5. Hormony podwzgórza – wymienić i scharakteryzować
WAZOPRESYNA- Kurczy m. naczyń krwionośnych, powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych poprzez pobudzanie receptorów V2. Wydzielanie wazopresyny jest pobudzane przez wzrost ciśnienia osmotycznego osocza krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego, hipowolemię lub angiotensynę II. Jej zwiększone wydzielanie następuje także podczas snu. Spadek osmolalności osocza lub hiperwolemia hamują jej wydzielanie.
Oksytocyna – cykliczny hormon peptydowy złożony z 9 aminokwasów, wydzielana jest do krwi z części nerwowej przysadki na drodze odruchowej, dobrze rozpuszczalny w wodzie. Wytwarzana jest w jądrze przykomorowym i nadwzrokowym podwzgórza i neuronami przekazywana jest do tylnego płata przysadki, gdzie następnie jest magazynowana. Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów). Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten sposób krwawienie po urodzeniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.
Hormony podwzgorzowe działające pobudzająco to:kortykoliberyna -hormon uwalniający kortykotropinę, hormon związany z odpowiedzią organizmu na stres; pobudza przysadkę do wydzielania hormonu adrenokortykotropowego. Odpowiada za uaktywnianie zachowań lękowych, redukowanie zachowań wzmacnianych nagrodą oraz hamowanie apetytu i aktywności seksualnej. tyreoliberyna - pobudzający przysadkę mózgową do wydzielania hormonu tyreotropowego. gonadoliberyna - Pulsacyjne uwalnianie gonadoliberyny pobudza wydzielanie gonadotropin. somatokrynina - Pobudza przysadkę mózgową do wydzielania hormonu wzrostu.
Hormony podwzgórzowe działające hamująco to: somatostatyna- hormon peptydowy będący antagonistą somatoliberyny. Somatostatyna blokuje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz hamuje wydzielanie insuliny. Występuje w komórkach D błony śluzowej przewodu pokarmowego i komórkach delta trzustki. Hamuje wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i żółci oraz ruchy perystaltyczne. prolaktostatyna- DOPAMINA neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez dopaminergiczne neurony ośrodkowego układu nerwowego.Dopamina działa przez swoiste receptory zlokalizowane w błonie pre- jak i postsynaptycznej. w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe; w podwzgórzu jest związana głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny
6. Hormony przysadki mózgowej
Hormon wzrostu lub somatotropina, produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. Wydzielanie hormonu wzrostu odbywa się pulsacyjnie, a częstość i intensywność pulsów zależna jest od wieku i płci. Funkcje: pobudzanie wzrostu masy ciała i wzrost, wpływa na gospodarkę węglowodanową powodując pobudzenie glikogenolizy i zwiększone uwalnianie glukozy z wątroby.
Prolaktyna (PRL) – hormon peptydowy zbudowany ze 198 (u człowieka) aminokwasów, o masie cząsteczkowej 23 kDa.Wiąże cynk, co prawdopodobnie zwiększa trwałość cząsteczki.Pobudza wzrost gruczołów sutkowych podczas ciąży i wywołuje laktację. Działa także na gonady, komórki limfoidalne i wątrobę – narządy te mają swoiste receptory. U kobiet karmiących piersią prolaktyna hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), blokując owulację i menstruację, szczególnie w pierwszych miesiącach po porodzie.Wydzielanie jest zwiększane przez prolaktoliberynę i estrogeny.
Hormon lipotropowy (LPH) - hormon przedniego (gruczołowego) płata przysadki mózgowej występujący w dwóch postaciach: gamma lipotropiny i beta lipotropiny. Wzmaga trawienie tłuszczów i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych do krwi. Jest pochodną proopiomelanokortyn.
Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – hormon przysadki mózgowej, który pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo działających androgenów. zawiera 39 aminokwasów.odgrywa podstawową rolę w odpowiedzi ustroju na stres; kortyzol, m.in. podnosząc stężenie glukozy we krwi, pozwala ustrojowi przetrwać sytuację zagrożenia homeostazy. Najwieksze stezenie jest rankiem a przy braku ACTH kora nadnerczy zanika i wydzielanie kortyzolu ustaje. Tyreotropina- powoduje zwiększenie masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten narząd oraz nasilenie produkcji i wydzielania hormonów tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny. Wydzielana jest przez tyreotrofy.
Hormon folikulotropowy FSH) - hormon tropowy o budowie peptydowej wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa i produkcję estrogenów. Zwiększa również aktywność aromatazy U mężczyzn powoduje powiększenie cewek nasiennych, pobudza spermatogenezę oraz zwiększa wytwarzanie białka wiążącego androgeny, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania testosteronu.
Hormon luteinizujący (lutropina, LH) – glikoproteinowy hormon gonadotropowy wydzielany przez komórki gonadotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. Wydzielanie to jest stymulowane przez podwzgórzową gonadoliberynę (GnRH).
7. Hormony kory nadnerczy –
Kortykosteroidy (glikokortykoidy, – hormony produkowane w warstwach pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy pod wpływem ACTH. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon. zmieniają czynności wielu narządów i wpływają na przebieg reakcji odpornościowych. Zmniejszają zużycie glukozy w tkankach i jednocześnie nasilają glukoneogenezę. Mogą też powodować rozpad białek mięśniowych co może być przyczyną spadku siły mięśni. Przebudowują tkankę tłuszczową powodując charakterystyczne przemieszczenie się depozytów tkanki tłuszczowej. Zmniejszają wchłanianie wapnia z jelit, a nasilają jego wydalanie z moczem.Kortykosteron – Wpływa stymulująco na proces glukoneogenezy.Kortyzol ma działanie przeciwzapalne, zatrzymuje też sól w organizmie. Kortyzol powoduje zwiększanie stężenia glukozy we krwi, co jest wskazane w reakcji na stres, stąd jego nazwa potoczna – hormon stresowy. Kortyzol uwalnia też aminokwasy z tkanek peryferycznych, przyspiesza glukoneogenezę i hamuje tempo zużywania glukozy przez mięśnie szkieletowe, a wreszcie przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych.
Mineralokortykosteroidy - hormony wytwarzane w organizmie człowieka przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy. Wpływają na nieorganiczną przemianę materii. Aldosteron- jego najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w ustroju i dokomórkowy napływ jonów potasu (K+) oraz wtórne zatrzymanie wody w ustroju.Funkcje: przywrócenie objętości płynów zewnątrzkomórkowych (głównie śródnaczyniowych), wyrównanie stosunku Na+/K+, przywrócenie równowagi elektrolitowej.
Androgeny – grupa organicznych związków chemicznych, zaliczanych do steroidów. Są męskimi hormonami płciowymi, wytwarzanymi przez jądra i korę nadnerczy. Określają i regulują męskie funkcje płciowe, a także regulują przemianę materii. testosteron.
Dehydroepiandrosteron (DHEA) – naturalny hormon sterydowy produkowany z cholesterolu przez nadnercza, a konkretnie przez warstwę siateczkowatą kory nadnerczy.
8. Hormony rdzenia nadnerczy
Adrenalina, epinefryna – hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego. Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, poprzez nasilenie rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie (glikogenoliza). Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich. Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny.
Noradrenalina, norepinefryna– hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres. wywołuje silny wzrost ciśnienia tętniczego zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego głównie w wyniku skurczu naczyń i związanego z tym zwiększenia oporu obwodowego. Noradrenalina jest głównym neuroprzekaźnikiem pozazwojowych włokien układu współczulnego oraz niektórych neuronów pnia mózgu. produkowana jest w miejscu sinawym
12. Hormony żołądkowo- jelitowe. W błonie śluzowej przewodu pokarmowego powstają hormony peptydowe żołądkowo-jelitowe
Gastryna- kontroluje motorykę żołądka i jelit oraz wydzielanie soku żołądkowego i jelitowego.
Cholecystokinina (CCK)- Pobudza wydzielanie soku trzustkowego, w mniejszym stopniu soku żołądkowego, soku jelitowego i żółci. Silnie kurczy ścianę pęcherzyka żółciowego i rozkurcza mięsień zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej, wzmaga perystaltykę jelit, hamuje zaś perystaltykę żołądka.
Sekretyna- posiada łańcuch peptydowy zbudowany z 27 aminokwasów, wydzielana jest do krwi przez komórki S wewnątrzwydzielnicze błony śluzowej dwunastnicy i jelita cienkiego pobudzone przez bardzo kwaśną treść żołądkową dostającą się do dwunastnicy. Jest hormonem Silnie pobudzającym trzustkę do wydzielania dużych ilości zasadowego soku trzustkowego oraz wątrobę do wydzielania żółci. Hamuje perystaltykę żołądka i jelit.
Wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)- rozszerza naczynia krwionośne w przewodzie pokarmowym, hamuję motorykę żołądka i wydzielanie soku żołądkowego oraz zwiększa wydzielanie soku jelitowego, trzustkowego i żółci.
Peptyd hamujący czynność żołądka (GIP)- hamuję perystaltykę i wydzielanie soku żołądkowego.