1. Pojęcia, istota, cel i sposoby realizacji polityki gospodarczej

Niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce związane są z monopolizacją

gospodarki, występowaniem negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i

konsumpcji np. zanieczyszczenie środowiska. Konieczność istnienia dóbr publicznych,

występowanie zjawisk negatywnych takich jak wahania koniunktury gospodarczej,

bezrobocie, inflacja, wymagają ustalenia zasad wpływu władz państwowych na gospodarkę

narodową - na jej dynamikę, strukturę , na stosunki ekonomiczne w państwie. Takie

oddziaływanie państwa na gospodarkę, polegające na określeniu celów danego systemu

gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów prowadzących do osiągania tych

celów, zgodnie z regułami nauk ekonomicznych określa się mianem polityki gospodarczej.

Państwo dysponując wieloma środkami oddziaływania na gospodarkę poprzez regulacje

prawne, ustalanie zasad finansowania itp. może:

- podejmować szereg działań zapobiegających destabilizacji w funkcjonowaniu

gospodarki, regulowanie wykorzystania zasobów i zmniejszania poziomu

niepewności w ocenie ryzyka;

- podtrzymywać konkurencję wzmacniając system obiegu informacji, usuwając

bariery wejścia na rynek, przeciwdziałając praktykom monopolistycznym;

- tworzyć bodźce lub antybodźce w dostępie do dóbr społecznie korzystnych lub

niekorzystnych;

- regulować dostęp do dóbr publicznych.

Polityka gospodarcza realizowana jest poprzez:

- bieżące wybory dokonywane przez państwo (bieżące decyzje państwa),

- dobór instytucji ekonomicznych wyższego szczebla, które są niezbędne lub

przydatne w rządzeniu krajem ( określających gospodarczą konstytucję

społeczeństwa),

- proces formułowania społecznych preferencji i celów (wybory społeczne).

Funkcje polityki gospodarczej:

▲ Funkcja stabilizacyjna

▲ Funkcje redystrybucyjne

▲ Funkcja alokacyjna

▲ Funkcja stabilizacyjna polega na zapewnieniu takiego ładu ekonomicznego, który

będzie gwarantował efektywne funkcjonowanie systemu gospodarczego

umożliwiającego długotrwały wzrost dochodów indywidualnych i zbiorowych,

wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum bezrobocia i inflacji, zmniejszenie

amplitudy wahań poziomu aktywności oraz możliwie najlepsze wykorzystanie

czynników produkcji.

W ramach funkcji stabilizacyjnej wyróżnić można politykę makroekonomiczną i

mikroekonomiczną.

W skład polityki makroekonomicznej wchodzą:

▪ polityka monetarna (pieniężna), której istota sprowadza się do regulowania stopy

wzrostu podaży pieniądza w systemie gospodarki narodowej;

▪ polityka kursu walutowego, która obejmuje ustalenie reguł kształtowania ceny

jednostki pieniężnej danego kraju w stosunku do jednostek pieniężnych innych

państw, a także określenie standardów wymienialności walut;

▪ polityka fiskalna, w której ramach stanowione są prawa dotyczące wysokości i

rodzajów obciążeń nakładanych na dochody obywateli, przedsiębiorstwa i

konsumentów w celu realizacji funkcji redystrybucyjnej i alokacyjnej:

▪ polityka budżetowa, w której ramach określa się reguły redystrybucji i przeznaczenie

publicznych środków finansowych - łącznie z określeniem podziału kompetencji

w tym zakresie pomiędzy budżet centralny a budżety samorządów terytorialnych.

Polityka mikroekonomiczna może przejawiać się w:

▪ państwowej lub komunalnej własności przedsiębiorstw;

▪ regulacji struktury gospodarki poprzez prywatyzację przedsiębiorstw, likwidacji

niektórych gałęzi przemysłu, promocji stall bisinessu;

▪ ingerencji władz państwowych w ceny czy kredyty;

▪ wspomaganiu finansowym wybranych działów gospodarki lub regionów, grup itp.

uznanych przez polityków lub urzędników za ważne.

▲ Funkcja redystrybucyjna polega na:

- korygowaniu naturalnego, tj. rynkowego podziału wytworzonych dochodów,

- kreowaniu dóbr i usług publicznych oraz odnowę zasobów ogólnodostępnych.

Redystrybucyjna funkcja kreuje działaniach zmierzające do korygowania rynkowego

podziału dochodów, niezbędnych w podziale dóbr publicznych przy zachowaniu zasady nie

dzielenia dóbr ogólnodostępnych. Niweluje zbyt duże , nie akceptowane społecznie różnice

dochodowe i majątkowe. Wspiera pomoc ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy

nie są w stanie radzić sobie sami. Ma obowiązek publiczny zapobiegać ubóstwu i

przeciwstawiać się temu zjawisku w imię poszanowania praw ludzkich. Obserwowany w

wielu krajach wzrost opiekuńczych funkcji państwa jest związany z jednej strony z poziomem

rozwoju gospodarczego, z drugiej z osłabieniem solidarności społecznej i obojętnością wobec

ludzi zagrożonych ekonomicznie i potrzebujących pomocy.

Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji państwa jest system podatkowy (podatek

progresywny) , wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy rożnego

rodzaju opłat i cen.

Skuteczność przedsięwzięć podejmowanych w ramach funkcji dystrybucyjnej w

decydującej mierze zależy od pozytywnych rezultatów uzyskiwanych w zakresie polityki

stabilizacyjnej w długim okresie czasu (najpierw trzeba wytworzyć, Żeby było co dzielić).

▲ Funkcja alokacyjna polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnemu

rozmieszczeniu zasobów gospodarczych.

W związku z tym, Że własność prywatna potrafi najlepiej wykorzystać będące w jej

dyspozycji zasoby, państwo powinno prowadzić taką politykę alokacji zasobów, aby trafiły

one do tych podmiotów, które poszukują sposobów najlepszego ich wykorzystania, a więc

powinno :

- zadbać o takie rozwiązania instytucjonalno-prawne, które sprzyjałyby nieustannej

wymianie praw własności,

- wspierać konkurencję poprzez usprawnienie systemu informacji, zwalczanie struktur i

praktyk monopolistycznych, eliminowanie barier wejścia na rynek.

Ponieważ interes jednostki, zwłaszcza w krótkim okresie czasu nie zawsze jest zgodny z interesem społecznym. Przy alokacji zasobów muszą być brane pod uwagę nie tylko kryteria ekonomiczne, ale również aspekty społeczne i moralno-etyczne. Oprócz dóbr prywatnych istnieją jeszcze dobra i usługi publiczne, które nie nadają się do prywatnego wytwarzania, są dostępne niezależnie od tego czy użytkownik partycypował w ich wytworzeniu. Do takich dóbr należą m.in. usługi w zakresie obrony narodowej, opieki społecznej, oświaty, ochrony zdrowia. Państwo powinno rozstrzygnąć jakie produkty i usługi w danym systemie gospodarczym należy uznać za dobra publiczne. Oprócz dóbr publicznych istnieją jeszcze dobra ogólnodostępne jak drogi, zabytki, których utrzymanie jest obowiązkiem państwa.

2. Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce

Poglądy ekonomistów na temat sposobów prowadzenia polityki gospodarczej są

zróżnicowane - od głoszonego przez J.M. Keynesa nurtu interwencjonistycznego do

zapoczątkowanego przez ekonomistów klasycznych (szczególnie A. Smitha i D. Ricardo)

nurtu liberalnego (koncepcja państwa-minimum, ograniczającego działalność państwa do

ochrony istnienia i prawidłowego funkcjonowania rynków). Współczesne kierunki polityki

gospodarczej to koncepcje liberalne, postulujące ograniczenie roli państwa w gospodarce.

Charakteryzuje je wiara w system prywatnej przedsiębiorczości i wolny, konkurencyjny

rynek oraz niechęć do rozszerzania ekonomicznych funkcji państwa Przyczyniły się do tego

nie zawsze pozytywne skutki ograniczające wolność gospodarczą (wolny rynek) , na rzecz

coraz większej interwencji państwa w gospodarkę. W XX wieku wraz ze wzrostem

interwencji państwa w większości krajów kapitalistycznych nastąpił spadek tempa wzrostu

gospodarczego, stagnacja w sferze produkcji i inwestycji, towarzyszące jej bezrobocie i

inflacja.

Generalnie wśród teorii na temat roli państwa w gospodarce można wyodrębnić dwa nurty:

- interwencjonistyczny,

- liberalny.

Nurt interwencjonistyczny opowiada się za ingerencją państwa w procesy gospodarcze. Zapoczątkowany przez J.M. Keynesa po wielkim kryzysie w latach 1929-1933, był reakcją na niedoskonałości rynku, które kryzys ten uwidocznił. Keynesiści odrzucili tezę, że w gospodarce działają zawsze mechanizmy samoregulujące, uruchamiane przez prawa

ekonomiczne i zapewniające osiąganie stanów równowagi w rożnych możliwych przekrojach.

Według tej teorii głównym problemem systemu kapitalistycznego jest bezrobocie, a jego przyczyną niedostateczny popyt globalny (stąd bywa nazywana ekonomią popytu), który nie nadąża za podażą. Aby go zwiększyć państwo może wykorzystać rożne środki. Zaleca

zastosowanie polityki względnej obfitości pieniądza i niskich stop procentowych, zwiększyć

inwestycje poprzez roboty publiczne. Istnienie odpowiedniego popytu stwarza bodźce do

zwiększenia stopy inwestycji, a więc do zwiększenia produkcji i zatrudnienia. Inne środki

zalecane przez keynesistow to polityka redystrybucji dochodów polegająca na progresywnym

opodatkowaniu wysokich dochodów, preferencje dla działalności inwestycyjnej, polegające

na obniżce stopy procentowej od zysków przeznaczonych na inwestycje.

Teoretyczne koncepcje Keynesa były rozwijane przez wielu autorów. Upowszechniło się przekonanie o konieczności aktywnej ingerencji państwa w gospodarkę. Wypracowany został keynesistowski model interwencjonizmu państwowego. Eksponował on stabilizacyjną funkcję państwa i walkę z bezrobociem jako priorytetowy cel polityki ekonomicznej. Proponowane metody i środki oddziaływania na gospodarkę zakładają, Że państwo może skutecznie wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego. Zwolennicy tej teorii uważają, że między inflacją i bezrobociem istnieje wymienność i głoszą tezę o relatywnie wyższej skuteczności polityki fiskalnej nad monetarną.

Nurt liberalny opiera się na teoriach głoszonych w XVIII wieku przez przedstawicieli

ekonomii klasycznej A.Smitha i D.Ricardo, którzy eksponowali prywatną inicjatywę,

przedsiębiorczość i osobiste interesy jednostek. Uważali, Że gospodarka każdego kraju i

bogactwo zależy od efektów pracy, weryfikowanych podczas wymiany (podaż i popyt) na

wolnym rynku. Zgodność interesów jednostek z interesem ogółu zapewnia nie zakłócony

mechanizm rynkowy (niewidzialna ręka rynku). Państwo nie powinno ograniczać przez

swoje bezpośrednie ingerencje inicjatywy poszczególnych jednostek oraz mechanizmu

rynkowego. Rolę państwa ograniczali do instytucji zapewniającej obronę narodową, stojącej

na straży porządku i ładu publicznego, gwarantującej obywatelom ochronę ich praw

własności i swobodę w sferze działalności gospodarczej.

Do głównych kierunków polityki gospodarczej nawiązujących do klasycznej teorii A.Smitha

zalicza się:

- monetaryzm, który głosi, Że bieżąca polityka ekonomiczna powinna być nastawiona

głownie na zapewnienie minimum płynności i elastyczności w gospodarce. Państwo

powinno koncentrować się na realizacji celów długookresowych przez oddziaływanie

na wielkości globalne. Środki typu uznaniowego należy zastąpić ustalaniem trwałych

reguł postępowania i automatycznie działającymi rozwiązaniami instytucjonalnymi.

Głównym zadaniem państwa jest walka z inflacją a ponieważ inflacja wg

monetarystów jest zjawiskiem pieniężnym należy ją zwalczać przede wszystkim

środkami polityki monetarnej (utrzymywanie określonego tempa wzrostu podaży

pieniądza w dłuższym okresie itp.).

- nowa ekonomia klasyczna (szkoła racjonalnych oczekiwań), określana jest czasami

mianem skrajnego monetaryzmu - wg reprezentantów tego kierunku jednostki

formułują swoje oczekiwania co do przebiegu procesów gospodarczych, opierając się

na całej dostępnej im wiedzy, nie popełniając przy tym systematycznych bledów.

Państwo nie jest zdolne do skutecznego oddziaływania na koniunkturę bez względu

na to czy stosuje politykę fiskalną czy monetarną, gdyż wszelka zamierzona zmiana

jego polityki ekonomicznej jest przez podmioty gospodarcze antycypowana i

neutralizowana. Powinno natomiast przeciwdziałać inflacji i stymulować podażową

stronę gospodarki, głownie przez stosowanie stabilnych i zarazem czytelnych dla

pozostałych podmiotów reguł polityki fiskalnej, monetarnej i walutowej.

- szkoła neoaustriacka - polityka gospodarcza rządu powinna być skierowana przede

wszystkim na respektowanie i ochronę wolnego rynku, gdyż tylko wolny rynek jest

najlepszym mechanizmem alokacji zasobów i najlepszym źródłem prawdziwej

informacji. Aby skutecznie przeciwdziałać inflacji, nie wystarczy ograniczyć podaż

pieniądza, ale trzeba jeszcze osłabić pozycję związków zawodowych i pozbawić bank

centralny monopolu na kontrolę podaży pieniądza. Państwo powinno wspomagać

sferę usług i świadczeń publicznych (służba zdrowia, oświata, kultura), ale nie powinno ograniczać działalności komercyjnej w tych dziedzinach.

- ekonomia podaży - gospodarka rozwija się dzięki ludzkiej przedsiębiorczości, należy

więc gospodarkę uwolnić od ograniczeń, które nakłada na nią państwo. To uwolnienie

należy zacząć od redukcji podatków i reformy systemu podatkowego, gdyż każdy

podatek podwyższa cenę danego produktu w stosunku do innych dóbr. Zbyt wysokie

podatki hamują bowiem inwestycje i wpływają negatywnie na tempo wzrostu

gospodarczego. Im mniej dochodów sektora prywatnego będzie przechodzić przez

budżet państwa, tym sprawniej będzie funkcjonował rynek.

- ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru publicznego) - zwolennicy tej teorii uznają,

Że instytucje publiczne nie powinny być oceniane wg innych zasad niż prywatne.

Projekty publiczne należy badać i oceniać wg jednakowych metod analizy, jak projekty

podmiotów prywatnych . Państwo powinno interweniować tylko wtedy, gdy istnieją

dowody, Że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne. Na ostateczny wybór "rynek, czy

państwo" niebagatelny wpływ mają mechanizmy polityczne. Rożnego rodzaju presje

oddziałują na charakter i formę wyborów dokonywanych przez jednostki, a więc przy

ostatecznej ocenie danego projektu należy uwzględniać wpływ instytucji politycznych.

Oprócz głównych teorii liberalnych dotyczących roli państwa w gospodarce istnieją

jeszcze koncepcje, które tych teorii nie negują, ale starają się rozwiązać problemy socjalne,

które pojawiły się we współczesnych gospodarkach:

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej jest koncepcją modelu gospodarki

wolnorynkowej z nowoczesnym, realistycznie pomyślanym systemem zabezpieczeń

społecznych. Jej głównymi twórcami byli neoliberałowie niemieccy .Według nich dla

gospodarki rynkowej nie ma Żadnej rozsądnej alternatywy mimo pewnych jej słabości. Trzeba o nią nieustannie dbać tworząc odpowiednie ramy instytucjonalno-prawne, wspomagające prywatną własność , swobodną przedsiębiorczość i wysoką konkurencyjność. I to jest głównym zadaniem państwa. Natomiast bieżąca polityka ekonomiczna państwa powinna być bardzo umiarkowana, nastawiona na politykę pieniężno- kredytową oraz na politykę antymonopolową. W tych kwestiach w zasadzie nie różnią się od większości współczesnych liberałów. Specyfika koncepcji SGR wyraża się przede wszystkim w ujęciu kwestii socjalnych.. Zasada wolności rynku powinna być sprzężona z zasadą ugody społecznej, gdyż istnieje silna współzależność między dwiema sferami , które należy traktować jako równorzędne: sferą gospodarczą i sferą społeczną. Polityka społeczna powinna być nastawiona na wspomaganie najsłabszych ekonomicznie grup ludności, a także częściowe

wyrównywanie warunków startu oraz szans dostępu do oświaty, ochrony zdrowia i kultury.

W polityce społecznej należy przestrzegać jednak pewnych zasad, tzn. państwo powinno pomagać tylko wtedy gdy wyczerpały się inne możliwości pomocy oraz należy zachować pewną równowagę między dostarczanym jednostce świadczeniem socjalnym, a jej wkładem własnym. W praktyce koncepcja ta ma zastosowanie w Niemczech, we Włoszech i we Francji, gdzie państwo odgrywa aktywna rolę w zakresie rozwiązywania problemów

społecznych , posługując się w tym celu zasobami finansowymi, tworzonymi z wkładów

pracodawców i pracobiorców.

Koncepcja państwa opiekuńczego (welfare state) stosowana w literaturze zamiennie z terminem państwo dobrobytu nie jest elementem jakiegoś odrębnego kierunku w teorii ekonomii lecz jest zbiorem poglądów, pomysłów i postulatów zaczerpniętych z rożnych kierunków teoretycznych. Wynikła ona z konieczności walki z ubóstwem i pomocą dla ubogich. Zwolennicy tzw. państwa dobrobytu przywiązując największą wagę do regulowania podziału nowych wartości wytworzonych w systemie gospodarczym podkreślają swoje pragnienie zagwarantowania sprawiedliwości społecznej, a w szczególności równości w podziale dochodów. Bezpośrednio po II wojnie światowej państwo opiekuńcze miało ponosić odpowiedzialność za pewien pakiet podstawowych świadczeń publicznych na rzecz swoich

obywateli. Wraz z rozwojem gospodarczym powiększała się skala powszechnie dostępnych

świadczeń. Państwo dobrobytu posiada następujące cechy:

- powszechny i rozbudowany system ubezpieczeń społecznych,

- dostarczanie przez państwo wielu bezpłatnych usług w zakresie opieki medycznej,

oświaty, kultury, wspieranie budownictwa mieszkaniowego,

- utrzymanie pełnego zatrudnienia bez względu na koszty oraz zapewnienie wysokich

zasiłków dla stosunkowo niewielu bezrobotnych,

- postępujące równanie dochodów z pracy na skutek zwiększającej się progresji

opodatkowania ,

- zachowanie dominacji własności prywatnej w gospodarce, przy rosnącym jednak

udziale własności państwowej przedsiębiorstw przemysłowych.

W sposób najpełniejszy koncepcja ta została zastosowana w krajach skandynawskich oraz w

Wielkiej Brytanii. Kosztowny eksperyment państwa opiekuńczego można było realizować

tylko w bardzo bogatych krajach o prywatnej strukturze gospodarki.

8. Międzynarodowe uwarunkowania polityki gospodarczej

W funkcjonowaniu gospodarki światowej widoczny jest pewien ład , czyli zbiór zasad

określających zachowania uczestników we wzajemnych stosunkach. Za podstawowy element

gospodarki światowej zwykło się uważać gospodarstwo krajowe. Niektóre gospodarstwa

krajowe łączą się w ugrupowania regionalne, wyodrębnione z międzynarodowego otoczenia

przez intensywniejsze , oparte na większej swobodzie przepływy realne (towarów, usług,

kapitału, pracy) i szczególne powiązania regulacyjne, dotyczące owych przepływów.

Zazwyczaj te ugrupowania przybierają formę instytucji międzynarodowej posiadającej

podmiotowość w rozumieniu prawa międzynarodowego.

W teorii integracji gospodarki wyróżnia się pięć modelowych stadiów:

- obszar preferencyjnego handlu - członkowie obniżają wobec siebie taryfy celne,

- ustalenie strefy wolnego handlu - całkowite zniesienie ceł we wzajemnym handlu,

- unia celna - zniesienie ceł we wzajemnej wymianie orasz ujednolicenie ceł wobec

handlu z innymi krajami,

- wspólny rynek - to unia celna , której towarzyszy swobodny przepływ czynników

produkcji (kapitału i pracy) między krajami członkowskimi,

- unia ekonomiczna, którą oprócz cech wspólnego rynku charakteryzuje daleko

posunięte ujednolicenie zasad , celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw

członkowskich (tzn. polityki fiskalnej i monetarnej itp.).

Takim właśnie ugrupowaniem jest Unia Europejska. Państwa -członkowie tych

ugrupowań swoją politykę gospodarczą muszą dostosować do przepisów, reguł, zasad i

wytycznych ustalonych i obowiązujących w danym ugrupowaniu.

Podmiotami gospodarki światowej są również międzynarodowe organizacje gospodarcze, takie jak:

- Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)- którego zadaniem jest nadzór nad

przestrzeganiem w krajach członkowskich pewnych reguł postępowania, dotyczących

między innymi polityki walutowej, płatności międzynarodowych i wymienialności

walut oraz dyscyplinowanie działań państw członkowskich tak , aby nie dopuściły do

powstania nierównowagi w swoich bilansach płatniczych oraz pomoc w przypadkach, gdy owa nierównowaga mimo wszystko wystąpi,

- Światowa Organizacja Handlu (GATT/WTO) - jej członkowie swoją politykę

handlową muszą w pewnym stopniu podporządkować zasadom przyjętym przez

organizację, stanowiącym swego rodzaju kodeks dobrego postępowania w handlu

międzynarodowym (na dzień 11.12.2005 r. organizacja liczyła 149 członków -

państw),

- Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD), której celem

statutowym jest dążenie do osiągnięcia możliwie najwyższego wzrostu

gospodarczego, zatrudnienia i stopy życiowej w państwach członkowskich, przy

utrzymaniu stabilności finansowej oraz rozwój handlu światowego na zasadzie wolnej

od dyskryminacji,

- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) - którego głównym

zadaniem jest udzielanie długoterminowych kredytów finansujących rozwój głownie

w krajach Trzeciego Świata,

- Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR)- który wspiera przemiany

strukturalne w reformujących się krajach Europy Środkowo-Wschodniej,

- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), który działa w obrębie UE i kredytuje

przedsięwzięcia zgodne z celami Unii Europejskiej,

Między instytucjami władz państwowych i organizacjami międzynarodowymi istnieje

sieć powiązań regulujących stosunki gospodarcze w przestrzeni międzynarodowej. Zwykle

przyjmują one postać powiązań sformalizowanych i zawartych w ustawodawstwie

zainteresowanych stron. Podstawową ich formą są międzynarodowe umowy gospodarcze,

określające rożne aspekty współpracy ekonomicznej między partnerami.

Cele Rundy z Dauhy:

- otwarcie rynków dla produktów rolnych i przemysłowych oraz usług,

- zmiana reguł WTO dotyczących dumpingowych subwencji i regionalnych

porozumień w sprawie handlu,

- złagodzenie formalności na granicach i wzmocnienie szczególnych przepisów w

odniesieniu do krajów rozwijających się.

9. Polityka rolna

Głównym celem polityki rolnej jest likwidacja dysproporcji między popytem i podażą

produktów rolnych oraz przeciwdziałanie spadkowi dochodów w rolnictwie. Niedostatki

autoregulacyjnego mechanizmu rynkowego, który pozwalałby na spełnienie tych zależności

sprzyjają ingerencji państwa Zestaw instrumentów stosowanych w praktyce polityki rolnej

jest bardzo szeroki: od rynkowych metod oddziaływania na podaż , poprzez oddziaływanie na

ceny, oddziaływanie na popyt, do pozarynkowych metod oddziaływania.

Miarami służącymi do określania poziomu ekonomicznego wsparcia rolnictwa są

wskaźniki:

- PSE - ekwiwalent subsydiowania producenta - oznacza wskaźnik pomocy dla

rolnictwa mierzonej łączną wartością transferów do rolnictwa spowodowanych przez

politykę rolną,

- CSE - ekwiwalent subsydiowania konsumenta określa wielkość transferów

pieniężnych do (od) konsumentów ; jeżeli wartość transferów rynkowych przewyższa

wartość subsydiów do konsumpcji , wskaźnik CSE przyjmuje wartości ujemne,

określając podatek obciążający konsumentów na rzecz producentów rolnych.

Stosowane na rynku rolnym metody interwencji podzielić można najogólniej na

interwencję przed konkurencją zewnętrzną oraz interwencję na rynku wewnętrznym.

Interwencja zewnętrzna realizowana jest głownie przez:

- cła, które podwyższając cenę produktu zagranicznego na rynku krajowym, ułatwiają

podjęcie z nim konkurencji przez produkcję rodzimą,

- opłaty wyrównawcze, wprowadzane do wyrównania cen między niższą ceną towarów

importowanych, a wyższą krajowych,

- regulacje ilościowe przywozu, np. utrudnienia importowe, zakazy przywozu,

kontyngenty,

- dotacje do eksportu wypłacane eksporterom dla zwiększenia ich konkurencyjności na

rynkach światowych.

Instrumentami interwencji wewnętrznej są:

- ceny gwarantowane, czyli ceny minimalne na dany produkt, wyższe od cen

równowagi po której dokonywany jest interwencyjny skup płodów rolnych,

- limity wielkości produkcji, wprowadzane do kontroli produkcji nadwyżkowych

artykułów rolnych, np. kwoty mleczne itp.

- zapasy "buforowe", gromadzone w okresach wysokiego urodzaju,

- kredyty preferencyjne, umożliwiające rolnikom magazynowanie nadwyżek i

wstrzymywanie się ze sprzedażą produktów do czasu zwyżki cen, a także

umożliwiające zakup środków produkcji,

- subwencje, stosowane do produktów , środków produkcji i do konsumpcji, np.

subsydiowanie określonych inwestycji w rolnictwie

- ulgi podatkowe, system zabezpieczenia socjalnego rolników, które pozwalają

eliminować lub łagodzić konflikty społeczne oraz przeciwdziałają odpływowi

ludności ze wsi.

Mimo wysokich kosztów ochrony rolnictwa nie udało się dotąd rozwiązać problemów

dochodowych rolnictwa, gdyż powiązanie pomocy z wielkością produkcji powoduje, że

przeważająca część tej pomocy nie trafia do gospodarstw najuboższych, do których jest

adresowana, ale trafia do gospodarstw największych. Kraje rozwinięte zaczynają stopniowo

ograniczać pomoc dla rolnictwa , czego przykładem jest reforma wspólnej polityki rolnej UE,

obejmująca cele, zasady, strategie oraz metody i instrumenty tej polityki.

U podstaw zmian tej strategii leży "urynkowienie rolnictwa", w ramach którego rolnicy stawaliby się podmiotami nie izolowanymi od skutków gry rynkowej. Na plan pierwszy wysuwa się cele ogólnospołeczne (dostosowanie produkcji do rozmiarów popytu, ochrona środowiska naturalnego), w przeciwieństwie do formułowanych dotąd celów produkcyjnych (rozwój rolnictwa).

Dotychczasowy priorytet instrumentów rynkowych ustępuje miejsca rozwiązywaniu

problemów środkami właściwymi polityce strukturalnej. Ograniczeniu ulega wielkość

pomocy związana z wielkością produkcji, a straty związane z niekorzystnymi cenami

wyrównywane są bezpośrednimi rekompensatami dla rolników.

Instrumenty te mają służyć zachęcaniu rolników do podejmowania działań mających na celu zwiększenie dochodów nie przez wzrost rozmiarów produkcji, lecz przez wzrost

efektywności, w wyniku racjonalizacji zastosowania czynników produkcji .

Rośnie w związku z tym rola inwestycji rolniczych, oświaty, doradztwa, polityki badań naukowych i wdrożeń.