytorycznym w swojej treści stosunki społeczne powinny byc traktowane przez

prawo w sposób podobny. Takie podejście jest jedną z form realizacji
konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa oraz słusznościpwej

reguły prawa rzymskiego wyrażonejw formule Ibi eadem legis ratio, ibi eadem
legis dispositio (gdziekolwiek cel ustawy jest ten sam, dyspozycja powinna być

również taka sama).
Zasada została sformulowana w oparciu o tekst klasycznego jurysty Gaiusa,

który w swej wypowiedzi poruszył zagadnienie analogicznego stosowania normy
wprowadzonej edyktem pretorskim przy opcenie odpowiedzialności na podstawie

lex Aquilia (uchwalona w 296 r. P.n.e. regulowała kwestię bezprawnego
wyrządzania szkody w cudzym majątku). Szczegółowe zagadnienie omawiane

przez Gaiusa dotyczy odpowiedzialnosci właściciela niewolnika za kradzież lub
szkodę wyrządzoną przez tego niewolnika. Właściciel według prawa rzymskiego

zobowiązany był wydać niewolnika poszkodowanemu albo zapłacić (wedle
własnego wyboru) ustaloną dla danego deliktu karę. Szczególnym przypadkiem

była sytuacja, w której kradzież została popełniona przez wielu niewolników
danego właściciela (wszystkich niewolników jednego właściciela określano

mianem familia servile). Stosownie do podanej reguły odpowiedzialności
noksalnej prowadziłoby do wydania poszkodowanemu wszystkich niewolników

danego właściciela lub zapłaty rujnujacej kary prywatnej. Taka konsekwencja
konstrukcji odpowiedzialności noksalnej wydawała się nie do zaakceptowania

przy kradzieży popełnionej przezz osoby nalezące do familia. Odpowiedzialność
noksalna, normalnie korzystna dla właściciela niewolnika, w tym przypadku –

stosowana konsekwentnie, stawała się dla niego nadmiernie uciążliwa. Dlatego
zasady tej odpowiedzialności zostały zmodyfikowane w edykcie pretora, ltóry

ograniczył odpowiedzialność właściciela, nakazując sędziemu rozpatrzeć sprawę
jak gdyby kradzież była popełniona przez jedną osobę wolną. Ograniczył w ten

sposób odpowiedzialność właściciela, do obowiązku zapłaty kary prywatnej w
podwójnej wartości rzeczy skradzionej. Ograniczenie odpowiedzialnosci

podyktowane było następującą ratio, aby na podstawie jednego tylko deliktu nie
piozbawiać właściciela wszystkich niewolników (nec ex uno delicto tota familia

dominus careat). W społeczeństwie, którego gospodarkaopierała się na pracy
niewolników, ich utrata równałaby sie często społecznej degradacji właściciela.

Wprawdzie był on panem zycia i śmierci swoich niewolników, ale faktycznie
często cieszyli się oni pewną swobodą, a ich zbiorowe zachowania były

nieprzewidywalne, stąd konsekwentne stosowanie reguł odpowiedzialności
noksalnej mogło prowadzić do społecznie niepożądanych rezultatów.

Gaius dostrzega, że sytuacja, w której niewolnicy należący do jednego właściciela
wyrządzą szkodę w cudzym majatku, jest z punktu widzenia jej społecznej oceny

podobna do sytuacji kradzieży dokonanej p[rzez familia. Odpowiedzialność za
bezprawnie wyrządzoną szkodę regulowała lex Aquilia, która przewidywała także

odpowiedzialność noksalną właściciela niewolników. Gaius wyciąga z tego
wniosek, ze równiez przy odpowiedzialności za szkodę bezprawnie wyrządzoną w

cudzym majątku przez niewolników odpowiedzialność właściciela winna byc
ograniczona do obowiązku zapłaty jednokrotnej kary ustalonej według reguł

właściwych dla tego deliktu. Dla wzmocnienia swego rozumowania podkreśla, że
przecież wyrządzenie szkody, inaczej niż przy kradzieży, może nastąpić nie tylko

z winy umyślnej, ale także z winy nieumyślnej.



NON EXEMPLIS, SED LEGIBUS IUDICANDUM EST

Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze
rozstrzygnięcia

W: Ustawa ma być podstawą rozstrzygnięcia, a nie wcześniejsze wyroki. W

systemie kontynentalnym uważa się, iż stan faktyczny nigdy nie jest taki sam, a
wiec należy orzekać na podstawie ustawy, a nie kierować się poprzednimi

orzeczeniami.

Fragment konstytucji cesarza Justyniana z 529 r. Przekazany w 45 tytule 7 księgi
Kodeksu juistyniańskiego.

Justynian napominał w tej konstytucji sedziów, aby przy wydawaniu wyroków nie
kierowali się precedensami zawartymi w rozstrzygnięciach innych sądów, lecz

sądzili według prawdy, ustaw i sprawiedliwości.
Rzymskie prawo klasyczne nie miało charakteru precedensowego.

Charakterystyczną cechą dominującego w tym okresie postępowania śądowego –
tzw. Perocesu formułkowego – była jego dwufazowość. Pierwszą fazę nadzorował

urzednik jurysdykcyjny – pretor, którego zadaniem było przygotowanie procesu
od strony prawnej. Wyrokowanie należąło natomiast do kompetencji sędziego

prywatnego, wybieranego przez strony i zatwierdzonego przez pretora. Wyrok
wydany przez takiego sędziego, nie bedącego najczęściej profesjonalnym

prawnikiem, wiązał jedynie strony w konkretnej sprawie, w której został wydany.
Nie miała zatem mocy precedensu.

W okresie pryncypatu zaczeła się rozwijać nowa forma postepwoania sądowego –
cognito extra ordinem, czyli proces nadzwyczajny, który toczył się w całosci

przed urzędnikami cesarskimi. Początkowo ten typ postepwoania był
zarezerwowany tlko dla określonej kategorii spraw. Stopniowo jednak

doprowadził do wypadcia procesu formułkowego, który w praktyce zaniknął za
czasów Dioklecjana. Na gruncie procesu kognicyjnego rozwinęła się instytucja

apelacji. W ostatniej instancji rozstrzygał cesarz, do którego w
ważniejszychsprawach mozna było się zwrócić także z pominięciem toku

instancji. Wyroki wydane przez cesarza (decreta) formalnie były wiążące tylko w
sprawie, w której zostały wydane, w praktyce jednak ich moc była rozciągana na

inne, analogiczne przypadki. Traktowano je zatem jako prcedensy. Cesarz mógł
tez wydawać opinie prawne w odpowiedzi na pytania kierowane do niego przez

strony lub przez urzedników w związku z tocząca się sprawą (epistulae,
rescripta). Opinie te, podobnie jak dekrety, funkcjonowały w praktyce jako

precedensy, choć o strony formalnej były wiążące tylko w tej sprawie, której
dotyczyło pytanie.

Rozciąganie mocy wiążącej zapadłych w konkretnych sprawach, jednostkowych
opinii i rozstrzygnięć na przypadki analogiczne wymagało zastosowania

skomplikowanej procedury wykładni, a przede wszystkim zaś odwołania sie do
lężącej u ich podstaw ratio decidendi. O ile jurysprudencja klasyczna bez

problemu radziła sobie z tym zadaniem, o tyle w okresie dominatu nastąpił
wyraźny kryzys w tej dziedzinie. Rozstrzygnięcia i opinie cesarskie zaczęto

traktować jako exempla, które mocą sewgo autorytetu miały nakłonic sędziego
do wydania analogicznego orzeczenia w toczącej się sprawie. Zwracano przy tym

uwagę bardziej na zewnętrzne podobieństwo oby stanw faktycznych niż na cel
decyzji cesarza. Prowadziło to często do niepożądanego podniesienia

rozstrzygnięć o charatkerze wyjątkowym do rangi ogólnych reguł. Tego rodzaju

niekorzystna praktyka wywoływała reakcje ze strony cesarzy w postaci zakazów
powowływania się w toku procesu na wcześniejsze rozstrzygnięcia, wydane w

konkretnych sprawach.
Konstytucja Justyniana z której pochodzi cyt. reguła, jest wyrazem podobnej

nieufności w stosunku do mechanicznego i bezrefleksyjnego powoływania się na
rozstrzygnięcia, jakie zapadły w innych, podobnych sprawach.

Zasada obowiązująca na gruncie europejskiego porządku prawnego, w systemie

anglo-amerykańskim odmiennie.



IN LEGIBUS MAGIS SIMPLICITAS QUAM DIFFICULTAS PLACET

(7)

W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość.

W: Nie zawsze spełniona jest ta reguła, w szczególności w obecnych czasach.
Lepsze jest prawo proste, choć można powiedzieć, że prawnicy komplikują

prawo, by mieli zajęcie. Taki jest powszechny osąd.
Fragment Instytucji justyniańskich, w których cesarz uzasadnia uchylenie

konieczności stosowania wywodzacych się z senatus consultum Pegasianum
stypulacji, mocą których spadkobierca obciążaony fideikomisem uniwersalnym

zobowiazywał się do wydania spadku. Justynian, postanawiając przywrócić
dawne unormowanie wprowadzone przez senatus consultum Trebellianum,

wyraża pogląd, że w rozwiazaniach prawnych bardziej podoba się mu prostota
niż zawiłość. Cytowana paremia została wypowiedziana w związku z przemianami

fideikomisu uniewrsalnego . Stanowił on początkowo nieformalne polecenie
skierowane do spadkobiercy, nakładające na niego obowiązek wydania

fideikomisariuszowi spadku w całości lub w czesci. Początkowo spadkobierca był
zobowiazany wydać fideikomisariuszowi jedynie poszczególne przedmioty

należące do spadku. Nie przechodziły na niego jednak długi i wierzytelności
będące w spadku, za które pomimo wydania aktywów ponosił odpowiedzialność

heres. Spadkobierca musiał przyjąć spadek, aby uprawniony z fideikomisu
uniewersalnego mógł żądać jego wydania. Odmowa przyjęcia spadku

powodowała nieskuteczność fideikomisu. Wydane w 55 r. N.e. senatus consultum
Trebellianum przyznawało fedeikomisariuszowi uniwersalnemu stanowisko

analogiczne do spadkobiercy (heredis loco). Oznaczało to że fideikomisariusz
został obciążony odpowiedzialnością za długi spadkowe i uprawniony z tytułu

spadkowych wierzytelności. Senatus consultum to nie wprowadzało jednak
obowiązku przyjęcia spadku przez powołanego dziedzica. Tej ostateniej

niedogodności starało się zaradzić senatus consultum Pegasianum, uchwalone za
cesarza Wespazjana w 73 r. N.e. Wprowadzało ono możliwość zmuszenia

powołanego dziedzica do przyjęcia spadku, a w przypadku dobrowolnego
przyjęcia spadku pozwalało mu zachować ¼ część majątku spadkowego )quarta

Falcidia). Senatus consultum Pegasianum wprowadzało jednak skomplikowany
system zabezpieczeń stypulacyjnych oraz zmieniało, w niektórych przypadkach

niekorzystnie, sytuację fideikomisariusza. Justynian postanowił uprościć
powiernicze przekazanie spadku. Uchylił SC Pegasianum i znowelizował SC

Trebelianum, wprowadzając do niego obowiązek przyjęcia spadku, jeśli
fedeikomisariusz oświadczył wolę jego nabycia. Powołał się na opinię Papiniana w

sprawie zawiłości rozliczeń między spadkobiercą a fideikomisariuszem i z troską

dobrego władcy oświadczył “a nam w prawach bardziej podoba sie prostota niż
zawiłość”.

Idea prostoty i elegancji prawa przewija się często w wypowiedziach rzymskich
prawników. Idea prostosy była wielokrotnie wyrażana, szczególnie w okresie

Oświecenia. Wyrażał ują np. Montesquieu, który postulujac by “styl ustawy był
zwięzły” stawiał za “wzór precyzji ustawę XII tablic, której dzieci mogły uczyć się

na pamięć”.



LEGES AB OMNIBUS INTELLEGI DEBENT (10)

Ustawy powinny byc zrozumiałe dla wszystkich

Część fragmentu konstytucji cesarzy Walentyniana III i Marcina z roku 454,
zamieszczonej w 14 tytule 1 księgi Kodeksu justyniańskiego.

Cytowana wypowiedź wyraża postulat, aby ustawy były zrozumiałe dla

wszystkich. W razie niejasności ustaw, powinna rozstrzygać ustalona przez
cesarza interpretacja.

W konstytucji cesarzy Leona i Zenona z roku 474 pojawia sie motyw, że prawo
nowo uchwalone, które przez długie stosowanie nie stało się jeszcze zrozumiałe,

powinno być odpowiednio wyjasniane: Gdy pojawia się wątpliwość co do nowego
prawa, które przez długie jego stosowanie nie zostało jeszcze dosta6tecznie

wyjasnione, niezbędne jest zapytanie sędziego, jak tez uzyskanie opinii znanych
autorytetów.

Dla ideii zrozumiałości prawa ze szczególnym up[odobaniem nawiązywali
myśliciele wieku Oświecenia. Krytykowali oni prawo rzymskie za jego brak

spójnosci umożliwiajacy daleko idacą interpretację. Krytykując kodyfikację
justyniańską i wyrosłą na jej gruncie doktrynę, stawiali za wzór idealnej legislacji

ustawę XII tablic, której nawet dzieci mogły uczyć się na pamięć.



PLACUIT IN OMNIBUS REBUS PRAECIPUAM ESSE IUSTITIAE

AEQUITATISQUE QUAM STRICTI IURIS RATIONEM (12)

We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i
słuszności nad zasadą ścisłego prawa.

W: Jest to postulat.

Fragment konstytucji cesarzy Konstantyna i Licyniusza z 314 r., przekazany w 1

tytule 3 księgi Kodeksu justyniańskiego.
Dalszy ciąg tej konstytucji został zamieszczony w innym miejscu Kodeksu

Justyniana. Konstytucja ta powstała najprawdopodobniej w kancelarii Licyniusza i
była adresowana do wschodniej części cesarstwa. Konstytucja dotyczyła kwestii

okreslenia statusu osoby. Jaki był konkretny stan faktyczny, stanowiący
przedmiot cesarskiego rozstrzygnięcia, nie można stwierdzic z cała pewnością.

Chodziło zapewne o okreslenie statusu prawnego osoby wolnej przez
sześćdziesiąt lat uznawanej za niewolnika. Cesarz zdecydował, że słuszność

wymaga, aby nawet upływ tak długiego czasu nie powodował utraty wolności.
Decyzja ta jest wyrazem tendencji humanitarnej w prawie rzymskim, określanej

jako sprzyjanie wolności (favor libertatis).

Paremia wyjęta z kontekstu wyraża myśl bardzo ogólną, a jej konsekwencje dla
porzadku prawnego sa daleko idace. Stad wątpliwość interpretatorów: czy tekst

oznacza przyzannie sedziowi swobody interpretacji słusznościowej norm
prawnych? Stanowiłoby to poważne zagropżenie dla spoistości porządku

prawnego. W innych konstytucjach prawo dokonywania wykładni, w tym
słusznościowej, cesarze zachowywali dla siebie. Powstaje zatem pytanie, czy cyt.

paremia jest wyrazem wpływów na prawo najpierw greckiej humanitas, a później
chrześcijańskiej caritas? Wielu autorów odczytywało w tym duchu treść

konstytucji. Jednakże wpływy prądów etyczno – religijnych nie dają się
udokumentować wprost na podstawie tekstów prawniczych. Inni z kolei

dostrzegali w konstytucji jedynie tubę przekazującą ideologię cesarskiego
wymiaru sprawiedliwości, lecz bez konkretnego znaczenia normatywnego.

Najbardziej rygorystyczna z interpretacji zakłada, że tekst konstytucji nie stanowi
kanonu interpretacji wszelkich norm prawnych, lecz wprowadza jako wyraz

słuszności analogiczne stosowanie określonej normy prawnej.
Średniowieczni prawnicy traktowali odnaleziony zbiór praw cesarza Justyniana

jako źródlo wartosci zarówno prawnych, jak i metaprawnych. W ich oczach
reprezentował on par excellences model prawa pozytywnego. Uznawali oni normy

prawne nie tylko za manifestację woli – rozkazu, ale także za wyraz dążeń
ludzkich, kierowanych kryterium rozumu i słuszności w strone sprawiedliwego

porzadku.
Na tym tle trawał dyskusja nad znaczeniem pojęcia aequitas. Bulgarus (1148-

1166) pierwszy z 4 doktorów, następców założycieli szkoły glosatorów Irneriusa,
stał na stanowisku ścisłego przestrzegania prawa (ius scriptum); nie uznawał on

normatywnego wpływu aequitas. Był przekonany że całe prawo rzyskie jest
wytworem słuszności, która została w nie inkorporowana. Nie ma zatem potrzeby

stosowania pojęcia aequitas celem znalezienia nowych rozwiązań, ze względu na
doskonałość tego prawa. Martinus (1154-1166) uznawał istnienie ponadprawnej

idei słuszności, nadrzędnej nad regułami prawa pozytywnego. W konsekwencji
przyznawał sędziemu możliwość nieprzestrzegania obowiązujących norm

prawnych, sprzecznych z zasadą aequitas. Prowadziło to do swobodnego
kreowania nowych norm przez orzecznictwo . Stanowisko Martinusa można

rozumieć ujednak węziej. Wówczas różnica w podejściu do roli słuszności w
prawie przez obu adwersarzy spropwadzałaby się do tego, że Bulgarus

uznawałby, że obecne prawo inkorporuje słuszność, podczas gdy Martinus
zmierzał do nadania aequitas charakteru instancji kontrolujacej prawo. Tekst

paremii służył za punkt oparcia przekonaniom Martinusa i jego zwolenników.
Władzę dyskrecjonalną sędziego miłao ograniczać założenie, że może on

rozstrzygać powołujac się na aequitas jedynie wówczas, gdy rozwiązanie
słsznościowe dawałoby się wyprowadzić per analogiam z lex aequitativa, czyli już

obowiązujacych, uznanych za słuszne norm prawnych. Powyższe zastrzeżenie
odbiera rozwiązaniom słusznościowym charakter intuicyjny, a uzyskane

rozstrzygnięcie podlega kontroli rozumu jako wyprowadzone z obowiązujacego
prawa przy użyciu środków hermeneutycznych uznanych ba gruncie danego

porządku prawnego.
Echo tej dyskusji zauważalne jest równiez dzisiaj w nauce prawa i legislaturze.

Współczesne kodeksy cywilne zawierają często tzw. Klauzule generalne,
okreslane rówżnie: “dobre obyczaje”, “dobra wiara w znaczeniu obiektywnym”

czy zasady “współżycia społecznego“. Pełnią one rolę “generalnej klapy
bezpieczeństwa”, pozwalajacej sądowi na ocenę okoliczności konkretnego

przypadku z punktu widzenia słuszności rozwiązania, wynikającego dla tego
przypadku z obowiązującego prawa.

Obecnie:

Kodeks cywilny:

Art. 5.

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym

przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie
uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Art. 411. Nie można żądać zwrotu świadczenia:

1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie
świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej

czynności prawnej;
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Art. 440. W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie

do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej
za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy:

Art. 144. § 1. Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, nie będącego jego

ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku
w stosunku do żony swego ojca, nie będącej jego matką.

§ 2. Mąż matki dziecka, nie będący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli
przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom współżycia

społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, nie będącej matką dziecka.
§ 3. Do obowiązku świadczeń przewidzianego w poprzedzających paragrafach stosuje się odpowiednio przepisy

o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi.



IURA NON IN SINGULAS PERSONAS, SED GENERALITER

CONTSTITUUNTUR (16)

Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich

W: Normy prawne są generalno – abstrakcyjne. W wyniku ich zastosowania
tworzone są normy indywidualno-konkretne. Normy prawne są pro publico bono.

Fragment pochodzi z 3 księgi komentarza Ulpiana do dzieł Sabiniusa,

zamieszczony w 3 tytule księgi I Digestów justyniańskich.

Cytowana reguła wyraża zasadę, że regulacje prawne powinny mieć charakter
generalny, tj. odnosić się do nieograniczonego kręgu adresatów, nie zaś do

indywidualnie oznaczonych osób.
W systemie źródeł prawa rzymskiego ważną role odgrywały konstytucje

cesarskie, spośród których szczególne znaczenie dla rozwoju prawa prywatnego
miały odpowiedzi na pytania prawne udzielane przez cesarza w konkretnych

sprawach (rescripta) oraz wydawane przez niego wyroki (decreta), jeśli
postępowanie toczyło się w ramach nadzwyczajnej procedury (extra ordinaria

cognitio). Konstytucje te funkcjonowały podobnie jak precedensy w prawie
anglosaskim, tj. stosowano je w drodze analogii do wszelkich przypadków

podobnych, jakie pojawiały się w przyszłości.
Komentując wypowiedź Ulpiana średniowieczny glosator zwraca uwagę, że

konkretna forma tych spośród konstytucji cesarskich, które były kierowane do
indywidualnie oznaczonych adresatów, nie przeczy generalnemu charakterowi

tego rodzaju regulacji. Mają one bowiem zastosowanie we wszystkich sprawach,

w których można wykazać tą samą ratio decidendi i odnoszą się do wszystkich
osób, które znajdują się w sytuacji podobnej jak ta, która była przedmiotem

cesarskiego rozstrzygnięcia. Dzieje się tak ze względu na poczucie słuszności
(aequitas), które nie dopuszcza, aby prawo działało w różny sposób w stosunku

do będących w tym samym położeniu osób.



IUSTITIAS VESTRAS IUDICABO (30)

Osądzę waszą sprawiedliwość

W: Ostrzeżenie, że nikt nie jest bezprawny, sędzia również winien wiedzieć, że
ktoś może go osądzić. Należy pamiętać, że: nie stoisz ponad prawem.

Napis na ścianie trybunałów w dawnej Polsce.

Napis ten znajdował się na krzyżu umieszczonym w miejscu, z którego zbierali
głos reprezentanci stron w sali Trybunału Koronnego. Stanowił on nawiązanie do

licznych fragmentów Biblii, mówiących o Bogu, sędzi sprawiedliwym (np.
Proroctwo Ezechiela 7, 27: Według drogi ich uczynię im, a według sądów ich

osądzę je). Odwołujacy się do Pisma Świętego, tekst miał przypominać o
istnieniu wyższego Sędziego, który patrzy na wszystkie uczynki ludzkie i osądza

je.
Trybunał został powołany w 1578 r. Dla Korony i kilka lat później dla Litwy.

Sędziowie Trybunału (deputaci) wybierani byli przez ogół szlachty na sejmikach,
zwanych deputackimi. Połowę swojej rocznej kadensji, dla Wielkopolski, Trybunał

Koronny odbywał się w Piotrkowie (zwanym stąd Trybunalskim). Drugą połowę,
dla prowincji małopolskiej, w Lublinie. Sesje sądowe odbywały się w ratuszach

tych miast.
Trybunał Koronny był najwyższym sądem szlacheckim. Do niego kierowano

apelacje od wyroków sądów ziemskich w sprawach cywilnych oraz karnych
zastrzeżonych dla sądownictwa starosty (podpalenie, gwałt, najazd na dom,

napad na drodze publicznej). Do Trybunału Koronnego kierowano także skargi na
starostę i jego urzędników, jeśli dopuściłyby się naruszenia lub zaniedbania

swego obowiązku przy wymiarze sprawiedliwości. Trybunał wykonywał także
jurysdykcję niesporną. Dokonane przed nim czynności prawne, jak zapisy czy

protestacje, miały pełną moc prawną.
Trybunał od początku był bardzo popularny wśród szlachty. Wskutek unikania

sądów niższej instancji i kierowania spraw bezposrednio do Trybunału nastapił
wzrost jego kompetencji. W dobie upadku sejmu każde rozpoczęcie Trybunału

było wydarzeniem niejednokrotnie wazniejszym od obrad sejmowych. Gdy w
połowie XVIII w. Doszło do zerwania Trybunału, fakt ten bardziej wzburzył

szlachtę niż zrywanie sejmów.



NEMINEM CAPTIVABIMUS NISI IURE VICTUM (31)

Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem

Zasada ta rozumiana jako zapowiedź nieuwięzienia nikogo bez wyroku sądowego,
była traktowana przez szlachtę za jedną z podstawowych wolności szlacheckich.

Uzyskała ją w przywilejach Władysława Jagiełły z początku lat trzydziestych XV
w. (przywilej brzeski 1 maj 1425 r.). Wymieniano ją obok zasad wolnej elekcji,

nihil novi i wolności podatkowych. Powołana paremia powstała w połowie XVI w.
w środowisku średniej szlachty dążącej do reform państwa (ruch egzekucji

praw). Gwarantowała ona nietykalność osobistą, zabezpieczając szlachtę przed
arbitralnymi przypadkami uwięzienia przez władcę oponentów, zwłaszcza

politycznych.
Wbrew swemu brzmieniu nie była reguła bezwyjątkową, gdyż król zobowiązał się

nie więzić bez wyroku tylko szlachtę posiadającą dobra ziemskie (posesjonatów).
Przywilej nie przysługiwał też osobom złapanym na gorącym uczynku umyślnego

zabójstwa, kradzieży, podpalenia, porwania kobiety, rabowania wsi. Wyłączeni z
przywileju byli również podejrzani, którzy nie chcieli dać odpowiedniego

zabezpieczenia dla późniejszego wykonania wyroku. W stosunku do
wymienionych kategorii osób urzędnicy królewscy mogli zastosować areszt

tymczasowy.
Jeszcze w XV w. zasada nietykalności osobistej występowała razem z

nietykalnością majątkową, zagwarantowaną w przywileju czerwińskim z 1422 r.
Zasady te powtarzano w wydawanych później przywilejach. Zajęły one też

poczesne miejsce w zbiorach prawa i projektach kodyfikacji układanych w
szlacheckiej Rzeczypospolitej.

Nietykalność osobista była gwarantowana także w innych krajach. Występuje ona
w prawach Królestwa Jerozolimy, utworzonego po I krucjacie. Zawarta jest

również w wielkim przywileju (Magna Carta) nadanym przez Króla angielskiego
Jana w 1215 r. oraz z Złotej Bulli króla węgierskiego Andrzeja II z 1222 r.

Przywilej węgierski, przynajmniej pośrednio, wywarł prawdopodobnie wpływ na
przyjęcie podobnej zasady w prawie polskim. Z prawa polskiego zasada

nietykalności osobistej trafiła do prawa litewskiego w przywileju nadanym
bojarom przez wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza w 1434 r.

Obecnie art. 41 ust. 1 Konstytucji

Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie

+ Konwencje międzynarodowe.

Łacińskie paremie prawnicze

w prawie karnym



ABSENTEM IN CRIMINIBUS DAMNARI NON OPORTET

Nieobecnego nie należy skazywać za przestępstwo.

W: Nie należy wydawać wyroku skazującego za przestępstwo osoby nieobecnej.

Oskarżony uczestniczy w rozprawie. Znane są wyroki zaoczne. Powód
w postępowaniu cywilnym może wnosić by wyrok zapadł pod nieobecność.

Obecnie co do zasady podobnie. Obecność oskarżonego na rozprawie głównej
jest obowiązkowa:

Art. 374 § 1 Kodeksu postępowania karnego:

Obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest

obowiązkowa, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.



ABSOLUTUS SENTENTIA IUDICIS PRAESUMITUR INNOCENS

Uniewinniony wyrokiem sądowym uważany jest za niewinnego.

Niewinny na mocy wyroku sądowego uważany jest za niewinnego.

W: Proces musi toczyć się sprawiedliwie – a uniewinniony wyrokiem sądowy jest

niewinny. O tejże zasadzie zapominają dość często politycy.

Art. 5 § 1 KPK:

Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym

wyrokiem.

Art. 42 ust. 3 Konstytucji:

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 6 ust. 2 KONWENCJI O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH

WOLNOŚCI (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) – Rzym 4.11.1950 (EKPC):

Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia
mu winy zgodnie z ustawą.

RZECZPOSPOLITA:
DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI DOTYCZY KAŻDEJ PUBLICZNEJ WYPOWIEDZI
Tomasz Poznański 23-12-2008, ostatnia aktualizacja 23-12-2008 07:08
Jedną z najważniejszych zasad postępowania karnego jest domniemanie niewinności –
podkreśla Tomasz Poznański, adwokat współpracujący z Kancelarią Prawniczą Tetkowski i
Partner w Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

Nieprzypadkowo zasada ta znalazła swoje miejsce w konstytucji oraz konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności. Każdy, kto dopuszcza się jej naruszenia, musi się
liczyć z konsekwencjami takiego zachowania. W szczególności dotyczy to osób pełniących
funkcje publiczne, wypowiadających się za pośrednictwem mediów.
Musiał przegrać
Komentarze po niedawno wydanym wyroku w sprawie byłego ministra sprawiedliwości
Zbigniewa Ziobry w zdecydowanej większości negują wysoki koszt wykonania orzeczenia
sądu. Chodzi mianowicie o konieczność wykupienia czasu antenowego w trzech
najpopularniejszych stacjach telewizyjnych celem opublikowania przeprosin doktora G. Z
nieskrywaną satysfakcją zauważyłem, iż żadna z osób odnoszących się do tego
rozstrzygnięcia nie kwestionuje wyroku co do zasady.
Nie ulega zatem wątpliwości, iż swoją słynną już wypowiedzią zarejestrowaną podczas
konferencji prasowej były minister naruszył zasadę domniemania niewinności, zaś w
konsekwencji przegrał proces o naruszenie dóbr osobistych doktora G.

Zasada domniemania niewinności stanowi swoistą gwarancję rzetelnego procesu. W wielu
sprawach istnieje pewność, iż to X dopuścił się popełnienia danego czynu zabronionego,
jednakże dopiero prawomocne skazanie jest podstawą do kierowania pod adresem X
twierdzeń, że jest winny.
Z drugiej strony, nikt nie oczekuje wypowiedzi o osobie podejrzanej czy oskarżonej, że jest
niewinna. Wniosek jest więc bardzo prosty: ten, kto podejmuje się oceny zachowania osoby,
przeciwko której prowadzone jest postępowanie karne, powinien zachować daleko idącą
ostrożność i neutralność przynajmniej do czasu uprawomocnienia się wyroku. Ma niezwykle
istotne znaczenie w dzisiejszych czasach, kiedy to informacja serwowana przez media z
niesamowitą siłą potrafi wpływać także na osoby prowadzące postępowanie karne, jak i na
sędziów. Nie jest przecież tak, że osoby te nie oglądają telewizji, nie czytają gazet czy nie
zaglądają do Internetu.
To nie jest zakaz informowania
Kwestia naruszenia zasady domniemania niewinności trafiała już nieraz na wokandę
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. W sprawie Allenet de Ribemont
przeciwko Francji w wyroku z 10 lutego 1995 r. (sygn. 15175/89) stwierdzono, iż
domniemanie niewinności sformułowane w art. 6 ust. 2 konwencji jest jednym z elementów
rzetelnego procesu karnego. Zostanie on pogwałcony, jeżeli decyzja sądowa dotycząca osoby,
której postawiono zarzut popełnienia czynu zagrożonego karą, będzie odzwierciedlać opinię,
iż osoba ta jest winna, zanim udowodniono jej winę w świetle prawa. Wolność wyrażania
opinii, gwarantowana przez art. 10 konwencji, obejmuje wolność do otrzymywania i
przekazywania informacji, dlatego art. 6 ust. 2 konwencji nie może powstrzymać organów
(władzy krajowej) od informowania opinii publicznej o prowadzonych śledztwach, ale
wymaga, by informacje te były przekazywane z zachowaniem koniecznej dyskrecji i
ostrożności, skoro domniemanie niewinności ma zostać poszanowane.
W powołanej sprawie minister spraw wewnętrznych i oficerowie policji podali podczas
konferencji prasowej, że zatrzymany wówczas Patrick Allenet de Ribemont jest winny
popełnienia zbrodni zabójstwa. Tymczasem zatrzymanie i konferencja miały miejsce 29
grudnia, zaś do przedstawienia zarzutu pomocy i podżegania do zabójstwa doszło dopiero 14
stycznia. Ostatecznie, po kilku miesiącach Patrick Allenet de Ribemont został oczyszczony z
zarzutów, a postępowanie umorzono.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał podkreślił, iż zasada domniemania niewinności nie jest
skierowana wyłącznie do organów sądowych, ponieważ jej zakres jest szerszy – obejmuje
również prokuraturę i policję. Tylko sąd w prawomocnym wyroku może stwierdzić winę
osoby. Nie stanowi to zakazu informowania opinii publicznej o toczących się postępowaniach
karnych, aczkolwiek poszanowanie domniemania niewinności jest priorytetem.
Uważaj, co mówisz
W innej sprawie (Butkevicius przeciwko Litwie; sygn. 48297/99) w wyroku z 26 marca 2002
r. Trybunał stwierdził, że domniemanie niewinności będzie pogwałcone, jeżeli oświadczenia
urzędnika państwowego dotyczące osoby oskarżonej w wytoczonej przeciwko niej sprawie
karnej odzwierciedlają przekonanie, iż osoba ta jest winna, zanim jej to udowodniono zgodnie
z prawem. Wystarcza, nawet w razie braku oficjalnych ustaleń, rozumowanie sugerujące, że
urzędnik postrzega oskarżonego jako winnego. W wyroku tym Trybunał potwierdził, że
zasada domniemania niewinności może zostać naruszona nie tylko przez sędziego lub sąd,
lecz także przez inne organa. Mimo to okoliczność, czy oświadczenie urzędnika państwowego
łamie domniemanie niewinności, musi zostać zbadana w konkretnym kontekście, w którym
oświadczenie zostało poczynione.
Butkevicius zasiadał w parlamencie litewskim, kiedy został przyłapany na gorącym uczynku
przyjęcia łapówki od spółki paliwowej. Marszałek Sejmu stwierdził, że jest on łapownikiem i
że jest przekonany o jego winie. Co prawda wypowiedź ta padła już po złożeniu wniosku

przez prokuratora o uchylenie immunitetu, jednakże przed wydaniem wyroku. Mimo że
inkryminowane wypowiedzi marszałka Sejmu były krótkie i dokonane w kilku odrębnych
wypadkach, w opinii Trybunału stanowiły one deklarację urzędnika publicznego o winie
osoby skarżącej się, które służyły zachęceniu opinii publicznej, by uwierzyła w tę winę.
Wyrażane opinie nie mogą sprowadzać się do oświadczeń funkcjonariusza publicznego
odnośnie do winy oskarżonego, co mogłoby zachęcić opinię publiczną do uznania go za
winnego oraz wpłynąć na ocenę faktów, do czego uprawniona jest jedynie właściwa władza
sądownicza.
Z tych też względów skarga została uznana za zasadną. W uzasadnieniu orzeczenia Trybunał
podkreślił wagę doboru słów przez funkcjonariuszy publicznych w ich oświadczeniach, zanim
dana osoba została osądzona i uznana za winną konkretnego kryminalnego występku.
Politycy i inni
Wykonywanie zawodu adwokata jest ściśle związane z pilnowaniem w toku całego
postępowania, także po wydaniu wyroku przez sąd I instancji, aby zasada domniemania
niewinności była przestrzegana nie tylko przez sąd, ale wszystkie inne osoby pracujące w
organach ścigania. Przykładowo, jeżeli biegły jest przekonany o winie danej osoby, to
wydawana przez niego opinia traci walor rzetelności i nie powinna być wykorzystana w
procesie.
Do kategorii osób, do których kierowany jest postulat uważania za niewinną osoby
podejrzanej (oskarżonej), z pewnością należy zaliczyć także ministra sprawiedliwości, który
jednocześnie piastuje funkcję prokuratora generalnego. Jako zwierzchnik prokuratury ma on
bowiem niebagatelny wpływ na dalsze postępowanie organów ścigania i swoimi
wypowiedziami nie może on kształtować późniejszych decyzji swoich podwładnych. Wyrok
w sprawie Ziobry nie powinien więc nikogo dziwić, przynajmniej w zakresie ustalenia
naruszenia domniemania niewinności.
Końcowo należy podkreślić, iż każda wypowiedź publiczna dotycząca niezakończonego
prawomocnie postępowania karnego może naruszać zasadę domniemania niewinności. W
takiej sytuacji niejako automatycznie dochodzi do naruszenia dóbr osobistych. Mam głęboką
nadzieję, iż analizowany werdykt spowoduje znaczne ograniczenie publicznego ferowania
wyroków, co stało się w ostatnim okresie normą. W związku z bardzo szeroką działalnością
mediów osoba naruszająca zasadę domniemania niewinności za pośrednictwem środków
masowego przekazu musi się liczyć z ewentualnymi konsekwencjami wypowiedzi, również
finansowymi.
Niestety, za takie zachowanie funkcjonariuszy publicznych ostatecznie zapłacą również
podatnicy. Tak może się stać w przypadku wypowiedzi byłego ministra sprawiedliwości,
ponieważ skarga doktora G. przeciwko Polsce czeka właśnie na rozpatrzenie przez Trybunał
w Strasburgu.



ACCUSARE NEMO SE DEBET (NISI CORAM DEO)

Nikt nie musi oskarżać samego siebie (chyba że przed Bogiem)

W: Nikt nie musi oskarżać samego siebie (oskarżony nie musi mówić prawdy;
świadek zawsze musi mówić prawdę).

Obecnie:

Art. 74 § 1 Kodeksu postępowania karnego:

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej

niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

Art. 175 § 1 Kodeksu postępowania karnego:

Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia;

może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania

wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć.



COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR

Nikt nie może byc karany za myśli

W: Za myślenie nie ponosimy odpowiedzialności (zasada swobody myśli); dopóki
nie są zamiarem przestępstwa.

Swoboda poglądów:

Art. 10 EKPC:

1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz
otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice

państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw
radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim
wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w

społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub
bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z

uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na
zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

Art. 54 Konstytucji:

1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji.

2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może
wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Wolność sumienia i wyznania:

Art. 9 EKPC:

1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub
przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego

wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są

przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa
publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Art. 53 ust. 1 Konstytucji:

Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

Kodeks karny karze jednak określone przypadki przygotowania do popełnienia
przestępstwa, np. art. 16 Kodeksu karnego:

§ 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje

czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w
szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera

informacje lub sporządza plan działania.
§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.



CONFESSIO EST REGINA PROBATIONUM

Przyznanie się do winy jest królową dowodów

W: Obecnie to nie funkcjonuje. Obecnie obowiązuje bowiem zasada swobodnej

oceny dowodów:

Art. 233 KPC

§ 1. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego

rozważenia zebranego materiału.
§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub

przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Art. 7 KPK

Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów,

ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i
doświadczenia życiowego

ale:

Art. 213 § 2 KPC

§ 2. Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami
współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

Art. 335 § 1 KPK

Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie
uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat

pozbawienia wolności bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą
wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.



CONFESSIO NON EST PROBATIO –

Przyznanie się nie jest dowodem

Opis jak do paremii: Confessio est regina probationum.



CRIMINA MORTE EXTINGUUNTUR

Przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy.

W: śmierć człowieka kończy sprawę (wraz ze śmiercią człowieka umiera jego
czyn). Zasadę przypominano w przypadku zmarłej posłanki Blidy.

Obecnie:

Art. 17 § 1 pkt 5 KPK:

Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy oskarżony zmarł.

Art. 15 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego:

Sąd umarza postępowanie wykonawcze w razie przedawnienia wykonania kary, śmierci skazanego lub innej

przyczyny wyłączającej to postępowanie.



CUIQUE DEFENSIO TRIBUENDA

Każdemu należy dać możliwość obrony.

W: Każdy ma prawo do obrony (zarówno w formie materialnej jak i prawnej –
adwokat).

Obecnie:

Art. 42 ust. 2 Konstytucji

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach

postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z
obrońcy z urzędu.

Art. 6 ust. 3 lit. C EKPC:

Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do bronienia się osobiście lub

przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony
- do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru

sprawiedliwości.

Art. 6 KPK:

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go
pouczyć.



EIUS NULLA CULPA EST, CUI PARERE NECESSE SIT

Nie ponosi winy ten, kto jest przymuszony do posłuszeństwa

W: Odpowiada ta osoba, która daje polecenie. W prawie wojskowym było kiedyś

tak, ze żołnierz nie ponosił odpowiedzialności za realizację polecenia –
odpowiedzialność spoczywała na tym, który polecenie wydał. Teraz jest tak, że

rozkazobiorca może polecenia nie wykonać. Wynika to z procesu
norymberdzkiego – trzeba myśleć nad wykonaniem rozkazów. Zwalnia się z

obowiązku wykonania rozkazu, gdy jego bezprawność jest oczywista. Wykonanie
takiego rozkazu nie zwalnia nas od odpowiedzialności za jego skutki.

Obecnie – na gruncie wojskowego prawa karnego obowiązuje doktryna

„umiarkowanego posłuszeństwa”. Art. 318 Kodeksu karnego:

Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu,
chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

Rozumienie tejże paremii ma odniesienie do procesu żołnierzy z Nangar Khel.



EX FREQUENTI DELICTO AUGETUR POENA

Na skutek wielokrotnie popełnianego przestępstwa zwiększa się i kara.

W: Na skutek wielokrotnie popełnianych przestępstw wyrok jest wyższy
(im więcej przestępstw popełniłeś, tym surowsza jest kara, nie dotyczy
recydywy).

Popełnienie kolejnego przestępstwa skutkuje powstaniem recydywy
zwykłej lub kwalifikowanej. Art. 64 KK:

§ 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po

odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany,

sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary
pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne

przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne
przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę

pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy
ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o

połowę.
§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.



EX SINGULIS CAUSIS SINGULAE POENAE IRROGANTUR

W poszczególnych przypadkach nakłada się poszczególne kary.

W: każdy odpowiada za swoje czyny w określonych warunkach.

Zasada indywidualizacji wymiaru kary.

Obecnie: art. 55 KK:

Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której

dotyczą.



FACTA PROBANTUR, IURA NOVIT CURIA

Fakty wymagają udowodnienia, przepisy prawa zna sąd.

W: To fakty wymagają udowodnienia, prawdo zna sąd. W każdym postępowaniu

mamy udowadniać fakty a nie prawa.



GRAVIORE CULPA GRAVIOR POENA

Im większa wina, tym surowsza kara.

W: kara powinna być proporcjonalna do winy (im większa wina, tym większa
kara).

Obecnie: art. 53 § 1 KK:

Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych

przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku

do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.



IN CRIMINALIBUS PROBATIONES DEBENT ESSE LUCE

CLARIORES

W sprawach karnych dowody muszą być jaśniejsze niż światło

W: Proces karny musi być transparentny, musi być sąd pewny winy w 100 %,

żeby skazać kogoś.

Obecnie art. 5 § 2 KPK:

Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.



IN DUBIO PRO REO (IUDICANDUM EST)

W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

W: na korzyść oskarżonego rozstrzygaj w razie wątpliwości (niedających się

usunąć wątpliwości, rozstrzygaj na korzyść oskarżonego). Często używa się tejże
zasady w Sądzie Najwyższym. Sąd winien robić wszystko by istniejące

wątpliwości usunąć, a gdy jest to niemożliwe – dopiero wówczas może
zastosować tą zasadę.



IN DUBIO PRO LIBERTATE

W razie wątpliwości (należy opowiadać się) za wolnością.

W: w razie wątpliwości rozstrzygaj na korzyść wolności.

Obecnie:
Art. 58 § 1 KK:

Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia

wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może
spełnić celów kary.

Art. 5 § 2 KPK:

Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.



IN DUBIIS PRO ABSTINE

W razie wątpliwości powstrzymaj się

W: Jak masz wątpliwości – nie rozstrzygaj.



IN DUBIIS BENIGNIORA

W razie wątpliwości bardziej życzliwie.

W: Jeśli masz wątpliwości – rozstrzygaj łagodniej.

Por. art. 5 § 2 KPK:

Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.



IN DUBIIS CLEMENTIA

W razie wątpliwości (należy okazać) łagodność.

W: w razie wątpliwości rozstrzygaj łaskawie, pobłażliwie.



INIUSTE DETENTUS IN CARCERE IMPUNE POTEST AUFUGERE –

Ten, kto jest bezprawnie przetrzymywany w areszcie, może bez niekorzystnych
następstw uciec.

W: Ten, kto jest bezprawnie przetrzymywany w areszcie, może bezkarnie z niego

uciec (bezprawnie osadzonemu przysługuje odszkodowanie).

Obecnie – odmiennie. W razie niesłusznego tymczasowego aresztowania można

domagać się odszkodowania.

Art. 41 ust. 5 Konstytucji:

Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

KPK:

Art. 552. § 1.

Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub

skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz

zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której
nie powinien był ponieść.

§ 2.

Przepis § 1 stosuje się także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek

okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu.

§ 3. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka
zabezpieczającego w warunkach określonych w § 1 i 2.

§ 4. Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego
tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Art. 553. § 1. Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze
wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub

fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania,
tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do osób składających oświadczenie w warunkach określonych w art. 171 § 3, 4
i 6, jak również gdy szkoda lub krzywda powstała na skutek przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia

obowiązku przez funkcjonariusza państwowego.
§ 3. W wypadku przyczynienia się przez oskarżonego do wydania orzeczenia, o którym mowa w § 1, art. 362

Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio.
Art. 554.

§ 1. Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano

orzeczenie w pierwszej instancji, a w wypadku określonym w art. 552 § 4 - w sądzie okręgowym właściwym ze
względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zwolnienie zatrzymanego.

§ 2. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów; sprawy o odszkodowanie powinny
być rozpoznawane w pierwszej kolejności; postępowanie wolne jest od kosztów.

Art. 555. Roszczenia przewidziane w niniejszym rozdziale przedawniają się po upływie roku od daty
uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, w wypadku

tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w
razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Art. 556. § 1. W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania
kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił:

1) należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,
2) stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem

odszkodowania.
§ 2. Żądanie odszkodowania należy zgłosić w terminie przewidzianym w art. 555 lub w ciągu roku od śmierci

oskarżonego.
§ 3. Żądający odszkodowania może ustanowić pełnomocnika. Przepisy art. 78-81 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Upoważnienie do obrony udzielone obrońcy w sprawie zachowuje moc jako upoważnienie do działania w
charakterze pełnomocnika.

Art. 557. § 1. W razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę, Skarb Państwa ma roszczenie
zwrotne do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka

zabezpieczającego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
§ 2. Powództwo dotyczące roszczeń, o których mowa w § 1, może wytoczyć w postępowaniu cywilnym

prokurator lub organ, który jest powołany do reprezentowania Skarbu Państwa. Jeżeli prokurator nie dopatrzy
się podstaw do wytoczenia powództwa, wydaje w tej kwestii postanowienie i zawiadamia o tym uprawniony

organ.
Art. 558. W sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nie uregulowanych w niniejszym
kodeksie.

Art. 559. Przepisy niniejszego rozdziału mają zastosowanie do cudzoziemców na zasadzie wzajemności.

Samouwolnienie się stanowi przestępstwo:
Art. 242 KK:

§ 1. Kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu
wydanego przez inny organ państwowy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.
§ 2. Kto, korzystając z zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego lub aresztu śledczego bez dozoru,

bez usprawiedliwionej przyczyny nie powróci najpóźniej w ciągu 3 dni po upływie wyznaczonego terminu,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto, korzystając z przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności, bez
usprawiedliwionej przyczyny nie powróci do zakładu karnego najpóźniej w ciągu 3 dni po upływie wyznaczonego

terminu.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa w porozumieniu z innymi osobami, używa przemocy lub

grozi jej użyciem albo uszkadza miejsce zamknięcia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.



INTEREST REI PUBLICAE NE MALEFICIA REMANEANT

IMPUNITA

W interesie państwa leży, aby przestępstwa nie pozostawały nieukarane.

W: W interesie państwa jest, aby przestępstwo nie pozostało bez kary. Jest to

postulat, bowiem nie ma 100 % wykrywalności sprawcy, a także nie mamy 100
% wiedzy o przestępstwach.

Art. 2 § 1 pkt 1 KPK:

Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania

karnego, aby sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna
nie poniosła tej odpowiedzialności.



MELIOR EST IUSTITA VERE PRAEVENIENS QUAM SEVERE

PUNIENS

Lepsza jest sprawiedliwość skutecznie zapobiegajaca niż surowo karząca.

W: Lepsza jest taka sprawiedliwość, która skutecznie zapobiega niż karze. Lepsza

jest więc prewencja, niż zaostrzanie kar.



NE BIS IN IDEM (CRIMEN IUDICETUR)

Nie należy (kogoś osądzać) dwa razy z powodu jednego i ego samego
(przestępstwa).

W: nie należy kogoś sądzić dwa razy za to samo przestępstwo.

Obecnie:

Art. 17 §1 pkt 7 KPK:

Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej

samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się.

Ten który został uniewinniony, ma pozostać niewinny. Konwencja chroni prawa
osób oskarżonych. Nigdy dwa razy w tej samej sprawie!

Res iudicata – Powaga rzeczy osadzonej. Skoro coś jest już osądzone, nie
podlega wzruszeniu.

Wykład III

18-10-2008



NEMO PROHIBETUR PLURIBUS DEFENSIONIBUS UTI

Nikomu nie zakazuje się posługiwania wieloma środkami obrony.

W: każdy ma prawo do obrony wszelkimi sposobami (oskarżony może kłamać).

Obecnie – podobnie. Obowiązuje konstytucyjna zasada prawa do obrony (art. 42

ust. 2 Konstytucji:

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we

wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w
ustawie korzystać z obrońcy z urzędu

; art. 6 KPK:

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym

prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć

). Zasada ta doznaje jednak

pewnych ograniczeń. Nie stanowi jej realizacji przykładowo samouwolnienie się
(art. 242 KK:

§ 1. Kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub

prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Kto, korzystając z zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego lub

aresztu śledczego bez dozoru, bez usprawiedliwionej przyczyny nie powróci najpóźniej w ciągu 3 dni po upływie
wyznaczonego terminu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

terminu. § 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa w porozumieniu z innymi osobami, używa
przemocy lub grozi jej użyciem albo uszkadza miejsce zamknięcia, podlega karze pozbawienia wolności do lat
3

.) czy zastraszanie świadka (art. 245 KK:

Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej w celu

wywarcia wpływu na świadka, biegłego, tłumacza, oskarżyciela albo oskarżonego lub w związku z tym narusza
jego nietykalność cielesną, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

.).

Zob. art. 343 KC:

§ 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.

§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym
działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy

ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym
pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.

Art. 25-26 KK:

Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na

jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony

niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia.

§ 3. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu
lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa
grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a

dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w §

1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie

kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet

z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden

może być spełniony.



NEMO TENETUR SEIPSUM ACCUSARE

Nikt nie jest zobowiązany do samooskarżenia się.

W: Nikogo nie można zmusić do samooskarżania (przyznania do winy). Już

przyznanie się nie jest królową dowodów (zob. wyżej). Każdy przeciw komu jest
prowadzone postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach

postępowania. Każdego się uważa za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie

stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Zgodnie z art. 74 §1 KPK, oskarżony
nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania

dowodów na swoją niekorzyść.



NULLA POENA SINE LEGE

Nie ma kary bez ustawy.

W: Kara musi być uregulowana w ustawie karnej (w prawie), która musi być
opublikowana, pewna, szczegółowo opisana. Taki katalog kar jest w ustawie i w

takich granicach, jakie są przyjęte przez ustawodawcę, można karę orzec.

Obecnie:

Art. 7 EKPC,

1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania,

który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego
popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy

czyn zagrożony karą został popełniony
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które

w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody
cywilizowane.

Art. 1 § 1 KK:

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę

obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Art. 439 § 1 pkt 5 KPK:

Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd
odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli orzeczono karę, środek karny lub środek

zabezpieczający nieznane ustawie.



NULLUM CRIMEN SINE LEGE

Nie ma przestępstwa bez ustawy.

W: Przestępstwem jest to, co ustawa traktuje jako przestępstwo.
Opis jak w przyp. Nulla poena sine lege. Nadto art. 42 ust. 1 Konstytucji:

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie

jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.



NULLUM CRIMEN NULLA POENA

SINE LEGE POENALI

ANTERIORI

Nie ma przestępstwa przed ustawą późniejszą niż czyn który został
popełniony.

W: Musi istnieć ustawa wcześniejsza niż czyn, który został popełniony.
Obecnie art. 42 ust. 1 Konstytucji, art. 7 ust. 1 EKPC, art. 1 § 1 KK oraz art. 439

§ 1 pkt 5 KPK (cyt. powyżej).

Występuje inna forma tejże paremii: Nullum crimen nulla poena sine preavia lege
poenali – Nie ma przestępstwa, nie ma kary bez wcześniejszej ustawy karnej.

Regułę stworzył i spopularyzował Paul Johann Anselm von Feuerbach, twórca
Kodeksu Karnego Królestwa Bawarii.



NULLUM CRIMEN SINE POENA

Nie ma przestępstwa bez kary

W: Nie powinno być przestępstwa bez kary. Postulat o charakterze politycznym.
Obecnie – art. 2 § 1 ust. 1 KPK:

Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie

postępowania karnego, aby sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a
osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności.



NULLUM CRIMEN SINE PERICULO SOCIALI

Nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości (bez społecznego
niebezpieczeństwa)

W: Cudzoustwo kiedyś było przestępstwem, teraz już nie – jest swoboda
obyczajowa. W latac 70-tych związki homoseksualne były przestępstwem. Jedne

przestępstwa przestają być zakazane (przestępstwami), a kolejne z czasem
dochodzą do katalogu przestępstw, np. Przestępstwa internetowe.

Społeczna szkodliwość czynu



przestępstwo.

Np. Przestępstwo przeciwko dokumentom – gdy składamy za kogoś podpis:

na wekslu – jest to niewątpliwie czyn społecznie szkodliwy;

przestępstwo o charakterze formalnym, czyli za kazdym razem mamy z
tym do czynienia – w sytuacji złożenia podpisu za żonę/męża; SN
stwierdził, iż w drobnych sytuacjach trudno taki czyn uznać za

przestępstwo, bowiem społeczna szkodliwość tego czynu jest znikoma.



NULLUS DESCRIBATUR REUS, PRIUSQUAM CONVINCATUR

Nikogo nie wolno uznawać za winnego przed skazaniem.

W: Zasada dominiemania niewinności. Nikogo nie wolno uznawać za winnego

przed skazaniem. W każdej fazie postępowania podejżany jest niewinny. W
dawnym KK było domniemanie winy dopiero po wydaniu wyroku

rozstrzygającego w sprawie, aktalnie domniemanie niewinności przyjmuje się do
chwili wydania wyroku.

Zob. opis do paremii: Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens.



POENA CONSTITUITUR IN EMENDATIONEM HOMINUM

Karę ustanawia się dla poprawy człowieka.

W: Czym ma być kara? Karę ustanawia się dla poprawy człowieka. Kiedyś kara

miała być odwetem, teraz celem kary jest poprawa jednostki. Jest to troche
utopijna dyrektywa. Trudno bowiem uznać więzienie za dobrą szkołę.

Obecnie:

Art. 53 § 1 KK:

Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę,

bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu

oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a
także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Art. 67 § 1 KKW:

Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli

współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności
oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.



POENA EST AESTIMATIO DELICTI

Kara jest miarą przestępstwa

W: kara powinna być proporcjonalna do czynu.

Zob.
Art. 42 ust. 1 Konstytucji:

jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

Art. 7 ust. 1 EKPC:

Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania,

czyn zagrożony karą został popełniony

Art. 53 KK:

§ 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej

dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod
uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w

zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy,

popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,
rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed

popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub
zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się

pokrzywdzonego.
§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy

pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub
prokuratorem.

Art. 55 KK:

Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.



NEMO PRUDENS PUNIT, QUIA PECCATUM EST, SED NE

PECCETUR

Nikt roztropny nie karze dlatego, że popełniono czyn zabroniony, lecz po to, by

go nie popełnić.

W: Nikt rozumny nie każe za to, że popełniono przestęprsto, ale po to żeby go
nie popełniono w przyszłości.

Prewencja ogólna – funkcja penalizacyjna państwa. Kara ma odstraszać innych
od popełnienia przestępstw.

Prewencja szczególna – karamy przestępcę by nie popełnił znów przestępstwa w
przyszłości.

Odwołanie do prewencyjnej funkcji kary.

Obecnie:

Art. 53 § 1 KK:

Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej

zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Art. 54 KK:

§ 1. Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę

wychować.
§ 2. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary

dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 67 KKW:

§ 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w

kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby
przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

§ 2. Dla osiągnięcia celu określonego w § 1 prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w
ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych.

§ 3. W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu wypełniania przez nich
obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich

kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z
rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.



PROHIBENDA EST IRA IN PUNIENDO

Przy wymierzaniu kary nie należy kierować się gniewem.

Prohibenda – zakazany;
Puniendo – w wymiarze kary

Ira – gniew.

Sędzia winien pozostać bezstronny, a nie kierować się gniewem czy innymi
emocjami. Reguła jest poetycka.



QUI ACCUSARE VOLUNT, PROBATIONES HABERE DEBENT

Ci, którzy chcą oskarżać, muszą mieć dowody.

Obecnie:

Art. 255 KPC:

Strona, która w złej wierze lub lekkomyślnie zgłosiła zarzuty przewidziane w art. 252 i 253, podlega karze
grzywny.

Art. 252. Strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim
oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te

udowodnić.

Art. 253. Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim
oświadczenie osoby, która je podpisała, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te udowodnić. Jeżeli

jednak spór dotyczy dokumentu prywatnego pochodzącego od innej osoby niż strona zaprzeczająca,
prawdziwość dokumentu powinna udowodnić strona, która chce z niego skorzystać.

Art. 234 KK:

Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym

i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża

inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.



SEMEL ABSOLUTUS SEMPER ABSOLUTUS

Raz uwolniony zawsze uwolniony.

W: Ten, kto był raz uniewinniony, niech zostanie niewinny na zawsze.

Art. 17 § 1 pkt 7 KPK:

Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej
samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się.

Art. 439 § 1 pkt. 8 KPK:

Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd
odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli zostało wydane pomimo to, że postępowanie
karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone



SATIUS EST IMPUNITUM RELINQUI FACINUS NOCENTIS QUAM

INNOCENTEM DAMNARI

Lepiej jest uwolnić popełniającego przestępstwo, niż skazać niewinnego.

Postulat, który odzwierciedla współczesną zasadę domniemania niewinności.

Zob.:
Art. 42 ust. 3 Konstytucji:

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 6 ust. 2 EKPC:

Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia

mu winy zgodnie z ustawą.

Art. 5 KPK:

§ 1.

Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona

prawomocnym wyrokiem.
§ 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.



TESTES PONDERANTUR, NON NUMERANTUR

Świadków się waży, a nie mierzy

W: Nie ma znaczenia ilość dowodów i świadków, ale ich waga (jakość). Dotyczy

każdej procedury – obowiązuje bowiem swobodna ocena dowodów.

Łacińskie paremie prawnicze

w prawie cywilnym



ACCESSIO CEDIT PRINCIPALI

Przyrost przypada rzeczy głównej

W: Rzecz przyłączona przypada głównej (np. silnik samochodu należy do

właściciela samochodu).

Obecnie podobnie. Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która
zostaje przyłączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią

składową (art. 191 KC:

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została

połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową

). W razie połączenia lub

pomieszania rzeczy, gdy jedna z rzeczy przyłączonych ma znacznie większą

wartość niż pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami
składowymi (art. 193 KC:

§ 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób,

że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi
właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku

wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych. § 2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość
znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.



ACTOR SEQUITUR FORUM REI

Powód podąża za miejscem sądu pozwanego

W: Powód idzie za sądem pozwanego, tzn. że powództwo należy wytoczyć w
sądzie właściwym rzeczowo i miejscowo dla pozwanego (są wyjątki, np. spory

dotyczące nieruchomości rozstrzyga sąd właściwy ze względu na położenie
nieruchomości).

Obecnie – co do zasady podobnie. Art. 27 § 1 KPC:

Powództwo wytacza się przed sąd

pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania

Odmiennie w procesie karnym: art. 31 § 1 KPK: Miejscowo właściwy do
rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo; art. 32

KPK:

§ 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu:

1) ujawniono przestępstwo,
2) ujęto oskarżonego,

3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał

- zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za granicą.
§ 3.

Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów poprzedzających, sprawę

rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.



ACTORI INCUMBIT PROBATIO

Na powodzie spoczywa ciężar dowodu.

Inne: Actori incumbit onus probandi – Na powodzie spoczywa ciężar.

Obecnie – w procesie cywilnym ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z faktu
wywodzi skutki prawne (art. 6 KC:

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu

tego wywodzi skutki prawne

, art. 232 KPC:

Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia

faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę).

Podobnie

jest w procesie kanonicznym. W procesie karnym ciężar dowodu spoczywa na
oskarżycielu oraz powodzie cywilnym. Oskarżony może, ale nie musi

przeprowadzać dowody, jeśli zaprzecza tezom oskarżenia (art. 74 § 1 KPK:

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją
niekorzyść

, art. 175 KPK:

§ 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania

powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy

go pouczyć. § 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do
każdego dowodu.

). W procesie cywilnym incydentalnie dopuszcza się przerzucenie

ciężaru dowodu (np. Art. 24 KC:

§ 1.

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym

działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego

naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych
do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej

formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub
zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra

osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach
ogólnych. § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w
szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym;

art. 471 KC:

Dłużnik obowiązany jest do

naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że

niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie
ponosi.

). W procesie karnym ciężar dowodu wyjątkowo spoczywa na pozwanym

(tzw. Dowód prawdy) przy przestępstwie pomówienia (art. 212 KK:

§ 1. Kto pomawia

inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej

o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania
potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia

albo pozbawienia wolności do roku. § 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą
środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

do lat 2. § 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz
pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego)



ACTOR VENIRE DEBET INSTRUCTIOR QUAM REUS

Powód powienien przyjść (do sądu) bardziej przygotowany niż pozwany.

Uwaga: w materiale od profesora jest REBUS – w innych źródłach wszędzie jest REUS (co
z łac. oznacza oskarżony, pozwany)

W: Powód powinien przyjść do sądu lepiej przygotowany (gdyż to on musi

udowodnić).



ACTUS OMISSA FORMA LEGIS CORRUIT

Czynność prawna dokonana z naruszeniem formy przepisanej przez prawo jest
nieważna.

W: Nieważna jest czynność prawna z naruszeniem formy przepisanej przez
prawo (są wyjątki). I tak nieważne jest przeniesienie własności nieruchomości

bez zachowania formy aktu notarialnego. Dla umów sprzedaży np. ruchomości
umowa pisemna zastrzeżona jest dla celów dowodowych.

Obecnie - por.:

Art. 58 KC:

§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że

właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności
prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do

pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie
zostałaby dokonana.

Art. 73 KC:

§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania
zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.

§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania
tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone

jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Art. 958 KC:

Testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te

stanowią inaczej.



ACTUS SIMULATUS NULLIUS EST MOMENTI

Czynność prawna pozorna jest nieważna.

W: Czynność prawna pozorna jest nieważna od samego początku. Ocena zgodnie
z normami społecznymi, zgodnie z normami obyczajowymi.

Obecnie – sankcja nieważności bezwzględnej dotyczy jedynie pozorności zwykłej.

W przypadku pozorności kwalifikowanej czynność ukryta może być nieważna.
Ważność czynności ocenia się według jej właściwości.

Por. Art. 83 KC:

§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie
zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej

czynności.
§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na

podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje
zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.



AD TURPIA NEMO OBLIGATUR

Nikt nie jest zobowiązany do hańczynu czynu.

W: Nikt nie jest zmuszony do rzeczy haniebnych.
Obecnie obowiązuje swoboda umów, jednakże nie jest ona nieograniczona –

ograniczenie stważają zasady współżyciaspołecznego.
Zob.: art. 353

KC:

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania,

byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego.

Głośno o tym jest ostatnio w sprawie klauzul zawartych w umowach

deweloperskich, które były rażąco niekorzystne dla kupujących lokale.



ALTERIUS CONTRACTU NEMO OBLIGATUR

Umowa (dwóch osób) nie zobowiązuje trzeciej

W: Co do zasady umowa obowiązuje strony ją zawierające, a nie osoby trzecie.
Co prawda sa wyjątki – umowa może dotyczyć świadczenia przez osobę trzecią

(art. 391 KC:

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni

określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona

ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak
zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to
umowie lub właściwości świadczenia

)

, albo na rzecz osoby trzeciej (art. 393 KC:

§ 1. Jeżeli w

umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego
postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione,
jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać. § 3. Dłużnik może
podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej

), jednakże umowa musi taką sytuację

przewidywać, co też musi być zgodne z prawem.

Obecnie – wierzyciel może żądać wykonania zobowiązania dłuśnika (art. 353 § 1

KC:

§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien

świadczenie spełnić. § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu

)



AMBULATORIA EST VOLUNTAS TESTATORIS USQUE AD MORTEM

Wola spadkodawcy (testatora) może być zmieniona aż do ostatniej chwili (jego)

życia (aż do śmierci).

Inne: Ambulatoria est voluntas defuncti, usque ad vitae supremum exitum –
wola spadkodawcy może być zmieniona aż do chwili śmierci.

Spadkobierca może w kazdej chwili odwołać cały testament, jak i poszczególne

jego postanowienia (art. 943 KC

: Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały

testament, jak i jego poszczególne postanowienia

zatem decyduje ostatnia wola, bez względu

na formę notarialną lub inna pisemną, czy też ustną (złożoną w obecności co

najmniej dwóch świadków).



ARBITRIUM EST IUDICIUM

Orzeczenie rozjemcze ma moc wyroku sądowego.

W: Arbitraż (sądownictwo polubowne) –mogą strony zapisać w umowie, że

wszelkie spory będą rozstrzygane przez jakąś instytucję (kolegium arbitrów).
Arbitraż jest orzeczeniem, którego moc sprawcza jest tożsama z orzeczeniem

sądowym.

Obecnie:

Art. 183

KPC:

§ 1. Ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd moc prawną ugody zawartej przed

sądem.
§ 2. Przepis § 1 nie uchybia przepisom o szczególnej formie czynności prawnej.

Art. 199 § 1 KPC:

Sąd odrzuci pozew:
1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już
prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa
za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem

zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;



BONA FIDES PRAESUMITUR

Domniemywa się istnienia dobrej wiary.

W: Domniemywa się istnienie dobrej wiary. Obowiązuje dopóki nie obalimy tegoż

domniemania. Jeśli nic nie udowodniono, domniemywa się nadal dobrą wiarę.
Jeśli ktoś neguje istnienie dobrej wiary – musi udowodnić że jej nie było.

Obecnie art. 7 KC

: Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się

istnienie dobrej wiary.



BONI IUDICIS EST LITES DIRIMERE

Dobrego sędziego cechuje umiejętność łagodzenia sporów

W: Cechą dobrego sędziego jest łagodzenie sporów. Sędzia winien robić wszystko

by doszło do zawarcia ugody – przy czym winien zachęcać, a nie zmuszać.
Przykład wyjątku od zasady: postępwoanie rozwodowe – jest obowiązek

postepwoania pojednawczego. Profesjonalny sędzia nie powinien jątrzyć.
Art. 10 KPC:

W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie

postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed
mediatorem.



CASUM SENTIT DOMINUS

Właściciel odczuwa skutki przypadku (powodującego uszkodzenie lub zniszczenie
rzeczy).

W: Skutki wypadku ponosi pan (właściciel odczuwa skutki). Paremia

obowiązująca od czasów rzymskich do dziś dotyczy określenia ciężaru ryzyka.
Pewnymi sytuacjami rządzi przypadek. Po to wymyślono instytucję ubezpieczenia

– początkowo dotyczyła transportu morskiego (tzw. pożyczka morska w pr.
Morskim) – rozkładano ryzyko na armatora i właściciela towaru.

Art. 548 § 1 KC:

Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary

związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.



CASUS EST MAIOR VIS CUI HUMANA INFIRMITAS RESISTERE

NON POTEST

Siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć

W: Kodeks cywilny nie definiuje siły wyzszej, choć w licznych przepisach pojęcie
te się pojawia:

Art. 121 pkt 4 KC:

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do wszelkich
roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub
innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania
przeszkody.

Art. 433 KC:

Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia
jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo

wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

Art. 435 § 1 KC:

Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary,
gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną

komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo
wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Art. 846 § 1 KC:

Utrzymujący zarobkowo hotel lub podobny zakład jest odpowiedzialny za utratę lub uszkodzenie rzeczy
wniesionych przez osobę korzystającą z usług hotelu lub podobnego zakładu, zwaną dalej "gościem", chyba że

szkoda wynikła z właściwości rzeczy wniesionej lub wskutek siły wyższej albo że powstała wyłącznie z winy
poszkodowanego lub osoby, która mu towarzyszyła, była u niego zatrudniona albo go odwiedzała.



CAUSA CRIMINALIS NON PRAEIUDICAT CIVILI

Sprawa karna nie przesądza o wyniku sprawy cywilnej

W: Sprawa karna nie przesądza w sprawie cywilnej (np. unieważnienie w sprawie
karnej nie przesądza o tym, że nie jest zobowiązany do naprawienia szkody).

Skutkiem przestępstwa może być szkoda, wówczas pojawia sie kwestia
odpowiedzialności za jej wyrządzenie – w sądzie karnym poszkodowany może

wystąpić z powództwem adhezyjnym, tj. połączenie sprawy z dochodzeniem
odpowiedzialności cywilnej.

Obecnie co do zasady podobnie. Wyrok karny w sprawie cywilnej ma jednak

charakter prejudycjalny w zakresie ustaleń co do popełnienia przestępstwa
zawartych w prawomocnym wyroku skazującym (art. 11 KPC:

Ustalenia wydanego w

postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w
postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu
cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną

)



CONFIRMATIO SUPPLET DEFECTUS

Potwierdzenie (czynności prawnej) sanuje (jej) wady.

W: Potwierdzenie czynności prawnej niweluje jej wady. Negotium claudicans -

czynność prawna kulejąca. Czynność prawna dokonana przez osobę do tego
niezdolną bądź nieupoważnioną może być konwalidowana, np. dokonanie

czynności prawnej przez pełnomocnika, która wykraczała poza zakres
udzielonego przez mocodawcę pełnomocnictwa, może być potwierdzona, a zatem

uzdrowiona.



CONFUSIONE EXTINGUITUR OBLIGATIO

Zjednoczenie w jednej osobie wierzyciela i dłużnika powoduje wygaśnięcie

zobowiązania.

W: Jeśli mamy stosunek zobowiązaniowy, np. jest najemca lokalu, który z tytułu umowy
najmu ma zobowiązanie do zapłaty czynszu – jest dłużnikiem wobec właściciela mieszkania.
Zobowiązanie wygasa przez złączenie się wierzytelności i długu w jednej osobie (konfuzję) –
sytuacja zaistnieje jeśli dłużnik kupi mieszkanie – dłużnik staje się wierzycielem.



CONSENSUS FACIT LEGEM

Zgoda tworzy prawo

W: Umowa tworzy prawo między stronami - zarówno zawarta przed sądem, jak i
pozasądowa. Pacta sunt servanda.



CONSENSUS FACIT NUPTIAS

Zgoda tworzy małżeństwo

W: Reguła wywodząca się z zasady konsensualizmu przy zawieraniu związków

małżeńskich (art. 1057 § 1 prawa kanonicznego). Z drugiej strony jednak
małżeństwo powstaje poprzez dokonanie czynności prawnej o charakterze

formalnym.
Art. 1 KRO:

§ 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem
urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

§ 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający
prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę

jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego
następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za

zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
§ 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa

regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość
wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku

wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego.

§ 4.

Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo

również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.

Zgoda to nie tylko wypowiedzenie „Tak” przed Kierownikiem USC.

Wykład IV

25-10-2008



CONSUETUDO CERTA ESSE DEBET.

Zwyczaj powinien być trwały

Obecnie Kodeks cywilny odwołuje się do „ustalonych zwyczajów”:

Art. 56 KC:

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad
współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów

Art. 65 § 1 KC:

Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone

zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Art. 354 KC:

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi

społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Zasada ta obowiązuje w prawie międzynarodowym.

Zwyczaj – ustalona praktyka, która stworzyła normę nie wpisana w systemie
prawa, nie jest tożsamy z obyczajem. Żadna norma w prawie nie wskazuje na

czasookres powstawania praktyki, którą można uznać za zwyczaj. Wiadome jest,
że nie może być to jednorazowa praktyka.



CONSUETUDO EST OPTIMA LEGUM INTERPRES

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią ustawy (prawa).

Zwyczaj determinuje sposób interpretacji – jak ludzie dokonują interpretacji

danej czynności, bo jest zgodny z oczekiwaniami i rozumieniem prawa.

Art. 56 KC:

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad

współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.



CONSUETUDO LOCI EST OBSERVANDA

Należy przestrzegać zwyczajów miejscowych.

Art. 287 KC:

Zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad

współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych.

Art. 298 KC:

Zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych

potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

Art. 908 § 1 KC:

Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie

utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika,
dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i

pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Np. sposób kupowania konia na wschodzie kraju – wystarczy przyklepanie dłoni
(niejednokrotnie poprzedzone splunięciem na nie przez dobijających targu) – jest

to ważniejsze niż sporządzenie pisemnej umowy.

Zakaz produkcji tabaki – wprowadzony w Polsce za wyjątkiem Kaszub, bowiem
ludność tego regiony zażywa ją od wieków. Oczywiście produkcja dotyczy

wyłącznie własnych potrzeb, a nie na sprzedaż.

Ustawodawca winien wychodzić naprzeciw zwyczajom, by prawo nie było
martwe. Czasem walczy się jednak ze zwyczajami (np. reglamentacja sprzedaży

alkoholu?).



CONTRACTUS AB INITIO VOLUNTATIS EST, EX POST FACTO

NECESSITATIS

Zawarcie zobowiązania jest dobrowolne, lecz wykonanie go jest przymusowe.

Obecnie:

Art. 353 KC:

§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien

świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Art. 354 §1 KC:

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi
społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone

zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Art. 471 KC:

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które
dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Jest swoboda umów – przymus zawarcia umowy jest sytuacją wyjątkową.



CONTRACTUS EX CONVENTIONE LEGEM ACCIPERE

DINOSCUNTUR

Kontrakty nabierają mocy prawnej na podstawie zgodnego porozumienia.

Zasada odnosząca się do umów o charakterze konsensualnym, jak np. sprzedaż
(art. 535 KC), umowa o dzieło (art. 627 KC) czy zlecenie (art. 734 KC).



CONTRA REM IUDICATAM NON AUDIETUR

Przeciw rozstrzygniętej sprawie, niech sąd nie wysłuchuje.

U profesora w materiałach jest IUDICATUM – w książce „Łacińskie sentencje...

„ jest jak podałam wyżej.

W: Res iudicata - Powaga rzeczy osądzonej. Coś co zostało orzeczone
prawomocnym wyrokiem – jest stałe, nie możemy zakładać inaczej i podważać

wyroku.



CONVENTIO OMNIS INTELLEGITUR REBUS SIC STANTIBUS

[CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS].

Każdą umowę rozumie się jako obowiązując a tylko w określonych warunkach
(które nie ulegną zmianie).

W: Umowa pozostaje w mocy, o ile okoliczności jej zawarcia nie uległy zmianie.

Obecnie por.:

Art. 357

KC:

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi

trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy,
sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób

wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd
może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu

poprzedzającym.

Art. 358

KC:

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia

następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego

niż pieniądz miernika wartości.
§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu

interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia
świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona
prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

§ 5. Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń pieniężnych.

Art. 896-898 KC:

Art. 896. Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan

majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego
utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim

ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Art. 897. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w
granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania

odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych
obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy

wartość wzbogacenia.

Art. 898. § 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się
względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z

bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Art. 913 KC:

§ 1. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie

można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z
nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę

odpowiadającą wartości tych uprawnień.
§ 2. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest

zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.

Jeśli umowa powstała w pewnych okolicznościach, które uległy następnie

zmianie, powinna być korekta umowy. Zmiany winny mieć charakter obiektywny,
nie mogą wynikać z zaniechania, bądź działania którejś ze stron. Z ostrożnością

stosuje się tą paremię w stosunkach międzynarodowych np. istnieje zakaz jej
stosowania w odniesieniu do traktatów granicznych, w innym razie groziłyby

stałe konflikty między państwami.



CORRUPTISSIMA RE PUBLICA PLURIMAE LEGES

Im większe zepsucie w państwie, tym więcej ustaw.

W: Nadprodukcja prawa jest negatywnym zjawiskiem.



CREDENDA EST SCRIPTURA

Należy dawać wiarę dokumentom.

W: Dopóki dokument coś potwierdza, jest to prawda. Obecnie:

Art. 76 KPA:

§ 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich
zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzanych przez organy jednostek
organizacyjnych lub podmioty, w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumienia spraw wymienionych

w art. 1 pkt 1 i 4.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko treści dokumentów

wymienionych w tych przepisach.

Art. 244 KPC:

§ 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej

i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo
zaświadczone.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje
zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę

spraw z dziedziny administracji publicznej.

Art. 245 KPC:

Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w
dokumencie

Art. 5 ustawa o księgach wieczystych i hipotece:

W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym
stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną

według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).



CUIUS EST CONDERE, EIUS EST ABROGARE.

Kto może stanowić (prawo), ten może (je) uchylić.

W: Ten, kto ustanowił prawo, może je także uchylić. Dotyczy to nie tylko
tworzenia prawa ale i stosunków cywilnoprawnych – zawieram umowę, więc na

zasadach określonych w umowie/prawie mogę ją rozwiązać.



CURRIT TEMPUS A TEMPORE SCIENTIAE ET POTENTIAE

Termin biegnie od chwili powzięcia informacji i możliwości.

Termin biegnie od chwili i możliwości przedsięwzięcia zawiadomienia. W

prawie są przyjęte doręczenia zastępcze, fikcja doręczenia – co do zasady termin
biegnie od chwili podjęcia informacji i możliwości podjęcia informacji.

Por. Kodeks cywilny:

Art. 88 § 2:

Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z
upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Art. 120:

§ 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność
roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w

którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym
terminie.

§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu
roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Art. 929:

Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może
wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed

upływem lat trzech od otwarcia spadku.

Art. 940 § 2:

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z

pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do
wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu

spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Art. 945 § 2:

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w

którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat
dziesięciu od otwarcia spadku.

Art. 1015:

§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w
którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.
Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do

której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia
spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.



DA MIHI FACTUM, DABO TIBI IUS

Daj mi fakt, (a ja) dam ci prawo

W: Udowodnij fakty, a ja wymierzę sprawiedliwość. Obecnie podobnie. Prawna
ocena przedstawionych faktów należy do sądu. My nie musimy dowodzić

znajomości prawa. To sąd zna prawo i ocenia przedstawione fakty przez pryzmat
obowiązującego prawa.



DELICTA PARENTUM LIBERIS NON NOCENT

Przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom

Czyny zabronione popełnione przez rodziców nie powinny obciążać dzieci.



DIES DOMINICUS NON EST IURIDICUS

Niedziela nie jest dniem rozpraw sądowych

W: Dni świąteczne nie są dniami działania prawa (sądy nie rozstrzygają wówczas

spraw).
Art. 115 KC:

Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin
upływa dnia następnego.



DIGNITAS NON MORITUR

Godność nie umiera.

Art. 30 Konstytucji:

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Art. 23 KC:

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub
pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna,

wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w
innych przepisach.

Godność jako źródło praw i wolności. Przyrodzona i niezbywalna godność
człowieka jest podstawą całego systemu prawnego. Jeżeli mamy zaakceptować

godność – realizujemy prawa i wolności.

W przypadku śmierci, zstępni mogą chronić godność osoby zmarłej.



DOMINUS SOLI EST DOMINUS COELI ET INFERORUM

Właściciel gruntu jest właścicielem nieba (nad nim) oraz podziemi (pod nim).

Obszar powietrzny znajdujący się nad budynkiem oraz obszar podziemny
znajdujący się pod nim należą do właściciela budynku. (?)

dominus

soli

prawo

własności

ziemi

dosłownie: Właściciel nieruchomości był właścicielem nieba i ziemi.

Art. 143 KC:

W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu

rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią.

Przepis ten nie uchybia

przepisom regulującym prawa do wód.

Przepis ten nie uchyla odpowiednich postanowień z zakresu prawa wodnego,

górniczego oraz lotniczego.

Paremia powiązana: Cuius est solum, eius est usque ad coelum – Do kogo należy
grunt, do tego należy władza nad nim (słup powietrza), aż do nieba (w

nieskończoność).



ERROR CALCULI NON NOCET

Błąd rachunkowy nie szkodzi

Błąd w rachunkach nie powinien szkodzić. Np. art. 350 § 1 KPC:

§ 1. Sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne
oczywiste omyłki.

§ 2. Sprostowanie sąd może postanowić na posiedzeniu niejawnym; o sprostowaniu umieszcza się wzmiankę na
oryginale wyroku, a na żądanie stron także na udzielonych im wypisach. Dalsze odpisy i wypisy powinny być

zredagowane w brzmieniu uwzględniającym postanowienie o sprostowaniu.
§ 3.

Jeżeli sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji, sąd ten może z urzędu sprostować wyrok pierwszej

instancji



ERROR IN SYLLABA NON NOCET

Błąd w pisowni nie przynosi szkody.

Cyt. wyżej art. 350 § 1 KPC.

Pomyłka (błąd w pisowni) nie stanowi również błędu w rozumieniu art. 84 KC:

§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia
woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych

dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy
wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej

nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli

nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Błąd nie może być istotny i nie wywoływać negatywnych skutków.

Fiskus nie respektuje tej zasady.



EXECUTIO EST FINIS ET FRUCTUS LEGIS

Wykonanie jest celem i owocem prawa

W: Egzekucja prawa jest jego celem i owocem.



EXECUTIO IURIS NON HABET INIURIAM

Wykonanie prawa nie jest bezprawiem

W: Egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem. Obecnie – wykonywanie prawa
podmiotowego nie może być sprzeczne ze społeczno-gospodarczym

przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Tylko takie
działanie jest uważane za wykonywanie prawa i korzysta z ochrony (art. 5 KC:

Nie

można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane
za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony

). Na gruncie prawa publicznego zasadę

można na przykład odnieść w stosunku do działań podejmowanych przez

komorników czy Policję.
Nie znaczy to ze wykonywanie tego prawa nie ma swoich granic, np. granic

wyznaczonych przez obyczaj. Art. 5 KC nie stanowi samodzielnej podstawy
rozstrzygnięcia – musimy powołać się na inny konkretny art. np. o umowie

sprzedaży, umowie najmu etc.



EX INIURIA IUS NON ORITUR

Prawo nie rodzi się z bezprawia

Z bezprawia nie może wynikać prawo. Por. z Bonum ex malo non fit – Dobro nie

rodzi się ze zła. Obecnie tę zasadę można odnieść do, obowiązującej w systemie
anglo-amerykańskim, teorii „owoców z zatrutego drzewa”, zgodnie z którą nie

można wykorzystywać w procesie dowodów zdobytych sprzecznie z prawem lub z
naruszeniem procedur.



EXPEDIT REI PUBLICAE, UT FINIS SIT LITIUM

Jest korzyścią dla państwa, by procesy nie trwały zbyt długo

Obecnie – podobnie. Obowiązuje postulat szybkości postępowania:

Art. 6 ust. 1 EKPC:

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez

niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze
cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie

przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej
ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie

demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo
też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność

mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

Art. 6 KPC:

Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na
pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

Art. 2 § 1 pkt 4 KPK:

Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby rozstrzygnięcie

sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

Aktualnie Polska przegrywa większość spraw przed ETS z uwagi na przewlekłość
postępowania. ETS sprawdza: jak sąd się zachowuje (wyznaczanie terminów),

jak się strony zachowują, jak bardzo jest skomplikowana sprawa. Od 2004 r.
obowiązuje ustawa uznająca kognicję ETS w sprawach polskich.



EX TURPI CAUSA NON ORITUR ACTIO

Z niemoralnej przyczyny nie powstaje skarga

Turpi –niegodziwość

Obecnie:
Art. 5 KC:

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym

przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie
uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Art. 58 § 2 KC:

Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Art. 353

KC:

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby

jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia

społecznego.



FACTUM EXECUTORIS FACTUM PARTIS

Czynność przedstawiciela jest czynnością strony

Obecnie podobnie. Art. 95 § 2 KC:

Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach

umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.

Prokura – pełnomocnictwo

gospodarcze.



FACTUM TUTORIS, FACTUM PUPILLI

Czynność opiekuna jest czynnością podopiecznego.

Obecnie:

Art. 13 KC:

§ 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa

lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą

rodzicielską.

Art. 95 § 2 KC:

Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki

bezpośrednio dla reprezentowanego.

Art. 155 § 1 KRO:

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu

opiekuńczego.



FURIOSI VOLUNTAS NULLA EST

Chory umysłowo nie ma woli

Obecnie – podobnie:

Art. 82 KC:

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie
wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby

psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności
psychicznych.

Art. 15

§ 1 pkt 1 KRO:

Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie
przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie

wyłączającym świadome wyrażenie woli.

Nie wiadomo czy osoba chora zrobiła coś świadomie, czy nie, więc uznajemy że
nie miała woli.

Wykład V

15-11-2008



FURIOSUS SOLO FURORE PUNITUR

Jedyna kara dla chorego umysłowo jest jego choroba.

W: Niepocztytalność jest kontratypem – nie może być podstawą do stwierdzenia
że czyn podlega kodeksowi karnemu. Nie możemy osobie niepoczytalnej winy. Są

przewidziane środki zabezpieczające o charakterze nie penarnym (np.
skierowanie do zakładu psychiatrycznego) – ich zastosowanie nie jest karą!

Obecnie:

Art. 425 KC:

§ 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne

powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.
§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych

podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez
jego winy.

Art. 1 § 3 KK:

Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Art. 31 § 1 KK:

Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia

czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim
postępowaniem.

Art. 15 § 2 KKW:

Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze, a w szczególności jeżeli
nie można ująć skazanego albo nie można wykonać wobec niego orzeczenia z powodu choroby psychicznej lub

innej przewlekłej, ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się w całości lub w części na czas trwania
przeszkody.



GENUS PERIRE NON CENSETUR

Rzeczy oznaczone do gatunku nie mogą ginąć

Np. pieniądze. Pożyczamy pieniądze i oddajemy też pieniądze – o tym samym
nominale, tą samą kwotę, a nie te same banknoty z tożsamym oznaczeniem

numeru.

Zniszczenie lub utrata rzeczy oznaczonej gatunkowo nie zwalnia dłużnika z
obowiązku świadczenia. Winien on świadczyć inną rzecz tego samego gatunku.

Nie dotyczy to rzeczy oznaczonej co do tożsamości – która może zginąć.

Zob.

Art. 357 KC:

Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest
oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien

świadczyć rzeczy średniej jakości.

Art. 479 KC:

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w

razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika
zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Art. 720 § 1 KC:

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość

pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Inne powiązane treściowo paremie: Genera non pereunt – Gatunki nie giną;
Genus perire non potest – Gatunek nie może zginąć.



MORTIS CAUSA –

zwrot dot. stwierdzenia przypadku - przyczyną

powstania czynności jest śmierć. W związku z nast. Paremią:



HEREDITAS VIVENTIS NON DATUR

Nie ma dziedziczenia po żyjącym.

Obecnie: art. 924 KC: Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Z

mortis causa powstaje dziedziczenie.



HYPOTHECA EST OBLIGATIONIS FILIA

Hipoteka jest córką zobowiązania

Filia – córka

Hipoteka ma charakter akcesoryjny – co sprawia że nie może powstać, ani
istnieć, bez zobowiązania głównego (art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych

i hipotece:

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na

mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

)

Nie może istnieć obciążenie hipoteki bez istnienia zobowiązania.



IMPOSSIBILIUM NULLA OBLIGATIO

Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

Obecnie podobnie. Pierwotna niemożliwość świadczenia sprawia, że zobowiązanie
nie powstaje (art. 387 § 1 KC:

Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

)

– zatem ze

skutkiem ex tunc – od wtedy, od początku. W przypadku niemożliwości
następczej zobowiązanie wygasa, zaś dłużnik jest zwolniony (por. art. 475 § 1

KC:

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie

ponosi, zobowiązanie wygasa

, art. 495 KC:

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się

niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to
świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana

jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. § 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało
się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego.

Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze
względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy
stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe

)

lub ponosi odpowiedzialność

odszkodowawczą (por. art. 493 KC:

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się

niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może,
według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy

odstąpić. § 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy
odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania

albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się
częściowo niemożliwe

) – a zatem ze skutkiem ex nunc, czyli od teraz. Niemożliwość

gospodarcza nie wpływa na ważność zobowiązania.



IN CONTRACTIBUS TACITE INSUNT, QUAE SUNT MORIS ET

CONSUETUDINIS

W umowach jest milcząco zawarte to, co stanowi zwyczaj I obyczaj.

W: Prawo się otwiera przez normy generalne na inne normy życia: zwyczajowe,

moralne, obyczajowe.

Obecnie: art. 56 KC:

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad

współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Art. 65 §1 KC:

Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone

zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Art. 354 KC:

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi

społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.



IN CONVENTIONIBUS CONTRAHENTIUM VOLUNTATEM POTIUS,

QUAM VERBA SPECTARI PLACUIT

Przy zawieraniu umów należy bardziej brać pod uwagę to, co zamierzone niż

dosłowne brzmienie wyrazów.

Przy zawieraniu umów jest istotne to co strony chciały osiągnąć. Art. 65 § 2 KC:

W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym
brzmieniu.

Inne brzmienie paremii:

In conventionibus contrahentium voluntas potius, quam

verba spectanda sunt.



INTENTIO INSERVIRE DEBET LEGIBUS, NON LEGES

INTENTIONI

Wola powinna być poddana prawom, nie prawa woli.

W: ius cogens a ius dispositivum (o ile umowa nie stanowi inaczej mają
zastosowanie ogólne zasady określone w KC). Jeżeli prawo dopuszcza odmienną

regulację – możemy dowolnie ukształtować nasze zobowiązania.



INVITUS AGERE NEMO COGITUR

Nikogo się nie zmusza do wniesienia powództwa wbrew woli.

Reguła wyrażająca istotę zasady dyspozycyjności. Obecnie ma ona zastosowanie

w procesie cywilnym oraz w wypadku przestępstw ściganych z oskarżenia
prywatnego w procesie karnym. Wyjątek – przepisy prawa podatkowego.



IUS CIVILE SCRIPTUM EST VIGILANTIBUS

Prawo cywilne (prywatne) jest napisane dla czuwajacych



IUS PUBLICUM PRIVATORUM PACTIS MUTARI NON POTEST

Prawo publiczne nie może być zmieniane przez umowy osób prywatnych



LIBERA MATRIMONIA ESSE ANTIQUITAS PLACUIT

Od dawna przyjęto że małżeństwa są wolne

W: do zawarcia małżeństwa konieczna jest wola stron; łatwiej w Rzymie było się

rozwieść niż współcześnie.

Zasada nawiązująca do konsensualizmu zawierania oraz swobody rozwiązywania
małżeństw (nie dotyczy prawa kanonicznego). Dziś – art. 56 § 1 KRO:

Jeżeli między

małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał
małżeństwo przez rozwód.

Inna wersja paremii: Libera sunt matrimonia.



MATER SEMPER CERTA EST

Tylko matka zawsze jest pewna

Obecnie co do zasady podobnie. Możliwe jest jednak wytoczenie powództwa o
zaprzeczenie macierzyństwa na podstawie art. 189 KPC:

Powód może żądać ustalenia

przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.



MORA TRAHIT PERICULUM

Zwłoka pociąga za sobą ryzyko

W: Jeśli jest zwłoka, może nastąpić przepadek rzeczy.



NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR, QUOTIENS DE

COMMODIS EIUS AGITUR

Dziecko poczęte, lecz nieurodzone, uważa się za już urodzone, ilekroć chodzi o

jego korzyść.

Sentencja sformułowana przez prawników średniowiecznych – znajdująca oparcie
w prawie rzymskim. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

(art. 8 § 1 KC) ale dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku uzyska prawa i
zobowiązania majątkowe ze spadku pod warunkiem, że urodzi się żywe (art. 927

§ 2 KC).



NEMO PLUS IURIS IN ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE

HABET

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

Obecnie podobnie, choć są wyjątki:
Art. 83 § 2 KC:

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na
podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje

zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

Art. 169 KC:

§ 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca

uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed

upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z
upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela

ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

Art. 245 § 1 KC:

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego

stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.

Art. 309 KC:

Przepisy o nabyciu własności rzeczy ruchomej od osoby nie uprawnionej do rozporządzania rzeczą stosuje się

odpowiednio do ustanowienia zastawu.

Art. 1028 KC:

Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie

jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie
następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

Art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece:

według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).

Art. 16 Prawa wekslowego:

Będzie uważany za prawnego posiadacza, kto ma weksel i wykaże prawo swoje nieprzerwanym szeregiem

indosów, chociażby ostatni indos był in blanco. Przekreślone indosy uważa się w tym względzie za nieistniejące.
Gdy po indosie in blanco następuje dalszy indos, uważa się, że indosant, który go podpisał, nabył weksel na

mocy indosu in blanco.
Jeżeli kto przez jakikolwiek wypadek utracił posiadanie wekslu, posiadacz, który wykaże swe prawo według

przepisów ustępu poprzedzającego, będzie obowiązany do wydania wekslu tylko, jeżeli go nabył w złej wierze,
albo jeżeli przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Art. 17 Prawa czekowego:

Indos przenosi wszystkie prawa z czeku.
Jeżeli indos jest in blanco, posiadacz czeku może:

1) wypełnić indos nazwiskiem własnem lub innej osoby;
2) indosować czek dalej in blanco lub na inną osobę;
3) przenieść czek na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania

Art. 21 Prawa czekowego:

Jeżeli kto przez jakikolwiek wypadek utracił posiadanie czeku, posiadacz, w którego ręce czek się dostał - bez

względu na to, czy chodzi o czek na okaziciela, czy też o czek na zlecenie, którego posiadacz wykaże swe prawo
w sposób, wskazany w art. 19 - będzie obowiązany do wydania czeku tylko, jeżeli go nabył w złej wierze albo

przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.



NUPTIAS NON CONCUBITUS, SED CONSENSUS FACIT

Małżeństwo tworzy nie współżycie fizyczne, lecz zgodne porozumienie

W: Małżeństwo tworzy zgodna wola stron (bycia ze sobą) a nie faktyczne
pożycie.

W prawie polskim: warunkiem zawarcia małżeństwa jest złożenie oświadczenia

przez jednocześnie obecnych kobietę i mężczyznę, że wstępują ze sobą w
związek małżeński (art. 1 § 1 KRO).



OBLIGATIO EST IURIS VINCULUM QUO NECESSITATE

ADSTRINGIMUR ALICUIUS SOLVENDAE REI SECUNDUM NOSTRAE
CIVITATIS IURA

Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś

zgodnie z prawami naszego państwa

Obecnie art. 353 § 1 KC:

Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika

świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić



OMNE IUS, QUO UTIMUR VEL AD PERSONAS PERTINET, VEL AD

RES VEL AD ACTIONES

Wszelkie prawa jakimi się posługujemy dotyczą albo osób, albo rzeczy albo
powództw sądowych

W: Prawo jakim się posługujemy dotyczy albo osób, albo rzeczy, albo powództw

Wykład VI

29-11-2008



OMNIS DEFINITIO IN IURE CIVILI PERICULOSA EST

Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna

W: Każda definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna – parum est enim, ut non
subverti possit (niewiele jest bowiem takich, których nie można by obalić). Obecnie

przepisy prawa cywilnego zawierają liczne definicje legalne, np. art. 45, art. 55, art. 60,
art. 66, art. 84, art. 89, art. 98 KC. Definicje mogą pozostawić nieuregulowane stany.



PATER EST, QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT

Ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo

Domniemanie że ojcem dziecka jest mąż matki. Obecnie art. 62 § 1 KRO:

Jeżeli

dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub

unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli
dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.



QUI FACIT PER ALIUM, FACIT PER SE

Kto czyni przez drugiego, czyni przez siebie.

W: Kto działa przez inną osobę działa jak sam, art. 95 § 2 KC:

Czynność prawna

dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla

reprezentowanego.



QUOD NON EST IN ACTIS, NON EST IN MUNDO

Czego nie ma aktach, tego nie ma na świecie

W: Podstawowym dowodem w postępowaniu sądowym jest to, co jest w
dokumentach. Dzisiaj nie jest to już tak traktowane restrykcyjnie.

Art. 14 KPA:

§ 1. Sprawy należy załatwiać w formie pisemnej.
§ 2. Sprawy mogą być załatwiane ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawa nie stoi temu

na przeszkodzie. Treść oraz istotne motywy takiego załatwienia powinny być utrwalone w aktach w formie
protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji.

Art. 143 KPK:

§ 1.

Spisania protokołu wymagają:

1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,
3) dokonanie oględzin,

4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,
5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych
informatycznych,

7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,
8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,

9) przyjęcie poręczenia,
10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest

obowiązkowa,
11) przebieg rozprawy.

§ 2. Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający
czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.



SOLUS CONSENSUS OBLIGAT

Samo porozumienie zobowiązuje.

Zasada odnosząca się do umów o charakterze konsensualnym. Zgodnie z ich
istotą zobowiązanie powstaje z chwilą porozumienia stron (zp. Wspomniane już

przybicie przy sprzedaży konia na wschodzie kraju). W prawie współczesnym
charakter taki ma większość umów. Wyjątek stanowią umowy o charakterze

realnym, jak użyczenie (art. 710 KC:

Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić

biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy

umowa przechowania (art. 835 KC:

Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się

zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie

) czy zadatek (art.

394 KC:

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu

umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez

wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała,
może żądać sumy dwukrotnie wyższej. § 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet

świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. § 3. W razie
rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To

samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie
ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony



SUPERFICIES SOLO CEDIT

To, co stoi na gruncie, należy do tego gruntu.

Tak, ale z wyjątkami – jeśli wartość budynku przewyższa wartość gruntu można

wystąpić o przeniesienie własności nieruchomości gruntowej.
Art. 49 KC:

§ 1. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz
inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład

przedsiębiorstwa.
§ 2. Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać,

aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim
wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych

urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.

Art. 191 KC:

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki

sposób, że stała się jej częścią składową.

Por. także z art. 235 KC:

§ 1.

Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek

samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo
dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy

zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
§ 2.

Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest

prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.



VOLENTI NON FIT INIURIA

Chcącemu nie dzieje się krzywda

W: Popularnie „Widziały gały co brały”. Stosunki między słabszym i silniejszym –
klauzule naruszające ochronę konsumenta są z mocy prawa nieważne, więc w

pełni ta zasada nie obowiązuje. Państwo czuwa nad tym, by słabszemu
faktycznie się nie działa krzywda.

Obecnie:
Art. 411 pkt 1 KC:

Nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia
zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia

przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej

Art. 557 KC:

§ 1. Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w

chwili zawarcia umowy.
§ 2. Gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w

przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie
w chwili wydania rzeczy.

Na gruncie prawa karnego zgoda pokrzywdzonego jedynie w określonych

warunkach stanowi jedną z przesłanek wyłączenia odpowiedzialności karnej, np.
udział w eksperymencie.

Art. 27 KK:

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego,
technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub

gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w
świetle aktualnego stanu wiedzy.

§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie
poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie

ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.
§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Łacińskie zwroty

W erystyce (sztuce prowadzenia sporów) posługujemy się
argumentami.

Argumentum – argument

~ a contrario – wnioskowanie prawnicze z przeciwieństwa, np. nie
jest dzieckiem osoba która ukończyła 18 lat.

~ a fortiori – wnioskowanie prawnicze z silniejszego argumentu
„tym bardziej, że...”

~ a maiori ad minus – argument z większego do mniejszego, czyli
jeśli mogę więcej, mogę i mniej

~ a minori ad maius – argument z mniejszego na większe – skoro
nie mogę mniej, nie mogę i więcej

~ a loco communi (loci communes) – argument z miejsc
wspólnych; w okreslonych sprawach orzeczenie takie samo –
argument powszechnie przyjęty

~ a nominis significatione – argument ze znaczenia terminu,
rozumienia terminu, X znaczy Y

~ a regula – argument z zasady, reguły

~ a silentio – argument z milczenia, zaprzecza się zajściu
określonego zdarzenia z powodu braku świadków, doniesień
prasowych etc. Zatem jest tak jak mówimy

~ a simili – wnioskowanie prawnicze z podobieństwa, analogii

~ ad baculum – argument z kija/z groźby (przenośnia); kij był
bronią a więc jest to argument z zastraszenia, z groźby dla
przeciwnika

~ ab effectu – argument z negatywnego doświadczenia, z
negatywnych efektów

~ ab impossibili – argument z niemożliwości – czyli to na co się
nasz przeciwnik powołuje jest niemożliwe

~ ab inconvenienti – argument z nielogicznego rozumowania
przeciwnika, jego założenia – wykazuje się niespójność rozumowania

~ ad absurdum – argument z niedorzeczności – udowadniamy, że
to co mówi przeciwnik jest niedorzeczne, prowadzi do absurdu
(Argumentum ab absurdo – a. Za pomocą której wykazuje się, że
konsekwencją uznania określonego punktu widzenia jest zajęcie
jawnie absurdalnego stanowiska. W dyskursie prawniczym
argumentum ab absurdo funkcjonuje jako jedna z dyrektyw
wykładni funkcjonalnej, zgodnie z którą należy odrzucić te z
możliwych interpretacji przepisu prawnego, które są niedorzeczne,
jak i te, które są sprzeczne z systemem wartości uznawanym przez
prawodawcę).

~ ad captandum vulgus – argument dla pozyskania prymitywnego
tłumu, populizm, dla pozyskania publiczności

~ ad crumenam – argument z sakiewki (inaczej argumentum
argentarium), argumentacja korupcyjna „ze srebrnej monety”

~ ad hominem – argument dostosowany do człowieka, z którym
się toczy spór. Ta sama argumentacja co przeciwnik, aczkolwiek

wykorzystuje się ją na naszą stronę (argumentacja, w której
poprzez wskazanie cech adwersarza, np. jego płci, światopoglądu,
wyglądu etc., poddaje się pod wątpliwość jego twierdzenie bądź też
zmusza się do przyjęcia określonego punktu widzenia)

~ ad ignorantiam – argument z wykorzystania niewiedzy
przeciwnika (rozumowanie opierające się na założeniu, że teza,
która nie została dowiedziona jest fałszywa. W dyskusji argument
ten często polega na wykorzystaniu niewiedzy adwersarza i np.
powołaniu się na nieprawdziwe dane)

~ ad invidiam – argument z odwołania się do antypatii przeciwnika
(argument nieuczciwy!)

~ ad iudicem – argument do zdrowego rozsądku sędziego

~ ad misericordiam – argument odwołujący się do miłosierdzia,
współczucia

~ ad oculos – argument z autopsji, z naocznego dowodu

~ ad personam – argumentacja wykorzystująca negatywne cechy
przeciwnika, np. brak wykształcenia, brzydota

~ ad populum – argument z odwołania się do opinii ludu
(demagogiczna argumentacja, której celem jest pozyskanie
słuchaczy poprzez odwołanie się do ich upodobań, emocji,
pochlebstw, odwołanie się do stereotypów, etc.)

~ ad rem – argument odwołujący się do sedna sprawy, do rzeczy
(istoty rzeczy), argument merytoryczny

~ ad verecundiam – argument do autorytetu, jednostki wybitnej
(powołanie się na autorytety, którym adwersarz nie ośmieli się
sprzeciwić z powodu braku pewności siebie).

~ e consensu gentium – argument do powszechnej zgody

~ ex auctoritate – argument powołujący się do autorytetu,
odwołanie się do „wyższego” w porządku prawnym (rozumowanie, w
którym uzasadnia się przyjęcie określonego stanowiska wskazując,
że podziela je osoba ciesząca się autorytetem)

~ ex consequentibus – argumentacja polegająca na odwołaniu się
do doświadczenia, rezultatów, niekoniecznie negatywnych

a mensa e toro - od łoża i stołu (separacja), dziś w KRO trwały/całkowity
rozpad małżeństwa

a priori - z góry założony (zakładam, że...), badamy słuszność na
podstawie faktów

a posteriori - od dołu (wiem, że...), od faktów budujemy tezę, którą
następnie weryfikujemy w praktyce

ab aeterno - od wieczności, od niepamiętnych czasów

ab initio (ab originem) - od początku

absente reo - pod nieobecność pozwanego, (in absentia – pod
nieobecność) – w przypadku uniwersalnej jurysdykcji dla zbrodniarzy
ludobójstwa znane są przypadki spraw in asentia, gdy np. zbrodniarza
chroni immunitet.

absolutum dominium - władza absolutna, despotyczna

acta judicialia - akta sądowe

actiones iuris - działania prawne

Actio - czynność procesowa, skarga (synonim powództwa cywilnego)

bonae

fidei – powództwo w dobrej wierze

~ in personam – powództwo przeciw osobie

~ in rem – powództwo w ochronie praw rzeczowych (rzeczy)

~ negatoria – powództwo które przysługuje właścicielowi, ochrona
przeciw naruszeniu prawa własności

~ possesoria – powództwo w ochronie posiadania; przyspieszona
ścieżka postępowania bowiem należy działać pilnie – posiadacz może
utracić prawa

~ Pauliana - skarga Pauliańska, ochrona wierzyciela przed
nieuczciwymi praktykami dłużnika, który wyzbywa się własnego
majątku. Jeśli dłużnik sprzedał swoje mieszkanie by uciec przed
spłatą długu, można dochodzić stwierdzenia nieważności dokonanej
sprzedaży (nieważność względna)

~ perpetua - powództwo wieczyste (nie podlega przedawnieniu)

~ popularis - skarga, która ma charakter popularny (w ochronie
interesu publicznego), przysługuje wszystkim, każdemu w interesie
publicznym, np. skarga do TK nie ma takiego charakteru, ale już w
prawie niemieckim – tak.

~ praeiudicationis – powództwo o ustalenie, np. czy umowa jest
ważna itp. Zanim przystąpimy do jakiegoś sporu , ustalamy istotne
okoliczności – „przedwyrok”, zob. art. 198 KPC:

§ 1. Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd zgodnie z
artykułami poprzedzającymi, zastępuje pozwanie. Osobom wezwanym sąd doręczy odpisy pism procesowych i

załączników.
§ 2. Skutki prawne, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, w stosunku do osób zawiadomionych w

myśl artykułów poprzedzających następują z chwilą przystąpienia tych osób do sprawy w charakterze powodów.
§ 3. Osoby wezwane do wzięcia udziału w sprawie, a także osoby zawiadomione w myśl artykułów

poprzedzających o toczącym się procesie, które w terminie zgłosiły swe przystąpienie do sprawy w charakterze
powodów, mogą przy pierwszej czynności procesowej żądać powtórzenia dotychczasowego postępowania w

całości lub w części, stosownie do okoliczności sprawy.
§ 4. W stosunku do osób wezwanych do wzięcia udziału w sprawie i osób zawiadomionych, które zgłosiły

przystąpienie do sprawy, stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

Dla FORMY przyjmuje się następujące określenia:

ad solemnitatem - niedochowanie wymaganej formy powoduje
nieważność czynności prawnej – nie wywołuje skutków prawnych taka
czynność prawna; „pod rygorem nieważności”, np. w przypadku
przeniesienia własności nieruchomości bez zachowania wymaganej dla
umowy formy aktu notarialnego

ad probationem – dla celów dowodowych – czynność będzie ważna, ale
nie będziemy mogli skorzystać z niej dla dowodu (umowa bez zachowania
formy pisemnej)

ad eventum – forma dla skutków prawnych, np. w ramach pr. cywilnego
w przypadku umowy dzierżawy – jeśli właściciel nieruchomości sprzeda
nieruchomość, umowa przechodzi na nowego właściciela, jednakże może
ona być wypowiedziana. ALE: jeżeli umowa jest zawarta na czas określony
z datą pewną – nie może być ona wypowiedziana.

ad hoc -tymczasowe, doraźne, na jeden raz, „do tego”, do konkretnego
celu

ad infinitum (ad kalendas graecas) – nigdy, nieokreślenie długo, na
czas nieskończony – Grecy nie mieli kalendarza, czyli „na święte nigdy”

ad interim – chwilowo, tymczasowo

Wykład VII

13-12-2008

ad memorandum – dla przypomnienia czegoś, co już nastąpiło

ad oculos (demonstrare) – naocznie, „do oczu”, dowód widoczny

ad publicandum – do publikacji, do publicznej wiadomości

ad referendum – do zreferowania, używamy np. przy podpisaniu umów
międzynarodowych, ktoś kto podpisuje, nie ma prawa do związania
czynnością prawną – będzie ona wiązała wówczas, gdy mocodawca wyrazi
akceptację czynności prawnej.

ad rem nihil facit – nie mający nic do rzeczy, nie związany ze sprawą

ad tempus – w terminie

ad usum – do użytku

ad valorem – wg. wartości (zgodnie z ceną rzeczy)

aes alienum – cudza miedź (w znaczeniu metalu) ozn. cudze pieniądze,
długi i zobowiązania

affectio martialis - wola utrzymania związku małżeńskiego – negatywna
przesłanka do rozwodu

affectio societatis – wola utrzymania spółki

alienatio mentis – choroba psychiczna, prowadząca do wyłączenia
zdolności do czynności prawnych lub jej ograniczenia, utrata zmysłów

altera pars – strona przeciwna

alterum tantum – drugie tyle, dwójnasób, np. przy umowie sprzedaży
jest zaliczka I zadatek –każda z nich wywołuje inne skutki prawne przy
niewykonaniu umowy: zaliczka – jest zwracana a zadatek sprzedający
zwraca nam dwukrotną wartość (dwójnasób) bądź jeśli niewykonanie
umowy nastąpiło z winy kupującego – zadatek mu przepada.

ante litem – przedsporny stan (było tak i tak, a potem nastąpił spór);
post litem – stan po sporze

Animus – duch, dusza (łac.), w języku prawniczym: wola, zamiar

~ detendi – zamiar/ wola dzierżenia

~ donandi – wola darowania czegoś pod tytułem darmym,
nieekwiwalentnym

~ furandi – zamiar kradzieży, zamiar popełnienia kradzieży

~ malus – zły zamiar

~ nocendi – zamiar szkodzenia

~ novandi – zamiar odnowienia, np. umowa zawarta na czas

określony, po jej zakończeniu, może być odnowiona jeśli strony
zachowują się tak, jakby nadal ona była kontynuowana

~occidendi – zamiar zabójstwa

~ possidendi – zamiar posiadania niekoniecznie jako właściciel

~ rem sibi habendi – zamiar zatrzymania rzeczy dla siebie

auctoritas iuris – autorytet prawa, powaga prawa

auctoritas prudentium – waga/znaczenie opinii prawników – z mądrości
prawników

beatus scelum – przenośne sformułowanie wykorzystywane w celu
usprawiedliwienia jakiegoś czynu niedozwolonego, ozn. błogosławiony
czyn/przestępstwo. Np. ktoś popełnił przestępstwo w dobrych zamiarach,
dla dobra wspólnego lub innej osoby. Przykład: niemiecki student z
Frankfurtu porwał dziecko znajomych dla okupu. Nie doszło do wymiany
okupu za dziecko, policja namierzyła sprawcę. Szef policji wydał polecenie
„postraszenia” podejrzanego, by ustalić miejsce pobytu dziecka. Dziecko
jednakże zostało już wcześniej zamordowane – już pierwszego dnia po
porwaniu. Student został skazany, a i szefowi policji postawiono zarzut
podżegania do tortur, mimo że działał w dobrym celu. Czy był to
kontratyp? Stan wyższej konieczności? Sąd zastosował beatus scelum

bellum iustum – wojna sprawiedliwa – wojna co do zasady jest w Karcie
ONZ zakazana, jednakże obserwujemy dzisiaj renesans wojny
sprawiedliwej np. w walce z terroryzmem. Bellum iustum zostało
sformułowane już w IV w. n.e. przez św. Augustyna

beneficium – korzyść, dobrodziejstwo (beneficiarius – beneficjent)

~inventarii – z dobrodziejstwem inwentarza

~possessionis – dobrodziejstwo z posiadania

bona fides – dobra wiara (bona fide – w dobrej wierze)

boni mores – dobre obyczaje (prawo nie może być kompletne, stąd
zawiera odesłania do innych systemów – pozaprawnych – np. do zasad
współżycia społecznego (odpowiednik dobrych obyczajów z rzymskiego
rozumienia); nie da się ich zdefiniować, występowanie klauzul generalnych
jest formą uelastycznienia prawa)

bonum et aequm – to co dobre i słuszne (ex aequo et bono – słuszne
dobro) Przepis 38 Statutu Trybunału Sprawiedliwości podaje podstawy
orzekania, interpretowania, ust. 2 – nic nie stoi na przeszkodzie by TS, za
zgodą stron, orzekł na podstawie dobra I słuszności; odwołanie do dobra I
rozsądku

bonum commune – dobro wspólne

bonum publicum – dobro publiczne

brevi manu – krótką ręką, bez zbędnej formalności, np. przy
przeniesieniu własności ruchomości

Casus – przypadek prawny, sprawa sądowa, powód, przyczyna

~ belli – pretekst wojny, przyczyna wojny

~ delicti - sprawa naruszenia prawa

~ fatalis – przypadek losowy

~ foederis

– przypadek przymierza, np. w prawie

międzynarodowym atak na Polskę winien być jednoznaczny z
pomocą pozostałych państw NATO (z historii mamy inne
doświadczenia)

~ fortuitus – przypadek losowy, niekoniecznie fatum – przypadek
nieprzewidywalny

~ improvisus – przypadek nieprzewidywalny, nieplanowany

~ mixtus – przypadek mieszany

~ perplexus – „hard case”, szczególnie skomplikowany

Wykład VIII

17-01-2009

Causa – przyczyna, podstawa, pobudka, sprawa sądowa, podstawa
prawna)

~ acquirendi - podstawa nabycia np. umowa sprzedaży

~ criminalis – synonim sprawy karnej toczącej się przed
prokuratorem i przed sądem

~ cavendi – w przypadku kredytu – zabezpieczenie kredytu, np.
hipoteka – podstawa dodatkowej czynności zabezpieczającej,
podobnie zastaw

~ donandi – podstawa przysporzenia pod tytułem darmym

~ efficiens – przyczyna sprawcza, co wywołało daną sytuację

~ facinoris – pobudka czynu przestępnego

~ finita – sprawa zakończona prawomocnym wyrokiem

~ formalis – przyczyna formalna

~ materialis – przyczyna materialna

~ iusta – przyczyna słuszna, sprawiedliwa

~ obligandi – przyczyna zaciągnięcia zobowiązania

~ sine qua non – podstawa niezbędna bez której nie może coś
powstać

~ sufficiens - wystarczająca przyczyna np. do zawiązania
zobowiązania

causam agere – prowadzić sprawę np. klientowi, toczyć spór

causam defendere – prowadzić, bronić sprawę (np. przez adwokata)

causam pedere – przegrywać sprawę, od „mierny adwokat”

caveat emptor (!) – niech się strzeże kupujący, niech się ma na
baczności. Na kupującym ciąży odpowiedzialność, bo może kupować nie
od właściciela, rzecz może być obciążona wadą prawną lub wadą fizyczną.
Zabezpieczeniem praw kupującego jest rękojmia i gwarancja

certus an, certus quando – my wiemy że coś się stanie i wiemy kiedy
coś nastąpi

certus an, certus inquado – wiemy że coś nastąpi, ale nie wiemy kiedy

ceteris paribus – w każdym razie kiedy okoliczności wystąpią, w każdym
takim przypadku

civiliter mortuus - - śmierć cywilna, pozbawienie praw publicznych jako
dodatkowy środek karny (kiedyś w Polsce infamia)

clausula rebus sic stantibus – sytuacja nie zostanie zmieniona, chyba
że okoliczności całkowicie się zmienią (przeciwieństwo do pacta sunt
servanda)

communio pro indiviso – współwłasność w częściach indywidualnych –
każdy ze współwłaścicieli jest właścicielem i całości i części.

communis opinio – pogląd powszechnie przyjęty, pogląd bez wątpliwości
przyjęty w doktrynie

concordat cum originali – za zgodność z oryginałem

conditio – warunek

~ contra leges – warunek sprzeczny z prawem, np. w umowie

~ contra bonos mores – warunek sprzeczny z dobrym obyczajem
(klauzule abuzywne

)

~ impossibilis – warunek niemożliwy do spełnienia, nieważny
warunek; ale umowa z takim warunkiem nie jest nieważna, sam
warunek nie wyłącza występowanie skutków prawnych tejże umowy.

~ iuris – warunek z ustawy

~ potestativa – warunek którego spełnienie zależy od woli stron

~ resolutiva – warunek rozwiązujący zobowiązanie

~ sine qua non – warunek konieczny

~ suspensiva – warunek zawieszający

Klauzule abuzywne są to klauzule, których z mocy prawa nie wolno umieszczać w ogólnych warunkach umów

stosowanych w obrocie z konsumentami. Jeżeli jednak w ogólnych warunkach się znajdą to uważa się je za
bezskuteczne. Katalog takich klauzul zawarty jest w art. 385³ Kodeksu cywilnego. Ideą przewodnią

wprowadzenia takich klauzul jest ochrona konsumenta przed różnymi, nie do końca uczciwymi, praktykami
profesjonalnych podmiotów gospodarczych.

~ turpis – warunek niemoralny, niegodziwy, naruszający prawo

Condictio – powództwo dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia się (art.
405 Kodeksu Cywilnego:

Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej

osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

~ indebiti – powództwo o zwrot nienależnego świadczenia

~ ob turpem vel iniustam causam – powództwo o zwrot
świadczenia które zostało zrealizowane na podstawie niemoralnej
przyczyny (lub zawiera niemoralną treść)

contra – przeciw

~ bonos mores – przeciwko dobrym obyczajom

~ legem - przeciw prawu (praeter legem– obok prawa, obejście
prawa, secundum legem – zgodnie z prawem)

~ naturam - sprzecznie z naturą

~ rationem – przeciw rozsądkowi, sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem

~ tabulas – dziedziczenie przeciwtestamentowe (np. z powodu
nieważności testamentu, bo przykładowo testator był chory
psychicznie)

contradictio explicita – wyraźna, widoczna sprzeczność

contradictio implicita – ukryta, niewidoczna sprzeczność

contradictio in adiecto – sprzeczność sama w sobie, np. czarna biel

contraris reiectiis – nie omawialiśmy

corpus – własność składa się z następujacych elementów : corpus w
znaczeniu faktycznego władzwa i z animus w znaczeniu zamierzenia
zachowania rzeczy dla siebie

~ delicti – dowód popełnienia przestępstwa, np. zwłoki są corpus
delicti dla morderstwa

~ iuris civilis – synonim kodyfikacji justyniańskiej w prawie rzymskim
– zbiór regulacji cywilistycznych

Wykład VIII
17-01-2008

~ iuris canonici – zbiór regulacji kanonicznych

~ possessionis – faktyczne władztwo nad rzeczą

cui prodest? – Czyja korzyść (lub)
cui bono? – Czyje dobro ? Oba pytania są najczęściej zadawane w
procesie karnym, a także już w postępowaniu przygotowawczym
prowadzonym przez prokuratora. Pierwsze pytania po stwierdzeniu
przestępstwa.

Culpa – wina. W prawie karnym wyróżniamy winę umyślną i nieumyślną.
Wina nieumyślna przejawia się w niedbalstwie (gdy sprawca nie
przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, chociaż powinien i
może przewidzieć) lub lekkomyślności (gdy sprawca przewiduje możliwość
popełnienia czynu zabronionego, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego
uniknie)

~ dolo exorta – częściowo umyślna, częściowo nieumyślna. Tzw. wina
kombinowana. Polega ona na takim połączeniu umyślności z
nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego
objęte są umyślnością, natomiast następstwa czynu powodujące
wyższą karalność - nieumyślnością. Przestępstwa popełnione z winy
kombinowanej należą jednak do kategorii przestępstw umyślnych.

~ in contrahendo – wina nieumyślna, niedbalstwo przy zawieraniu
kontraktu (umowy)

~ in custodiendo – wina w dozorze (np. prawo karne – odpowiada się
nie tylko za czyn, ale za to, czego nie dopilnowano)

~ in eligendo – wina w wyborze, np. gdy na stanowisko wybraliśmy
niewłaściwą osobę

~ lata – najcięższy przejaw winy

~ levis in abstracto – wina polegająca na naruszeniu abstrakcyjnego
wzorca, np. wzorca dobrego kupca, w prawie rzymskim był to np.
wzorzec pater familia; wzór jest uwzględniany do oceny różnych
sytuacji

~ levis in concreto – wina z tytułu naruszenia konkretnego wzorca –
zaniedbania staranności; naruszenie takiego wzorca, którego winniśmy
stosować we własnych sprawach przy uwzględnieniu naszego poziomu
intelektualnego, wiedzy czy wykształcenia.

cum omni formalitate – z zachowaniem wszystkich wymogów
formalnych

cura – kuratela, troska, opieka (Prawo rodzinne)

~ absentis – kuratela dla osoby nieobecnej;

KRO: Art. 184. § 1. Dla ochrony praw

osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia
się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich

czynności albo gdy je wykonywa nienależycie. § 2. Kurator powinien przede wszystkim postarać się o
ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw

~ ad actum – ustalenie kuratora dla osoby do konkretnej czynności,
np. odbioru pisma procesowego

~ debilium personarum – kuratela dla osoby niedołężnej (nie tylko
chorej psychicznie):

KRO: Art. 183. § 1. Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora,

jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do
załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona.

~ furiosi – kuratela dla osoby psychicznie chorej;

KRO: Art. 181. § 1. Kurator

osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem
tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. § 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela

ustaje z mocy prawa.

~ minoris – kuratela dla osoby małoletniej

~ prodigi – kuratela dla marnotrawcy np. instytucja
stosowana w przypadku gdy przy istnieniu wspólnoty
majątkowej, jeden z małżonków jest hazardzistą (Prawo
rodzinne)

~ ventris – kuratela dla nasciturusa, tj. dziecka poczętego, lecz

nieurodzonego. Skoro może dziedziczyć, ktoś jego majątkiem musi
zarządzać.

KRO: Art. 182. Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się

kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia
się dziecka.

Damnum – szkoda

~ emergens – szkoda rzeczywista. Na szkodę składa się szkoda
rzeczywista (np. koszt naprawy samochodu po wypadku) jak i lucrum
cesans – utracone korzyści (np. są to straty jakie poniesie osoba
prowadząca działalność z tytułu braku samochodu: bo musi wynająć
inny samochód by dowieźć towar na czas lub nie dowiezie towaru i
straci kluczowego klienta)

~ infectum – szkoda grożąca, jeszcze się nie stała, ale stać się może

~ iniuria datum – szkoda powstała z powodu: deliktu w prawie
cywilnym lub przestępstwa w prawie karnym

de – o, z, do

~ casu ad casum – od przypadku do przypadku

~ facto – faktycznie, rzeczywiście

~ iure – z mocy prawa

~ lege ferenda – postulaty/dyskurs o prawie jakie powinno być

~ lege lata - postulaty/dyskurs o prawie jakie jest

~ nominee – nominalnie (nie faktycznie)

~ visu (auditu) – z autopsji, naocznie (de auditu – ze słyszenia)

dies - dzień

~ a quo – termin początkowy

~ ad quem – termin końcowy

~ certus an, certus quando – nie omawialiśmy
~ certus an, incertus quando – nie omawialiśmy
~ incertus an, certus quando – nie omawialiśmy
~ incertus an, incertus quando – nie omawialiśmy
~ cedens – nie omawialiśmy
~ ultima – nie omawialiśmy
~ veniens – nie omawialiśmy

diligentia –staranność zwykła

~ diligentissima – najwyższa staranność

~ quam suis rebus – staranność jak o rzeczy własne

Dotyczy zobowiązań (wszystkie możliwe stosunki wynikające ze
zobowiązań):

 do ut des – daruję abyś dał (ja ci przekażę samochód, a ty mi

zapłacisz cenę)

 do ut facias – daję byś czynił

 (facio ut des) – robię byś dał

 (facio ut facis) – czynię byś czynił

dolus – podstęp, zły zamiar

~ coloratus – zamiar o szczególnie złym zabarwieniu (intencji)

~ directus – zamiar bezpośredni

~ directus repentinus – zamiar bezpośredni nagły (w afekcie?)

~ eventualis – zamiar ewentualny ma miejsce, gdy sprawca
przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.
Stroną intelektualną zamiaru ewentualnego jest przewidywanie
możliwości popełnienia czynu. Stroną woluntatywną jest godzenie się,
różne od chęci popełnienia czynu zabronionego.

~ generalis – zamiar ogólny

~ malus – szczególnie zły zamiar

~ specialis – zamiar szczególny

dominium – władza, własność

~ absolutum – władza absolutna

~ dormiens – własność zawieszona

~ eminens – władza zwierzchnia

~ nudum – goła własność

~ utile – własność użytkowa

Document Outline

Łacińska terminologia prawnicza
Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe
-  Lex iniustissima non est lex
Rzeczpospolita:
Domniemanie niewinności dotyczy każdej publicznej wypowiedzi

Łacińska terminologia prawnicza (2)

Document Outline