socjologia na egzamin socjologia8

Wykład 10

ZMIANA SPOŁECZNA, ROZWÓJ I POSTĘP

TRAUMA ZMIAN SPOŁECZNYCH

ZMIANA SPOŁECZNA – różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu

Różne aspekty zmiany:

ZMIANA SKŁADU SYSTEMU – np. migracje, rekrutacja do grupy, mobilizacja, reforma organizacyjna

ZMIANA STRUKTURY SYSTEMU – modyfikacja czworakich sieci powiązań między: interakcjami, interesami, normami i ideami

Wyłaniają się:

  1. nowe struktury interakcyjne, przez to, że ludzie nawiązują nowe kontakty, wchodzą w nowe stosunki, łączą się w nowe grupy

  2. nowe struktury interesów, przez to, że ludzie bogacą się lub biednieją, zyskują lub tracą władzę, uwalniają się spod podporządkowania lub popadają w zależność

  3. nowe struktury normatywne, przez to, że ludzie zaczynają wyznawać nowe wartości, kierować się nowymi normami, odgrywać nowe role, karać i nagradzać za co innego niż dawniej

  4. nowe struktury idealne, przez to, że ludzie zaczynają wierzyć w nowych bogów, akceptować nowe ideologie, zyskiwać nową wiedzę o świecie, widzieć samych siebie w nowym świetle

ZMIANA FUNKCJI – pełnionych przez elementy społeczeństwa – np. tradycyjna rodzina była grupą wielofunkcyjną: realizowała funkcje ekonomiczne, prokreacyjne, socjalizacyjne, religijne itp. Z czasem niektóre z tych funkcji zostały przejęte przez wyspecjalizowane instytucje czy organizacje

ZMIANA GRANICY SYSTEMU – np. dwie partie polityczne łączą się w jedną, dwie korporacje przemysłowe dokonują fuzji

ZMIANY W OTOCZENIU SYSTEMU – np. urbanizacja pochłania podmiejskie wioski, podbój zmienia położenie geopolityczne społeczeństwa

PROCES SPOŁECZNY – ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, które nazywamy fazami lub etapami

PROCES KIERUNKOWY – taki, którego żaden etap nie powtarza się, a cała sekwencja przybliża stale do jakiegoś przyszłego stanu wyróżnionego – celu czy krańca procesu

Przykłady:

PROCES CYKLICZNY – taki, w którym po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia, do swojego kształtu początkowego

Przykład z życia ekonomicznego – cykle koniunkturalne wzrostu i recesji

ROZWÓJ SPOŁECZNY – proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w których poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący

Przykłady:

Czynniki endogenne – wewnątrzspołeczne, immanentne, zamknięte w ramach rozważanego systemu, w odróżnieniu od zewnętrznych (egzogennych) – jak zmiany klimatyczne, katastrofy przyrodnicze, epidemie chorób itp.

Odróżniamy:

ROZWÓJ JEDNOLINIOWY – taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii

(tak postrzegali historię ewolucjoniści: od Herberta Spencera do Talcotta Parsonsa)

ROZWÓJ WIELOLINIOWY – taki, w którym różne sekwencje zmian maja jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa

ROZWÓJ SKOKOWY – taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa

Np. w dialektycznej koncepcji Karola Marksa - rozwój społeczeństwa biegnie od wspólnoty pierwotnej, przez niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm do komunizmu, a pomiędzy tymi fazami dochodzi do przełomowego nasilenia nagromadzonych napięć czy sprzeczności, co przez rewolucję – prowadzi do narodzenia się jakościowo nowej, kolejnej formacji społecznej

POSTĘP SPOŁECZNY – proces przybliżający nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne społeczne wartości; stanu uważanego za dobry, słuszny, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp.

REGRES – proces, który oddala społeczeństwo od stanu uważanego za pożądany z punktu widzenia rozpowszechnionych w społeczeństwie wartości

Żadna zmiana nie jest postępem (ani regresem) sama w sobie

Może natomiast uzyskać kwalifikację postępu, gdy stanie się przedmiotem rozpowszechnionej w jakiejś zbiorowości pozytywnej oceny, dokonanej w myśl pewnych kryteriów aksjologicznych

Postępem jest to, co za postęp jest przez społeczeństwo uważane (podobnie z regresem)

Po pierwsze, postępowość (regresywność) jest zrelatywizowana do jakiejś zbiorowości:

To, co za postępowe uważa jedna grupa, klasa, naród, może nie być uważane za takie przez inną zbiorowość, a nawet stanowić w jej odczuciu regres

Po drugie, postępowość jest zrelatywizowana historycznie

Po trzecie, postępowość jest zrelatywizowana do przyjętych kryteriów postępu (uznawanych wartości) – to, co postępowe w myśl jednego kryterium, może nie być postępowe w myśl kryterium konkurencyjnego, a nawet może z tej perspektywy stanowić regres

Oczywiście zrelatywizowanie idei postępu nie oznacza całkowitej dowolności na temat tego, czym jest postęp. Już samo wytworzenie się społecznego konsensusu wokół pewnych kryteriów postępu (wybór pewnych wartości jako podstawowych przez większość członków społeczeństwa) stanowi swoiste sito czy filtr eliminujący kryteria oderwane czy przypadkowe

Przykłady: sprawy, które są w interesie wszystkich ludzi i sprawy, które dotyczą interesów partykularnych (grupowych, klasowych, narodowych)

Np. to, co jedni uznają za sprawiedliwe, inni odrzucą jako niesłuszne; to, co jedni uznają za równość szans, inni potraktują jako niezasłużone przywileje; to, co jedni akceptują jako demokrację, inni nazwą tyranią motłochu itp.

Łatwiej na ogół zgodzić się na postępowość pewnych procesów, gdy kryteria postępu zdefiniowane są cząstkowo (jednowymiarowo), a znacznie trudniej, gdy są określone kompleksowo. Ten drugi przypadek jest bardzo częsty w historii myśli społecznej

UTOPIE SPOŁECZNE – wizje dobrego, szczęśliwego, doskonałego społeczeństwa przyszłości, na tyle wyidealizowane i skrajne, że całkowicie nierealistyczne

LOSY IDEI POSTĘPU

Idea postępu ma z górą 2500 lat

Skąd bierze się zdumiewająca trwałość i powszechność idei postępu?

Wynika to z fundamentalnych właściwości natury ludzkiej

Wiek XX to czas rozdwojony – wspaniały i straszny, cudowny i tragiczny

Z jednej strony przynosi niebywałe przyśpieszenie idei postępu naukowego, technicznego, medycznego, podniesienie poziomu życia, wzrost dobrobytu

Z drugiej strony rodzi przeciwieństwa tego, co było upragnione - skutki działań ludzi wymykają się spod ich kontroli i obracają się przeciwko nim:

Koniec XX wieku przynosi załamanie się idei postępu w powszechnej świadomości i w teoriach społecznych. Coraz częściej pojawia się słowo ,,kryzys’’. Pisze się o końcu ideologii, o upadku religii, o końcu historii i o końcu człowieka

W świadomości potocznej znajduje to wyraz w postawach zwątpienia, rozczarowania, zagubienia, bezsilności, w zatracie sensu życia, zaniku myślenia perspektywicznego, zerwaniu poczucia ciągłości z tradycją, ignorowaniu spraw publicznych

W obszarze teorii społecznych – prowadzi do relatywizmu i subiektywizmu, zwątpienia w prawidłowości życia społecznego, podkreślania roli przypadku, emocji, zastępowania wartości etycznych przez powierzchowne przeżycia estetyczne

Skoro POSTĘP – to nieustanny, ciągły, prawidłowy ruch ludzkości ku coraz doskonalszym formom życia społecznego, nasuwają się trzy pytania:

Cztery wizje postępu:

SAKRALNA – sprawcą i twórcą historii jest Bóg, dzieje przebiegają w sposób z góry przez Boga wyznaczony, w myśl pewnego schematu Opatrzności, nieuchronnego przeznaczenia i zmierzają ku królestwu bożemu (millenium), które jest ,,nie z tego świata’’

MECHANISTYCZNA – sekularyzacja idei postępu nakazuje za sprawcę, podmiot postępu uznać sam ,,organizm społeczny’’ czy ,,system społeczny’’, który zmienia się i rozwija na mocy własnych wewnętrznych tendencji, niejako automatycznie, prawidłowo i nieuchronnie. Cel postępu zostaje sprowadzony na ziemię, a dystans czasowy dzielący od ideału ulega wielkiemu skróceniu

HUMANISTYCZNA – za twórcę i sprawcę dziejów uznany zostaje człowiek. Takie podmioty kolektywne to czasem narody, czasem klasy społeczne (np. Marksowski proletariat), czasem ruchy społeczne, niekiedy państwo, a nawet partia polityczna. Dostrzega się także rolę podmiotów indywidualnych – wybitnych przywódców charyzmatycznych, polityków, proroków, bohaterów, wodzów oraz zwykłych ludzi. Mechanizm procesu to sumowanie się działań i kumulowanie ich skutków. Celem nie jest realizacja całościowej, utopijnej wizji idealnego społeczeństwa, lecz stopniowe doskonalenie jakiegoś wymiaru życia ludzkiego – emancypacja grup upośledzonych, zwiększanie wolności, autonomii, dobrobytu

AKTYWISTYCZNA (P. Sztompka) – umiejscowienie kryterium, miary postępowości nie w jakiejś wyobrażonej przyszłości, lecz w realnej teraźniejszości, nie w tym, do czego społeczeństwo zmierza, lecz w tym, czym aktualnie jest

Postępowość – to zdolność społeczeństwa do twórczego przekształcania się, przekraczania własnych granic, pokonywania przeszkód, samodoskonalenia się

TRAUMA ZMIAN SPOŁECZNYCH

W socjologii współczesnej pojawia się idea, że sama zmienność może podważać normalny przebieg życia społecznego, stanowiąc wstrząs dla członków społeczeństwa i rodząc stan swoistej traumy

W socjologii klasycznej XIX wieku panuje dyskurs postępu – zmienność uznana zostaje nie tylko za stan normalny, ale co więcej pożądany i prowadzący do ciągłego doskonalenia społeczeństwa. Panuje fetyszyzacja i idealizacja zmienności: nowość, oryginalność, innowacja traktowane są jako wartości autoteliczne.

Panuje optymizm historiozoficzny – świat idzie stale ku lepszemu

Pierwsze korektury do tego idyllicznego obrazu pojawiają się jeszcze w XIX wieku:

W XX wieku pojawiają się rozmaite katastroficzne wizje przyszłości, odrzuca się sensowność idei postępu, przedmiotem krytyki jest treść zmian, jakie przynosi z sobą nowoczesność oraz jej negatywne skutki w różnych dziedzinach – ekonomii, polityki, ekologii, struktury społecznej, systemów wartości, mentalności zbiorowej, moralności i obyczajów, życia codziennego

W doświadczeniu codziennym pojawia się zniechęcenie tempem, zakresem i agresywnością zmian

Nie każda zmiana społeczna staje się powodem traumy. Charakter traumatogenny przybierają najczęściej zmiany o szczególnych właściwościach:

Wiek XX nie bez powodu nazywany bywa ,,wiekiem zmian’’. Zmiany społeczne uległy akceleracji i globalizacji na skalę wcześniej nie spotykaną. Biegną coraz szybciej, a równocześnie osiągają coraz większy zasięg przestrzenny

Zmiany negatywne – zatrucie i eksploatacja środowiska naturalnego, chaotyczna urbanizacja, wzrost skali wojen i eksterminacji, masowe przemieszczenia ludnościowe, wzrost przestępczości, totalitaryzm i inne

Zmiany pozytywne – rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna, wzrost dobrobytu i opcji konsumpcyjnych, powszechna dostępność elitarnych dawniej dóbr, liberalizacja obyczajów, demokratyzacja w polityce, zrównanie płci, transformacja prorynkowa i prodemokratyczna w Europie Wschodniej

Najbardziej wrażliwa na zmianę jest dziedzina kultury (wartości, normy, reguły, wzory, obyczaje)

TRZY POZIOMY TRAUMY KULTUROWEJ

Dezorganizacja i dezorientacja kulturowa to bezpośredni efekt inicjującej zmiany traumatogennej w obszarze kultury. Ale zmiana ta ma również inne konsekwencje – ekonomiczne, polityczne i strukturalno-społeczne

Zobaczmy to na przykładzie transformacji postkomunistycznej.

Proces reform instytucjonalnych, budowanie infrastruktury rynku i demokracji, dostosowywanie prawa do nowych warunków przyniosły jako skutki uboczne cztery rodzaje zjawisk istotnych dla znaczących segmentów życia społecznego:

1) POJAWIENIE SIĘ NOWYCH FORM RYZYKA I ZAGROŻEŃ

2) POGORSZENIE WARUNKÓW ŻYCIA

3) NOWE POSTRZEGANIE PROBLEMÓW ISTNIEJĄCYCH WCZEŚNIEJ

4) AKTUALIZACJĘ I REWIZJĘ PAMIĘCI WYBRANYCH ZAGADNIEŃ Z PRZESZŁOŚCI

Poszczególne jednostki, grupy bądź środowiska są w nierównym stopniu podatne na traumę, z uwagi na posiadane zasoby obronne, ,,znieczulające’’.

Zależy to od posiadanego kapitału: finansowego, społecznego i kulturowego.

Pieniądz, kontakty i znajomości oraz wykształcenie i umiejętności – to zasoby uogólnione, wymienialne na rozmaite inne dobra, które zwiększają odporność na stany i sytuacje traumatogenne, dają szanse przystosowania się do nich lub nawet wykorzystania ich we własnym interesie

SYMPTOMY TRAUMY (występują w sferze orientacji i nastrojów społecznych):

STRATEGIE RADZENIA SOBIE Z TRAUMĄ:

1) STRATEGIE INDYWIDUALNE

2) STRATEGIE MASOWE

3) STRATEGIE ZBIOROWE

PRZEZWYCIĘŻENIE TRAUMY

Funkcja traumy kulturowej może być dwojaka: konstruktywna i destruktywna

FUNKCJA KONSTRUKTYWNA – polega na tym, że zmiana społeczna, rozbijając spoistość kultury zastanej i generując stany czy sytuacje traumatogenne, rodzi traumę kulturową, która mobilizuje społeczność do zastosowania różnorodnych strategii zaradczych. Gdy strategie te są efektywne, rezultatem jest przezwyciężenie traumy i konsolidacja nowej kultury

FUNKCJA DESTRUKTYWNA – ten scenariusz różni się tylko w końcowym etapie. Otóż mobilizacja społeczności może być zbyt mała, a zastosowane strategie niewystarczająco skuteczne. Wówczas trauma pogłębia się, narasta niekompetencja kulturowa, następuje paraliż aktywności społecznej, apatia, pesymizm i rezygnacja, a w efekcie zatrata tożsamości indywidualnej i zbiorowej. Na dłuższą metę prowadzi to do destrukcji kultury i rozpadu społeczeństwa (np. historia wielkich imperiów starożytnych i nowoczesnych)


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
socjologia organizacj do egzaminu SOCJOLOGIA ORGANIZACJI zagadnienia na egzamin WSAP 11
160 pytan na egzamin SOCJOLOGIA, AWF WARSZAWA - NOTATKI, Socjologia
MAŁE+GRUPY+ OPRACOWANIE NA EGZAMIN, socjologia
opracowane zagadnienia na egzamin, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Socjologia, Praca socjalna,
amw Pytania na egzamin z socjologii?ukacji i wychowania dla studentów dziennych III semestr
Opracowane tezy na egzamin, Socjologia
Zagadnienia na Egzamin z Socjologii Polityki-[ www.potrzebujegotowki.pl ], Ściągi i wypracowania
Tezy na egzamin z biblii, Socjologia, Katolicka nauka społeczna i Myśl społeczna Jana Pawła II
WYKŁAD I, Religioznawstwo, Rok II, Socjologia religii, Opracowanie na egzamin z socjologii religii,
socjologia opracowane pytania na egzamin
PODSTAWY SOCJOLOGII (wykłady) Notatki na egzamin końcowy
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN socjologiczne podstawy reso
socjologia organizacji pytania na egzamin
socjologia na egzamin socjologia1
pytania na egzamin 2011, Socjologia I rok
Funkcje kultury-referat socjologia, Materiały na egzaminy, Socjologia
Opracowane tezy na egzamin2, Socjologia
pytania na egzamin SOCJOLOGIA - odpowiedzi, Prywatne, Podstawy Socjologii

więcej podobnych podstron