2. Charakterystyka obserwacji –obserwację jako metodę badań naukowych cechuje:
- koncentracja uwagi na zachowaniach (reakcjach) ważnych z naukowego punktu widzenia, czyli podporządkowanej jakiemuś z góry ustalonemu celowi poznawczemu
- rejestrowanie danych obserwacyjnych, w sposób możliwie adekwatny do istniejącego obiektywnie stanu rzeczy
- interpretacja zarejestrowanych w ten sposób danych w świetle posiadanej wiedzy, znanych teorii i własnych doświadczeń
- sprawdzenie i kontrola pod względem trafności i rzetelności
2. Warunki jakie powinna spełniać obserwacja naukowa:
- premedytacja- obserwacja jest prowadzona w celu rozwiązania ściśle określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo
- planowość- metoda jest stosowana według planu odpowiadającego celowi obserwacji,
- celowość- uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk.
- aktywność- obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, lecz dokonuje selekcji poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu
- systematyczność- obserwacja powinna być przeprowadzana według określonego systemu, powinna trwać ciągle
3. Rodzaje obserwacji (techniki)
bezpośrednia - polega na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz
pośrednia - polegająca na obserwowaniu danej zbiorowości "z zewnątrz", czyli bez ingerencji w zachodzące w niej interakcje i zachowania
standaryzowana – polega na obserwowaniu osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza
niestandaryzowana – pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk, zdarzeń, podporządkowanych jedynie celowi badań
jawna - osoby badane wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. Z tego powodu mogą zmieniać swoje postępowanie
ukryta - osoby badane nie wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne"
kontrolowana – prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy
niekontrolowana - (nieskategoryzowana)- prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku
4. Zalety i wady
Zalety
- umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania się osób w naturalnych warunkach i sytuacjach. Wskutek tego przy dobrym postrzeganiu i rejestrowaniu faktów, zdarzeń i zjawisk gwarantuje zgromadzenie wiarygodnego materiału
- ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie badań, jak również częściowe jej zweryfikowanie
- umożliwia sprawdzenie twierdzeń uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia nasze przekonanie o ich słuszności
- stanowi ważne uzupełnienie i zarazem dopełnienie innych metod badań, a zwłaszcza metod testowych, sondażowych i eksperymentalnych
- pozwala na uzyskanie informacji, które trudno zdobyć innymi metodami, np. nie można stosować ankiety
- sprzyja ciągłemu ulepszaniu własnej pracy
Wady – stosując metodę obserwacyjną możliwe jest popełnienie błędów tj:
- przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się
- powierzchowność i stronniczość dokonywanych spostrzeżeń
- prowadzenie ich z pozycji zbyt odległego (formalnego) dystansu
- niekompletność i niedokładność rejestrowania zaobserwowanych danych
- błędna interpretacja materiału obserwacyjnego
5. Narzędzia obserwacji
Narzędziem badawczym nazywamy każdy przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań
Standaryzowane:
arkusz obserwacyjny - jest to inaczej kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W określonych rubrykach pod określonym zagadnieniem rejestrowane są wszystkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Wcześniejsza typologia zagadnień nie pozwala na przeoczenie któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom
dzienniczki obserwacyjne – technika ta polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu
Niestandaryzowane:
notatki
opisy
rejestracja dźwiękowa
rejestracja fotograficzna
6. Interpretacja wyników – aby dobrze zinterpretować zebrany materiał, należy przestrzegać kilku podstawowych warunków. Należą do nich
1 duża ilość i różnorodność materiału obserwacyjnego - duża ilość i różnorodność materiału obserwacyjnego - opis jednorazowego zdarzenia, chociaż przedstawiony w sposób szczegółowy i wyczerpujący, nie stanowi wystarczającej przesłanki dla szerszych uogólnień w określonej sprawie. Wszelka interpretacja, zgodna z założeniami metodologicznymi, wymaga niezliczonej ilości faktów i dużej różnorodności
2 znajomość wiedzy pedagogicznej i psychologicznej - przydatna okazuje się szczególnie wiedza w zakresie teorii tłumaczących mechanizm regulacji zachowania się ludzi. Potoczna obserwacja kilku osób dowodzi na różne reakcje na ten sam bodziec lub w taki sam sposób na różne bodźce. Miedzy bodźcem a reakcją pośredniczy zazwyczaj bogata treść przeżyć psychicznych. Toteż nie-uwzględnienie jej w interpretacji zachowania się ludzi byłoby kardynalnym błędem
2 badawcza postawa obserwatora - polega ona przede wszystkim na tym, że obserwator stara się uniknąć zbyt pochopnych wniosków na podstawie dokonanych obserwacji. Zdaje sobie sprawę, że obserwacja upoważnia go do wyciągania wniosków niekiedy nawet bardzo śmiałych, ale uświadamia sobie także, że każdemu sformułowanemu przez niego uogólnieniu przysługuje inny stopień prawdopodobieństwa.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Specjalne rodzaje obserwacji [edytuj]
Shadowing (od ang. shadow - cień) - odmiana obserwacji, polegająca na stałym podążaniu za jednym wybranym aktorem społecznym. Może polegać np. na towarzyszeniu w pracy przedstawicielowi danego zawodu, czy obserwacji zachowań związanych z kupowaniem. Metoda ta jest szczególnie przydatna by wskazać na zachowania i zjawiska, których istnienia lub skali sam badany sobie nie uświadamia.