Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu
Definicja: specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są spowodowane zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych i motorycznych, które występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Podłożem tych zaburzeń jest nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Poszczególne rodzaje tych trudności mogą występować w izolacji lub łączyć się ze sobą. Są to:
· dysleksja - trudności w czytaniu lub w czytaniu i pisaniu
dysgrafia - trudności w opanowaniu kaligrafii (brzydkie, czasem wręcz nieczytelne pismo)
dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (rażące i nagminne popełnianie błędów ortograficznych)
Przyczyny pojawienia się specyficznych trudności:
· czynniki dziedziczne (występowanie rodzinne)
mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia
wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego
Prowadzą one w efekcie do: zaburzeń funkcji językowych i funkcji percepcyjno-motorycznych (postrzegania słuchowego, wzrokowego i motoryki) oraz ich wzajemnego współdziałania, a także zaburzeń uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (brak dominacji ręki oraz oka) i orientacji w przestrzeni. Zaburzenia te często ulegają pogłębieniu w trakcie rozwoju dziecka w wyniku zaniedbań środowiskowych i dydaktycznych. Z kręgu dysleksji wyklucza się jednakże zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikające wyłącznie z takich zaniedbań lub będące skutkiem upośledzenia rozwoju umysłowego.
Występowanie: dysleksja występuje u 10-15% populacji dziecięcej, jej najcięższa postać polegająca na opóźnieniu w czytaniu o 2 lata i więcej w stosunku do wieku, inteligencji i wykształcenia, jest oceniana na 4%.
Objawy: zależą od wieku dziecka.
Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy - objawy "ryzyka dysleksji":
= opóźniony rozwój ruchowy ( słabo lub w ogóle nie raczkują, późno zaczynają chodzić, trudności z utrzymaniem równowagi, obniżone napięcie mięśniowe)
mała sprawność ruchowa (mało zręczne, nieporadne w samoobsłudze)
opóźniony rozwój mowy (później wypowiadają pierwsze słowa, problemy z budowaniem zdań)
dłuższe utrzymywanie się pierwotnych odruchów wrodzonych
Wiek przedszkolny 3-5 lat - objawy "ryzyka dysleksji":
· opóźniony rozwój ruchowy
mała sprawność ruchowa całego ciała, a szczególnie rąk (slabo biega, trudności w utrzymaniu równowagi, zapinaniu guzików, nawlekaniu korali, trzymaniu kredki, jeżdżenia na rowerku trójkołowym)
słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa
opóźniony rozwój mowy
opóźniony rozwój lateralizacji (używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki do tych samych czynności)
opóźniona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni
zaburzenia postrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej
Wiek 6-7 lat:
· trudności z wymową
trudności w zapamiętywaniu
trudności w odróżnianiu podobnych głosek, wydzielaniu i łączeniu sylab
trudności w wyróżnianiu elementów z całości
trudności orientacji w czasie (pory roku, dnia, godziny)
trudności w rysowaniu i odtwarzaniu figur oraz wzorów
trudności w układaniu obrazków i elementów według wzoru
wadliwa wymowa (przekręcanie, przestawianie, notoryczne błędy gramatyczne)
trudności w nauce czytania
brak lateralizacji (oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki itp.)
mała sprawność manualna (wiązanie sznurowadeł, trzymanie nożyczek, sztućców)
opóźnienie orientacji w schemacie ciała
Wiek wczesnoszkolny (I-III klasa):
· utrzymywanie się i pogłębianie powyższych trudności
mała sprawność ruchowa (nie potrafi jeździć na dwukołowym rowerze, łyżwach, nartach, problemy z samoobsługą)
utrzymująca się obureczność
zaburzenia koordynacji czynności ręki i oka
trudności w zapamiętywaniu nazw, dat, liczb, tabliczki mnożenia
mylenie liter
opuszczanie, przestawianie, dodawanie liter i sylab
trudności z pisownią
brzydkie pismo i rysunek
Wiek starszy szkolny (powyżej kl. IV, gimnazjum i szkoła średnia):
· stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudności w czytaniu
ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych i brzydkiego pisma
uogólnianie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania
trudności w nauce języków obcych
Powikłania: Dysleksja prowadząc do trudności szkolnych często jest podłożem zaburzeń nerwicowych o typie nerwicy szkolnej.
Zapobieganie: Dzieci z "ryzyka dysleksji" (problemy
okołoporodowe, nieharmonijny rozwój itd.) powinny zostać wcześnie objęte opieką, aby zapobiec wystąpieniu trudności szkolnych lub je zminimalizować. Wieloletnie obserwacje wykazały, że rozwój dzieci dyslektycznych nie objętych pomocą specjalistyczną jest zwykle gorszy niż grupy ich rówieśników.
Leczenie: Dziecko z objawami dysleksji powinno pozostawać pod opieką lekarza. Należy wykluczyć współistnienie innych schorzeń mogących mieć wpływ na trudności szkolne (wady wzroku, słuchu, schorzenia neurologiczne, zaniedbania środowiskowe i inne). Dzieci deslektyczne są grupą o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Leczenie wymaga współpracy wielu specjalistów (pedagogów, psychologów, logopedów). Polega ono przede wszystkim na terapii pedagogicznej (pięć poziomów pomocy):
1. Pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań).
2. Zespoły korekcyjno-kompensacyjne w szkole (terapia pedagogiczna w grupie)
3. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne i poradnie Polskiego Towarzystwa Dysleksji (diagnoza, terapia pedagogiczna indywidualna i grupowa).
Sławni dyslektycy: T.A.Edison, A.Einstein, W.Churchil, A.Christie są najlepszym przykładem na to, że dysleksja nie jest problemem nie do przezwyciężenia. Efekty są tym lepsze im wcześniej jest podjęta terapia i większe zaangażowanie ze strony rodziców.