1. Metodologia jako nauka o nauce:

Nauka jest terminem wieloznacznym- zawierają się w niej co najmniej dwa elementy:

2. Proces określonych działań.

3. Rezultat tych działań.

Cechy poznania naukowego:

2. Usystematyzowanie.

3. Obiektywne

4. Weryfikowane (sprawdzalne)

5. Utylitarne (praktyczne)

6. Twórcze

7. Podważająco-negujące.

Ogólne właściwości poznania naukowego:

2. Postępowanie badawcze zgadnie z przyjętymi zasadami.

3. Ścisły i jednoznaczny język.

4. Twierdzenie dostatecznie uzasadnione.

5. Twierdzenie wewnętrzne niesprzeczne.

6. Krytycyzm (wobec badanej rzeczywistości).

Cechy badacza:

2. Intelektualna dociekliwość.

3. Śmiałość i inwencyjność myślenia.

4. Krytycyzm i ostrożność

5. Systematyczność, ścisłość i precyzja.

6. Wszechstronność i bezstronność.

7. Rozległa, merytoryczna wiedza.

Cele badań naukowych:

1. Cele eksploracyjne (eksploracja- wkraczanie na obce tereny):

1. Dążenie do rozpoznania nowych faktów, kwestii, problemów dotyczących przedmiotu badań,

2. Tworzenie ogólnych, intelektualnych obrazów (modeli semantycznych, izomorficznych) badanych zjawisk.

3. Formułowanie problemów przyszłych badań i koncentrowanie się na nich.

4. Generowanie, tworzenie nowych hipotez.

1. Cele opisowe (diagnostyczne)- rozpoznanie opis:

1. Sporządzanie szczegółowych, bardzo dokładnych opisów badanej rzeczywistości.

2. Kojarzenie odnoszenie nowych danych do informacji znanych już wcześniej.

3. Opisywanie kontekstu sytuacyjnego (holistyczne ujęcie)

1. Cele wyjaśniające (teoretyczne):

1. Testowanie przesłanek i założeń teorii przyjętej za podstawę badań.

2. Poszerzenie dotychczasowej teorii o nowe kwestie i problemy.

1. Etapy badania naukowego

Proces badania naukowego to następujące kolejno po sobie w sposób systematyczny i planowy działania, począwszy od sformułowania problemu po przeprowadzenie badań i analizę wyników. Na każdym z etapów wykonuje się konkretne czynności pozwalające na jego ukończenie i przejście do kolejnego.

FAZA KONCEPCJI

1. Postawienie i sformułowanie problemu (problemów) badań,

2. Sprecyzowanie hipotezy roboczej (lub hipotez),

3. Wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych,

4. Dobór wskaźników do poszczególnych zmiennych,

5. Dobór odpowiednich metod badawczych i opracowanie technik badań,

6. Opracowanie procedury badań.

FAZA BADAŃ

1. Przeprowadzenie badań,

2. Uporządkowanie materiałów i ich analiza,

3. Analiza teoretyczna uzyskanego materiału i wyprowadzenie wniosków.

Problem badawczy - rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Jego rozwiązanie jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu. Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. W sformułowaniu problemu badawczego wyróżniamy 3 terminy: sytuacja problemowa (świadomość braku kompletnej wiedzy, stan niepokoju), problem (logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy); pytanie problemowe (gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będąca zarazem językowym odpowiednikiem problemu).

Wskaźnik jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania oraz na podstawie, których można poznać, iż wystąpiło dane zjawisko czy cecha.

W pedagogice przez pojęcie wskaźnika rozumiemy pewne własności, które są połączone stałym związkiem o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami, które nie podlegają bezpośredniej obserwacji oraz pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie występowania drugich. Zatem wskaźnik jest pewną właściwością, która mówi nam, iż badane zjawisko miało miejsce.

Wyróżniamy:

1. Wskaźniki definicyjne ukazują rodzaj powiązania wskaźnika ze wskazywaną przez niego wartością; dzięki nim definiuje się cechy stanowiące przedmiotem badania, gdzie dobór wskaźnika do zjawiska polega na zdefiniowaniu zjawiska wyrażanego przez wskaźnik (np. do zmiennej, jaką jest agresja wskaźniki definicyjne dobierać się będzie na podstawie cech agresji zawartych w jej definicji)

2. Wskaźniki empiryczne mają miejsce w przypadku, gdy cecha wskazywana oraz wskaźnik są obserwowalne, przez co relacja zachodząca pomiędzy wskaźnikiem i cechą wskazywaną jest związkiem empirycznym, rozstrzygalnym bezpośrednio w oparciu o dokonane obserwacje

3. Wskaźniki inferencyjne nie definiują zjawiska wskaźnikowego oraz nie są obserwowalne; o tym, iż dane zjawisko miało miejsce wnioskuje się pośrednio (na przykład, drżenie rąk podczas egzaminu może wskazywać na zdenerwowanie).

Zmienne w badaniach naukowych stanowią próbę uszczegółowienia problemów badawczych, które należy rozwiązać oraz wymagających potwierdzenia lub odrzucenia hipotez. Wyróżnia się następując rodzaje zmiennych: ilościowe i jakościowe; ciągłe i skokowe; zależne i niezależne; główne i poboczne; kontrolowane i niekontrolowane; pośredniczące.

1. Zmienne ilościowe mają miejsce w badaniach, w których przedmiot stanowią mierzalne właściwości przedmiotów. Najczęściej występują one w naukach ścisłych takich jak fizyka, matematyka czy statystyka.

2. Zmienne jakościowe natomiast nie poddają się pomiarowi; można jedynie stwierdzić ich występowanie lub ich brak. Przykładem zmiennych jakościowych może być: płeć osób badanych; pochodzenie społeczne; zainteresowania literackie; poglądy polityczne; sympatie; przekonania religijne itp.

3. Zmienna niezależna to taka zmienna, za pomocą, której wyjaśnia się zmiany w obrębie zmiennej zależnej. Zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian (jak sama nazwa wskazuje, zmienna zależna "zależy" od zmiennej niezależnej).

4. Zmienne zależne mogą się znajdować w sferze oddziaływania zmiennych niezależnych, na które nie można mieć wpływu. Zmienne te mogą zarówno sprzyjać jak i utrudniać w występowaniu badanego zjawiska i noszą one miano zmiennych pośredniczących. Zwracają one uwagę, iż istnieją również inne istotne przyczyny badanego zjawiska, które nie zostały nieuwzględnione w badaniach. Przykładami zmiennych pośredniczących mogą być: stan zdrowia badanej osoby; nastawienie ucznia do szkoły; sympatia do nauczyciela.

Hipoteza, zwana także przypuszczeniem, jest propozycją odpowiedzi na pytania zawarte w problemach badawczych. Jest to jednak oczywiście odpowiedź wstępna, przypuszczalna, której prawdziwość ma być potwierdzona w podejmowanym badaniu. Hipoteza nie różni się, więc kształtem gramatycznym od zdania obserwacyjnego, na którego to treść składa się opis faktu naukowego. Jedyna różnica jest

to iż nie wiemy czy jest to prawda czy fałsz.

Hipoteza ukierunkowuje nam badania na problemy ważne, a w pedagogice hipoteza spełnia role także ochronną, ograniczającą ryzyko podejmowania badań zagrażających dobru badanych wychowanków.

Jednak żeby hipoteza mogła tę barierę ochronną stanowić, musi spełnić następujące warunki:

1. Tłumaczyć w sposób dostateczny znane fakty.

2. Musi być możliwa do zweryfikowania przez konsekwencje, które z niej wynikaj..

3. Musi dotyczyć istotnych dla danej nauki zdarzeń i ma moc teorio twórczą.

4. Musi być zdaniem wysoce prawdopodobnym, którego słuszność wstępna polega na tym, że jest zdaniem niesprzecznym z udowodnionymi już twierdzeniami danej dyscypliny naukowej.

III. Strategie i metody badań społecznych.

1. Klasyfikacje metod badań społecznych (K. Konarzewski, T. Pilch, Łobocki):

• Wg Konarzewskiego: metoda to po prostu sposób osiągnięcia celu. Badanie można opisywać na poziomie koordynacji czynności albo na poziomie samych czynności. Na poziomie koordynacji można mówić o schematach badawczych

• Rodzaje schematów:

• Eksperyment

• Badanie przeglądowe

• Badanie etnograficzne

• Studium przypadku

• Badanie biograficzne, badanie w działaniu

• METODA BADAŃ (ustalany, zaaprobowany przez społeczność naukową sposób wykonania każdej z czynności w ramach badania)

KLASYFIKACJA

• METODA DOBORU PRÓBKI:

• Dobór losowy:

• Losowanie nieograniczone indywidualne

• Warstwowe

• Grupowe

• Dobór nielosowy:

• Przypadkowy

• Celowy

• Kwotowy

• METODY ZBIERANIA DANYCH:

1. JAKOŚCIOWYCH:

• Obserwacja jakościowa

• Wywiad

• Poszukiwanie archiwów

2. ILOŚCIOWYCH:

• Obserwacja ilościowa

• Ankieta

• Testy

• Inwentarze osobowości

• Skale postaw

• Dyferencjał semantyczny

• Reptest

• Metody epizowdów

• Metody projekcyjne

• Pomiar behawioralny

• Socjometria

• METODY ANALIZY DANYCH:

1. DANE JAKOŚCIOWE:

• Kodowanie:

  2. Teoretyczne

  3. Otwarte

  4. Selektywne

  5. Tematyczne

• Analiza treści

• Analiza sekwencyjna: analiza konwersacji, dyskursu, narracji

• Wydobywanie regularności

1. DANE ILOŚCIOWE:

• Statystyka opisowa: metody przetwarzania danych bez zamiaru szacowania nieznanych parametrów populacji

1. Rozkład liczebności

2. Miary tendencji centralnej (moda, mediana, średnia)

3. Miary zróżnicowania (wariancja, odchylenie standardowe)

4. Miary współzależności

5. Miary współwystępowania (dla skal nominalnych i porządkowych)

• WG. T. PILCHA: metody badań określa jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego

• EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY: jest metodą polegającą na wywołaniu lub zmierzeniu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian pod jego wpływem. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany lub ich brak, zmiany nie tylko pochodzące z badanego układu ale także zasobu naszej wiedzy.

• MONOGRAFIA PEDAGOGICZNA: metoda ta ma znaczenie przy instytucji wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, w celu postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń.

• METODY INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU: jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Są to:

• Biografie ludzkie

• Rozpoznanie przyczyn sytuacji kryzysowej jednostki

• Pobudzenie praktycznej aktywności człowieka, pomoc, plan pracy

• METODA SONDARZU DIAGNOSTYCZNEGO: badania sondażowe obejmują wszelkiego rodzaju zjawiska społeczne istotne dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinie i poglądy określonych zbiorowości, narastanie badanych zjawisk, ich tendencje nasilenia. Chodzi tu o zjawiska które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji, są jakby rozproszone w społeczeństwie.

• WG ŁOBOCKIEGO: metody badań są raczej ogólnie zalecanymi sposobami rozwiązania nurtujących badacza problemu

• Obserwacja

• Eksperyment

• Testy osiągnięć szkolnych

• Socjometria

• Analiza dokumentów

• Skale ocen

• Ankieta

• Rozmowa i wywiad

• METODY BADAWCZE: to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania opracowania, analizy i interpretacji danych empirycznych służących do uzyskiwania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane pytania, problemy (S. Nowak)

• TECHNIKA BADAWCZA: czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów (A. Kamiński)

SCHEMAT – na poziomie koordynacji można mówić o schematach badawczych:

• Eksperyment

• Badanie przeglądowe

• Badanie etnograficzne

• Studium przypadku

• NARZĘDZIE BADAWCZE - jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań (T. Pilch)

Zawsze tworzy się je, budując w celu poznania określonej konkretnej sytuacji czy problemu. Narzędzia badań są więc środkami pomocniczymi wykorzystywanymi przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu problemu badawczego. Przy budowaniu narzędzi należy zdaniem Pilcha pamiętać o tym, że:

• Dla każdego badania należy użyć innych narzędzi

• Budowa i treść narzędzi powinny być podporządkowane celom ogólnym badań

• Wewnętrzna struktura narzędzi badawczych, stopień ich standaryzacji, pytania kontrolne mają wpływ na wiarygodność informacji

• Każde narzędzie musi być trafne i rzetelne

• W przygotowaniu badań należy utrzymywać właściwą kolejność, czyli uświadomić sobie cel badań i dopiero konstruować narzędzia.

• WYMÓG TYRIANGULACJI: nieufanie tylko danym zebranym za pomocą jednej metody/narzędzia. Dane pochodzące z analiz dokumentów porównać np. z tymi które pochodzą z wywiadu czy obserwacji

• ZASADY DOBORU METOD I TECHNIK BADAWCZYCH:

• Muszą być adekwatne do problemu, zjawiska które badamy

• Dobieranie metod, technik które pomagają rozwiązać problem badawczy.

• REALIZM – należy wziąć wszystkie aspekty przy dobieraniu odpowiedniej metody, techniki badawczej, czas jaki możemy poświęcić na badania, fundusze jakie mamy do dyspozycji, dostępność do danych, osób, grupy reprezentatywnej, potencjalnych respondentów.

IV. CHARAKTERYSTYKA METOD, TECHNIK, NARZĘDZI, BADAŃ SPOŁECZNYCH.

1. BADANIA ANKIETOWE, ZASADY KONSTRUOWANIA KWETIONARIUSZA ANKIETY.

Po ankietę sięgamy wtedy, gdy zależy nam na zdobyciu informacji od dużej grupy osób, kiedy pragniemy poznać opinie tych osób na jakiś temat lub gdy temat badania jest drażliwy i możemy liczyć na szczere odpowiedzi tylko w przypadku ankiety anonimowej. Ankieta to masowa metoda socjologiczna stosowana też przez pedagogów. Ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem, w celu uzyskania odpowiedzi mających służyć do rozwiązania jakiegoś problemu.

• Anonimowość

• Szybki sposób na przebadanie dużej liczby osób.

• PRZY TWORZENIU KWSTIONARIUSZA ANKIETY NALEŻY PAMIĘTAĆ O :

• Poprawności formułowania pytań, rodzajów pytań

• Konstrukcji kwestionariusza

• Instrukcji dla respondenta

• PYTANIA: (KAFETERIA):

• zamknięte

• półotwarte

• otwarte

• pytania krótkie, jasne i precyzyjne

• bez specjalistycznego żargonu nie w negatywnej formie

• jednowymiarowe

• kompletna lista odpowiedzi

• nie zadawaj pytań mogących wprawić respondenta w zakłopotanie

• niepytania sugerujące odpowiedź

• PILOTAŻ – służy przedstawieniu trafności i rzetelności kwestionariusza, czyli sprawdzenie, czy dostajemy odpowiedzi takie jakich oczekiwaliśmy. Przeprowadza się na małej grupie osób, wprowadza się odpowiednie zamiany, jeżeli zajdzie taka potrzeba.

• WYWIAD WG T. PILCHA – jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami wg opracowanych wcześniej dyspozycji. Służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

• TYPY I RODZAJE:

1. SKATEGORYZOWANY – ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych

2. NIESKATEGORYZOWANY – daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich kolejności, a nawet pogłębienie zagadnień przez stosowanie pytań dodatkowych.

3. JAWNY – badany poinformowany o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany

4. UKRYTY – forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane

5. INDYWIDUALNY

6. ZBIOROWY

• KOLEJNOŚĆ PYTAŃ:

• Zachowania, doświadczenia

• Opinie, wartości

• Uczucia

• Wrażenia

• Wiedza

• Pytania „metryczkowe”

• ANALIZA DOKUMENTÓW W BADANIACH SPOŁECZNYCH

• DOKUMENT – każdy przedmiot materialny będący świadectwem jakiegoś faktu zjawiska lub myśli ludzkiej.

• RODZAJE DOKUMENTÓW:

• ZE WZGLĘDU NA TYP NOŚNIKA:

• Wizualne

• Audialne

• Audiowizualne

• Komputerowe

• ZE WZGLĘDU NA CHRONOLOGIĘ POWSTANIA:

• Pierwotne (oryginalne)

• Wtórne (kopia, odpisy)

• Pochodne (streszczenia, notatki)

• ZE WZGĘDU NA POCHODZENIE:

• Dokumenty zastane (powstałe w sposób naturalny bez ingerencji badacza)

• Dokumenty intencjonalne tworzone np. poprzez wypełnianie kwestionariusza ankiety

• JAKOŚCIOWA ANALIZA DOKUMENTÓW: zwana inaczej treściowo to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści jawnych i ukrytych. Stara się odpowiedzieć na pytania co chciał przedstawić autor danego dokumentu jakie wyraził w nim treści, o czym one świadczą, na czym polega ich oryginalność. Nie precyzuje się tu dokładnych celów badawczych, nie formułuje hipotez roboczych, następuje to w trakcie przeprowadzanej analizy.

• Wewnętrzna (notatka, streszczenie)

• Zewnętrzna (pełny zapis bibliograficzny względem książki)

• Historyczna i literacka (ustalić wiarygodność i języka)

• Psychologiczna (stan uczuć tego kto tworzył tekst)

• Pedagogiczna (działania które podejmuje się w celu zmienia czegoś na lepsze)

• Analiza treści (kodowanie , analiza sekwencyjna)

• ILOŚCIOWA ANALIZA DOKUMENTÓW: jest w miarę obiektywna, pozbawiona subiektywnego wartościowania. Jest ona skrajnym przeciwieństwem analizy jakościowej. Koncentruje się na wielkościach policzalnych zawartych w dokumencie. Dokładnie precyzuje cele i hipotezy badawcze łącznie ze zmiennymi i wskaźnikami. Charakteryzuje ją jednostronność.

• OBSERWACJA WG T. PILCHA: obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów, jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.

Ze względu na kontakty obserwatora z obserwowanymi wyróżnia się obserwację bezpośrednią i pośrednią. Bezpośrednia dotyczy zachowań – reakcji osób obserwowanych w bezpośrednim z nim kontakcie, wymaga osobistej obecności badacza, on sam dokonuje spostrzeżeń interesujących go faktów, zjawisk. Sam sporządza z nich protokoły. Obserwacja pośrednia odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, lecz raczej z informacji z drugiej ręki lub skutków jakie te zachowania pociągają za sobą. Dokonuje się jej za pośrednictwem innych osób.

OBSERWCJA JAWNA - obserwator występuje oficjalnie jako badacz, osoby badane wiedzą że są przez niego badane.

UKRYTA – zataja się przed badanymi że są przedmiotem obserwacji.

OBSERWACJA POWINNA BYĆ: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.