Czym jest system prawa karnego i pojęć pokrewnych?
System prawa karnego, gałąź prawa, cel ochrona dóbr społecznie cenionych
Prawo karne (w domyśle materialne)
Prawo karne procesowe
Prawo karne wykonawcze
Prawo karne skarbowe
Prawo karne wojskowe
Ustawa o postępowania w sprawie nieletnich
Prawo o wykroczeniach
Pojęcia pokrewne
Wiktymologia
Kryminalistyka
Nauka prawa karnego
Polityka kryminalna -
Polityka prawna -
Polityka penitencjarna - aspekty wykonywania kary pozbawienia wolności
Kryminologia - o przestępczości i przestępcy
Źródła prawa karnego
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe zapisane w Dzienniku Ustaw
Konstytucja
Polskie prawo karne zawarte jest główne w Kodeksie Karnym z 1997r.
Zawarte jest w ustawach dodatkowych
Ustawy karne szczególne - przepisy karne
Ustawy typu administracyjnego (regulacja życia społecznego + przepisy karne)
Kodeks Karny:
3 części:
ogólna: zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady wymierzania,
szczególna: poszczególne typy przestępstw i jakie kary za nie grożą (dyspozycja i sankcja)
wojskowa: przepisy karne dla żołnierzy
Inne systemy karania niż przewidywane w prawie karnym
Przestępstwo jako pojęcie prawne w jego kontekście społecznym (w relacji do zachowań patologicznych i kontrowersyjnych)
Funkcje prawa karnego:
Funkcja sprawiedliwościowa - historycznie pierwsza. Często niedoceniana ze względu na kojarzenie jej z zemstą, odwetem. Jednak realizacja tej funkcji służy rozładowaniu napięcia u ofiary i innych osób = zaspokojenie poczucia sprawiedliwości.
Funkcja ochronna pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien społeczny porządek.
→ współcześnie prawo karne powinno godzić obie te funkcje w odpowiedni i wyważony sposób w celu prawidłowego funkcjonowania prawa karnego.
Funkcja gwarancyjna - przez wyraźne określenie, co jest przestępstwem ma zagwarantować, że nikt nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, który nie jest przestępstwem → związanie z zasadą nullum crimen sine lege.
Odstraszająca (represyjna) - zakłada surowe kary w celu odstraszenia potencjalnych przestępców - prewencja ogólna
Eliminacyjna - zapobiega powrotności do przestępstwa
Wychowawcza - wychowuje społeczeństwo
Kompensacyjna - umożliwia sprawcy naprawienie szkody
Zasady polskiego prawa karnego
Zasada odpowiedzialności karnej za czyn: działanie lub zaniechanie jest przesłanką odpowiedzialności, jest to uzewnętrznienie poglądu w czynie
Zasada winy: osobista zarzucalność czynu, zasada subiektywizmu (winy),
Zasada odpowiedzialności indywidualnej, osobistej: pozostałości odpowiedzialności karnej zbiorowej to (udział w bójce, udział w zbiegowisku i zamach na mienie), to własny czyn sprawcy
Zasada humanitaryzmu: prawo karne powinno być ludzkie, kary nie powinny być okrutne, ma duże znaczenie w prawie karnym wykonawczym
Nullum crimen sine lege: nie ma przestępstwa bez prawa
Nullum crimen sine lege scripta: musi być prawem zawartym w ustawie, powierzenie tworzenia praw legislatywie, mogą to być akty normatywne z „mocą ustawy”, akty niższego rzędu niż ustawa mogą mieć wpływ na prawo karne, ale tylko w razie blankietowego przepisu
Nullum crimen sine lege certa: opisanie przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny, nieokreśloność przestępstwa może wynikać ze znamion ocennych
Zakaz analogii: niebezpieczeństwo pomylenia analogii z interpretacją rozszerzającą
Lex retro non agit: prawo nie działa wstecz
Nulla poena sine lege: kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie
Definicja przestępstwa
Przestępstwem jest czyn człowieka, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
- kolejność sprawdzania elementów definicji jest istotna
Przestępczość jako czyn człowieka: przestępstwo dotyczy tylko człowieka, osoby fizycznej, jest to działanie lub zaniechanie zależne od woli,
Przymus bezwzględny: brak możliwości podjęcia innego czynu
Przymus względny: zmuszenie, nacisk psychiczny,
Odruchy warunkowe: wykluczają pojęcie czynu
Ustawowe znamiona przestępstwa: cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę odnoszące się do określonego typu przestępstwa, przestępstwo musi odpowiadać opisowi określonego typu przestępstwa, (typizacja przestępstw).
Znamiona dotyczą różnych elementów struktury:
Przedmiot
Podmiot
Storna przedmiotowa
Strona podmiotowa
Znamiona przestępstwa dzielimy na:
Opisowe - uderza, pieniądz,
Ocenne - istotne zeszpecenie
Normatywne- funkcjonariusz publiczny, uprawnienia, obowiązek (język prawniczy)
Bezprawność czynu:
- zabronienie czynu pod groźbą kary
- okoliczności wyłączające bezprawność - kontratypy
- przestępstwa nieumyślne
Wina:
- nie ma winy - nie ma przestępstwa
- suma obiektywnych przesłanek by sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną (zanim ustali się winę):
Czyn, związek przyczynowy, znamiona, bezprawność- nie wchodzą one w pojęcie winy
Kiedy zachodzi wina???
Dotyczy strony podmiotowej przestępstwa.
Formy winy, 3 elementy nieumyślności:
Brak zamiaru (umyślności)
Naruszenie zasada ostrożności, które prowadzą do popełnienia czynu zabronionego
Możliwość przewidywania popełnienia czynu lub przewidywanie możliwości
Należy sprawdzić:
czy nie zachodzi sytuacja, w której wina jest wyłączona, czy osoba nie jest nieletnia (przesłanka pozytywna)
niepoczytalność, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności
Psychologiczna teoria winy:
Stosunek psychiczny sprawcy, zamiar (wola), wyobrażenia (świadomość),
Teoria woli - zamiar bezwarunkowy (chce) i warunkowy (godzi się) - nie uwzględnia nieumyślności
Teoria wyobrażenia - świadomość możliwości popełnienia przestępstwa nie powstrzymuje sprawcy - nie ma różnicy pomiędzy lekkomyślnością, a nieumyślnością
Normatywna teoria winy:
W normalnej sytuacji sprawca podejmuje błędną decyzję
Kompleksowa teoria winy:
Wina to zarzucana umyślność lub nieumyślność
Społeczna szkodliwość:
Gdy jest znikoma, to czyn nie jest przestępstwem,
Klasyfikacja przestępstw
Według kryterium wagi:
ZBRODNIA - kara nie krótsza niż 3 lata pozbawienia wolności
WYSTĘPEK - powyżej 1 miesiąca pozbawienia wolności,1 miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny
+ WYKROCZENIE - areszt do 30 dni
Forma winy:
Zbrodnia może być popełniona tylko umyślnie ART.8
Występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi
+ Wykroczenie umyślnie i nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi
Forma czynu:
Przestępstwo trwałe: rozciąga się od czasu zapoczątkowania takiego stanu do jego zakończenia
Wieloosobowe: ujmowanie czynu jako „branie udziału” gdy ustawa przewiduje, że przestępstwo musi polegać na działaniu wieloosobowym
Wieloszynowe: przestępczość jako działalność, na które składają się poszczególne czyny
- pojedynczy - jednorazowe naruszenie przepisu
- przestępstwo z zaniechania - nie podjęcie działania przez sprawcę, do którego był on zobowiązany
Według kryterium czynu, czyli zachowania się:
Działanie - zgwałcenie, napaść
Zaniechanie - nieudzielanie pomocy, nie zawiadomienie
Z działania i zaniechania - zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy
Znamię skutku:
Skutek - zmiana w świecie rzeczywistym, która nie musi mieć charakteru fizycznego (pozbawienie wolności też jest skutkiem)
Według kryterium skutku:
Przestępstwa formalne - bezskutkowe - nakłanianie do nierządu, fałszywe zeznania,
Przestępstwa materialne - skutkowe - uszkodzenie rzeczy, pożar
Wywołanie stanu niebezpieczeństwa - związane z podziałem przestępstw naruszenie i narażenie dobra prawnego na konkretnie lub abstrakcyjne niebezpieczeństwo
Podział według typów przestępstw:
Typ podstawowy - punkt wyjścia, bazowy
Typ kwalifikowany - zagrożony surowszą karą
Typ uprzywilejowany - zagrożony łagodniejszą karą
Tryb ścigania:
Przestępstwa publicznoskargowe - oskarżenie publiczne - o zabójstwo
Przestępstwa prywatnoskargowe - oskarżenie prywatne - zniesławienie, zniewaga
Przestępstwa wnioskowe - według reguł publicznoskargowych, zgwałcenie (na wniosek poszkodowanej)
Podmiot przestępstwa, kto i w jakich warunkach odpowiada
Podmiotem może być osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.
Nieletni osoba do lat 18, stosuje się wobec niej środki wychowawcze (kurator, rodzic, ośrodek wychowawczy, rodzina zastępcza) w pewnych przypadkach nieletnie może być sądzony jak dorosły, ale musi mieć skończone 15 lat.
Młodociany osoba, która w chwili popełnienia czynu nie ukończyła 21 lat i 24 lat w chwili orzekania w pierwszej instancji.
Przestępstwa powszechne (ogólnosprawcze) - to takie, których podmiotem może być każda osoba fizyczna, która ukończyła określony wiek.
Przestępstwa indywidualne - to takie, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowych cech, np. żołnierz, matka.
9. Przedmiot i strona przedmiotowa przestępstwa
Przedmiot ochrony - cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę, odnoszące się do dobra prawnego, ze względu na które przepis został stworzony (ochrona życia, zdrowia, mienia)
Indywidualny przedmiot ochrony - dobro chronione przez konkretny przepis (indywidualny przedmiot zamachu);
Rodzajowy przedmiot ochrony - dobro chronione przez grupę przepisów, które co do zasady wskazane są w tytule rozdziału np. wymiar sprawiedliwości w rozdziale XXX kk;
Ogólny przedmiot ochrony - Dobro chronione przez cały system prawny. Np. porządek prawny.
Bliższy (główny) i dalszy (uboczny) przedmiot ochrony → kryterium rozróżnienia jest jaką dany przedmiot ogrywa rolę w zachowaniu sprawcy (tzn. czy jest celem - bliższy, czy środkiem - dalszy) i w klasyfikacji przestępstw;
Strona przedmiotowa przestępstwa - znamię czasownikowe (czyn) cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę odnoszące się do zachowania się sprawcy (czynu), skutków związku przyczynowo skutkowego, czasu, miejsca, sposobu przestępstwa i podmiotu wykonawczego.
Podmiot wykonawczy - podmiot materialny, na którym dokonano przestępstwa
Strona podmiotowa przestępstwa i forma winy
Strona podmiotowa - cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę, odnoszące się do stosunku psychicznego sprawcy do przedsiębranego czynu, zjawiska psychiczne, które towarzyszą stronie podmiotowej
- najważniejsza przesłanka winy
- nieodzowny element czynu zabronionego
Forma winy:
- wina umyślna - sprawca ma zamiar popełnić czyn zabroniony
(zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić czyn zabroniony)
(zamiar ewentualny - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i się na to godzi)
(zamiar ze szczególnym zabarwieniem - odmiana zarzutu zamiaru bezpośredniego i dotyczy tylko przestępstw kierunkowych tj. ustawa wskazuje cel działania sprawcy, a także jego motywację
- wina nieumyślna:
Brak zamiaru (umyślności)
Naruszenie zasada ostrożności, które prowadzą do popełnienia czynu zabronionego
Możliwość przewidywania popełnienia czynu lub przewidywanie możliwości
Formy zjawiskowe przestępstwa
Formy zjawiskowe - współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie i pomocnictwo.
Współsprawstwo: wykonanie przestępstwa z inną osobą (jednorodne, niejednorodne)
Sprawstwo kierownicze:
- istotą jest podporządkowanie i kierowanie dokonaniem czynu zabronionego, ale niekoniecznie wiąże się z wydaniem polecenia
- wydaje polecenie wykorzystując zależność, ale niekierowanie dokonaniem czynu
Podżeganie: nakłanianie do wykonania czynu zabronionego
Pomocnictwo: ułatwianie popełniania czynu zabronionego (dostarczanie narzędzi, informacji)
Stadia czynu przestępczego
Przygotowanie: stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, wejście w porozumienie, omówienie ról
Usiłowanie: zamiar popełnienia przestępstwa z działania i zaniechania, brak dokonania
Dokonanie
OKOLICZNOŚCZI WYŁĄCZAJĄCE PRZESTĘPNOŚĆ:
Kontratypy, okoliczności wyłączające bezprawność czynu
Obrona konieczna: odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem (w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu)
Stan wyższej konieczności: czyn sprzeczny z prawem karnym, poświęcający dobro w imię ochrony innego dobra, w sytuacji, w której nie można było się inaczej zachować, dobro poświęcone nie jest oczywiście większej wartości, dobro A poświęcone dla dobra B
Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków: prawo karne musi ustąpić przed innym prawem jeśli przyznaje one jakieś uprawnienia lub obowiązek
Zgoda pokrzywdzonego - dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować, zgoda jest dobrowolna, istnieje w chwili czynu
Czynności lecznicze: dotyczy lekarzy, skutki negatywne, lekarz nie może operować bez zgody pacjenta.
Karcenie małoletnich: cel wychowawczy, a nie na zapas
Ryzyko sportowe
Ryzyko nowatorstwa
Ostateczne potrzeba ART. 319 - dotyczy sytuacji nie posłuchania rozkazu przez żołnierza
Zwyczaj - wręczanie prezentów osobom pełniącym funkcję publiczną, zwyczajowo przyjęte czyny polegające na naruszeniu nietykalności cielesnej (smingus dyngus)
Okoliczności wyłączające winę
Nieletniość
Niepoczytalność: musi być spełniona jedna przyczyna i jeden skutek z art. 31 k.k. o niepoczytalności decyduje biegły sadowy, musi występować w chwili czynu, okoliczności umniejszające winę, czyli poczytalność ograniczona (nie wyłącza winy, a więc jest to przestępstwo)
Błąd co do znamion: błąd dotyczy znamienia określonego typu przestępstwa (człowiek chce zabić dzika, a zabija staruszkę, która jest na grzybach), wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne, jeżeli dany typ przestępstwa ma swój odpowiednik jako nieumyślny sprawca może odpowiadać za popełnienie przestępstwa nieumyślnego, jeżeli nie ma takiej odmiany to sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej.
Błąd co do prawa: nieświadomość bezprawności (błąd usprawiedliwiony - wyłącza winę, odpowiedzialność karną; błąd nieusprawiedliwiony - nie wyłącza winy, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Błąd co do okoliczności wyłączających: najczęściej błąd co do obrony koniecznej
Inne
Znikomy stopień społecznej szkodliwości
Pojęcie kary i różne jej uzasadnianie (racjonalizacja w historii)
Pojęcie kary - kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę, jako odpłata za popełnione przestępstwo wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.
Rodzaje kar w k.k.
Grzywna
Ograniczenie wolności - kontrola sądu, nie zmienia miejsca zamieszkania
Pozbawienie wolności
25 lat pozbawienia wolności
Dożywotnie pozbawienie wolności
Środki karne
Pozbawienie praw publicznych
Zakaz zajmowania określonego stanowiska, określonego zawodu, określonej działalności
Zakaz prowadzenia pojazdów
Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych
Obowiązek naprawienia szkody
Nawiązka - kategoria pośrednia między grzywną a poszkodowaniem
Świadczenie pieniężne - na cel społeczny
Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Środki zabezpieczające
zabezpieczenie społeczeństwa przed sprawcą (ze szkoły antropologicznej) → stosowane obecnie dwutorowo (wraz z karami), przy przewadze kar;
20. Ustawowy i sądowy wymiar kary
sądowy wymiar kary - orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej;
ustawowy wymiar kary - granice kary, które zakreśla ustawa, wynikające z przepisu dot. tego przestępstwa, ale i z innych, np. o recydywie;
Dyrektywy i cele sądowego wymiaru kary
21. Znaczenie mediacji w prawie karnym
Mediacja - instytucja prawna, która znalazła się w KK
„Postępowanie między poszkodowanym a oskarżonym, którego celem jest osiągnięcie rozumienia satysfakcjonującego obie strony”
Pięć cech postępowania mediacyjnego
Jest dobrowolna
Poufna
Akceptowalność - strony muszą akceptować mediatora
Bezstronność - równowaga stron
Bezinteresowność
Wynik mediacji nie przesądza o wyniku procesu.
Korzyści mediacji:y
Pokrzywdzony - jest usatysfakcjonowany, zostanie mu naprawiona krzywda, nie musi obawiać się oskarżonego, może wysłuchać wytłumaczenia sprawcy
Oskarżony - może liczyć na złagodzenia odpowiedzialności prawnej, jego powrót do przestępstwa jest wątpliwy, kosztuje mniej państwo
Okoliczności wyłączające czyn:
Przymus bezwzględny, czyli przymus fizyczny, który nie pozwala nam na samodzielne podjęcie decyzji za pomocą własnej woli.
- przymus względny (fizyczny lub psychiczny, który pozwala nam na podjęcie decyzji, ale mocno zakłóca ten proces i nie jest to okoliczność wyłączająca czyn
Odruchy bezwarunkowe - (odruchy warunkowe nie wyłączają winy)
Działanie praw fizyki
Stany chorobowe - które wyłączają aktywność psychiczną ale nie fizyczną
Brak możliwości fizycznej
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY:
Zalicza się do strony przedmiotowej przestępstwa, występuje w przestępstwach materialnych czyli skutkowych.
Zachodzi między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania.
Teorie związków przyczynowych:
Teoria ekwiwalencji: ekwus = równy, jest wiele przyczyn, wszystkie traktujemy jednakowo
Test warunku sine qua noun - wyciągamy dane zdarzenie z sytuacji i sprawdzamy czy bez
tego zdarzenia skutek miał by miejsce
Teoria adekwatnego związku: odpowiada się tylko za przeciętne, normalne następstwa
danego zachowania; dana sytuacja porównywana jest z sytuacją przeciętną, normalną
Teoria relewancji: badamy istotność danego zachowania po ustaleniu związku przyczynowo
skutkowego
Przyczynowość zaniechania: gwarant nie nastąpienia skutku; brak działania nie może
wywołać łańcucha przyczynowego, ale możemy postawić takiej osobie zarzut, że nie
przeszkodziła nastąpieniu skutku
Wykładnia - czynność myślowa zmierzająca do ustalenia przepisu
Wyróżniamy:
Językowa - znaczenie słów użyte w tekście ustawy
Zwężająca i rozszerzająca - gdy przepis jest językowo niejednoznaczny
Celowościowa - teologiczna, odwołuje się do celu i sensu przepisu
Systemowa - odwołuje się do umiejscowienia przepisu w systemie danej gałęzi prawa
Historyczna - pozwala na opisanie na łamach historii
Prawno porównawcza - porównuje się prawo z jakimś innym systemem