W 03. Rodzinne uwarunkowania rozwoju, Płytka IPSIR 2009, Semestr II, Psychologia rozwojowa, WYK z Psych rozwojowej


W. 3

Rodzinne uwarunkowania rozwoju

(por. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M., 1996, t.1, s.127-150; Harwas - Napierała B., Trempała J., 2000, t. 3; Turner J. S., Helms D. B., 1999, s. 121-590; Bryant P.E., Colman A. M., 1997, s. 37-59)

Rodzinne uwarunkowania rozwoju jednostki:

Rozwój psychiczny jednostki jest zawsze uwikłany w kontekst, w jakim się odbywa: rodziny, środowiska, kultury.

Szczególnie ważne są koncepcje podkreślające rolę zaspokajania potrzeb jednostki przez osoby bliskie i rolę więzi uczuciowej, społeczno - emocjonalnej dziecka z matką oraz z innymi członkami rodziny. Należy do nich głównie:

Życie rodzinne, przebywanie z bliskimi uczuciowo ludźmi to źródło doświadczeń społecznych i przeżyć emocjonalnych dzieci i dorosłych. Przekaz psychiczny - wymiana i przejmowanie doświadczeń osób bliskich ma dogodne warunki oddziaływania dzięki bliskości uczuciowej. Na nim opiera się rola rodziny w transmisji kultury i oddziaływania wychowawcze.

ZAŁOŻENIA PRZYJMOWANE W BADANIACH NAD RODZINĄ:

  1. Rozwój psychiczny jednostki dokonuje się jako wyraz organizowania doświadczenia indywidualnego, a ono stanowi efekt działalności jednostki w środowisku i jest trojakiego rodzaju: poznawcze, afektywne, wartościujące.

Rodzina oddziałuje na jednostkę poprzez stwarzanie warunków zdobywania doświadczeń i wyznaczanie ich charakteru (a), poprzez wzorce, kulturę i specyficzne dla danej rodziny sposoby opracowywania doświadczeń w aspekcie poznawczym, emocjonalnym, wartości.

  1. W wyniku oddziaływań socjalizacyjno - wychowawczych jednostka przyswaja sobie wzorce interpretowania i symbolizacji doświadczenia, wzory uczuciowych ustosunkowań i ocen wartości, wyznaczających standardy w procesie wartościowania treści, okoliczności i charakteru doświadczenia indywidualnego. Uczy się pełnienia ról społecznych, moralnych i społecznych zasad postępowania, internalizując je stopniowo, nabywając umiejętność plastycznego funkcjonowania w wielu rolach naraz (dziecka, ucznia, pracownika, sympatii, itd.). Rodzina oddziałuje więc dostarczając 1) treści poznawcze, emocjonalne i społeczne doświadczeń , jak i 2) narzędzi i sposobów do opracowywania tych doświadczeń.

  1. Procesy rozwoju i formowania osobowości najintensywniej dokonują się w okresie dzieciństwa i dorastania, choć nie tylko, gdyż rozwój człowieka dokonuje się w ciągu całego życia.

  2. W okresie dzieciństwa i dorastania oraz w okresie dorosłości, wpływ rodziny na kształtowanie się i rozwój osobowości jest odmienny.

  3. Rodzina oddziałuje na dzieci i młodzież poprzez świadome wpływy wychowawcze, stawiane sobie cele i przewidywane efekty procesu wychowania (zakładanie wystąpienia określonych zmian w zachowaniu, zgodnych z określonymi ideałami osobowymi, wartościami i normami, standardami postępowania, poprzez stosowanie specyficznych metod wychowawczych , wynikających z ideału wychowawczego). Osobowość rodziców oddziałuje na dzieci trojako:

W życiu i rozwoju indywidualnym człowieka występują trojakie zdarzenia życiowe:

  1. Normatywne (rodzimy się, mamy rodziny, rodzą nam się dzieci, pracujemy, umieramy);

  2. Pozanormatywne (mogą ale nie muszą się zdarzyć - zdarzenia losowe, np. wypadek, choroba, wygrana na loterii);

  3. Zdarzenia społeczno - historyczne, zmieniające bieg historii indywidualnej (np. wojna, rewolucja, kryzys gospodarczy itp.).

WSZYSTKIE one pozostawiają mniej lub bardziej trwałe ślady zwane doświadczeniami.

Ważne koncepcje:

  1. Zadań rozwojowych Havighursta 1981 - ich pojawienie się - w określonym momencie życia (koncepcja epigenetyczna), ich wypełnienie związane z poczuciem szczęścia i akceptacji społecznej, a brak - odwrotnie.

  2. Z rodzina związane zdarzenia życiowe, stanowiące punkty węzłowe w rozwoju jednostki (koncepcja Goulda 1972).

  3. Rodzina jest ważna dla rozwoju indywidualnego człowieka (Freud, Adler, Jung, Erikson - ten: rola doświadczenia i sposobu jego strukturowania - 1959, 1968, 1980).

Doświadczenie jest pochodną aktywności. Wiąże się z przeżywanymi przez człowieka przeżyciami, własnymi czynnościami i zachowaniami w tych sytuacjach. Doświadczenia pośredniczy w procesach uczenia się człowieka. Jest śladem, jaki pozostawiają w jednostce : jej mózgu i innych układach psychiki i osobowości; przeżycia i zdarzenia przez nią doświadczane. Te ślady pamięciowe dotyczą aktywności jednostki w kontekście zewnętrznym jak i wewnętrznym - świata przeżyć.

Na całokształt doświadczenia składają się:

  1. Doświadczenia gatunkowe przekazywane poprzez dziedziczenie (struktury nerwowe, czynności wrodzone);

  2. Doświadczenie indywidualne - aktywność własna w środowisku i przeżycia wewnętrzne;

  3. Doświadczenia społeczne, wynikające z obcowania i komunikowania z ludźmi oraz w procesach przyswajania kultury - a więc w toku socjalizacji i wychowania. Ważna w nich rola przekazu międzypokoleniowego, transkulturowego poprzez tradycję rodzinną/narodową.

Biorą pod uwagę niesymetryczność relacji rodziców i dzieci trzeba uwzględnić fakt, iż poziom dojrzałości i rozwoju indywidualnego rodziców ma decydujące znaczenie dla charakteru ich interakcji z dziećmi. Wg badań rodzice zaabsorbowani zadaniami aktualnej fazy własnego rozwoju, uwikłani w nie rozwiązane problemy i zadania faz poprzednich, kształtują mniej korzystne formy stosunków z dziećmi (Danielewicz, Sęk). Dodatkowo zbieżność okresu adolescencji z kryzysem środka życia rodziców stwarza szczególnie skomplikowany splot niekorzystnych zdarzeń psychologicznych w funkcjonowaniu rodziny, jednak z badań Sęk wynika, że w Polsce kryzys środka życia dotyka około połowy populacji i jego występowanie jest uwarunkowane społeczno - kulturowo.

Jeśli chodzi o wpływ doświadczeń rodzinnych na osoby dorosłe - Kagan odkrył (1978), że doświadczenia późniejszych faz życia mogą zmieniać i przekształcać struktury psychiczne ukształtowane w dzieciństwie.

FUNKCJE RODZINY:

  1. Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa

  2. Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych człowieka i materialnych warunków życia

  3. Socjalizacja

  4. Przekaz kultury

  5. Stratyfikacja i integracja społeczna (wyrównanie warstw społecznych według różnych kryteriów np. kulturowego, materialnego, obyczajowego, stylu życia, funkcji społecznych itp.)

  6. Lokalizacja przestrzenna

0x08 graphic

Według Tyszki Z. (1997) - 11 funkcji ujął w 4 grupy:

  1. Funkcje biopsychiczne

  2. Funkcje ekonomiczne

  3. Funkcje społeczno-wyznaczające

  4. Funkcje socjopsychologiczne

FUNKCJE RODZINY:

Murdock 1949 (4) podstawowe:

Ogburn 1933 „+”

  1. Socjalizacyjna

  2. Ekonomiczna

  3. Reprodukcyjna

  4. Seksualna

  1. Edukacyjna

  2. Rekreacyjna

  3. Religijna

  4. Społeczno-ekonomiczna

Parsons, Bales (1964) Według nich dwie podstawowe:

        1. Socjalizacja dzieci (by były członkami społeczeństwa)

2. Formowanie osobowości członków rodziny

Ziemska

  1. Prokreacyjna

  2. Seksualna

  3. Ekonomiczna

  4. Usługowa

  5. Opiekuńcza

  6. Socjalizacyjna (wychowawcza)

  7. Psychohigieniczna (zaspokajanie potrzeb emocjonalnych - poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji)

Ziemska wyróżnia dwa rodzaje patologii w rodzinie:

  1. Patologia jawna:

  1. 0x08 graphic
    Patologia mniej oczywista:

POSTAWY WŁAŚCIWE VS NIEWŁAŚCIWE WZGLĘDEM DZIECKA WG ZIEMSKIEJ:

    1. Akceptacja vs odtrącenie

    2. Współdziałanie vs unikanie

    3. Rozumna swoboda vs nadmierne ochranianie

    4. Uznanie praw vs zbytnie wymagania (wymuszanie)

POSTAWY RODZICIELSKIE A KOLEJNOŚĆ URODZENIA DZIECKA:

  1. Pierwsze dziecko:

Wymagania Obarczanie odpowiedzialnością za młodsze rodzeństwo Więcej obowiązków .RADA: „odbarczać”

  1. Drugie dziecko:

  1. Trzecie dziecko (najmłodsze):

POSTAWY RODZICIELSKIE WG M. ZIEMSKIEJ:

Rodzaje

Efekty u dziecka

  1. WŁAŚCIWE:

  • Współdziałanie z dzieckiem

  • Akceptacja wad i zalet dziecka

  • Zainteresowanie dzieckiem

  • Darzenie rozumną swobodą (wzrasta z wiekiem)

  • Uznanie w rodzinie praw dziecka jako równych

  1. WŁAŚCIWE SPRZYJAJĄ:

  • Zaufaniu do siebie i innych

  • Poczuciu bezpieczeństwa

  • Kompetencji

  • Właściwym cechom zachowania

  • Zrozumieniu

  • Wytrwałości

  • Zadowoleniu z własnej pracy

  • Zdolności do współdziałania

  1. NIEWŁAŚCIWE:

  • Odtrącające

  • Unikające

  • Nadmiernie wymagające

  • Nadmiernie chroniące

  • Ambiwalentne

    1. NIEWŁAŚCIWE PRZYCZYNIAJĄ SIĘ DO:

  • Kształtowania się agresywności, kłótliwości, nieposłuszeństwa, kłamstwa, zachowań antyspoł.

  • Tak że do: bezradności, niedorozwoju, otyłości (postawa odtrącająca) i innych rodzajów psychosomatyzacji, a przy nagłym odrzucaniu do reakcji nerwicowych

  • Uczuciowej niestałości

  • Niezdolności do subiektywnych ocen rzeczywistości

  • Skłonności do przechwałek

  • Niezdolności do wytrwałości i koncentracji w nauce

  • Bojaźliwości, konfliktowości - przy unikaniu kontaktu z dzieckiem

  • Opóźnienia dojrzałości emocjonalnej i społecznej

  • Zależności od matki i innych osób, braku inicjatywy

  • Może wystąpić „typ rozpieszczonego dziecka” o nadmiernym poczuciu pewności siebie, poczuciu wyższości, zarozumiałości i zuchwalstwa, egocentryzmu, tyranizowania rodziców, a to dziecko pozostawione samo sobie staje się: niepewne, niespokojne, nieszczęśliwe (efekt postawy nadmiernie chroniącej)

  • Braku wiary we własne siły, niepewności, lękliwości, braku zdolności do koncentracji (efekt postawy nadmiernych wymagań, krytyki)

FUNKCJONALNE ZASADY W ZDROWEJ RODZINIE:

  1. 0x08 graphic
    Problemy są zauważane i rozwiązywane

  2. Wszyscy członkowie mają prawa - tzw 5 wolności do wyrażania:

  1. Spostrzeżeń

  2. Uczuć

  3. Myśli

  4. Pragnień

  5. Fantazji

  1. Wszystkie relacje są oparte na dialogu i równości

  2. Komunikacja jest :

  1. bezpośrednia

  2. adekwatna

  3. oparta na faktach

  1. Członkowie rodziny mogą zaspokajać swoje potrzeby

DEFINICJE POJĘCIA RODZINY:

1. WG ZIEMSKIEJ (1979):

Rodzina to mała, naturalna grupa społeczna, składająca się głównie z małżonków i ich potomstwa. Stanowi całość względnie trwałą, podlegającą dynamicznym przekształceniom, związanym głównie z biegiem życia jednostek wchodzących w jej skład. Opiera się na zastanych tradycjach społecznych i rozwija własne tradycje.

2. WG REMBOWSKIEGO (1978):

Rodzina to dynamiczny system związków społecznych.

3. ALLPORT wskazuje na dwa ważne zjawiska w grupach , a więc także w rodzinie:

SIŁA RODZIN:

PIĘĆ SYSTEMÓW RODZINNYCH - STYLÓW RODZICIELSKICH WG FIELDA:

1. RODZINA PRAWIDŁOWA

2. RODZINA NADOPIEKUŃCZA:

3. RODZINA WŁADZY:

4. RODZINA CHAOTYCZNA:

5. RODZINA UWIKŁANA:

Wg. BRONFENBRENNENA:

Czynniki, dzięki którym zachodzi przyswajanie wzorców :

    1. 0x08 graphic
      modelowanie

    2. wzmacnianie

    3. przywiązanie (głębokie związki emocjonalne)