Pedagogika specjalna jako nauka usystematyzowana.
Pedagogika osób niepełnosprawnością intelektualną ( oligofrenopedagogika ).
Przedmiotem badań tego działu pedagogiki specjalnej jest proces rehabilitacji osób z niepełnosprawnością intelektualną. Rozpoznaje on ogólne prawidłowości w rozwoju psychofizycznym i społecznym osób z upośledzeniem umysłowym, określa cele pracy rehabilitacyjnej w zależności od stopnia niepełnosprawności, ukierunkowuje pracę pedagoga specjalnego w zakresie doboru treści, metod i środków dydaktyczno – wychowawczych.
Pedagogika osób niesłyszących i słabosłyszących ( surdopedagogika ).
Dział ten zajmuje się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu.
Cele działań rewalidacyjnych surdopedagogiki to:
- Przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu przez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń, bądź pobudzania nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego przez zastosowanie wszczepu ślimakowego w rewalidację.
- Przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych, zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej.
- Przygotowanie osób z wadą słuchu do możliwie samodzielnego życia.
Pedagogika osób niewidomych i słabowidzących ( tyflopedagogika ).
Tyflopedagogika jest nauką o kształceniu i rewalidacji osób niewidomych, ociemniałych i słabowidzących.
Do głównych celów rewalidacyjnych tyflopedagogiki zaliczamy:
- Wspomaganie akceptacji sytuacji związanej z utratą wzroku i budzenie motywacji do podejmowania zadań życiowych przez osobę niepełnosprawną wzrokowo.
- Nauka pisma dotykowego systemem Braille’a.
- Nauka technik w zakresie orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się.
- Kształtowanie nawyków prozdrowotnych oraz nauka czynności życia codziennego.
Pedagogika osób ze sprzężonymi upośledzeniami.
Subdyscyplina ta zajmuje się rehabilitacją osób, u których występuje więcej niż jedna niepełnosprawność.
Kluczowymi kierunkami rewalidacji dla tego kierunku pedagogiki specjalnej są:
- Opanowanie przez osobę ze sprzężoną niepełnosprawnością umiejętności komunikowania się z otoczeniem.
- Gotowości do wchodzenia w kontakty z innymi.
- Terapia ruchowa.
- Rozwijanie sprawności manualnej oraz nauczanie różnorodnych umiejętności niezbędnych w życiu codziennym.
Pedagogika osób przewlekle chorych.
Zadaniem pedagogiki osób przewlekle chorych jest niesienie pomocy pedagogicznej tym osobom poprzez oddziaływania edukacyjne i wychowawcze wkomponowane w proces leczenia.
Pedagogika osób przewlekle chorych podejmuje kwestie:
- Wpływu przewlekłej choroby na rozwój psychiczny człowieka.
- Wykorzystywania działań edukacyjnych jako czynnika terapeutycznego.
- Określania i dostosowania zadań edukacyjnych do wydolności wysiłkowych osób przewlekle chorych.
- Organizacji procesu edukacyjnego w miejscu pobytu osoby chorej.
- Przygotowania tych osób do odpowiedniej dla nich pracy zawodowej oraz niesienie pomocy rodzinie osoby chorej.
Pedagogika osób niepełnosprawnych ruchowo.
Istotą tego działu pedagogiki specjalnej jest oddziaływanie terapeutyczne na osoby o zaburzonej umiejętności przemieszczania się w przestrzeni, manipulacji rękoma oraz kontrolowania własnej postawy ciała ( w tym tułowia i głowy ).
Głównymi obszarami tej subdyscypliny jest:
- Wpływ unieruchomienia na rozwój psychiczny i funkcjonowanie człowieka.
- Pomoc podopiecznym w pokonywaniu trudności w zakresie trudnych sytuacji związanych z leczeniem , kontaktami społecznymi oraz samoakceptacją.
- Stosowanie zabiegów terapeutycznych i usprawnianie w celu usamodzielnienia i przygotowania zawodowego.
Pedagogika osób z autyzmem i zespołami psychozopodobnymi.
Subdyscyplina ta zajmuje się dzieckiem obarczonym psychozą dziecięcą.
Do najczęstszych psychoz oraz zespołów psychozopodobnych zaliczamy:
- Autyzm wczesnodziecięcy.
- Schizofrenia dziecięca.
- Zespół Aspergera.
- Zespół Borderline.
- Zespół hospitalizacyjny i deprywacyjny.
Pedagogika ta interesuje się przyczynami powstawania tych zaburzeń oraz opracowaniem skutecznych metod diagnozowania ich i terapii.
Pedagogika osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się ( pedagogika korekcyjna / terapia pedagogiczna ).
Dotyczy problematyki kształcenia uczniów posiadających fragmentaryczne deficyty rozwojowe, do których są zaliczane zaburzenia:
- Funkcji percepcyjnych.
- Funkcji percepcyjno – rozwojowych.
- Koordynacji ruchowej.
- Nadpobudliwości z zaburzeniami uwagi, pamięci i myślenia.
- Rozwoju języka oraz rozwoju emocjonalnego i społecznego.
Działalność terapeutyczna tej dziedziny skupia się na wczesnej diagnozie wymienionych zaburzeń, poszukiwaniu ich przyczyn oraz takiej organizacji procesu dydaktycznego, aby dominowały w nim zajęcia typu korekcyjnego, kompensacyjnego i wyrównawczego.
Pedagogika osób z zaburzeniami mowy ( logopedia ).
Udzielaniem pomocy przy nieprawidłowo kształtującej się mowie dziecka zajmuje się logopedia. Logopedia jest dyscypliną naukową, zajmującą się wszystkimi aspektami mowy ( embrionologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym ).
Wyróżniamy cztery specjalizacje zawodowe logopedii:
- Logopedia wychowawcza ( profilaktyka zaburzeń mowy poprzez właściwe kształtowanie mowy u dzieci ).
- Surdologopedię ( kształtowanie mowy niesłyszących lub słabosłyszących ).
- Logopedię korekcyjną ( korygowanie zaburzeń mowy, głosu i trudności w czytaniu i pisaniu ).
- Logopedię artystyczną ( Kultura mowy w recytacji, śpiewie, środkach masowego przekazu ).
Pedagogika osób niedostosowanych społecznie ( resocjalizacja ).
Pedagogika osób niedostosowanych społecznie podejmuje działania opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne wobec jednostek będących obiektem jej zainteresowania.:
- Analizuje proces i objawy wykolejenia społecznego oraz jego uwarunkowania.
- Bada przyczyny przestępczości i formy jej zwalczania.
- Formułuje cele i zasady wychowania resocjalizującego.
- Zarówno w środowisku otwartym, jak i w warunkach zakładów wychowawczych i poprawczych.
Pedagogika osób zdolnych i uzdolnionych.
Kształcenie dzieci wybitnie zdolnych w pedagogice specjalnej zmierza do wypracowania metod i form kształcenia tych osób. Dotyczy to zarówno kształcenia specjalnego ( uzdolnienia kierunkowe w zakresie wybranych dziedzin ) jak i działań zmierzających do intensyfikacji wspierania dzieci i młodzieży wybitnie uzdolnionej.
Działania mające na celu wspieranie uczniów wybitnie zdolnych polegają na:
- Przyspieszeniu tempa nauki szkolnej.
- Rozszerzaniu treści programowych.
- Kształtowaniu twórczego myślenia i działania.
Terminologia.
Nauki Pedagogiczne – Grupa nauk zajmujących się zagadnieniami wychowania, kształcenia i oświaty.
Podstawowa grupa nauk pedagogicznych obejmuje: Pedagogikę ogólną, dydaktykę ogólną, teorię wychowania, historię wychowania. Z wymienionych dyscyplin podstawowych zaczęły się wyłaniać nowe:
Pedagogika ogólna -> Metodologia pedagogiczna, pedagogika społeczna, pedagogika dorosłych, pedagogika specjalna.
Dydaktyka ogólna -> Dydaktyki szczegółowe ( przedmiotowe ), dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka szkoły zawodowej, technologia dydaktyczna.
Teoria wychowania -> Teoria wychowania moralnego, estetycznego i filozoficznego, wychowania w rodzinie, w przedszkolu.
Historia wychowania -> Historia oświaty i szkolnictwa, historia pedagogiki.
Pedagogika ogólna – Dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami wychowania, jego strukturą i celami oraz metodologią badań i filozoficznymi podstawami edukacji, jak również samą analizą doktryn pedagogicznych. Niekiedy pedagogikę ogólną utożsamia się z pedagogiką teoretyczną.
Nauki społeczne – Zaliczamy do nich: filozofię, socjologię, ekonomię, historię, pedagogikę, psychologię, etnologię. Większość z tych nauk zajmuje się problemami człowieka, dlatego noszą też nazwę nauk humanistycznych. Dostarczają one wiedzy potrzebnej dla formowania poglądów, postaw, kształtowania moralności.
Norma – W mowie potocznej oznacza regułę, nakaz, zakaz, zasadę postępowania lub ilość lub miarę czegoś, co jest praktykowane. W języku filozoficznym i naukowym norma jest to określona powinność. Norma wyznacza jednostce lub grupie społecznej sposób postępowania w określonej klasie sytuacji. Całokształt norm zawartych w prawie i zwyczaju wyznacza pewne ramy osobowego zachowania, których przekroczenie pociąga za sobą rozmaite sankcje. Norma oznacza powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania. „ Norma ‘’ może być synonimem „ zdrowia ‘’.
Niepełnosprawność – To stan fizyczny lub / i psychiczny trwale lub okresowo utrudniający, ograniczający albo uniemożliwiający wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Pedeutologia – Dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa.
Pedologia – Dział psychologii, szczególnie popularny w pierwszym ćwierćwieczu XX w, zajmujący się psychicznym i fizycznym rozwojem dzieci i młodzieży. Zdaniem przedstawicieli rozwój dzieci zdeterminowany przez czynniki dziedziczne i środowiskowe, przebiega według z góry wiadomych faz rozwojowych. Takie pojmowanie losu dziecka stało się podstawą badania indywidualnych różnic między dziećmi, ustalania norm rozwojowych, rozwoju ruchu testowego. Badania te spowodowały rozwój psychologii eksperymentalnej.
Rehabilitacja – Kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, psychologicznych, społecznych i zawodowych w celu usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu.
Rehabilitację dzielimy na:
- Medyczną.
- Zawodową.
- Psychologiczną.
- Społeczną.
Rehabilitacja w pedagogice specjalnej to działalność służąca do osiągania celów, które wytyczane są w związku z procesem kształcenia.
Rewalidacja – Proces kompleksowych i skoordynowanych działań różnych specjalistów, mających na celu wspieranie rozwoju, terapię, usprawnianie i edukację dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Termin wprowadzony przez Janinę i Witolda Doroszewskich jako typowy dla pedagogiki specjalnej, a równoznaczny z terminem rehabilitacja.
Integracja – Scalanie, proces tworzenia całości z części, włączanie jakiegoś elementu w całość, zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości społecznej.
Integracja społeczna – To zharmonizowanie elementów zbiorowości społecznej, przez które rozumie się: intensywność, i częstotliwość kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz akceptację w jej obrębie wspólnych systemów norm i ocen.
Edukacja włączająca – To włączanie dzieci z niepełnosprawnościami do szkół ogólnodostępnych lokalnych. Jest to „ pełne włączanie ‘’, a więc przyjmowani są wszyscy uczniowie bez żadnego wyjątku.
Autonomia – Stopniowe zyskiwanie przez osobę z odchyleniami od normy samodzielności, aż do całkowitej niezależności – jeśli to jest tylko możliwe. Pełna autonomia to nie tylko równość praw, ale również i obowiązków.
Wsparcie społeczne – Zbliżenie osób do rozwiązania problemu, przezwyciężania trudności, reorganizacja zakłóconej relacji z otoczeniem i podtrzymanie emocjonalne.
Niepełnosprawność.
Dane demograficzne i epidemiologiczne.
Na świecie żyje przeszło 500 mln. osób niepełnosprawnych ( 11 % z nich to osoby w wieku do 30 lat ).
W państwach Unii Europejskiej żyje ponad 38 mln. osób niepełnosprawnych ( co dziesiąty obywatel jest niepełnosprawny ). Starzenie się społeczeństw i polepszanie standardów opieki zdrowotnej sprzyja zwiększeniu liczby osób niepełnosprawnych UE.
W Polsce żyje 4 697, 5 tys. osób niepełnosprawnych co stanowi 12,2 % ludności kraju ( skala niepełnosprawności zwiększa się wraz z wiekiem osób: wśród niepełnosprawnych 54 % stanowią kobiety, a 46 % mężczyźni.
Niepełnosprawność w definicjach.
Światowa Organizacja Zdrowia ( WHO )
Niepełnosprawność – to wszelkie ograniczenie lub brak wynikający z uszkodzenia możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka.
Europejskie Forum Niepełnosprawności przy Parlamencie Europejskim.
Osobą niepełnosprawną – jest to jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, których , z powodu występujących uszkodzeń, nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych, respektując jednocześnie jej prawa i przywileje.
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ONZ.
Niepełnosprawność – to długotrwale obniżona sprawność fizyczna, umysłowa, lub sensoryczna, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami.
Karta praw osób niepełnosprawnych uchwalona przez Polski Parlament.
Za niepełnosprawną uznaje się osobę o sprawności fizycznej, psychicznej lub umysłowej trwale lub okresowo utrudniającej, ograniczającej lub uniemożliwiającej życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Niepełnosprawność jest przede wszystkim, skutkiem barier społecznych, ekonomicznych i technicznych, jakie napotyka osoba niepełnosprawna.
Stopnie niepełnosprawności.
Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
1. Niezdolna do podjęcia zatrudnienia.
2. Zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej lub w zakładzie aktywizacji zawodowej.
3. Wymagająca – niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych – stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
1. Zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności.
2. Wymagająca – w celu pełnienia ról społecznych – częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
1. Zdolna do wykonywania zatrudnienia.
2. Nie wymaga pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych.
Klasyfikacje niepełnosprawności.
Klasyfikacja składa się z trzech odrębnych obszarów składających się na niepełnosprawność:
- Klasyfikacja uszkodzeń – odstępstwa od normy klinicznej ( diagnoza medyczna ).
- Klasyfikacja działania – ograniczenia funkcjonalne ( diagnoza czynności ).
- Klasyfikacja uczestnictwa – ograniczenia w życiu społecznym ( diagnoza społeczna ).
Klasyfikacja uszkodzeń.
Uszkodzenie – brak lub deformacja anatomicznej struktury organizmu bądź też brak lub zaburzenie przebiegu fizjologicznych lub psychicznych funkcji organizmu.
Wyróżniono następujące funkcje organizmu:
- Psychiczne.
- Głosowe.
- Wzrokowe.
- Sensoryczne.
- Sercowo – naczyniowe i oddechowe.
- Trawienie, odżywcze i metaboliczne.
- Immunologiczne i endokrynologiczne.
- Moczowo – płciowe.
- Nerwowo – mięśniowo – szkieletowe.
- Funkcje skóry i inne z nią związane.
Klasyfikacja działania.
Działanie - polega na wykonywaniu wielu zamierzonych i celowych czynności, w wyniku których oczekuje się określonych rezultatów.
Wymieniono następujące rodzaje działalności człowieka:
- Patrzenie, słuchanie, rozpoznawanie.
- Uczenie się, praktyczne stosowanie nabytej wiedzy i wykonywanie zadań.
- Komunikowanie się z innymi osobami.
- Wykonywanie czynności życia codziennego.
- Przemieszczanie się.
- Wykonywanie czynności motorycznych.
- Prowadzenie gospodarstwa domowego.
- Zachowania interpersonalne.
- Reagowanie i radzenie sobie ze szczególnymi sytuacjami.
- Posługiwanie się narzędziami i pomocami technicznymi.
Klasyfikacja uczestnictwa.
Uczestnictwo – to rodzaj i zakres zaangażowania się osoby w sytuacje życiowe w środowisku, w którym żyje. Jest miernikiem określającym stopień i zakres funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.
Wymieniono następujące dziedziny uczestnictwa:
- Czynności samoobsługowe.
- Poruszanie się w przestrzeni.
- Wymiana informacji.
- Kontakty społeczne.
- Edukacja, praca zawodowa, zajęcia w wolnym czasie.
- Życie ekonomiczne.
- Życie obywatelskie.
Kategorie niepełnosprawności.
- Biologiczna.
- Funkcjonalna.
- Społeczna.
Przyczyny niepełnosprawności.
Główną przyczynę niepełnosprawności stanowią choroby ( 80 % ):
- Przewlekłe choroby układu krążenia ( choroba niedokrwienia serca 36 %, nadciśnienie tętnicze 32 %, powikłania chorób naczyniowych mózgu 6 % ).
- Choroby narządu ruchu ( układu mięśniowo – kostnego, tkanki łącznej, choroby kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe stawów ).
- Przewlekłe choroby ośrodkowego układu nerwowego ( padaczka 1,4 %, stwardnienie rozsiane 0.7 %, dystrofie mięśniowe 0.6 %, choroba Parkinsona 0.4 % ).
- Choroby zmysłów wzroku i słuchu ( osoby niewidome i słabo widzące 3-10 %, osoby niesłyszące i słabo słyszące 3 % ).
Urazy i zatrucia ( 14 % ):
- Złamania kończyn oraz zwichnięcia dużych stawów.
- Choroby psychiczne oraz upośledzenie umysłowe ( 6% ).
Wady wrodzone ( 5-6 % ).
Przyczyny niepełnosprawności w wieku starczym:
Miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, rozedma płuc, cukrzyca, osteoporoza, choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby otępienne, choroba Parkinsona, niedowidzenie, niedosłuch, przerost gruczołu korkowego, nowotwory, nawracające infekcje, niedoczynność tarczycy.
Niepełnosprawność narasta wraz z wiekiem zbiorowości. Pojawienie się dysfunkcji przeważnie następuje pomiędzy 40 a 54 rokiem życia.
Modele niepełnosprawności.
Model moralny.
- Najstarsze podejście do przyczyn występowania niepełnosprawności.
- Niepełnosprawność traktowana jest jako źródło wstydu.
- Występujący defekt ma być spowodowany grzechem lub innym moralnym zaniedbaniem.
- Winą za wystąpienie niepełnosprawności obarcza się osobę chorą i jej rodzinę.
- Takie podejście może być przyczyną społecznego odrzucenia.
Model medyczny.
- Odrzuca moralny aspekt i uwarunkowania niepełnosprawności.
- Niepełnosprawność postrzegana jest jako problem medyczny dotyczący jednostki.
- Deficyty anatomiczne i funkcjonalne stanowią kryterium wyróżnienia osób niepełnosprawnych.
- Niepełnosprawność rozumiana jako patologia ( organizm osoby funkcjonuje wadliwie ).
- Osoba niepełnosprawna jest pacjentem, który wymaga pomocy i oczekuje właściwego podejścia leczniczego.
Model społeczny.
- Budowany jest na założeniu, że niepełnosprawność jest pojęciem społecznym.
- To otoczenie ma problem w przystosowaniu się do osoby z niepełnosprawnością.
- Przedmiotem analizy w tym modelu są negatywne postawy osób sprawnych względem osób niepełnosprawnych.
- Osoby niepełnosprawne postrzegane są jako grupa mniejszościowa pozbawiana często równych szans i wsparcia.
- Osoby niepełnosprawne postrzegane są jako osoby o niższym statusie społecznym, zależne ekonomicznie, izolowane społecznie, dotknięte problemem bezrobocia.
- Osoby niepełnosprawne mają poczucie krzywdy, czują się gorzej oceniane, brak akceptacji ze strony grupy większościowej, bywa źródłem frustracji.