MAKROEKONOMIA – jest sumą wielu rynków oraz nauką o sposobach funkcjonowania systemu gospodarczego. Interpretacja systemu makroekonomicznego.

INSTRUMENTY PRZEDMIOT

1. WARTOŚĆ REALNA – wartość danego dobra, usługi lub innej rzeczy wyrażona najczęściej w pieniądzu, wyznaczona przez ceny i uwzględniająca wpływ czynników zewnętrznych, np. inflacji.

2. WARTOŚĆ NOMINALNA – wartość danego dobra, usługi lub innej rzeczy wyrażona najczęściej w pieniądzu i wyznaczana przez ceny bieżące, bez uwzględnienia wpływu innych czynników, np. inflacji.

3. INFLACJA – wzrost cen w czasie. Skutkiem jest spadek siły nabywczej pieniądza.

4. ADAM SMITH – twórca ekonomii.

5. TWÓRCA MAKROEKONOMII – John Maynard Keyes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” – 1936 r.

6. SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA – nie jest nam znana. Albo jest stabilna, albo nie.

7. PRAWO KOPERNIKA I GRESHAMA? – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy; coraz mniej wartościowy pieniądz będzie funkcjonował w wymianie.

8. PARYTET MONETARNY – zawartość złota w jednostce monetarnej.

9. STOPA PROCENTOWA – cena pozyskania kapitału.

SYSTEM MAKROEKONOMII – to powiązania między zakresem a instrumentami makroekonomii przez interakcję zagregowanego popytu i podaży.

OBIEG OKRĘŻNY W GOSPODARCE.

EFEKTY DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.

SYSTEM SNA LICZENIA PKB – jest to liczenie PKB według zasady: produkcja dóbr i usług materialnych oraz

usługi o charakterze niematerialnym.

SYSTEM MPS LICZENIA PKB – do dochodu narodowego wlicza się tylko dobra i usługi o charakterze materialnym.

PRODUKCJA GLOBALNA – całkowita produkcja wytworzona w określonym czasie przez podmiot gospodarczy.

PRODUKT GLOBALNY – jest to suma produkcji globalnej, pochodząca ze wszystkich podmiotów gospodarczych wchodzących w skład całej gospodarki.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) – suma całkowitej produkcji w określonym czasie, liczona wielkością wartości dodanej wytworzonej w kraju przez czynniki wytwórcze niezależnie od tego, czy są własnością obywateli kraju czy cudzoziemców.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) – jest to miara działalności wytwórczej kraju z uwzględnieniem transferu netto środków spoza systemu gospodarczego.

GOSPODARKA OTWARTA – gospodarka, w której występuje wymiana towarów i usług w skali międzynarodowej.

WARTOŚĆ DODANA – jest to przyrost wartości rynkowej produktu na poszczególnych etapach wytwarzania, czyli przychód ze sprzedaży minus wszystkie poniesione nakłady.

DOBRA FINALNE – wszystkie dobra i usługi przeznaczone do realizacji (sprzedaży).

DOBRA POŚREDNIE – dobra przeznaczone do dalszego przetwarzania w procesie produkcji.

INWESTYCJE – jest to część rozporządzalnych dochodów nie przeznaczona na konsumpcję.

KONSUMPCJA – ta część dochodów, która jest przeznaczana na dobra i usługi służące zaspokojeniu potrzeb.

NOMINALNY PNB – PNB liczony w cenach bieżących.

REALNY PNB – PNB liczony z uwzględnieniem zmian (spadku lub wzrostu) cen.

AMORTYZACJA – koszt zużycia środków produkcji w czasie; strata wartości początkowej aktywów fizycznych z powodu zużycia fizycznego, ekonomicznego lub moralnego.

STOPA AMORTYZACJI – $\frac{1}{t} \bullet f$

DOCHÓD WYTWORZONY – inaczej dochód narodowy netto; jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw.

DOCHÓD NARODOWY PODZIELONY (do dyspozycji) to dochód narodowy wytworzony skorygowany o saldo obrotów z zagranicą.

INWESTYCJA ODTWORZENIOWA (RESTYTUCYJNA) – uwzględnia zużyte zasoby kapitału.

SYSTEM RACHUNKOWOŚCI SPOŁECZNEJ (SNA) rozpatruje PKB z trzech punktów widzenia, jako:

1. Produkcję wszystkich dóbr i usług w sektorach gospodarki;

2. Ostateczne wykorzystanie dochodu jako strumienia wydatków:

- wydatki konsumpcyjne,

- rządowe wydatki na dobra i usługi,

- wydatki inwestycyjne,

- wydatki z transferów zagranicznych netto.

1. Sumę wszystkich dochodów:

- płace, wynagrodzenia,

- renty – wartości dodane, które można uzyskać z tytułu własności lub posiadania;

- zyski producentów oraz dywidendy,

- podatki pośrednie (np. VAT) i amortyzacja.

OBLICZANIE D_NN według sumowania produkcji:

P_q = P_t + O_w(±)R

$$\sum_{i = 1}^{n}{P_{q} = Q}$$

$$P_{\text{cz}\left( n \right)} = \sum_{i = 1}^{n}\left\lbrack P_{q} - \left( C_{a} + C_{m} \right) \right\rbrack$$

$$D_{\text{NN}} = \sum_{i = 1}^{n}P_{cz(n)}\text{\ albo\ }D_{\text{NN}} = \sum_{i = 1}^{n}{(v + m)}$$

Gdzie:

P_q – produkcja globalna = produkcja finalna + obrót wewnętrzny

P_t – produkt finalny,

O_w– obrót wewnętrzny,

R −  różnica remanentów,

Q – produkt globalny,

P_cz(n) – produkcja czysta netto,

C_a + C_m – koszty materiałowo – pieniężne,

D_NN – dochód narodowy netto (c + v + m), gdzie: c – kapitał stały, v – kapitał zmienny, m – wartość dodana;

v + m – wartość nowo wytworzona.

RÓWNOWAŻENIE DOCHODU.

Y ≡ C + S albo Y ≡ C + I

Jezeli S ≡ I = >C + S ≡ C + I

Gdzie:

Y – dochód,

C – konsumpcja,

S – oszczędności,

I – inwestycje.

Ustalając, że wszystkie wydatki państwa jako podmiotu gospodarczego przyjmują postać G, mamy:

Y ≡ C + I + G = >(dochod w cenach rynkowych)

lub : Y ≡ C + I + G − T_e = >(dochod w cenach czynnikow produkcji)

Gdzie:

T_e– podatki pośrednie.

Dochody osobiste ≡ Y + B − T_d,   a oszczędności, czyli rozporządzalne dochody osobiste, które nie zostały wydane na konsumpcję: S ≡ (Y+B−T_d) − C,

Gdzie:

T_d– podatki bezpośrednie,

B – transfer dochodów (do lub spoza systemu gospodarczego).

Elementy, których nie można włączyć do statystyk dochodu narodowego:

- szara strefa,

- produkcja nierynkowa,

- transakcje finansowe – transfery, upominki, stypendia, itp.

- dobra używane.

Zależności:

PKB ↔ PNB (transfer środków z zewnątrz (netto))

Czyli:

PNB = PKB − I ±  dochody netto

PNB – amortyzacja = DOCHÓD NARODOWY

REALNY I NOMINALNY DOCHÓD NARODOWY:

$$\text{GNP}_{0} = \frac{\text{nominalny\ }\text{GNP}_{0}}{\text{Df}_{0}}\text{\ czyli\ }\text{Df}_{0} = \frac{\text{nominalny\ }\text{GNP}_{0}}{\text{GNP}_{0}}$$

Gdzie:

Df₀ – deflator dochodu narodowego

Dochód wytworzony i podzielony a handel zagraniczny:

E = I = >D_w = D_p

E > I = >D_w > D_p PKB

E < I = >D_w < D_p

Gdzie:

D_w – dochód wytworzony,

D_p– dochód podzielony,

E – eksport,

I – import.

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI, KONSUMPCJI I INWESTYCJI.

SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA S = f(Y)

SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI C = f(Y)

SKŁONNOŚĆ DO INWESTYCJI I = f(Y)

PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA $s = \frac{S}{Y}$ – określa poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu narodowego.

PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI $c = \frac{C}{Y}$ – określa poziom zamierzonej konsumpcji przy różnych poziomach dochodu narodowego.

PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO INWESTYCJI $i = \frac{I}{Y}$ – określa poziom zamierzonych inwestycji przy różnych poziomach dochodu narodowego.

KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO (S,C,I) → s^′, c^′, i′

$s^{'} = \frac{S}{Y}\text{\ \ }c^{'} = \frac{C}{Y}\text{\ \ }i^{'} = \frac{I}{Y}$

$c^{'} = \frac{C}{Y} = 1 - s^{'}$

gdy I ≡ S

$i^{'} = \frac{I}{Y} = 1 - c'$

Ale też:

s^′ + c^′ = 1

gdy I ≡ S

c^′ + i^′ = 1

Dochód narodowy jest czynnikiem wyznaczającym:

-funkcję oszczędności

- funkcję konsumpcji

- funkcję inwestycji

Czyli:

C = f(Y)

S = f(Y)

Lecz: C ≠ S

GRAFICZNA INTERPRETACJA FUNKCJI KONSUMPCJI:

A =  E (punkt równowagi między konsumpcją a dochodem); E  (D_i = C)

S ≡ Y − C

KONSUMPCJA AUTONOMICZNA – określony poziom konsumpcji, który jest realizowany wówczas, gdy dochody równają się zero (D=0).

LINIA 45^o – dzieli płaszczyznę zawartą między układem współrzędnych na połowę,

NACHYLENIE FUNKCJI KONSUMPCJI (KSK) – mówi nam o ile wzrośnie konsumpcja wraz ze wzrostem dochodu o jednostkę.

INWESTYCJE NETTO – stanowią przyrost zasobu kapitału,

INWESTYCJE ODTWORZENIOWE – są to inwestycje, które uwzględniają zużyte zasoby kapitału

INWESTYCJE BRUTTO – jest to suma inwestycji odtworzeniowych i inwestycji netto,

EFEKT MAJĄTKOWY – oznacza zmianę wydatków konsumpcyjnych spowodowaną zmianą realnej wartości majątku.

FUNKCJA INWESTYCJI: FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI:

I = i(Y) S = (1 c)Y

OSZCZĘDNOŚCI UJEMNE (negatywne) – dane gospodarstwo domowe w określonym zamkniętym przedziale czasowym wydaje więcej niż zarabia, a powstałą różnicę pokrywa albo zadłużając się albo korzystając z oszczędności nagromadzonych w okresach wcześniejszych.

POPYT GLOBALNY.

Przy założeniu, że popyt inwestycyjny jest stały, krzywa popytu globalnego przyjmie postać:

I  =  const.

Stałe proporcje udziału konsumpcji i inwestycji w dochodzie.

RÓWNOWAGA POPYTU GLOBALNEGO I DOCHODU/PRODUKCJI:

Wnioski:

1.Nachylenie krzywej AD zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji

2.Spadek popytu inwestycyjnego lub konsumpcyjnego obniża poziom produkcji (dochodu)

E- punkt równowagi; zaplanowane wydatki (C+I) są równe dochodowi (produkcji)

NAJNOWSZE TEORIE FUNKCJI KONSUMPCJI:

1. Hipoteza permanentnego dochodu (Milton Friedman).

Dwie przesłanki:

- dochody ludzi wahają się w czasie,

- ludzie nie lubią, aby konsumpcja wykazywała większe wahania w czasie.

TEZA: Funkcja konsumpcji zależy od dochodu permanentnego. W zależności od wahań dochodu ludzie tylko nieznacznie zwiększają (zmniejszają) swoją konsumpcję. Poziom konsumpcji zależy nie od bieżącego dochodu rozporządzalnego, ale od dochodu permanentnego.

1. Hipoteza cyklu życia – sformułowana przez Włochów: Franko Modigliani i Alberto Ando.

OD – dochód permanentny,

A – całkowity spadek oszczędności

B – okres tworzenia oszczędności.

ZALEŻNOŚĆ STOPY PROCENTOWEJ I STOPY OSZCZĘDNOŚCI:

Przy rosnącej stopie procentowej popyt inwestycyjny spada.

POPYT, POLITYKA FISKALNA I HANDEL ZAGRANICZNY.

POLITYKA FISKALNA – obejmuje łącznie wszystkie podatki i wydatki państwa.

POLITYKA STABILIZACYJNA – polityka dążąca do utrwalenia poziomu zagregowanego dochodu i wydatków, jak również opanowanie inflacji i bezrobocia.

DEFICYT BUDŻETOWY – nadwyżka wydatków nad przychodami budżetowymi państwa.

NADWYŻKA BUDŻETOWA – nadwyżka przychodów nad wydatkami budżetowymi państwa.

DŁUG PUBLICZNY – zadłużenie państwa u obywateli oraz poza gospodarką danego kraju. (zadłużenie krajowe i zagraniczne)

EKSPORT NETTO (bilans handlowy) – różnica pomiędzy eksportem a importem.

KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO IMPORTU – współczynnik dodatkowego importu do dodatkowego dochodu $KSI \rightarrow im^{'},\ \ \ im^{'} = \frac{Im}{Y}$

Modyfikacja mnożnika w gospodarce otwartej:

$$m = \frac{1}{1 - c'}$$

czyli: $m = \ \frac{1}{1 - (KSK - KSI)}$

$$m = \ \frac{1}{1 - (c^{'} - im^{'})}$$

Przykład:

c′  =  0, 8/0, 4/0, 6

$$m = \frac{1}{1 - 0,8} = 5\ \ \ \ m = \frac{1}{1 - 0,6} = 2,5\ \ \ \ m = \frac{1}{1 - 0,4} = 1,6\ \ $$

Popyt globalny: AD = C + I + G + X − Z

Gdzie : G- wydatki państwa; X-Z – eksport netto

KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ A TEMPO WZROSTU DOCHODU.

Proporcje podziału dochodu i wzrostu przy założeniu S ≡ I

$$PNB = C + \frac{I}{\text{PNB}} \rightarrow Y$$

$$I = \frac{C}{Y} + \frac{I}{Y}$$

stopa konsumpcji stopa inwestycji

- KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ – ile potrzeba jednostek nakładu, aby uzyskać jednostki dochodu.

- KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ PRZECIĘTNA – informuje o tym ile należy zainwestować jednostek kapitału, aby wytworzyć 1 jednostkę dochodu narodowego.

- KAPITAŁCHŁONNOŚĆ PRZYROSTOWA (krańcowa) 1. technologiczna (tylko inwestycje wpływają na wzrost dochodu)

2. wieloczynnikowa (na Y wpływają nie tylko inwestycje, ale też inne czynniki jak np. motywacja)

POZIOM STOPY INWESTYCJI A TEMPO WZROSTU DOCHODU.

Y ≡ D

$k_{p} = \frac{F}{D}\ \ \ \ F \equiv I$ -przeciętna

$k_{k} = \frac{F}{D} = > \frac{I}{D}$ -przyrostowa

$k_{\text{kt}} = \frac{F}{D^{'}} = > \frac{I}{D^{'}}$ - technologiczna

$k_{\text{kw}} = \frac{F}{D"} = > \frac{I}{D"}$ - wieloczynnikowa

$\frac{1}{k} - efektywnosc\ inwestycji$ (odwrotność kapitałochłonności)

$\frac{Y}{Y} = r - tempo\ wzrostu\ dochodu$ /stopa wzrostu

$\frac{I}{D} = i - stopa\ inwestycji$

F – majątek produkcyjny

I – inwestycje

D – dochód

k – kapitałochłonność

• Im wyższa stopa inwestycji tym wyższe tempo wzrostu dochodu,

• Dochód wzrasta poprzez:

- wzrost kapitału,

- inne czynniki (lepsza organizacja i dyscyplina pracy, czynniki motywujące do pracy, racjonalne wykorzystanie zasobów).

• Efektywność inwestycji – odwrotne do kapitałochłonności (np. 5 → 5 jednostek inwestycji → 1 jednostka dochodu).

TEMPO WZROSTU DOCHODU PRZY RÓŻNYCH POZIOMACH KAPITAŁOCHŁONNOŚCI.

$\frac{1}{k}$

$\frac{1}{k'}$ constans.

$\frac{1}{k"}$

-nie może się zwiększyć, kiedy nastąpi wyczerpanie towarów i usług inwestycyjnych

Tzw. FORMUŁA KALECKIEGO – mówi o tym, że tempo wzrostu dochodu zależy od stopy inwestycji i poziomu kapitałochłonności. (inwestycyjna formuła wzrostu)

$$\mathbf{r =}\frac{\mathbf{I}}{\mathbf{D}}\mathbf{\bullet}\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{K}}\mathbf{+ u - a\ \ \ \ czyli\ \ \ \ r = i \bullet}\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{K}}\mathbf{+ u - a}$$

rola s i n,

gdzie:

s – straty,

n – dodatkowe wykorzystanie zdolności produkcyjnych,

a – amortyzacja (pomniejsza dochód),

u – usprawnienia (powiększają dochód narodowy).

Jeżeli coś jest bardziej kapitałochłonne jest mniej efektywne.

Nachylenie tgα zależy od kapitałochłonności, reakcji wpływu inwestycji na dochód, efektywności inwestycji.

Tempo wzrostu współczynnika r (bezpośredni wzrost):

PNN = Z • W

Gdzie:

Z – zatrudnienie,

W – wydajność pracy.

PNN = Z • W + W • Z + Z • W

Jeżeli:

$$\frac{PNN}{\text{PNN}} = \frac{Z}{Z} + \frac{W}{W} + \frac{Z}{Z} \bullet \frac{W}{W}$$

iloczyn $\frac{Z}{Z} \bullet \frac{W}{W}$ jest pomijany ze względu na małą wielkość.

$r = \frac{PNN}{\text{PNN}}$

$\alpha = \frac{W}{W}$ r = α + β

$\beta = \frac{Z}{Z}$

$W_{s} = \frac{\text{PNN}}{Z}$ – wydajność społeczna

$W_{e} = \frac{\text{PNN}}{Z\left( t \right)}$ – wydajność ekonomiczna

$W_{t} = \frac{\text{PNN}}{F}$ – wydajność techniczna

F – kapitał, który wytworzył PNN (majątek)

Czynniki bezpośrednie:

- zatrudnienie,

- wydajność pracy,

- majątek produkcyjny F,

- efektywność majątku E.

PNN = F • E

$$\frac{PNN}{\text{PNN}} = F \bullet E + E \bullet F + F \bullet E$$

$$\frac{PNN}{\text{PNN}} = \frac{F}{F} + \frac{E}{E} + \frac{F \bullet E}{F \bullet E}$$

$\frac{F}{F} = a$

r = a + b

$\frac{E}{E} = b$

a – tempo wzrostu majątku,

b – tempo efektywności majątku.

Determinanty i teorie produkcji

Założenia: podaż w czasie jest taka sama, występuje pełne zatrudnienie. Efekt: - niższy poziom cen P` < P.

Wzrost popytu globalnego powoduje zwiększenie produkcji/dochodu. Prowadzi to do zwiększenia zatrudnienia i w konsekwencji do wzrostu poziomu cen.

Model mieszany zgodny jest z wcześniej poznaną teorią mnożnika, czyli:

Pole wyboru tempa wzrostu

KOSZTY SPOŁECZNE - bezpośrednie i pośrednie straty poniesione przez osoby trzecie lub całe społeczeństwo w rezultacie działalności ekonomicznej poszczególnych producentów.

KORZYŚCI SPOŁECZNE - bezpośrednie i pośrednie zyski osób trzecich lub całego społeczeństwa w rezultacie działalności ekonomicznej poszczególnych producentów

TEMPO OPTYMALNE - bezpieczne tempo wprowadzania zmian

TEMPO MINIMALNE

TEMPO MAKSYMALNE

TEMPO RZECZYWISTE

1. BARIERY ROZWOJU GOSPODARCZEGO (produkcji, dochodów).

Klasyfikacja barier (jedna z wielu):

1. Polityczno – ekonomiczne (stabilizacja polityczna, instytucjonalna),

2. Społeczno – ekonomiczne (demograficzna, „płacy realnej”),

3. Techniczno – ekonomiczne (bariera aparatu wytwórczego, surowcowa, energetyczna, brak

infrastruktury),

1. Przyrodniczo – ekonomiczne:

- ekologiczna,

- zasobów naturalnych,

- zasobów żywnościowych.

PIENIĄDZ I ZAGREGOWANY POPYT NA PIENIĄDZ.

GENEZA I HISTORIA PIENIĄDZA.

Kluczowe pojęcia:

MONOMETALIZM – bicie monety tylko z jednego rodzaju kruszcu, np. ze złota.

BIMETALIZM – równolegle występujące monety bite z różnych kruszców.

PIENIĄDZ TOWAROWY – pierwotna forma pieniądza, powstała przez wyłonienie się spośród wszystkich bezpośrednio na siebie wymienianych dóbr, takich, które ze względu na swą przydatność w zaspokajaniu potrzeb były częściej niż inne przedmiotem wymiany i chętnie były przez wszystkich przyjmowane; na pewnym etapie rozwoju społecznego pieniądz występował pod postacią towarów, np. muszelki, sól, bydło.

PIENIĄDZ WARTOŚCIOWY – to pewna postać pieniądza, charakteryzująca się tym, że pieniądz posiadał taką samą wartość, jaką nominalnie reprezentował.

PIENIĄDZ KRUSZCOWY – forma pieniądza towarowego, powstała wskutek wyparcia przez kruszce, zwłaszcza szlachetne, innych - pełniących wcześniej funkcje pieniądza - towarów.

PIENIĄDZ FIKCYJNY – niepełnowartościowy, niewymienialny na złoto, funkcjonujący i spełniający swe funkcje w oparciu o umowę społeczną (odpowiedni akt prawny).

SYSTEM MONETARNO – SZTABOWY – wymienialność pieniądza na złoto; dokonywane było od pewnego poziomu posiadania pieniędzy. Jedna sztabka złota odpowiadała określonej ilości pieniądza. Ograniczało to tzw. każdą wymienialność.

FUNKCJA POPYTU NA PIENIĄDZ –pieniądz jest towarem, a zatem podlega tym samy prawom jak towar na rynku. Jest to wielkość zapotrzebowania na pieniądz.

SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA – ile razy w danym czasie pieniądz jest przedmiotem transakcji kupna i sprzedaży.

FUNKCJA PODAŻY PIENIĄDZA – oferowanie łącznej ilości pieniądza w określonym czasie i po odpowiedniej cenie.

WEKSEL – dokument kredytowy, w którym wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej) w oznaczonym terminie na rzecz remitenta (osoby, na rzecz lub zlecenie której ma zostać zrealizowana płatność).

SYSTEM PIENIĘŻNY: nazwa waluty, wartość waluty, kruszec, parytet nominalny, skala waluty.

PIENIĄDZ, FUNKCJE ORAZ ŹRÓDŁA EMISJI.

FUNKCJE PIENIĄDZA:

- miernik wartości towarów,

- środek umożliwiający dokonywanie jakichkolwiek transakcji, (wymiany)

- środek płatniczy (może być używany do gromadzenia oszczędności),

- ułatwia wymianę międzynarodową,

- środek tezauryzacji (gromadzone pieniądze nie przynoszą żadnej wartości dodanej).

KURS WALUTOWY – współczynnik wymiany waluty jednego kraju na walutę innego kraju.

DEPRECJACJA PIENIĄDZA – rynkowe obniżenie wartości waluty.

DEWALUACJA PIENIĄDZA – decyzja władz monetarnych o obniżeniu wartości waluty w stosunku do innej waluty.

REWALORYZACJA (rewaluacja) PIENIĄDZA – decyzja władz monetarnych o podniesieniu wartości waluty w stosunku do innej waluty.

DENOMINACJA PIENIĄDZA – podzielenie nominalne waluty przez np. 10, 100, czy 1000.

Bank Centralny (pieniądz bankowy)

ŹRÓDŁA EMISJI

Skarb Państwa (pieniądz skarbowy)

FORMUŁA ILOŚCI PIENIĄDZA W OBIEGU.

$$I_{p} = \frac{\left( S - K \right) + (Z - B)}{V}$$

Gdzie:

I_p – ilość pieniądza,

S – suma cen towarów i usług,

K – kredyty,

Z – zobowiązania,

B – obrót bezgotówkowy,

V – szybkość obiegu pieniądza.

ILOŚCIOWA TEORIA POPYTU.

Podstawowy przedmiot sporów w teorii ekonomii:

1. Ilość pieniądza,

2. Granice emisji.

Dwa główne nurty:

1. Szkoła bankowa (ceny decydują o ilości pieniądza),

2. Szkoła obiegowa (pieniądz wchłaniany jest do obiegu w zależności od stopy dyskontowej).

Była to teoria popytu na pieniądz, którego ilość jest uzależniona od ogólnego poziomu cen. Przy uwzględnieniu pieniądza bezgotówkowego formuła przyjmuje postać:

P • T = M • V + M^′ • V^′

gdzie:

M^′ • V^′ −  obrót bezgotówkowy.

Krytyka teorii ilościowej – udowodniono, że:

- wzrost ilości pieniądza był konsekwencją wzrostu cen, a nie odwrotnie,

- teoria ilościowa zakładała, że wszystkie pieniądze znajdują się w obiegu (pominięcie oszczędności).

Irving Fisher (1867 – 1942) – sformułowane teorii ilościowej;

równanie wymienne:

$$P = \frac{M \bullet V}{T}$$

Suma cen towarów; poziom cen zależy od masy (ilości) pieniądza.

gdzie:

P – ogólny poziom cen,

T – masa sprzedawanych towarów i usług,

M – ilość pieniądza,

V – szybkość obiegu.

Założenie:

- w krótkim okresie V i T są wielkościami stałymi, a więc M musi określać poziom cen.

SYSTEM BANKOWY.

Kluczowe pojęcia:

- REZERWA BANKOWA – gotówka lub depozyty utrzymywane przez banki komercyjne w banku centralnym wymagane do pokrycia natychmiastowych żądań depozytariuszy.

- DEPOZYT PIENIĘŻNY – określa środki pieniężne powierzone bankowi przez klienta na różnych warunkach.

- STOPA REZERW – relacja udziału rezerwy bankowej w stosunku do wszystkich wkładów.

- POŚREDNICY FINANSOWI – tworzą instrumenty, które z jednej strony umożliwiają podmiotom nadwyżkowym lokowanie posiadanych nadwyżek pieniądza, a z drugiej – umożliwiają podmiotom deficytowym zaciąganie pożyczek pieniężnych.

- BANKI KOMERCYJNE – trudnią się obsługą i organizowaniem ruchu pieniądza między jednostkami gospodarującymi i ludnością. Podstawowe zadania to gromadzenie środków pieniężnych, udzielenie kredytów i pożyczek oraz dokonywanie rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym. Świadczą usługi klientowi masowemu. Bank komercyjny jako przedsiębiorstwo jest organizacją nastawioną na zysk, prowadzącą równolegle różnego typu działalności, wykonującą operacje z którymi wiąże określone z góry ryzyko finansowe

Bilateralne (dwustronne)

- SYSTEM CLEARINGOWY ROZLICZENIA - rozliczenia sald bilansu handlowego między współpracującymi krajami

Multilateralne (wielostronne)

- BANK CENTRALNY – instytucja publiczna lub prawie publiczna z uprawnieniami do emitowania banknotów i innych zobowiązań uznawanych jako prawne środki płatnicze. (bank banków; bank państwa)

- BAZA MONETARNA – suma pieniędzy poza bankowych plus ilość pieniędzy w systemie bankowym.

- MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA (wzór) – wielkość zmiany w ilości pieniądza. Jest on tym większy, im:

• Niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych w banku,

• Niższa jest relacja pomiędzy stosunkiem gotówki do wkładów na żądanie.

S • M = m • B_m

$$m = \frac{S \bullet M}{B_{m}}$$

Gdzie:

m – mnożnik kreacji,

S • M – podaż pieniądza,

B_m – baza monetarna.

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU – polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. Ich sprzedawanie i kupowanie umożliwia bankowi centralnemu wpływać na:

* płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych;

* wysokość stóp procentowych;

* efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.

Operacje otwartego rynku są skutecznym instrumentem wykorzystywanym do regulowania podaży pieniądza.

TRZY RODZAJE POPYTU NA PIENIĄDZ:

• popyt transakcyjny – wynika z potrzeby dokonywania codziennych wydatków, a więc

posiadania pewnych środków będących do natychmiastowej dyspozycji. Wielkość rezerwy przeznaczonej na ten cel zależy od wartości dokonywanych przez nas transakcji oraz stopnia synchronizacji naszych wpływów i wydatków. Im większy nasz dochód tym większy jest popyt na pieniądz wynikający z motywu transakcyjnego.

• popyt przezornościowy – wynika z chęci trzymania pewnej ilości pieniędzy w celu

pokrycia jakiegoś nieprzewidzianego wydatku.

• popyt portfelowy (spekulacyjny) – wynika z niechęci do ryzyka, a więc faktu, że ludzie gotowi

są poświęcić część potencjalnych zysków (np. z bardziej dochodowych ale i ryzykownych inwestycji) w zamian za poczucie większego bezpieczeństwa finansowego.

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE:

Państwo Jest to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura organizacyjna społeczności zamieszkującej określone terytorium, dysponującej władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

ARGUMENTY ZA I PRZECIW EKONOMICZNEJ ROLI PAŃSTWA:

• ZA:

- konieczność ochrony systemu gospodarczego od strony instytucjonalno – prawnej,

- niedoskonałość rynku i konkurencji,

- dobra szczególnie korzystne i niekorzystne społecznie, np. niskie ceny zeszytów, książek, przyborów szkolnych albo wysokie ceny używek,

- występowanie takich zjawisk jak: inflacja, bezrobocie, cykliczność, niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych,

- konieczność pomocy społecznej,

- polaryzacja dochodowo – majątkowa.

• PRZECIW:

- stany nierównowagi – w przypadku niewłaściwych regulacji prawnych,

- zniekształcone informacje,

- mniejsza elastyczność systemu,

- wysokie koszty interwencjonizmu,

- ograniczenie wolności jednostki i hamowanie inicjatywy.

EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA:

- tworzenie ładu instytucjonalno – prawnego,

- funkcja lokacyjna zasobów,

- funkcja stabilizacyjna,

- funkcja redystrybucyjna (redystrybucja dochodów).

NAJWAŻNIEJSZE KONCEPCJE TEORETYCZNE O ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE:

• NURT LIBERALNY – Schmidt i Ricardo; jej istotą jest prezentowanie ograniczonej roli państwa do pewnego minimum (klasycy liberalizmu i neoliberałowie) to koncepcja jak najmniejszego działania państwa w gospodarce.

• NURT INTERWENCJONISTYCZNY – głosi konieczność ingerencji państwa w procesy gospodarcze. Istotą tego nurtu jest działalność inwestycyjna. Dziś neokeynesizm jest coraz bardzie uznawany.

• TEORIA MONETARYSTYCZNA (Freedman) – państwo powinno zrezygnować z polityki krótkotrwałego regulowania koniunktury (ograniczenie bezrobocia, stymulowania popytu).
  Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej: państwo może działać w sposób konkretny, w takich dziedzinach jak np. cła, regulacja krajowego kursu walutowego, na zasadzie ugody społecznej przedstawiać szereg transformacji dotyczących kodeksów. Rola państwa jest duża w procesie transformacji ustrojowej (obecne czasy), stabilizacja makroekonomiczna, w kwestiach efektywności społecznej, poprawy warunków i wyrównywania różnic pomiędzy różnymi regionami naszego kraju.

ROLA I ISTOTA BUDŻETU PAŃSTWA

Funkcje budżetu:

fiskalna,

redystrybucyjna,

stymulacyjna.

Zasady polityki budżetowej:

rocznego budżetowania,

zupełności,

jedności,

jawności,

równowagi budżetowej.

Dochody budżetowe:

Podatki (PIT, CIT, VAT)

cła,

prywatyzacja,

opłaty skarbowe, sądowe, notarialne,

kary, mandaty.

Wydatki budżetowe:

Cztery podstawowe grupy wydatków:

-obronne, administracyjne, wymiar sprawiedliwości,

-cele społeczne państwa (oświata, kultura, ochrona zdrowia, nauka, świadczenia socjalne),

-funkcje interwencyjne (inwestycje produkcyjne i nieprodukcyjne oraz infrastruktura społeczna),

-obsługa długu publicznego.

Deficyt budżetowy i dług publiczny:

1. Źródła finansowania deficytu budżetowego:

-kredyt z Banku Centralnego,

-kredyty i pożyczki zewnętrzne,

-emisje papierów wartościowych.

2. Rodzaje długu publicznego:

wewnętrzny,

zewnętrzny.

3.Granice długu publicznego (kiedy państwo nie dotrzyma zobowiązań nikt nie będzie chciał pożyczyć mu więcej)

PROCESY INFLACYJNE.

- INFLACJA – wzrost cen w czasie.

- INFLACJA POPYTOWA – (ciągniona przez popyt) wzrasta popyt na towary i usługi a producenci nie są w stanie w szybkim czasie powiększyć sprzedaży. Następuje równoważenie popytu z podażą przy wyższej cenie.

- INFLACJA KOSZTOWA – inflacja „pchana” przez koszty. Rosnące koszty powodują wzrost cen przy założeniu osiągania tych samych poziomów zysku.

- TERMS OF TRADE – relacje tempa zmian cen w eksporcie do tempa zmian cen w imporcie; warunki wymiany w handlu zagranicznym.

- KRZYWA PHILLIPSA – stwierdzona empiryczna zależność wiążąca stopę inflacji i stopę bezrobocia.

- STAGFLACJA – jednoczesne zwiększanie się stopy inflacji i stopy bezrobocia.

- INDEKSACJA – zastrzeżenie wobec płac, na mocy którego wartości nominalne są dostosowywane do realnej wartości; dążenie do tego, aby wartości nominalne nie pomniejszały wartości realnej. (waloryzacja)

- PŁACA NOMINALNA – wynagrodzenie za płacę w określonej wysokości.

- PŁACA REALNA – stosunek płacy nominalnej wskaźnika wzrostu cen dóbr i usług.

- SPIRALA CEN I PŁAC – podnoszenie płac powoduje wzrost kosztów produkcji. Rosnące koszty produkcji przy zachowaniu takiego samego poziomu zysku zmuszają producentów do podnoszenia cen. Rosnące ceny powodują nacisk na wzrost płac, itd.

KLASYFIKACJA I RODZAJE INFLACJI:

Rozróżnienie inflacji ze względu na jej poziom:

- inflacja pełzająca 3-5% rocznie,

- inflacja krocząca 5-10% rocznie,

- inflacja galopująca 10-50% rocznie,

- hiperinflacja ponad 50% rocznie,

- hiperinflacja katastrofalna – ceny rosną z dnia na dzień.

RODZAJE INFLACJI (teoria inflacji):

1. INFLACJA POPYTOWA – ciągniona przez popyt.

Przyczyny inflacji popytowej:

• Monetarne:

- inflacja kredytowa (polityka „łatwego pieniądza”,

- inflacja gotówkowa (zwiększenie szybkości obiegu),

- inflacja importowa – zależy od tego, czy ceny na rynkach towarów, które importujemy, wzrastają.

- spadek stopy procentowej (dopływ kapitału z zagranicy).

• Niemonetarne:

- inflacja pobudzona przez państwo (zwiększone wydatki budżetowe), -deficyt budżetowy

- wzrost skłonności do inwestowania,

- odpływ wyeksportowanych dóbr i usług, (brak towarów na rynkach wewnętrznych)

- restrykcje eksportowe.

EGZAMIN – Jak przyczyny monetarne mogą wpłynąć na to, jak powstaje inflacja? Dlaczego inwestycje są inflacjogenne? Inwestycje prowadzą do nierównowagi (niedoboru dóbr i usług)

GRAFICZNA INTERPRETACJA INFLACJI POPYTOWEJ:

INFLACJA KOSZTOWA – pchana przez koszty.

Przyczyny inflacji kosztowej:

• Krajowe:

- nacisk podatków wliczonych w koszty,

- wzrost kosztów socjalnych,

- państwowe regulacje cenowe,

- inflacja spowodowana walką o podział dochodów (koszty pracy- stanowią ¾ kosztów produkcji).

• Zewnętrzne:

- wzrost cen światowych,

- pogorszenie się wskaźnika terms of trade:

$$ToT = \frac{\frac{P_{E}}{P_{E}}}{\frac{P_{I}}{P_{I}}}$$

P_E −  cena towaru eksportowego,

P_I – cena towaru importowanego.

Będą lepsze jeśli ceny w eksporcie będą rosnąć szybciej niż w imporcie.

Graficzna interpretacja inflacji kosztowej

- działalność monopoli międzynarodowych.

Przy rosnących kosztach nie jesteśmy w stanie wyprodukować tyle, ile chcieliśmy.

INFLACJA KOREKCYJNA – zmiana cen o charakterze strukturalnym, nie spowodowana efektami szoków popytowych oraz podażowych; zmiany ceny jednego towaru wpływają na ceny innych towarów (np. cukier – wyroby cukiernicze)

TEORETYCZNE WYJAŚNIANIE INFLACJI.

1. TEORIA ILOŚCIOWA – IRVINGA FISHERA:

M • V = P • T

Gdzie:

M – masa pieniądza,

V – szybkość obiegu,

P – poziom cen,

T – ilość transakcji (towarów i usług).

Z tego wynika, że zmiany ilościowe pieniądza powodują zmiany poziomu cen.

Modyfikacja:

W miejsce T wstawiamy Y_t – dochód realny, czyli:

M • V = P • Y_t

$$P = \frac{M \bullet V}{Y_{t}\ }$$

LUKA INFLACJI WEDŁUG KEYNESA:

Gdzie:

$\frac{A}{P}$ – realne wydatki w gospodarce

P – poziom cen,

E₀ – punkt, w którym wydatki są równe dochodowi przy pełnym zatrudnieniu,

Wydatki większe $\frac{A_{1}}{P_{0}}$ dodatkowy popyt nie jest zaspokojony, rosną ceny i powstaje luka inflacyjna.

$\frac{A_{2}}{P_{0}}$ – dochód Y₀ nie może zostać zrealizowany powstają zapasy (luka deflacyjna).

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY INFLACJĄ A POZIOMEM ZATRUDNIENA (BEZROBOCIA) – Krzywa Phillipsa:

ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ – ogólna liczba ludzi zdolnych do pracy, tj. będących w odpowiednim wieku, tzw. wieku produkcyjnym.

STOPIEŃ AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ – ogólna liczba pracujących w stosunku do zasobów siły roboczej.

RODZAJE BEZROBOCIA:

• FRYKCYJNE – bezrobocie wynikające z indywidualnych zmian pracy lub wchodzenia na rynki pracy.

• KLASYCZNE – rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają.

• SEZONOWE – uwarunkowane jest porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej np. w budownictwie, rolnictwie i innych.

BEZROBOCIE O CHARAKTERZE STRUKTURALNYM – bezrobocie powstające jako wynik złego kojarzenia popytu i podaży pracy.

NATURALNA STOPA BEZROBOCIA – poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi.

KRZYWA PHILLIPSA W KRÓTKIM I DŁUGIM OKRESIE:

W długim okresie ludzie nie są w stanie dostosować się do inflacji i nie wywiera wpływu na zmiany realne. Gospodarstwo powraca do naturalnej stopy b bezrobocia niezależnej od stopy inflacji.

SPIRALA CEN I PŁAC – przyrost dochodów, czyli płac, powoduje wzrost cen.

Ujęcie monetarystyczne ważną rolę przypisuje naturalnej stopie bezrobocia, co znacznie upraszcza analizę istoty i przyczyn inflacji.

ZALECENIA MONETARYSTÓW:

• Regulowanie wzrostu podaży pieniądza,

• Rezygnacja z polityki typu keynesowskiego,

• Dążenie do równowagi rynku pracy przy naturalnej stopie bezrobocia.

SKUTKI INFLACJI:

• Przerodzić się może w hiperinflację,

• Powoduje niesprawiedliwą redystrybucję dochodów,

• Redukuje sprawność mechanizmów rynkowych,

• Utrudnia wzrost gospodarczy.

SKUTKI NIEOCZEKIWANEJ INFLACJI:

• Transfer zasobów od wierzycieli do dłużników (rośnie popyt na kredyt),

• Transfer zasobów od pracowników do przedsiębiorstw (rośnie popyt na pracę).

SKUTKI OCZEKIWANEJ INFLACJI:

• Podobne jak w inflacji nieoczekiwanej, gdy przewidywania zawodzą,

• Przy pełnych dopasowaniach nie następują zmiany w zakresie zatrudnienia, a tylko nominalne skutki w zakresie cen i płac,

• Dążenie do indeksowania, wyższe dodatki od ryzyka przy stopach procentowych.

DZIAŁANIA ANTYINFLACYJNE.

Zależą od określonej polityki makroekonomicznej, a także od rodzaju inflacji.

• U zwolenników keynesizmu (inflacja popytowa) narzędzia mają charakter fiskalno – finansowy i obejmują:

• Podnoszenie stopy podatkowej (przytłumienie popytu),

• Cięcia wydatków budżetowych,

• Ograniczenie popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego przez sprzedaż obligacji,

• Podnoszenie stopy procentowej i stopy rezerw bankowych.

Z inflacją kosztową walczy się poprzez politykę dochodową, a mianowicie:

• Zamrożenie cen i płac (administracyjne),

• Zmiany zasad kształtowania cen i płac,

• Układy zbiorowe między pracodawcami a pracobiorcami.

KRYTYKA MONETARNYCH POGLĄDÓW NA TEMAT INFLACJI:

• Miara zasobu pieniądza ustalana jest arbitralnie, a przewidywana inflacja może być wyższa,

• Trudno utrzymać wzrost podaży pieniądza w czasie,

• Kwestionuje się tzw. stabilną szybkość obiegu; jeżeli nie ma stabilności to przewidywania są chybione.