Ubezpieczenie społeczne
Test jednokrotnego wyboru. 19-04-2015
Gdy ktoś nie zda, ustny.
Literatura
S. Golinowska „Polityka społeczna państwa w gospodarce rynkowej. Studium ekonomiczne rozdizały 4-8, PWN wawa 1994.
M. Iwanicz-Drozdowska Ubezpieczenia czesc 3 2013.
Ubezpieczenie społ. W polityce społecznej państwa
Stopień rozwoju społ.-gosp. Doktryna ekonomiczno-społeczna
Polityka społeczna
Zabezpieczenie społeczne
Zaopatrzenie społeczne Ubezpieczenie społeczne Pomoc (opieka) społeczna
1883-1889 Otto von Bismarck – ojczyzna ubezpieczeń
W USA pojawiły się w 1935r. Dlaczego tak późno powstał w USA niż w Europie? Amerykanie mielo pogląd, że każdy człowiek jest homo economicus – każdy myśli racjonalnie itd.. Mieli różne biura ubezpieczeń, ale ingerencja państwa jest zbędna. Ale 1929-1933 gdy był kryzys w USA oszczędnośći ludności zostały zneutralizowane, bo wartość aktywów drastycznie spadła. Stwierdzili, że ubezpieczenie społeczne jest niezbędne.
Na każdy system trzeba patrzeć realistycznie – doktryna ekonomiczno-społeczna – bo np. w Afryce nie można zabrać 40% dochodów ludności, bo Ci ludzie by sobie nie poradzili.
Polityka społeczna nie dotyczy tylko zabezp. Społ. Dotyczy również polityki prorodzinnej, mieszkaniowej, pomocowej, edukacyjnej - jaki sposób państwo finansuje do jakiego poziomu czy liceum czy studia, polityka prozdrowotna – finansowanie usług medycznych.
Zabezpieczenie społeczne – pieniężne lub rzeczowe.
Ryzyko społeczne – zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje utratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach gospodarstwa domowego. (T. Szumlicz)
Podstawowe rodzaje ryzyka społecznego:
Ryzyko choroby
Macierzyństwa
Inwalidztwa
Śmierci żywiciela rodziny
Wypadków przy pracy i chorób zawodowych – wywołanych przez szkodliwe czynniki pracy. Traktujemy to oddzielnie, ponieważ to co nas spotkało nie jest wydarzeniem z życia prywatnego, a wiąże się z wykonywaną pracą. Świadczenia tym powodowane są znacznie wyższe, a dostęp do nich jest łatwiejszy.
Bezrobocia
Starości / osiągnięcia wieku gdy zdolności psychofizyczne ulegają osłabieniu.
Niedołęstwa starczego – gdy już potrzebujemy osoby trzeciej do funkcjonowania, pielęgnacji.
Te ryzyka dotyczą sytuacji, gdy tracimy zdolność zarobkowania. Np. macierzyństwo wiąże się z chwilą utratą zarobkowania, ale dodatkowo zwiększają się potrzeby.
Zabezpieczenie społeczne- to system świadczeń, do których obywatele maja dostęp w określonych sytuacjach i na określonych warunkach – świadczenia pieniężne i rzeczowe – w związku z realizacja – materializacją – ryzyka społecznego.
Celem istnienia tego systemu jest zabezpieczenie pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego.
W każdym kraju pod tymi pojęciami kryje się co innego – zależnie od sytuacji kraju, np. wysoki standard w Krajach Skandynawskich w odróżnieniu od Krajów Afrykańskich.
Techniki – metody – realizacji zabezpieczenia społecznego:
Zaopatrzeniowa – emerytura obywatelska - selektywna może być – skierowana do służb mundurowych czy budżetowych. Wysługa – pełnienie służby, wysłużenie. W Danii Holanii Australii, Nowej Zelandii nie tylko dla pewnych grup. Czynnik – pobyt na terytorium danego kraju. W daniii 40 lat,.
Opiekuńcza – filantropijna – pomoc społeczna – selektywne wsparcie, dla osób, które mają wyjątkowo niskie dochody, mają niedobór środków utrzymania. Dochód badany. MOPS i PCPR – pomocowe centrum pomocy rodzinnej.
Ubezpieczeniowa wyodrębnienie środków w funduszach ubezpieczeniowych.
Zaopatrzenie. Pierwsza ustawa związana z zabezpieczeniem społecznym to ustawa z 1601 – „prawo ubogich” ustawa z Anglii, nakładała obowiązek na gminę opieki nad osobami które nie z własnej winy nie były w stanie się utrzymać – nocleg i wyżywienie. Zakazywano pomocy niepoprawnym włóczęgom, pijakom. Cel – ograniczenie skali ubóstwa.
Gdy na przełomie 18,19 wieku nastała rewolucja przemysłowa, zmieniła zupełnie świadomość ludności. Ludzie opuszczali swoje rodzinne wsie, udawali się do dużych ośrodków przemysłowych. Znajdowali pracę, ale za marne pieniądze. Więc gdyby wydarzył się wypadek nie mogli oszczędzać, nie mieli by co zrobić, nie miał kto się nimi zajmować. Rządzący bali się rewolucji. Otto von Bismarck wprowadził pierwszy system ubezpieczeń społecznych – pierw chorobowe i wypadków od pracy, potem emerytalne i rentowe.
Wiek emerytalny ustalił 70 lat, gdzie średnia wieku wówczas wynosiła 40 lat. Cel – złagodzenie strajków, zdobycie pieniędzy na rozwój gospodarki. Potem z 70 obniżył do 65. :D
Świadczenia mają nie wyróżniać beneficjentów. Miały być równe dla tych samych przypadków. Np. Australia jednakowe dla wszystkich.
Schemat działania ubezpieczenia.
Ryzyko składkafundusz ubezpieczeniowy zdarzenie losowestrata świadczenie
Ryzyko ów musi być ubezpieczalne.
Ubezpieczenie społeczne a gospodarcze- na ryzyko społeczne jest narażony każdy, kto pracuje. Każde zdarzenie powoduje brak zarobkowania. Składka obowiązkowe, choć w gosp. Niektóre też są.
Tradycyjne cechy ubezpieczenia społecznego:
Przymusowość – gospodarcze niektóre tak – ale wtedy jest to umowa, natomiast w społecznych nie ma umowy! Jesteśmy nim objęci prawem.
Powszechne – bo i przymusowe. Obojętnie jaka forma i tak musimy wpłacić składki – umowa o pracę, działalność
Związek z pracą zarobkową – bo to obejmuje ubezpieczenie społeczne
Finansowanie ze składek – wypełnienie wniosku o polisę – pytają o dane osobowe wiek, płeć itd. W społecznych są wyłączne ubezpieczenia osobowe! Nie ma majątkowych. W gospodarczym składka zależy od indywidualnego ryzyka –np. wiek, rodzaj wykonywanej pracy, na co jesteśmy narażeni. W społecznych indywidualizacji składki względem ryzyka, które ubezpieczony wnosi do wspólnoty nie ma – nie wpływa to na wysokość składki ubezpieczeniowej.
Wzajemność – niekoniecznie ekwiwalentność – świadczenie uzyskujemy tylko wtedy gdy wnieśliśmy jakiś wkład.
Samorządność – we wszystkich państwach które tworzyły system społeczny tworzyły odrębne organa, instytucje, które zajmowały się zabezpieczeniem społecznym, by fundusze były przeznaczane tylko na te świadczenia
Konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych
Element konstrukcji
| Zakres podmiotowy | Osoby aktywne zawodowo – niezależnie od formy praca najemna, samozatrudnienie- także w zakresie wybranych ryzyk osoby bierne zawodowo – nie są niby narażeni np.,. na wypadek od pracy bo nie pracują, ale nie znaczy że nie potrzebują gromadzić środków na emeryturę, albo matka wychowująca dzieci – podlega ryzyku starości. Np. ci którzy mają zasiłek dla bezrobotnych, czy ci na wychowawczym – płacone są za nie emerytalne i rentowe składki – finansuje to państwo |
|---|---|
| Organizacja | Jedna lub wiele instytucji - podział terytorialny czy wg grup zawodowych – do niedawna w Niemczech np. marynarze, biurowi itd. Mieli swoje kasy, u nas ZUS ale istnieje też KRUS dla rolników indywidualnych |
| Źródła finansowania | Składki ubezpieczeniowe, pomocniczo dotacje z budżetu państwa |
| Metody finansowania | Repartycja (w gosp. Polega na ustaleniu składki po zamknięciu ubezpieczenia, w społecznych polega na tym, że bieżące składki wpłacane przez osoby objęte ubezpieczeniem są wykorzystywane na finansowanie bieżących świadczeń –czyli ja dziś finansuję emerytów) lub/i kapitalizacja (składki te są inwestowane w aktywa finansowe – zwykle są bezpieczne, kapitalizacja była na początku istnienia systemów ubezpieczeń. Ona się sprawdza przy świadczeniach za długi okres, a nie np. zasiłki chorobowe czy wypadki). U nas wszystko idzie na repartycję, nie ma co kapitalizować, bo nie ma środków, coraz mniej młodych. |
| Warunki otrzymania świadczenia | Najczęściej staż ubezpieczenia (najczęściej 5 lat), wiek, udokumentowana niezdolność do pracy (okresowa, trwała) – przy ryzyku starości nie, bo nikt nie bada zdolności do pracy. Świadczenie też związane z utratą żywiciela rodziny, inwalidztwa, choroby. |
| Sposób ustalania wysokości świadczenia | Wg zdefiniowanej składki (świadczenie proporcjonalne do wpłaconych składek) – „dc” My tak będziemy mieli. Jeśli nie będziemy mieli odnotowywanych składek nie dostaniemy emerytury! Przed 01.01.1949r. inny wzór – 24% kwoty bazowej inne elementy inaczej liczy się. Wg zdefiniowanego świadczenia – „db” (stała kwota; % wynagrodzenia, z częściowym uwzględnieniem podstawy wymiaru składek i elementami socjalnymi). Znana z góry. Współczynniki gromadzenia uprawnień, 1,5%/2% wynagrodzenia rocznego za każdy rok składek. |
Staż ubezpieczenia składa się z okresów składkowych i nieskładkowych. Czyli do stażu mogą się liczyć lata w których ktoś nie płaci składek, np. gdy uczył się, służba wojskowa (chociaż w Polsce liczone jako składkowe). Zależnie od polityki prorodzinnej państwa czasami zalicza się okres wychowawczy nawet jeśli nie ma się wtedy zasiłku. Wiek wystarcza dla świadczenia emerytalnego (jedyne kryterium otrzymania świadczenia). Nieważne ile ma jeszcze sił itp.
P. Szumlicz uważa że wiek emerytalny dla kobiet powinien być dłuższy bo kobiety żyją dłużej.
Uwarunkowania tworzenia i funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych
Polityczne – wszystko zależne od władz. Od terminu wyborów Np. Tusk powiedział że jego zdaniem ubezpieczenia społeczne nie powinny być obowiązkowe. Nie mówił, kto sfinansuje wypłaty emerytur. KRUS – kasa rolniczego ubezp. Społ. 95% wydatków jest finansowana z dotacji budżetu państwa – ewidentnie to nie system ubezpieczeniowy skoro tylko 5% jest przez nie finansowana. To PSL nie chce tego usunąć! Choć powoduje to problemy.
Społeczno-kulturowe – w krajach skandynawskich wszyscy bez względy na płeć stan cywilny są tratowane w równy sposób, w systemach południowoamerykańskich inaczej traktuje się mężczyzn i kobiety. Kobiety miały nieco łatwiej. W Pl miały niższy staż ubezpieczenia wymogi co do niego, wdowy mogły liczyć na świadczenie, a wdowcy nie!
Demograficzne. Demografia to nauka o strukturze i liczebności ludności na świecie. Bada się zmiany w czasie trwania życia, dzietność, migracje. Liczebność i struktura, i trzy grupy: przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny. Ważne ile osób jest w tej grupie drugiej i ile pracuje. Jak się zmieniają proporcje w ekonomicznych grupach zawodowych.
1918/1919 – w Polsce wprowadzono system społeczny. Wtedy w produkcyjnym osób było 8 razy więcej niż w pozostałych grupach.
EE- estonia
IE- irlandia
ES hiszpania
1960 – średnia wieku mężczyzn życia – 66,9, w 2009 – 75,3.
Wiek po wojnie emerytalny wnosił w krajach europejskich 65 lat, w latach 60-70 60 lat, a bliżej nowego wieku 65/68… Natomiast przeciętna długość życia rosła.
Kobiety – 1960 – 72 lata, wiek emerytalny -50/60 lat, 2009 – 82 lata
Prof. Płentowski – „Polsenior” – Raport który bada seniorów i ich stanu zdrowia, podatność na choroby, wielo chorobowość – dziś żyją dłużej nasi seniorzy i w dobrym zdrowiu, co ciekawe.
Wg nauki ze względu na naszą konstrukcję mamy szansę żyć ok. 125 lat.
Dzietność najlepsza i Irlandii, potem we Francji – i tak za mało. Każda kobieta powinna urodzić 2,1 dziecka by zastąpić. We Francji ok bo migracje.
I tylko migracja może uchronić nas przed ujemnym saldem dzietności! W Anglii, we Włoszech będzie dużo imigrantów. W Niemczech jest bardzo mało dzieci a dużo wydają na politykę prorodzinna, a mają niższy poziom dzietności w Europie. W 2060 roku 2x więcej osob będzie 65+ niż tyhc do 14 lat, 55% w wieku produkcyjnym.
Wskaźnik obciążenia osobami starszymi – 65+/ 15-64 – 26%, 1 osoba 65 plus przypadała na 4, w 2060 to aż 50%! Jeden emeryt na dwie osoby w produkcyjnym, a badając jeszcze nieprodukcyjny 1 do 1!!!!
W pl 2010 27% 2060 – 57%
Efektywny wiek emerytalny (ile dożywają) a ustawowy wiek emerytalny. Na skutek możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę efektywny wiek to 60 lat. I ta tendencja trwa. – Wynik polityczny Prawa i Sprawiedliwości.
Np. w Korei jest odwrotnie, niski wiek ustawowy. Ale gdyby szybko przeszli dostali by głodowe emerytury. Tylko Japonia jest wyjątkowa bo ludzie CHCĄ tam długo pracować.
W Polsce jeśli chodzi o kobiety – wiek emerytalny był taki sam jak dla mężczyzn – 59 około.
W Polsce 34% osob w wieku 55-64 pracuje! Tylko!
Prosta arytmetyka systemów emerytalnych o zdefiniowanej składce i finansowanych metodą repartycji.
Wzór na stopę składki zapewniającej równowagę finansowa jest następujący
S= przeciętna emerytura/ przeciętne wynagrodzenie X liczba emerytur/ liczba płacących składek
DC= Suma składek/ przeciętne dalsze trwaniu życia na emeryturze
Defind contrabution
Z pktu widzenia uczestnika systemu sytuacja wgląda następująco
S= przeciętna emerytura/ przeciętne wynagrodzenie x liczba na emeryturze/lata pracy
Przecietna emerytura wypłacana wg starych zasad – 2000, nowych 1800
Przeciętne wynagrodzenie – 3000 powiedzmy
1800/3000 = 60%
Ile mamy emerytów 5mln + rencistów 2,5 = 7,5 tylko ZUS
Ile osob placacych składki =14,5 mln osob
Relacja ½
S= 0.6*1,2= 30%!!! Tylko powinna wynosić składki 19,52 emerytalne 8 rentowe
0,6 x 44,89 = 26,93 JA
Jeśli będzie 3 emerytow na 4 osoby pracujące by było 40% wynagrodzenia to skladka musiałaby wynosic 30%
W wielu systemach emerytalna i rentowa jest połączona.
Wiadomosci ubezpieczeniowe nr 4 rok 2011, piu.pl
ekonomiczne – demografia oddziaływa na ekonomię poprzez rynek pracy
W przyszłości będzie brakowało rąk do pracy.
Powoduje to stagnację gospodarczą nie będzie można liczyć na wysokie świadczenia z czegoś muszą być finansowane. W długookresowych prognozach dla UE, realny wzrost PKB rośnie ½ % to nie wiele jak na planowany czas 40 lat. Polska potrzebuje 3% rocznie, by to dało realną poprawę dla gospodarstw domowych. Na razie jeszcze on jest.
Efekty funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych
Redystrybucja (wtórny podział dochodów) dochodów
W cyklu życia ubezpieczonego – polega – comiesięczny dochód pomniejszany sukcesywnie o składkę która w przyszłości ma nam zapewnić świadczenie. Ograniczenie konsumpcji na rzecz dostępu do świadczeń w przyszłości.
W ramach generacji (wewnątrzpokoleniowa) - np. mężczyźni też płacą na macierzyńskie. Jedne osoby wspierają drugie osoby. Nieproporcjonalne koszty i korzyści – np. różny wiek emerytalny – kobiety dostają więcej, krócej – czyli i mniej płacą jeśli chodzi o składki. Przywilej emerytalny dla osób które wykonują pracę o określonym charakterze – np. dwie osoby w 1970. Jeden nauczyciel a drugi górnik. Dziś już górnik może być na emeryturze, nauczyciel do wieku emerytalnego.
Między generacjami – emerytury, np. Chiny w 1995r gdyby wprowadzono system emerytalny który dopuszczałby pójście na emeryturę w wieku 65 lat i 10 lat składkowych to składka musiała by wynosić 1 % wynagrodzenia, ale w miarę czasu i wzrostu liczby osób które nabywają prawo do emerytury składka musiała by rosnąć, 30 lat później musiałaby wynosić 15% a w 2075 do 25%. Pierwsze pokolenie wygrane bo płacą niską składkę!!! My będziemy mieli niższe emerytury w przyszłości a dodatkowo finansujemy dług związany z emeryturami 10 lat temu.
Ubezpieczenia społeczne a:
Rynek pracy – wysokie koszty pracy zmniejszają popyt – pracodawcy chcą- na pracę, umowa o dzieło nie objęte składkami, zlecenie objęte. Nie można wykonywać umowy o dzieło w ramach zlecenia. PIT – osób 24mln osób – 7,5mnl emerytów i rencistów – 0,5 pozarolnicza działalność gospodarcza = wyłącznie umowa o prace, dzierżawy, najem, umowy cywilnoprawne, wiele umów. 900 tys, osob ma wyłącznie dochody z umów o dzieło i umów o pracę. Na podaż – pułap emerytalny, przywilej emerytalny, łatwość zdobywania rent. Odwrotnie jak rynek pracy wpływa na ubezpieczenie społeczne – im mniejsze zatrudnienie tym mniejsze dochodu systemu ubezpieczeń problem finansowania świadczeń, struktura zatrudnienia wpływa na system ubezpieczeń, szara strefa – nie obejmowana rzez system ubezpieczeń, te osoby mogą mieć problem ze świadczeniami. Nawet jeśli o pracę – część na najniższą, a pod stołem resztę,
Zus.pl-> pue
Podaż – osoby, które chcą pracować, nie pracodawcy.
Popyt – przedsiębiorca.
Rynki finansowe – jeśli istnieją nadwyżki kapitałowe – mogą być alokowane w różnego rodzaju instrumenty finansowe, Norwegia, Australia, USA, lokowane w bezpieczne instrumenty finansowe – bony, obligacje skarbowe, stymulują rozwój produktów finansowych; b. w sytuacji gdy zabezpieczeniem składki jest prywatyzacja – przekazane do prywatnych funduszy emerytalne (Argentyna, Meksyk, Urugwaj, Polska, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, trochę Szwecja). Beneficjenci wybierają sposób inwestowania – np. bezpiecznie czy ryzykownie. OFE – w Pl zostało ograniczono w 2014r, bo część portfela inwestycyjnego zainwestowanych w obligacje skarbu państwowego została wyjęta i umorzona by zredukować dług publiczny. OFE nie oferowały różnego rodzaju inwestowania.
Stymuluje to rynek inwestycyjny, płynność finansową – ponieważ OFE jest skierowane na długie inwestowanie.
Inne wydatki publiczne i poziom długu publicznego – składki nie są własnością ubezpieczonych, są to własności publiczne, ale w większości systemów, państwo daje gwarancję wypłaty. Gdy jest recesja, następuje konkurencja wydatków – np. inwestować czy wypłacić świadczenia objęte gwarancją państwa? Muszą wypłacić – mamy to w konstytucji. Kwota nie zawarta. Gdy państwo nie wypłaca sprawa sądowa. Gdy w kryzysie nie ma środków na wypłatę, trzeba zaciągnąć pożyczkę (dług publiczny)
Stopa oszczędności – kapitalizacja składki, przyjmuje się, że jeśli poziom świadczenia niskie, to obywatele mają skłonność do zwiększania własnych oszczędności, ale np. Niemcy gwarantują wysokie świadczenia a Niemcy nadal bardzo dużo oszczędzają.
Tempo wzrostu gospodarczego .
28.06.15r 15:00 test
Sala 311
W 1919r. wprowadziliśmy system ubezpieczeń według wzorca niemieckiego.
1934 powołano ZUS, a działalność rozpoczął w 1935r.
Kiedyś chorobowe – zasiłki w razie choroby, macierzyństwo ale i w tym zdrowotne!
Zaopatrzenie społeczne – jednolite świadczenia po spełnieniu pewnych warunków z funduszu państwowego – do tego właśnie zmierzał i osiągnął dziś ZUS. Zero kapitalizacji, utrzymywania dodatkowych, wolnych środków na wszelki wypadek.
W 1986r. FUS, uwzględnienie waloryzacji składki,
W 1990r. KRUS,
W 1990/1991 podwyższono emerytury i renty, by wyżyli tak naprawdę; min. 35% wysokości przeciętego wynagrodzenia
Renta rodzinna – świadczenie dla członków rodziny osoby zmarłej, która była żywicielem rodziny.
W latach 90-93 nastąpił nagły wzrost świadczeniobiorców (i emerytury i renty). Recesja – tracono pracę, więc wysyłano na renty (nie było ciężko ją uzyskać), natomiast jeżeli mowa o emerytury przechodzono na wcześniejsze- szczególnie te uprzywilejowane grupy.
1997/1998 reforma systemu emerytalno-rentowego: „Bezpieczeństwo dzięki różnorodności”. W 99 wdrożono. To była tylko koncepcja, nie miała formy prawnej, musiała być dopiero przełożona na ustawy. Pojawiły się ogromne różnice między koncepcją a ustawami.
Główne elementy ferofrmy systemu ubezpieczeń w Pl w 1999
wprowadzenie podziału ubezpieczeń społecznych na emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe; wyodrębnienie subfunduszy w ramach FUS, odpowiadających rodzajom ubezpieczeń; (fus emerytalny, fus rentowy itd.)
podział składki ubezpieczeniowej na poszczególne rodzaje ubezpieczenia oraz wprowadzenie partycypacji pracowników w finansowaniu składki („ubruttowienie” wynagrodzeń) – zwiększenie wynagrodzenia, by z niego potrącać ich część składki na ubezpieczenia
wprowadzenie ograniczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe do 30-krotnosci prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. (bo wcześniej spłaszczane wynagrodzenie), teraz około 100 tys.limit – dot. to składki emeryt. i rentowej!
wprowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych; wprowadzenie formuły zdefiniowanej składki przy kalkulacji emerytury; ta zmiana powoduje, że system będzie się automatycznie dostosowywał do zmiany demograficznej – proporcjonalnie do wpłacanych składek – ad tabela z pierwszego wkładu – sposób finansowania składki. Niska dzietność, wydłużanie się życia – zwiększa się odsetek osób senioralnych w populacji ogółem. Liczymy tak:
Suma wpłaconych składek/oczekiwana ilość wypłat
Dożywotnio – w miesiącach, jeśli trend demograficzny się utrzyma, to sukcesywnie mianownik się zwiększa, jeśli nie będzie towarzyszył wzrost składek to będzie ciężko, w mianowniku uśrednia się dalszego czasu trwania życia dla kobiet i mężczyzn, co jest + dla pań, - dla panów. Włochy i Szwecja – taki sposób wprowadzili w 99r.
W ubezpieczeniu emerytalnym: dywersyfikacja metod finansowania świadczeń poprzez wprowadzenie kapitalizacji części składki w otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez prywatne podmioty.
Przedsiębiorca finansuje całą kwotę składki – i za pracownika i pracodawcę tak jakby.
| Rodzaj składki | Suma | pracodawca | pracownik |
|---|---|---|---|
| Emerytalne | 19.52 | 9,76 | 9,76 |
| Rentowe | 8,00 | 6,50 | 1,50 |
| chorobowe | 2,45 | - | 2,45 |
| Wypadkowe | 0,40-3,60 | 0,40-3,60 | - |
Rentowa malała, ale to efekt polityczny. Przed wyborami. Natomiast to stworzyło lukę finansową. Później zwiększono w lutym 2012 na 8,0.
| Podział składki na ubezpieczenie emerytalne | Indywidualne konto ubezpieczonego w ZUS | OFE |
|---|---|---|
| Podstawowe | Subkonto | |
| Wysokość składki w % pw | 12,22 | 4,38 |
| Sposób waloryzacji | Waloryzacja składek zależy od realnego wzrostu przypisu składek emerytalnych i wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (ich wartość nie może ulec zmniejszeniu; gdy deflacja nie można zmniejszyć składek) | Średniorocznej dynamice wartości PKB w cenach bieżących za okres ostatnich 5 lat poprzedzających termin waloryzacji 1,5-3,4 w ostatnich 5 latach |
| Dysponowanie uprawnieniami/ środkami np. w przypadku śmierci | brak | Dziedziczenie w razie śmierci ubezpieczonego przed osiągnięciem wieku emerytalnego |
4,38+2,92=7,3 tyle było do OFE
Opłata OFE – 1,7? Jednorazowo.
Umorzenie obligacji- trafiły na subkonto do sierpnia 2015r. ZUS musi nas o tym powiadomić. – czyli to podlega dziedziczeniu. W systemie rachunków państwowych obligacje są zobowiązaniem jawnym – stanowią część długu publicznego – wymóg wykupu obligacji. Natomiast na subkoncie to dług ukryty, którym można manipulować.
Wg sądów środki OFE są bardziej prywatne aniżeli publiczne. Hybryda. Na wejściu do OFE publiczne, w czasie obowiązywania prywatne, a na wyjściu nie wiadomo czyją są własnością. I nie ma tego opisanego w żadnej ustawie.
Gdy odżywamy wieku emerytalnego nie ma pieniędzy w OFE, bo 10 lat przed emeryturą kierowane są na subkonto w ZUSie i stają się pieniędzmi publicznymi – wykorzystanymi na emerytury innych!
OFE zostało pozbawione obligacje skarbowe a to było 50%. De facto OFE w 2014 z 2 na 3 lutego z funduszy zrównoważonych stały się funduszami agresywnymi (bo 75%aktytów muszą utrzymywać jako udziały). W 2015r co najmniej 50% musi być w akcjach. Co jest alternatywą dla obligacji skarbowych? W zasadzie nie ma, jedyne obligacje korporacyjne i samorządowe obligacje są możliwe, ale jest ich mało. Ponadto OFE nie mogą nabywać papierów zabezpieczających instrumentów pochodnych np. opcji w celi zabezpieczenia ryzyka kursowego. Tak naprawdę nie stać naszego systemu na OFE. Kraje nadbałtyckie zatrzymały na jakiś czas przelewanie pieniędzy do OFE, ponieważ system był niewydolny. OFE teraz jest bardzo ryzykowne!
Węgrzy mają podobną sytuację. Tylko one znacjonalizowały OFE.
UE Plan Junkera – tworzenie kolejnego funduszu – z wpłat członków UE realizowano by najlepsze projekty inwestycyjne.
Organizacja systemu ubezpieczeń społecznych
Płatnicy składek Świadczeniobiorcy OFE
I ubezpieczeni
ZUS
Fundusz Emerytur FUS Fundusz Rezerwy Demograficznej
Pomostowych - f. emerytalny
-f. rentowy
-f. chorobowy
-f. wypadkowy
Pogrubione – finanse publiczne
Ubezpieczeni – os.fiz. podlegające co najmniej jednemu rodzajowi ubezpieczeń (emerytalnemu i rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu)
Płatnik zobowiązań do
Zgłoszenia osoby do ubezpieczenia lub wyrejestrowania z ubezpieczenia
Oblicza, potrąca przekazuje składki na ubezp. Społ
Sporządza raporty dla ZUS-u
Świadczeniobiorcy – os fiz pobierające emeryturę, rentę lub zasiłki.
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
Ubezpieczenie obowiązkowe, dobrowolne, kontynuowane (zniesione z 1 styczniem 2013)
Obowiązek udziału w systemie ubezpieczeń społecznych wynika zasadniczo z:
Zarobkowego zatrudnienia (lub mniej zarobkowej działalności) wykonywanej na obszarze RP, a także poza jej granicami, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej
Otwarta Koordynacja Systemów Ubezpieczeń Społecznych – podlegamy tylko jednemu ustawodawstwu tego kraju w którym pracujemy, z wyjątkiem oddelegowanych na nie dłużej niż 24 mce i marynarzy; gdy praca w różnych krajach – zbierane są środki wszędzie, trzeba mieć dokumentację; W Unii nie zawiera się umów z ZUS, natomiast poza Unią mamy podpisane umowy które regulują podleganie ubezpieczeniom społecznym;
Z tytułu pobierania niektórych świadczeń krótkookresowych zastępujących dochód (np. zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek macierzyński )
Zbieg tytułów ubezpieczeń
| Podmiot ubezpieczenia | Tytuł do ubezpieczenia | Rodzaj ubezpieczenia |
|---|---|---|
| E R Ch W | ||
| Pracownik | Stosunek pracy | O |
| Osoba prowadząca działalność | Pozarolnicza działalność gospodarcza również twórcy i artyści, osoby wykonujące wolny zawód, wspólnicy sp. Jawnej, komandytowej i parntnerskiej i jednoosobowej z o.o., również osoba prowadząca szkołę niepubl, placówkę. | O |
Zleceniobiorca Oraz osoba z nim współpracująca |
Umowa agencyjna umowa zlecenia, współpraca | O O |
| Bezrobotny pobierając zasiłek | Pobieranie zasiłku | O |
Członkowie Rad Nadzorczych od 2015 roku będą płacić składki.
Nieodpłatnie można wskazać do ubezpieczenia nianię! :D
Trzy umowy o prace – każda w pełnym zakresie.
Jeżeli mam umowę o pracę – i mam minimalne wynagrodzenie to każda umowa zlecenia jest zwolniona z ubezpieczenia społecznego.
Gdy zlecenie dla pracodawcy u tego co mam etat wszystkie składki nawet chorobowe na zleceniu.
Umowa o dzieło jest umową rezultatu, nie czas pracy, nakłady a efekt. Zlecenie – wykonywanie określonych czynności.
Umowy o dzieło nie podlegają ubezpieczeniom społecznym, chyba że z tym samym pracodawcą to tak!
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność składki liczone od – zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za dany rok kalendarzowy.
Osoba prowadząca działalność przez pierwsze 24 mce od rozpoczęcia działalności – zadeklarowana kwota nie niż niż 30% minimalnego wynagrodzenia . po 5 latach od zamknięcia – chyba że na rzecz swojego byłego pracodawcy ale to podobno da się obejść.
Emerytura z I filaru
Podtawa prawna; ustawa o emeryturach
- urodzonych przed 1 stycznia 1949r. zachowanie uprawnień i zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999
- urodzonych po 31.12.1948r. w tym
Dla urodzonych po 31.12.1968 – implementacja modelu docelowego (tj. obowiązkowa kapitalizacja części składki na ubezpieczenie emerytalne)
Uwaga od 1 lutego 2014r. uczestnictwo w OFE jest dobrowolne zarówno dla obecnych członków jak i osób które zostaną objęte obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego
E=24% kwoty bazowej+ 1,3% podstawy wymiary *okres składkowy +0,7% pw *okresy nieskł.
Kb – przeciętna wartość wynagrodzenia – składki płacone przez ubezpieczonego plus wskaźniki.
Wcześniej – 10/20 lat wybierałam ale z całego roku! Więc czy się opłaca jeśli pracowałam pół roku z super wynagrodzeniem.
Od stycznia 2013r. wyrównywanie wieku emerytalnego, kwartalnie o 1 mc więcej. 67 lat razem.
Przykład
Kobieta , ur. 01.48
Podstawa wymiaru 60%, kwota bazowa od 1 marca 2014 – 3191,..
30lat składkowych, 5 nieskł
24%*3191,93+1,3%*0,6*3191,93*35+0,7%*0,6*3191,93*5= 1704,49
Część składkowa – 871,4
Nieskłądowa=833,09
Stopa zastąpienia indywidualna = 89%
Relacja indywidualnej emerytury do indywidualnego wynagrodzenia *100% - czyli w jakim stopniu emerytura zastępuje nam wcześniejsze wynagrodzenie.
Stopa zastąpienia w relacji do kb: 53% - wskaźnik ubóstwa, ponad 40% to znaczy że chroni przed ubóstwem, bo to relacja do przeciętnego wynagrodzenia.
Wcześniej nie wystarczy wiek emerytalny, ale i minimalny wiek składkowy, jeśli mniej ne dostaje podwyższenia do minimalnej
Teraźniejsza emerytura: jedyny warunek to osiągniecie wieku emerytalnego. Staż potrzebny gdy chcemy mieć podwyższenie do emerytury minimalnej. 25 lat.
E=zwaloryzowane kwoty składek i kapitału początkowego (jeśli zatrudniony przed 1999 się go liczy)/ex
ex – dalszy oczekiwany czas trwania życia dla osoby w wieku przejścia na emeryturę, wyrażony w miesiącach
kapitał początkowy – każdy przed 99 roku bez względu na ilość miesięcy.
Jeśli nie ma nawet podstawy wymiaru – może być nawet pieczątka w książeczce ubezpieczeniowej! Wystarczy. Zawsze można go przeliczyć.
Środki przekazywane z OFE do ZUS – czyli będzie jedna nie dwie emertury.
Dla 62 -latków 243,5miesięcy powinien jeszcze żyć.
W ciągu 16 lat wydłużył się przeciętny wiek życia o 4 lata!
Czynniki wpływające na wysokość emerytury wg nowych zasad:
Ustawowa wysokość składki
Ograniczenie podstawy wymiaru składki
Wysokość indywidualnego wynagrodzenia i tempo jego wzrostu
Tempo wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, inflacji, tempo wzrostu PKB
Staż pracy
Przyjęta metoda waloryzacji składek i kapitału początkowego (wskaźnik i częstotliwość – u nas raz w roku)
Wyniki inwestycyjne OFE
Opłaty związane z funkcjonowaniem OFE
Ile wyniesie emerytura???
Odpowiedzialność że strony pastwa jest taka że ustalając składkę na odpowiednim poziomie zapewni nam ona godziwe życie. Prócz jeszcze umożliwienia przejścia na szybszą emeryturę. Trzeba będzie zwiększyć wydatki na pomoc społeczną, bo ludzie będą mieli niskie emerytury. Odpowiedzialność państwa jest wyjątkowo niska.
Seniorowie nie konkurują z młodymi o miejsca pracy.
„srebrna przedsiębiorczość” – specjalne programy dla seniorów zachęcające do własnej działalności, by ich utrzymać w aktywności.
Kumulacja emerytur 2009 – dwukrotnie zmieniano datę by szybciej przejść na emeryturę, ponadto posłowie wpadli na pomysł by na emeryturze można było pracować, wcześniej trzeba było zerwać choćby na 1 dzień.
Według starych zasad emerytury były wyższe aniżeli wg nowych.
Emertura częściowa = wynosząca 50% kwoty emerytury – inaczej dodatek do pracy
Przysługuje osobie urodzonej po 31.12.1948, która:
nie ukończyła podwyższonego wieku emerytalnego określonego dla kobiet – 62lata i 1 mc lub więcej – oraz dla mężczyzn 65lat 5 mcy lub więcej
ukończyła 62 lata kobieta, 65 mężczyzna
ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 35 dla kobiet, 40 dla mężczyzn.
Tak jakby wcześniejsza emerytura, ale każda wypłacona emerytura pomniejsza nam składki odnotowane na Iku-u, potem policzona od nowa z mniejszym licznikiem. Jedynym beneficjentem jest osoba, która potrafi dobrze inwestować, i zyskując na odsetkach równoważy stratę w liczniku.
Renta jest bardziej korzystna niż emerytura. Wysokość rent nie odbiega zanadto od wysokości emerytur. Renty liczy się ze wzoru na starą emeryturę.
Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego:
zasiłek chorobowy
Świadczenie rehabilitacyjne
Zasiłek wyrównawczy
Zasiłek macierzyński – świadczenie zależne od długości podejmowania go.
Zasiłek opiekuńczy
Wypadkowego (w wyniku wypadku przy pracy, pełna dokumentacja!)
Zasiłek chorobowy
Świadczenie rehabilitacyjne
Zasiłek wyrównawczy
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Renta szkoleniowa
Renta rodzinna
Jednorazowe odszkodowanie – rekompensata za uszczerbek na zdrowiu.
-Przyczyna zewnętrzna powodująca uraz lub zgon, wyłączenie – niezadbanie o bezpieczeństwo pracy, albo był pod wpływem środków odurzających,
06/06/2015
Czynniki determinujące poziom wpływów i wydatków FUS
Demograficzne
Struktura populacji z uwzględnieniem ekonomicznych grup wieku
Ekonomiczne
Poziom zatrudnienia, stopa bezrobocia, kształtowanie się przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, inflacja
Ryzyko bezrobocia wzrost powoduje wzrost wydatków z ZUS. Zasiłki bezrobotnych są oskładkowane ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Przeciętne wynagrodzenie ważne, bo jeśli płace rosną to nominalne składki również. Przy wysokiej inflacji świadczenia emerytalne i rentowe rosną, by osiągnęły minimum.
Techniczne
Poziom ściągalności składek na ubezpieczenie społeczne.
Formalno-prawne
Zakres podmiotowy funduszu ubezpieczeń
Poziom składek na ubezpieczenie społeczne i podstawa ich wymiaru
Warunki dostępu do świadczeń (wiek, wymagane okresy ubezpieczenia, wymóg rozwiązania stosunku pracy, zasad orzekania o niezdolności do pracy)
Sposób ustalania wysokości świadczeń i okres ich pobierania (renta, bo emerytura dożywotnio, tacierzyński, macierzyński, rodzicielski)
Zasady i terminy waloryzacji świadczeń. (emerytalne raz w roku koszty pokrywane przez państwo czyli nas wszystkich)
W 2008r. bardzo dużo świadczeniobiorców (w tym szczególnie emerytur).
Służby mundurowe mają emerytury z budżetu państwa. Rolnicy z KRUS-u.
Nabywanie świadczeń do wcześniejszej emerytury 2006r. Nabycie uprawnień nie wymusza przejścia na emeryturę.
Potem miał być ograniczony dostęp. Dwukrotnie przedłużono dostęp do uprawnień. Z 2006 do 2007 potem 2007 do 2008. Nikt nie myślał o wydatkach FUS-u. Ludzie bali się że po zmianie rządu coś może zostać cofnięte, dlatego tak dużo osób zdecydowało się na wcześniejszą emeryturę.
Wprowadzono możliwość przejścia na emeryturę bez zakończenia umowy o pracę. Wcześniej by złożyć wniosek o emeryturę musiał złożyć wniosek o rozwiązanie umowy. Jeśli sektor prywatny to pracodawca może przyjąć bez przeszkód tę osobę znowu, ale jeśli to urzędnik to musi być zorganizowany konkurs. Dlatego politycy wprowadzili przywilej styczeń 2009 nie wymagali przejścia na emeryturę z jednoczesnym rozwiązaniem umowy.
Deficyt FUS --> składki – wydatki na świadczenia. Saldo FUS operacyjne.
Przekazywanie składek do OFE wprowadzono gdy był już deficyt!
W 2008r wpływy ze składek obniżyły się, ponieważ:
Lipiec 2007r. spadek składki rentowej z 13 do 10%,
W 2008r. kolejna obniżka z 10 do 6%.
Jeśli mniejsze rentowe to większa kwota bazowa jeśli chodzi o emeryturę!
Górnik po 25 latach pracy dostaje emeryturę, ale górnik nie musi koniecznie pracować pod ziemią, pracownicy obsługi też są do nich zaliczani. Ich emerytury kosztują do 2020r. 70mld zł.
60latkowie (mężczyźni) +35 lat pracy mogli przejść na wcześniejszą emeryturę
Źródła finansowania deficytu FUS:
Dotacje z budżetu państwa
A Rostowski jaki minister finansów wymyślił sobie, że udzieli pożyczki – czyli cały sektor ubezpieczeń nadal zadłużony! Jałowy obieg -> państwo -> ZUS -> OFE (brak wartości dodanej)
Refundacja składek przekazanych do OFE
Środki z FRD
ok. 50% powinna być. $\frac{\text{OFE}}{\text{ZUS}}$= 50%
2001-2011
Uwarunkowania demograficzne w analizowanym okresie nie wpływały negatywnie na sytuację finansową FUS.
Warunki ekonom. Przyczyniły się do pogorszenia sytuacji tylko w latach 2001-2002
Ubytek wpływów składkowych FUS w związki z przekazywaniem składki na ubezpieczenie emerytalne o OFE w badanym okresie nie miał decydującego znaczenia w kształtowaniu nierównowagi FUS
Głównym czynnikiem wzrostu nierówności był czynniki o charakterze formalno-prawnym.
W analizowanym okresie FUS korzystał z kredytów bankowych i pożyczek z budżetu państwa w celu zapewnienia terminowego wypłacania świadczeń.
Zmniejszenie składek przekazywanych do OFE nie przyczyniło się o istotnego zmniejszenia nierównowagi finansowej FUS.
Składka przekazywana do OFE zmniejszyła się z 7,3 do 2,3 w 2011.
2012 do 2014
Spadek ubezpieczonych a wzrost świadczeniobiorców. Wpływy wg planu ze składek rosły. Wydatki rosły. Wcześniej emerytury stanowiły 50% wydatków, teraz rośnie. Deficyt się zmniejsza, ale nadal jest wyższy niż deficyt państwa.
Deficyt państwa nie powinien być wyższy niż 3%PKB. Finansowanie deficytu: najwięcej dotacje z budżetu. Składki przekazywane do OFE maleje. (refundacja ze skarbu państwa). Szczególnie gdy obowiązek zniesiono. Fundusz Rezerw Demograficznej uzupełnienie niedoboru–wpływy maleją. FRD suwak bezpieczeństwa by nie obliczać emerytury z OFE wg jednej daty, by nie nastąpił nagły spadek aktywów, dlatego przez 10 lat przed emeryturą będą przechodzić do FRD a ten przekaże do ZUS-u.
Przepływy netto z OFE są dodatnie, bo refundacja co wypływa mniejsza od FRD suwaka bezpieczeństwa – czyli to co wpływa. 2015r. 4-3. =1
Procedura nadmiernego deficytu gdy ponad 3% deficyt
Plan Junkiera inwestycje. Kraje członkowskie mają się składać do funduszu środki.
Prognozy FUS 2016-2020
| 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Wariant 1 podstawowy | Saldo FUS w % PKB | -2,9 | -2,8 | 2,6 | -2,6 |
| Pesymistyczny | Saldo FUS w % PKB | -3,4 | -3,4 | -3,5 | -3,5 |
| optymistyczny | Saldo FUS w % PKB | -2,5 | -2,3 | -2,1 | -1,9 |
OFE:
Działalność od kwietnia 1999
Wysoka skuteczność akwizycji – ponad 60% ubezpieczonych którzy mieli prawo wyboru do OFE, dołączyło
Liczba członków na koniec 99 r – 7mln
Liczba podmiotów zarządzających – PTE – 21
Od początku duża koncentracja rynku
Ustawowy limit opłat
Przed implementacją reformy nie uchwalono ustaw o emeryturach pomostowych ani o sposobie wypłat z OFE
Brak równoważnej do działalności PTE publicznej kampanii informacyjnej m.in. o konieczność wzrostu indywidualnej przezorności emerytalnej (III filara systemu)
| IKE 1 a ZUS | IKE 1b subkonto ZUS | IKE 2 OFE jeśli chcemy | |
|---|---|---|---|
| Wysokość składki w % | 12,22 | 4,38 | 2,92 |
| Sposób waloryzacji | Waloryzacja składek zależy od realnego wzrostu sumy przypisu składek emerytalnych i wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych | Średniorocznej dynamice wartości pkb W cenach bieżących za okres ostatnich 5 lat poprzedzających termin waloryzacji |
Zmiana stanu konta zależy od wyników inwestycyjnych i opłat. |
| Dysponowanie uprawnieniami / środkami | brak | Dziedziczenie w razie śmierci ubezpieczonego przed osiągnięciem wieku emerytalnego. |
Odwrót od reform z 1999
Ustawa z 6 grudnia 2013r. o zmianie niektórych ustaw zw.
Przeniesiono do ZUS tzw. Obligacyjnej części aktywów w OFE/
Wprowadzenie dobrowolności uczestnictwa w OFE dla nowych ubezpieczonych a dla dotychczasowych członków w odniesieniu do składki emerytalnej która wynosi 2,92 podstawy wymiaru
Zakaz inwestowania przez OFE w obligacje i inne skarbowe papier wartościowe oraz instrumenty finansowe gwarantowane przez skarb państwa
Zaktywizowane OFE do prowadzenia mniej zachowawczej polityki kolacyjnej likwidacja minimalnej stopy zwrotu
Obniżenie maksymalnej wartości opłat od składki do poziomu 1,75%
Ostateczne ustalenie zasad wypłaty świadczeń emerytalnych ze środków zgromadzonych na rachunkach OFE.
4 luty 2014 przelano z obligacji z OFE na subkonto do ZUS.