Metody oceny spożycia żywności

Spożycie żywności:

• poziom krajowy

• poziom gospodarstwa domowego

• poziom indywidualny

Przeliczniki: tabele składu i wartości odżywczej produktu

Badanie spożycia żywności - dane dotyczące:

• adekwatności żywieniowej

• zdrowia publicznego

• bezpieczeństwa żywieniowego

Narzędzie w określaniu:

• problemów żywnościowo-żywieniowych (ich eliminacji)

• instrument polityki ekonomicznej kraju (produkcja, dystrybucja, konsumpcja, status ekonomiczny społeczeństwa)

• trendów w spożyciu

• struktury konsumowanej żywności

• jakościowej i ilościowej oceny racji pokarmowej

Wybór metody uwarunkowany jest wielkością próby i celem badania:

• badanie dotyczy wielu produktów, których konsumpcja nie jest stała

• zmienność indywidualna i czasowa

• brak metod referencyjnych

• cel - ocena zwyczajowego lub przeciętnego spożycia niezbędnego dla utrzymania bilansu energetycznego oraz zadowalającego stanu odżywienia

Metody badania spożycia żywności:

1. rodzaj dostarczanych informacji

   • pośrednie (poziom krajowy (GUS))

   • bezpośrednie (poziom indywidulany, gospodarstwa domowego)

2. stosowane techniki badawcze

Dane o spożyciu żywności:

1. obliczeniowe

   • bilans żywności

   • rachunkowa

   • inwentarzowa

2. techniki badawcze

   • rejestracyjne

   • rejestracja wagowa

3. wywiadowcze

   • wywiad 24/48-godzinny

   • historia żywienia

   • częstotliwość spożycia

Techniki obliczeniowe:

1. Bilans żywności - konsumpcja żywności w ciągu jednego roku.
   To suma rocznej produkcji i importu pomniejszona o eksport, zwykle przeznaczoną na pasze, siew, oraz straty w obrocie, handlu, dystrybucji, magazynowaniu.
   Nie uwzględnia się regionalnego, ekonomicznego, demograficznego, socjoekonomicznego zróżnicowania.
   Zalety:

• skala kraju

• nie odnosi się do regionu

Wada:

• brak danych do wykorzystania w szerszej skali

• nie do stosowania w skali indywidualnej

1. Metoda rachunkowa - żywność zgromadzona w gospodarstwie domowym w ciągu roku.

Spożycie brutto na osobę = (żywność w gospodarstwie domowym – zapasy)/ liczba osób w gospodarstwie domowym. W metodzie tej nie uwzględnia się strat żywności.
Pozwala na określenie wzorów żywnościowych grup społeczno-ekonomicznych, identyfikację grup ryzyka, monitoring wzorów spożycia.
Zalety:

• oblicza średnie spożycie

• duża grupa badana

Wady:

• długi okres czasu prowadzenia badania

• nie jest dokładna

• nie daje obrazu grupy reprezentatywnej

1. Metoda inwentarzowa - spożycie na osobę = (ogólna masa produktów spożywczych-0%starty)/ liczba osób* liczba dni badania. Obejmuje ocenę spożycia z wykorzystaniem kodów kreskowych.

Uzyskane dane służą do monitoringu zakupu żywności, wydatków w skali lokalnej, regionalnej i krajowej.

Pozwala na oszacowanie „spożytych” wraz z nią zanieczyszczeń.
Zalety:

• duża próba

• wybór losowy

• wygodna dla badanych

Wady:

• bardzo niedokładna

Techniki rejestracyjne:

1. Metoda rejestracyjna - zapisywanie spożywanej w okresie badania żywności w miarach domowych. Modyfikacją tej metody jest zapis 7 lub 10 dniowy. Jest stosowany do oceny spożycia żywności na poziomie indywidualnym.

Zalety:

• Prosta

• krótki okres badania

• niedroga

• poziom indywidualny

Wady:

• niedokładność

1. Metoda wagowa - jest najdokładniejsza do oceny indywidualnego spożycia żywności.

Ważymy:

• wszystkie produkty zużyte do przygotowania potraw oraz odpadki lub gotowe porcje i odpadki kuchenne

• przygotowaną potrawę bezpośrednio przed spożyciem a resztki talerzowe po konsumpcji

Zaleta: najbardziej dokładna

Wada: najdroższa

Techniki wywiadowcze:

1. Wywiad 24- lub 48- godzinny - dostarcza informacji i produktach spożytych w ciągu 24h przed badaniem. Polega na przeprowadzeniu wywiadu, który powinien dotyczyć spożycia w różnych sezonach, dniach tygodnia oraz obejmować wszystkie produkty spożyte w ciągu doby.
   Zalety:

• dobra do zwyczajowego spożycia

• reakcje żywienia i chorób bardzo przydatna do porównania

• niedroga

Wady:

• możliwość niedoszacowania lub przeszacowania

1. Metoda historii żywienia - pozwala na ocenę zwyczajowego sposobu żywienia. Dostarcza informacji i ilości, jakości i częstotliwości spożycia produktów spożytych i składników odżywczych w określonym przedziale czasowym. Metoda ta składa się z 3 części

1. zawiera pytania dotyczące tradycji i zwyczajów żywieniowych

2. zawiera charakterystykę sposobu żywienia

3. określa częstotliwość spożycia produktów i potraw; wyniki tej części weryfikuje się za pomocą pytań krzyżowych

Zalety:

• prosta

• określa zwyczajowe spożycie

• może być do badania nad polityką żywności

Wady:

• pracochłonna, długa

• bazuje na pamięci badanego

• obarczone dużym błędem

1. Metoda częstotliwości spożycia - pozwala nadać zwyczaje żywieniowe, dostarcza informacji jak często dany produkt jest spożywany. Uzyskane informacje mają charakter jakościowy.

Lista produktów dostarcza informacji o:

1. głównych źródłach energii i składników pokarmowych

2. zmienności osobniczej w spożyciu żywności

3. określonych hipotezach badawczych

Metoda ta pozwala określić związek przyczynowy między spożyciem, a wystąpieniem choroby. Przy grupowaniu produktów należy zwrócić uwagę na grupowanie względem wartości odżywczej.

Zalety:

• jakościowe dane

• dane o zwyczajach żywnościowych

• związek przyczynowo skutkowy

Wady:

• niski stopień dokładności

• nie odpowiednia dla każdej grupy badanej, np. dzieci

Wybór metody:

Uzyskane dane można przekształcić na energię i składniki pokarmowe korzystając z następujących metod:

• podwójnej porcji - analiza chemiczna pod kątem zawartości składników pokarmowych, porcji identycznych z całą spożytą przez osobnika żywności

• pobierania próbek całej żywności - ważenie ilości konsumowanej, pobrane codziennie homogenizowane próbki łączy się i analizuje chemicznie

• odtworzenie racji pokarmowej - podczas badania zapisuje się rodzaj i ilość konsumowanej żywności, przygotowując na tej postawie próbkę świeżej żywności odpowiadającą średniej dziennej wielkości spożycia poszczególnych produktów. analizuje się próbę homogenizowaną.

• przeliczanie żywności spożytych produktów na ich wartość odżywczą za pomocą tabel

Do oceny spożycia grupowego stosuje się metody: rachunkową, inwentarzową, rejestracyjną.
Na poziomie indywidualnym stosuje się: wielokrotny 24h wywiad, metodą rejestracyjną i częstotliwość spożycia.

Wybór metody zależy od stopnia dokładności i wielkości badanej grupy:

1. średnie spożycie składnika w grupie - metoda 24h wywiadu, wagowa, wagowo-rejestracyjna; uwzględnia dużą liczbę badanych i reprezentacyjną liczbę dni tygodnia

2. proporcja populacji „z ryzykiem” - metoda 24h wywiadu, wagowa, jednodniowego bieżącego notowania

3. zwyczajowe spożycie indywidualne składnika pokarmowego - wielokrotnie powtórzony 24h wywiad, metody rejestracyjne, częstość spożycia

4. zwyczajowe spożycie żywności lub składnika pokarmowego- metoda wywiadu 24h lub zapisów- pozwala obliczyć korelację lub analizę regresji, metoda częstotliwości spożycia lub historii żywienia.

Im metody dokładniejsze tym droższe.

Dla zwiększenia wiarygodności uzyskanych wyników zaleca się stosowanie kilku metod.

Interpretacje wyników:

• analiza korelacji

• analiza wariancji

• analiza skupień w badaniach populacyjnych

Po odniesieniu do zalecanych norm oceniamy adekwatność spożycia danego składnika a nie niedobór, który możemy zidentyfikować tylko za pomocą badań biochemicznych lub klinicznych.

Stosunek adekwatności = indywidualne dzienne spożycie składnika/ spożycie składnika zalecane przez normę

Indeks jakości żywieniowej (INQ) = ilość składnika w 1000kcal produktu spożywczego/zalecane spożycie składnika na 100kcal

<1,0 zadowalające spożycie składnika pokarmowego

>1,0 produkt nie dostarcza odpowiedniej ilości składnika pokarmowego

W przypadku badań populacyjnych korzysta się z:

• zalecanych norm spożycia, określając, jaki ich odsetek stanowi średnie spożycie w grupie

• wartości krytycznych (cut off) kreślenie odsetka osobników ze stopniem poniżej wartości zalecanej normą

• arbitralne określenia wartości krytycznej zalecanego spożycia składnika i obliczenia odsetka osobników ze spożyciem poniżej tej wartości, przyjmując współczynnik zmienności dla składnika 10 lub 15%